De jacht

17.

Heal febrewaris. De winter is foarby. Luertske sutelt mei pantsjes en skaaltsjes oer de souder om it teiwetter te heinen. Oeral tikje de drippen, dy't letter yn de healfolle skalen muzyk meitsje op ferskillende toanhichten. Oer de pannen skoot de snie nei ûnderen. Soms rûtst it oer de goatte hinne yn 'e blikke.

Willem Idsardi stiet him foar de spegel te skearen. It lange mes skrast oer it wang. In foarse, gesette man mei in hearich slachje yn 'e rêch. Dat slachje ûnderskiedt him fan it wrotterige type lytsboer en arbeider. Doe't yn 'e krisisjierren om tritich hinne gâns boeren yn 't neigean rekken, koe Willem Idsardi it spul ek net mear byelkoar hâlde. Yn 'e iere maitiid fan '32 kaam it spul op buorden en is de Swannepleats út elkoar stood. Hy wie boer ôf wurden. In fernedering dy't him lang en pynlik pleage hat. En winliken pleaget it him noch altyd, omdat syn Luertske dy slach nea teboppen kommen is en it him noch altyd oanwriuwt as eigen skuld. Mar dy hâlding fan in boer út it hiele hout, dy is er nea wer kwyt rekke. En om't er boer west hat én om syn stal en hâlding is er foar elk altyd Idsardi bleaun. In man mei gesach. Ien dy't it wurd dwaan kin en dy't om rie frege wurdt. Al hoe't se ek yn 'e earmoede stoart binne, dy namme is bleaun. En de eare dy't elk him tatinkt is dy fan in boer.

Lútsen hat mear fan syn mem, in lange slingerbile. Hy hat de bou fan de Holwerda's en dan de staak fan Bollingwier, De Slypstien en Wie. Ut dy kusten is Luertske ôfkomstich. Fier fan de bewenne wrâld grut wurden, en faaks hat dat der ta bydroegen dat se ienkennich is. Luertske kin sa snuve en stikem dwaan. In hege blinkende foarholle hat se en de noas lang en spjuchtich. Gjin fleur yn 'e wangen; by't geizige omt ôf. Dêrby in skredich stal. Lútsen is har út 'e kop snien. Ek fan aard is er in Holwerda. Wispeltuerich en earsuchtich. It moat him foar de wyn gean. Luertske wie al fjirtich doe't se Lútsen krige. It wie noch mar in jonkje, doe hie se it al heech mei him yn 'e holle. Hy soe en mocht net it paad lâns fan syn heit. Lútsen moast wat wurde yn 'e wrâld. Dûmny, dat hie se yn 'e holle hân. Doe't dat net wurde koe hie se har doel set op master.

[p. 87]

Willem Idsardi faget de tsjûke krollen skûm ôf oan in stik fan 'e Dokkumer Krante. Yn 'e spegel sjocht er Lútsen it hiem opdraaien mei de fyts. Luertske kreaket oer de souder en reizget by de skaaltsjes lâns mei de amer.

Lútsen lit him by de tafel falle as is er deawurch. Luertske komt yn 'e keamer en freget nijsgjirrich hokker loop at er makke hat.

‘De tekkens wiene op,’ seit Lútsen toanleas.

‘Wat sonde,’ beart Luertske oatmoedich. ‘Do hiest der al in wike earder hinne moatten, mar doe wie it gjin reisber waar. Dy tekkens, dat is rôversguod mei sa'n winter.’

Se hie Lútsen nei it gemeentehûs stjoerd om in pear tekkens. Se hat har der om skamme, dat se de jonge dêr om útstjoere moast, mar de minister fan soasjale saken hat sokke moaie ien- en twapersoans tekkens beskikber steld, foar de húshaldings fan wurkleazen, en dat foar noch gjin fiif gûne it stik. Net dat se der om ferlegen sit, mar sa guodkeap kin se der noait wer oankomme. En mei't Lútsen as gedeeltlik kostwinner oanmurken wurdt, wie der foar harren in tekken. It soene wol skiere wêze, mar hy wie dochs ûnder de sprei kommen, dat nimmen hoegde it te sjen. Mei wierjen wie 't minder. Wa doar in wurkleazetekken op klearljochte dei op 'e line te hingjen? Se soe foar gjin noch safolle wolle dat de lju wisten dat se in skiere tekken fan soasjale saken op bêd hie. Dêrom hie se Lútsen de opdracht meijûn, dat der gjin eagen oer gean mochten as er by Van Dijk foar it loket kaam.

‘Of hast der net hinne west?’ freget heit fel en skrabbet it lêste skûm grimmitich fan it kin.

‘Hoe soe de jonge dêr no net west ha,’ snettert Luertske.

‘Miskien dat er him skamme.’

‘Fansels hat er him skamme. Dat it nochris safier mei ús komme moast.’ ‘Wis en wrachtich, ha ik der hinne west,’ seit Lútsen. Ik skamje my der net foar. Elk stiet dêr foar syn eigen earmoede.’

‘It is frjemd dat se krekt op binne at it oan ús ta is.’

‘Ik ha dêr noch in skoft foar de doar stien te blaubekjen. It loket gyng net earder iepen as tsien oere. Om njoggen oere stiene der al fyftsjin foar. Ik ha noch guon mei tekkens reizgjen sjoen, mar doe't it oan my ta wie, luts de man oan 'e skouders,’ seit Lútsen ûntmoedige.

‘En it gehak, hast dêr ek nei frege?’ ynformearret Luertske.

‘Dat kinst net by 't gemeentehûs krije. It is dêr gjin slachterij. Wurkleazegehak moatst by de slachter helje,’ seit Lútsen.

‘Dan moatst altyd noch in loop nei Dokkum. Ik ha noch twa bonnen foar blikken gehak. Twa blik foar 62 sinten. Dêr kinne wy dan de Peaske-

[p. 88]

dagen ek wat oan hawwe. Dat blikguod kin yn 'e kelder wol duorje.’

‘Wurkleazegehak mei Peaske,’ seit Lútsen op in toan as moat er fan it guod spuie. ‘Mem kriget my net mear nei Dokkum om blikjes gehak. Ik skamje my dea, as ik dêr op 'e Fetse yn 'e rige stean moat tusken it folk út 'e Sâltstege, de Woartelhaven en it Kearewear.’

‘Of hast te Mitselwier net nei tekkens frege?’ ynformearret heit. ‘Do skammest dy.’

Dan seit Luertske ‘Ik kin it my wol yntinke fan 'e jonge. De kleuren soene my ek op en ôf gean as ik dêr yn 'e rige stean moast te gowen op kosten fan 'e mienskip.’

‘Wy hoege ús net te skamjen foar ús earmoede,’ seit Willem.

‘Dy jonge hoecht ús skande net te dielen,’ falt Luertske út. Om de spanning te brekken begjint Lútsen te sjongen

Bei mir bist du schön.
We leven van de steun,
We leven van het crisis-comité.
We eten vlees uit blik,
Van een bedorven sik.
We eten groentesoep,
Zo dun als koeiepoep.

Dy middeis únder iten seit Lútsen ‘Ik tink, ik moat meikoarten wer yn 't slyk.’

‘It slyk?’ jammert Luertske. ‘En dêr ha wy dy ienkear hast oan ferlern.’

‘Sadree't de winter oan 'e kant is krij ik in oprop. Mar ik skriuw de hearen in brief, dat ik alles wol oanpakke wol, mar dat se my net wer yn 't slyk krije. Se wolle no in pear fan ús ploegen nei It Skoar en de Ternaarder polder ha. Dêr hat de winter sok raar wurk makke. Dan kinst moarns oer Dykslobbe by dy keale Tsjettelfeart lâns. In min paad en dat by neare nacht. Ik ha de oaren der wol oer heard. Metske Visser fan Tiltsjebuorren hat der in jier as wat hinne reizge.

‘Wannear moat dat oangean?’ freget heit.

‘Dat giet hielendal net oan. Ik kom net wer yn 't slyk.’

‘Do kinst samar gjin wurk wegerje. Dan krigest ek gjin útkearing.’

‘Dan gean ik wer nei Dútslân,’ driget Lútsen.

‘Mar dêr bist heal siik wei kommen,’ klaget Luertske.

‘Altyd better as yn 't slyk, dêr komst hielendal net wer wei.’

‘Hast aanst de maitiid foarhannen,’ treastet Luertske him.

[p. 89]

‘Hat mem wolris yn maart of april bûtendyks west?’

‘Do hast neat yn te bringen,’ seit heit berêstend.

‘Ik ha wol wat yn te bringen.’ Lútsen wurdt lulk en slacht mei de fûst op 'e tafel. ‘Ik wol arbeidzje, mar ik ferdom it om my op dat neakene wâd bestjerre te litten.’

‘Wy kinne dyn ynkommen net misse,’ klaget Luertske. ‘De winter hat ús lutere.’

‘De tiden ha noch minder west, doe't der tûzenen boeren yn 't neigean rekken.’ Wer wol Idsardi it ferhaal dwaan fan hoe't yn it begjin fan de tritiger jierren de boeren foar de stôk wei op oer de kop gyngen.

‘Hâld dêr mar oer op. Dat witte wy no wol. Fergiene gloarje,’ seit Lútsen.

‘Ik wol net graach datst yn 't slyk omkomst,’ seit Luertske en dêrby streaket se him oer it wang dat kleuret fan it yn 'e wyn op fytsen. Miskien kinst wol skriuwe datst it wurk lichaamlik net dwaan kinst. Dat se dy al ris foar dea de see útdroegen ha.’

‘Oars gyng ik yn 'e keallehannel,’ seit Idsardi ‘mar der is op 't heden gjin stoer oan 'e keallen te fertsjinjen.’

‘Wat soesto,’ skampert Luertske. ‘Ut in grut gat blaze en dan noch gjin stank. Hast gjin twa sinten om op elkoar te lizzen mei dyn ryksdaalder âlderdomsrinte.’

Nei iten komt de post it hiem op en smyt wat troch de doar. Luertske flittert nijsgjirrich nei de gong. Noch bleker as dat se oars al is, komt se werom yn 'e keamer ‘In brief fan it kantongerjocht,’ seit se.

Se raamt in pintsje út it hier en seit tsjin Lútsen ‘Skuor iepen dat ding.’

De âlden lêze mei Lútsen oer it skouder.

‘Hoe hast dit hân?’ freget Idsardi.

Lútsen hâldt him ûnnoazel, skokskoudert wat en lêst.

‘Wat is dut?’ ynformearret Luertske, dy't de amtlike taal sa gau net neikomme kin.

‘Ik ha mei de fertsjusteringsproef op 30 oktober de lampe fan 'e fyts net goedernôch ôfskerme hân.’

‘En wa hat dy doe proses makke?’

‘Wa oars as Veldstra.’

‘En dat hast ús noait sein.’

‘Dat kostet dy sinten,’ seit Idsardi út 'e hichte.

‘In tientsje, tink.’

‘In grou tientsje,’ beart Luertske.

‘Ferline simmer is slachter Damsma út Dokkum feroardiele ta in boete

[p. 90]

fan tweintich gûne, omdat der troch syn efterruten ljocht útstriele. Se fleane mei fleantugen oer it proefgebiet. Ik ha yn 'e krante lêzen dat se doe mei de Edelvalk oer Dokkum flein binne om de fertsjustering te kontrolearjen. Sa ha se Damsma snipt. Hy mocht ek fjouwer dagen bromme,’ seit Idsardi.

‘Dan kies ik foar twa dagen sitten. Dan ha 'k de kost ta.’

‘Do yn 'e gefangenis?’ gûlt Luertske.

‘Yn twa dagen tsien gûne, dat is in goede deihier. As de steun dan gewoan trochgiet, is 't in hearespul. As ik wer yn 't slyk moat, wol ik my wol in jier opslute litte. Alles is better as dat.’

‘Se binne dêr by de gemeente ek net gek,’ seit Idsardi.

‘It is in rare wrâld,’ earmoedet Luertske.

‘Se ha der in rare wrâld fan makke,’ seit Lútsen.

‘Wa?’ byt Idsardi op 'e wurden fan syn soan yn.

‘Colijn, Romme, Welter en dy mannen. Is dat no in regear?’

‘En wa hiesto dan tocht dat it better dwaan soe?’

‘Mussert.’

Der falt in stilte yn 'e keamer.

‘Hasto it dêr op begrepen?’

Lútsen knikt. ‘Jûn gean ik nei in gearkomste te Dokkum.’

‘Hokker gearkomste?’

‘Fan de ôfdieling Dokkum fan de NSB.’

Dan giet Lútsen beret oerein, wachtet in momint, oft syn âlden noch wat te sizzen hawwe op dy meidieling. Op it stuit dat er de keamer útrint seit er ‘Jim tinke der noch mar even oer nei.’

Hy giet nei bûten en lit twa fersleine minsken efter. Op it hiem glystert er wat troch de sniekwalster. Oeral tikket en slipet it teiwetter. Yn it fjild komme swarte streken. Yn 'e feart stiet in laach gielich wetter op it iis. Der sitte maitiidsstreken oan 'e loft. As Lútsen op 'e barte stiet sjocht er it slyk foar him as in see, net ôf te sjen.

Yn 'e hûs stiet Willem Idsardi foar it finster en sjocht him stean op 'e barte. Hy draait de holle om nei Luertske en seit ‘As it mar goed komt mei de jonge.’ Dêrby makket er fûsten yn 'e broeksbûsen. ‘De tiid dat ik him as jonge in wan op 'e bealch jaan koe is foarby.’

Luertske gûlt en seit ‘Wy ha ús jonge ferlern. Wy moatte it oerjaan.’