|
| |
Gorgel-drank in Koortzen, en Squinancie.
Gersten-waater, Hoonig van Roozen, met Sal Prunelle, of Geest van Vitrïool tot een maatige zuurigheit.
Naa dat wy u de drie Registers van de Genees-stoffen voorgestelt hebben; d'eerste van 't geen de Natuur verleent; de twee van zulke, waar van de Winkel verzien is; en de derde, de Toemaakingen of verdere Toebereidingen van eenige Huismiddelen, om met die van de kunst zaamen gevoegt te worden; 't zy om die aangenaamer te maaken voor den zieken, of de vooroordeelen van 't volk, dat beswaarlijk gebragt kan worden om de misbruiken te laaten vaaren, daar 't zig oover beklaagt: En byaldien gy te deezer plaatze uwe onkosten reekent, zult gy ligtelijk, of anders met de hulp van een Cijfermeester ontdekken, dat, naa de Manna, het waardigste Geneesmiddel, alle anderen, welke meer als een stuiver de Doosis kunnen bedraagen, een zeer klein getal uitmaaken, gemerkt se in de Doosis in de kleinste quantiteit van vijf; tien; twintig, of dertig
| |
| |
druppelen of greinen gebruikt worden. Indien Beeverwijn, of Peerlen 't Once vijf schellingen bedraagen, of, gelijk zomtijds wel gebeurt, zeeven schellingen, zal de Doosis egter niet booven drie stuivers bedraagen. Indien 't Pont twintig schellingen bedraagt, gelijk de Rhabarber of Konceneiljes voorheen, zult gy twee en dertig grein voor eenen stuiver hebben. Gy kunt beginnen te begrijpen, dat Bezoar en Peerlen niet beeter zijn, als Kreeften-oogen en Koraal. Gy meugt ook wel weeten, dat de Balzem van Gilead u tot zoo goeden einde niet dienen zal, als de Balzem van Lukatell, of de fijnste Terpentijn, en dat Zaffraan en zout van Brantsteen in de Doosis tot zeer weinig greinen worden gegeeven; dat de Zyroop van Karmozyn-bezïen lastig vallen zal voor de Maag, indien gy veele leepelen vol daar van inneemen, en dat dikwils hervatten zult. Gy meugt uwe gedagten laaten gaan oover alle Bloemen; Zaaden; Blaaden; Basten, en Wortels; oover de Gommen; Balzemen; zuurtemperende Poeders; Aarden, welke alle onderscheide en byzondere kragten hebben, toebereit door de Chymie; en aan merken, dat sy, in substancie ingenoomen, of in iets gekookt, van zoo laagen prijs zijn zullen, als se hoog gereezen zijn, door de kragten,
| |
| |
die sy hebben om de swaarste ziektes te geneezen. De Chijmische toebereidingen zijn gereet tot onmiddelijk gebruik. Allerlei Geesten; Tinktuuren; Oolïen; Zouten, in de weinige druppelen of greinen zijn minder, als 't minste stuk van onze munt, indien gy 'er eenige vogt wilt bydoen om in te neemen, 't zy enkel Melk-waater, of Fontein-waater, of Wijn.
Gy kunt in de toepassingen van een heelmeester de verscheide gevallen aanmerken, die hy behandelt. Weigert hy u den dienst der zouvereinste en heilzaamste Planten, of Gommen en Balzemen, of chijmische Poeders, en Tinktuuren? Hunne kragten strekken om in u door te gaan by wyze van Stoovingen; Zalven; Pleysters door de talrijke doorgangen der sweetgaaten en het Net-werk van het gansche vel. 't Bloet neemt die naar zig door den Omloop, en voert die naar ieder deel. Se worden zomtijts gebruikt op de van een gescheide aader, of gequetste zeenuw, en vereenigen zich terstont met het Bloet en de Geesten. D'uiterste Leeden meugen d'oude twist weer vernieuwen teegen de Maag, indien alle geneesmiddelen van hoogen prijs voor des zelfs gebruik worden bewaart, en sy, die arbeiden om die daaglijks voetzel te bezorgen, zig met
| |
| |
goetkooper en geringer zoort laaten vergenoegen. Maar de Heelmeester valt u nooit lastig met het schielijk rijzen van de waarden der Droogen, en het toebereiden van 't een, of 't ander geneesmiddel. Gy lastert hem nooit, nogte hout hem verdagt, om dat hy spaarzaam is in 't gebruik der zelven, als hy de Pappen of Pleisters gedoogt om op 't geswel te leggen, of gebragt te worden in de sweeren en wonden, tot dat zoo veele uuren voorby zijn.
Niet veele jaaren geleeden had de Stadt ontdekt, dat haare Hooft-doktooren alle hunne zieken in alle ziektes bedienden met een der vijf geneesmiddelen; de China Chine; Staal; d'Opïaaten; de toebereidingen van Quikzilver, of de Zuure middelen. Wat vrugt sy hadden, heeft de tyt en 't graf voorgekoomen om voor 't teegenwoordige t'onderzoeken. Uwe reekeningen moogen langer dan de behandelinge in weezen zijn gebleeven. Maar van 't eerste kan u daags de koste niet meer dan zes stuivers bedraagen hebben; van 't Staal twee stuivers; van d' Opïaaten ontrent eenen stuiver; van de Quikzilver eeven zoo veel. Ook zal de zuure manier der geneezinge door de zuure Geesten; of witte Wijn-azyn; of bloem van Wijnsteen, of de middel zoort van
| |
| |
zouten niet booven een stuiver bedraagen. De koste van 't zap van Citroenen; Lemoenen, en Oranje-appelen kan men reekenen naar 't geen sy zelve kosten.
Gy kunt nu, terwijl gy gezont zijt, en volkoome gebruik uwer reede hebt, vast stellen en bepaalen de maate der Medicijnen, die gy bequaam zijt in ziektes te gebruiken, hoe meenigmaal gy op een dag de dertig greinen, en zoo veel druppelen van ider der Galeenische of Chijmische toebereidingen zult inneemen, om uwe hitte, en dorst, en rusteloosheit in een brandende koortze aan te zetten; wat voordeel gy van de smaakelooze gedistilleerde Waateren, of de veelvuldige Doosissen met de zelve van de heete Gekomponeerde Waateren en Geesten kunt trekken. Wy zullen u veelvuldige dranken van de verkoelende en temperende Tizaanen en Melkjes, of versterkende, en bequaam warme Afweïkzels of Afziedingen toestaan. Gy zult uwe dronkjes, met de scherpe rinsche Wynen, of Kanaarïe-Posset hebben. Maar indien gy in staat zijt om verwarmt te worden, of te sweeten, kunt gy ooverweegen, hoe dikwils gy de drooge Poeders, of de rustelooze vlugtige Geesten, of de chymische Tinktuuren, gemaakt met den Geest van Zyroop of Mout, waar van gy alleenlijk twintig of
| |
| |
dertig druppelen in een Doosis, kunt verdraagen. Indien gy van nooden hebt verkoelt te worden, en de hitte te blusschen, hoe veel leepels vol Citroen; Oranje; of Lemoen-zap, en hoe meenige druppels en hoe meenigmaal gy van de zuure Geesten van Zalpeeter; Vitrïool; of Swaavel van nooden hebt. Indien gy gemaatigder middelen om den brant van het koortzig bloet te blusschen, de Sal Prunell, of den Bloem van Wynsteen gebruykt, kunt gy ooverweegen, of gy van ider meer, als de waarde van eenen stuiver kunt gebruiken in vier-en twintig uuren. Gy kunt by u zelven ooverleggen, hoe meenigmaal gy de druppelen van 't Laudanum, of de Leepels vol van Diakodium kunt gebruyken.
Wanneer gy Purgeert, naa dat gy van uw Koorts herstelt zijt, kunt gy vast stellen, indien gy een slaapmiddel teegen de nagt hebben wilt (hoewel gy geschikt zijt tot de rust, en bereit tot den slaap door de werking van 't Medicijn) dat een groot deel der stoffe, afgescheiden in d'ingewanden door 't Purgeer-middel, weerhouden kan worden, en weer met het bloet vermengt, zijnde de Melkvaaten in den Kronkeldarm gereet om dat t'ontfangen.
Wy willen ons voegen naar uwe genee-
| |
| |
gentheit om meenigmaal uw geneesmiddel te smaaken, indien gy vast zyt aan een algemeen bederf van de gansche stof van uw bloet, en een ontsteltenis van des zelfs geheele mengzel, als het slijmig; of waateragtig, en geesteloos is, als het flets is, en niet gisten kan, of syn eige innerlijke afscheiding beweegen om des zelfs zout enz. te zuiveren. In quaatzappige ziektes; Geelzugten; Waaterzugten; of Vloejingen, zult gy leeven by uw Medicijn, en daar ider uur toe weederkeeren, maar 't moet zijn van Meedicinaale voetzels, of voedende meedicijnen, die te gelijk zullen zuiveren en versterken; de bedorve zappen wegneemen, en de natuurlyke gesteltheit te hulp koomen, die zoo goetkoop zijn, als uwe eenvoudigste leevensmiddelen. Maar indien uw gemoet niet gerust kan zijn in 't gebruik van eenig gemeen Geneesmiddel, hoe lang zult gy in staat zijn om de zuure Geesten, of vaste Zouten; de weinige geesten, of d'oolïen, de vlugtige zouten te verdraagen zonder feller toevallen te verneemen, of dat uw ziekte met een swaarder verwisselt wort.
Indien gy geneegen zijt u oover 't weigeren gevoelig te toonen, en denkt, dat gy de prachtigste toebereidingen waardig zijt, zult gy uw inbeelding, tot hun voor-
| |
| |
deel voor af ingenoomen, u erinneren, en bespotten door aanmerking, dat de beste raat, en vrugt der ooverleedene Geneesheeren, die u door hunne eerlijke en heimelijke konsten hebben behouden, die oude bedriegery verworpen, en te niet gedaan, en begraaven die voorschriften op heele blaaden van Elektuarïen en Zyroopen, waar door de zieken by 't gebruik van de moode naar den tijt wierden verdrukt en gedoot.
D' eenvoudige Tinktuur van Opium; de Bast, alleenlijk bereit met in syn eige stof gepulverizeert te zijn; de vlugtige Geesten en onvermengde Zouten; de Rhabarber; Alöe, en d'Aftrekzels om te braaken; 't Afzietzel van gebranden Hartshoorn, en de Tinktuur van Kruiswortel, en andere bittere middelen alleen hebben 't Gemeen doen gevoelen, dat de natuurlyke toebereidingen van zeekerder uitwerkingen zijn. En die verstandiger waaren, oopenbaarden hun twijfeling en vreeze, dat de kragt der geneesmiddelen niet af hangt van 't groot getal der middelen, die 'er in koomen. De listige eeuw heeft wijzelijk ooverwoogen, dat het niet te pas komt een andere dan de naaste weg te neemen, en dat een goet werkman de minste en gladste werktuigen gebruikt. Dog het volk kan wat diets gemaakt, en
| |
| |
bragt worden om de hoogste prijs voor ider kleine Doosis te betaalen, op de verzeekering, dat 'er Beezoar en Peerlen, in ider Boolus gedaan is, en als het de verbazende naamen hoort en leest, die in de reekening aan alle andere zoorten van Medicijnen worden gegeeven. Deeze wijze van doen bereikt het groote oogmerk zoo wel, als of 't geneesmiddel den ganschen dag onder handen genoomen wiert, om de dingen, die 'er in koomen, te verzaamelen, en te schikken, en d'arbeit van een ander om 't toe te bereiden.
't Is aan de Chymie, dat wy de laatste ontdekking, en op haar raat, d'ondervinding en vastste kennisse der zeekerste uitwerkinge van d'enkele geneesmiddelen dank hebben te weeten. De Natuur lei door haar oopen d'eerste beginzels, en de zaamenvoegende deelen van alle gewassen, en dieren, en bergstoffige weezens, gelijk door d'Ontleedkunde de gedaantes; de plaatzen, en de gebruiken van alle werktuigen der dierlijke lighaamen.
Sy heeft, zijnde gëoefent door Eedelmannen van eer, en Geneesheeren van opregtheit, ten toon gestelt d'onbeschaamde verwaantheit, en de bedrieglijke afperzingen van gelt van alle Chijmische bedriegers, vereelt
| |
| |
door hitte hunner stookoovens. Sy beroemt zig oover haare afscheidingen van de geesten uit de bergstoffige Zouten, en d'anderen van de dieren, en oover haare wonderbaarlijke toebereidingen van de Metaalen. Maar sy erkent, dat het zuurtemperent Zout van de Dieren door haar te niet gedaan wort, als het in onnutte Nederzinkingen en Schiftingen verkeert wort; dat d'Aarden, gekalcineert, door hun vyer bedorven worden; dat de Gewassen in hun Uittrekzel de groover en aartagtiger deelen naalaaten; en dat de geesten de werkelijker deelen, zijnde gewelt aangedaan door haar pijnigen, wegvliegen. Sy erkent, dat alle haare vaste Zouten, zynde ontbloot van alle haare kragten, waar door se van den anderen onderscheiden worden, van den zelven aart zijn, en dat alle haare Olïen een opgeheft en dik vereenigt Swaavel, en een vyer zyn, dat tot lighaam gemaakt is, ooverhoudende alleenlijk de beswaarlijk onderscheidbaare kenteekenen van haare natuurlijke kragten, baarblykelyk voor meest alle d'uiterlijke zinnen in de welriekende planten. Maar sy doet zig zelve gelden door 't opofferen van haaren dienst tot het bewaaren der gezontheit, en 't herstellen van 't leeven door haare Tinktuuren,
| |
| |
welke, gemaakt zijnde door de verscheide vogten van natuurlijk Waater; Wijn; Geesten (zuure; vlugtige; wijnagtige) al die wonderbaare mengingen kunnen indrinken en uittrekken, die de Natuur in alle planten gehuisvest heeft. Afweikzels en Aftrekzels (Galeenische Tinktuuren) prijst sy aan, en keurt die hooglijk goet, welke sy naavolgt en voortzet tot te grooter oogmerk van de geneezing der ziektes.
Sy draagt zorge, door 't net sluiten haarer vaaten, dat de lugtigste of fijnste geesten niet verlooren werden, terwijl sy door de hitte haarer vyeren de vastste en hartnekkigste zaamenweevingen der Ingredïenten van een scheurt. Sy gebruikt ider vogt in haaren dienst; 't zagte fontein of melk-waater; 't eedelmoedige zap van druiven; de wijn-azijn, en 't doordringend zuur, of vlugtige geesten, of oolïeagtige geesten, getrokken uit haare drie Rijken; de Gewassen; de Dieren, en de Bergstoffen. Alle Gewassen, de Blaaden; Bloemen; Zaaden; alle Gommen en Balzemen; en de Bergstoffen, toebereit, deelen hier toe alle haare krachten mildaadig meede, om het Hooft en 't Hart te versterken, en om de geesten te maaken, of op te wekken, en om 't bloet te zuiveren (op alle onderscheide
| |
| |
en verschillige manieren) en om te doen Braaken en Purgeeren.
Sy worden toebereit om door de maag met het minste ongemak des zelfs door te gaan in het bloet, en daar door in de Zeenuwen. De maag wort geweldig verwarmt of verkoelt, gereinigt van sijn slijm, of bewoogen door behulp van het gemaatigt verteerent zuur, en door de versterkende middelen bequaam gemaakt om zich zaam te trekken tot het uitperzen van syn eigen oplossende vogt uit sijne klieren.
Sy voeren de Purgerende hoedanigheit van Rhabarber; Zeeneblaaden; Alöe; Jalappe, enz. zonder ontsteltenis door de maag in d'ingewanden. Sy verschaffen door de Melkvaaten aan 't bloet de heelende Balzemen der planten, waar door 't bloejender, vaster en bestendiger, en eenvormiger gemaakt wort. Sy verzenden met haren snellen omloop, haare Balzemen aan de Longe, en Nieren; haare doordringende naar de Milt en Leever. De Herzenen ontfangen ras de speceryagtige welriekende Geesten der bloemen en zaaden en versterken, en vermeerderen daar door der zelver geesten. Sy gaan voort tot de Zeenuwen; verdrijven aldaar de verstoppingen, en gaan in alle veezelen van gevoelen en beweeging. De
| |
| |
vogt verandert niet, nogte bederft de zaamenweeving, die eigen is aan eenig enkelt middel. D'onbegrijpelijke verscheidenheit wort door haar geheel en ongeschonden bewaart. De Maag ontfangt van 't een, bittere en speceryagtige; van 't ander, bittere Balzemagtige; van een derde, 't bittere, en scherpe; van een vierde, 't bittere en verkoelende. 't Koortzig bloet wort verfrischt door 't een, met een waateragtig Zuur; nu met een waateragtig Gelei, dan met een waateragtige en maatigende zoetheit. Sy heeft haar magt om d'onzuiverheeden af te scheiden, zynde geholpen door de zaamentrekkende deelen van 't een, en de groove en toeplakkende deelen van 't ander. De geesten worden vermeerdert door die van 't eene zoort; bewoogen en getergt door die van 't ander; bedwongen en bestiert door een derde.
Deeze zijn de werktuigen van een voorspoedige oeffening der Geneeskunde, als se 't nette opsigt heeft op het welweesen van den Lijder. Sy zyn nu verdagt van ontsteltenis in de toebereiding te geeven; en de geneezing uit te werken in minder quantiteit, en 't groot oogwit van het voorgeslage voordeel te beletten.
D'Enkele Waateren zyn van d'Arabiers uit-
| |
| |
gevonden, uitgezondert Rooze-waater, en Alzem-waater, welke waarschijnlyk bekent geweest zijn aan de laatere Grieksche Schrijvers. D'Ydelheit der bedriegery met nieuwe Medicijnen, en de konstenary om de Kruyden, die goetkoop zijn, tot diere en kostelijke geneesmiddelen te maaken, prikkelde onze Arabiers aan om elk boven den anderen uit te steeken door 't toebereiden en verheffen der waateren, getrokken van meest alle planten van 't velt. Ider heeft dien trek gehadt, om breet op te geeven, en zich daar oover te doen verwonderen tot bedrog, bespotting, en bederf van den Lijder. De meesten worden thans veragt en verworpen: De bittere, en zaamentrekkende en versterkende geeven geen kragt aan 't Waater, de Zuure, en Verkoelende, en Slymagtige, en voedende geeven geen Waater, dat met eenige deezer hoedanigheeden aangezet is. De geurige, en welriekende, en zommige der scherpen moogen door den reuk onderscheiden worden, maar niet door den smaak der wateren. Maar ider van de kruiden zal haar kragten aan 't groot natuurlijk oplossent vogt, 't fontein waater, meedeelen in een Tinktuur. Gy zult ondervinden, dat een leepelvol van dit Tinktuur een gansch derde deel van een Stoop Enkel gedistilleert waater in reuk en smaak, en werkingen van alle hoedaanig-
| |
| |
heeden oovertreft: Want de natuurlyke weeving en menging der deelen wort door de felheit van 't vyer bedorven en verbrooken. Een zeer klein gedeelte van den verbranden oolie gaat op met den slijm van 't waater, geevende slegts van zich een lastigen brantagtigen smaak, of een smaak van den oolie, besmet door 't vyer. Daarom zijn s'onaangenaam in den mont, maar nog walgagtiger voor de maag. Gy kunt van de rest oordeelen door de verscheidenheit der Afziedingen of Tinktuuren van Thee en Koffie aan te merken, vergeleeken met d'Enkele waaters, welke de Distillacie der zelven u aanbiet. Indien uw maag zou walgen van gedistilleerde Thee of Koffie, waar van de Tinktuuren aangenaam en nut zijn, kunt gy 't zelve besluit maaken van de rest 't zy in uwe gedagten, of met een proef van ider der Enkele waateren te neemen. 't Is een bewijs, dat se van weinig, of liever, dat se van gansch geen kragt zijn, dat s'op zig zelve alleen niet inwendig gegeeven worden. Haar flaauwheit en smaakeloosheit geeven de grootste ontsteltenis aan de maag, die de Waaters, welke de natuur verleent, gaarn ontfangt; vervult met de mynstoffen, gaan se door. Al 't vloeibaare voet in gezontheit, en Waater-gruwel, en Bloeme-papjes, en Kan-
| |
| |
deeltjes, die de toevlugt zijn voor de zieken, toonen dit. Se zijn alte hooftstoffelijk om eenig voetzel aan 't bloet te geeven; en hoewel men voorgeeft, dat se ligt en geestrijk zyn, zijnde opgevoert in den Helm zyn s'egter flets, swaar en lastig voor de maag. Sy worden gebruikt tot het middel en den geringen dienst, om als een vogt de Meedicijnen te voeren, en om de Doosis grooter te maaken. Gy moet u zelven niet bedriegen, en gy zijt naa 't gebruik der Enkele waateren geneezen. De vlugtige geest, of de bittere Tinktuure, of de hartsterkende Tinktuur van Zaffraan, of van Beeverwijn, of de druppelen van de zuure Geesten, geeven u uw leeven, welke van een grooter uitwerking geweest zouden zyn, indien s'in 't natuurlijk waater waaren genoomen geweest, gelijk men daaglijks in Opstijginge of Miltzugt verneemt, welke gevoeliglijk voor de lijders, en die hun oppassen, ontstelt worden door de winderige en oolieagtige Enkele Waateren.
't Gemeene volk, zynde gewaar geworden, dat Enkele Waateren nergens goet voor waaren, wierden d'Arabische Doktooren genootzaakt hun toevlugt te neemen tot den dekmantel van een groot getal en heele leegers van Ingredïenten, om den zieken te helpen,
| |
| |
en 't nieuw bedrog der Gekomponeerde waateren uit te vinden. Ten deezen einde tragtten s'elk elkanderen voorby te streeven in 't grootste register van Kruiden, Bloemen, Zaaden, enz. om zaamen in een Gekomponeert waater gedistilleert te worden Sy zijn vermeerdert door d'Europëers, welke de konstenary verandert en gefatzoeneert hebben door ontallijke veranderingen, en dikwils alleenlijk voorgewende onderscheiden. De aangemaatigde naamen van 't Hemelsch, van 't Wonderbaar, van 't Keizerlijk waater wierden verdigt, om 't bedrog gemakkelijker te doen doorgaan in den Lijder. Wijn en andere uitgegiste vogten wierden gebruikt om 't Gekomponeerde Waater de hitte en sterkte te geeven, wanneer het grootste gedeelte der Ingredienten, de Stoppende, Bittere, Slymagtige, enz. niets van deeze hoedaanigheeden aanbragten, welke (zynde gemaakt van een mengzel der groovere met d'aartagtige deelen) alte swaar zijn om tot de hoogte van den Helm op te ryzen. Als de geesten swak of onderdrukt zyn, en de warmte van 't bloet van nooden heeft herstelt te worden, dan zyn de hartsterkende middelen nootzaakelijk en van groote uitwerking. Maar Wyn of Brandewijn, aangezet met vlugtige geesten, of d'eedelste Tinktuuren der eigent-
| |
| |
lijkste welriekende Enkele middelen, doen de geesten herleeven, en wakkeren den omloop van 't bloet op, zonder den oproer, en d'ontsteltenissen, die men kan verneemen naa 't gebruik der Gekomponeerde Waateren. De Lijder beedelt in een koorts; dat hy de verkoelende en verquikkende Tinktuur van Roozen, of Tizaan, en 't Melkje; of de zaamenbindende, en versterkende Afweikzels, of Afzietzels hebben mooge. D'onbeleefde bedrieglijke Doktoor en Quakzalver dwingen, op den handel van winst, de maag, welke teegen de Waaters en hinderlijke Koeldranken aan walgt. De maag kan ter zelver tijt de dertig of veertigerhande hoedaanigheden van verschillige Ingredïenten niet verdraagen, die de zelve teffens met zoo meenigerhande teegenstrijdige indrukkingen aandoen. D'oolïen van ider der planten, als zoo meenige prikkels, zyn werkelijk door hunne byzondere beweeging op de veezelen en de geesten in de Zeenuën, en de Zappen, die in de maag zyn. Van deezen verwarden strijt van d'eene hoedaanigheit met d'andere worden d'oorzaaken der winden; oprispingen, en trekkende beweegingen der Maage ligtelijk afgeleit. De Lijder is gewillig d'Afweikzels van Zaalie, of 't bitter of witte Afzietzel te neemen, en daar in ge-
| |
| |
bruikt hy met geneegentheit eenige geestrijke en hartsterkende Tinktuur. De gezonde opwagter kan 'er een proef van neemen, als hy de Gekomponeerde Waateren smaakt, en een of twee uuren daarnaa d'ontsteltenis en den oproer in syn maag verneemt. D'oude koude baaker mag haar vermaak vinden in een Zoopje Brandewijn, als sy den reuk en smaak voelt opgaan in den neus en mont. Indien 't veelvuldig gebruik van Geest van Wyn, of Hoonig, of Mout in 't algemeen erkent wort de maag te verdroogen, de veezelen te rimpelen en te schroejen (gelijk 't vel van den vinger door kookend heet waater) en 't bloet t'ontsteeken, en de geesten te verstroojen, zal d'ooverdaat min bederflijk in een kaamer zijn, byzonder als de brandige oolie van zoo veele planten 'er bygevoegt wort om deeze hartsterkende quaataardigheit meer aan te zetten, en met d'ooverdaat zoo veele uuren, en zoo veele daagen voortgevaaren wort, als de Lijder daar mee leeven kan.
Maar men mag zich inbeelden, dat de Peerl-koeldrank geen teegenwerping onderheevig is, welke thans 't voornaamste geneesmiddel is in alle ziektes en aangepreezen meenigmaal genoomen te worden, als 't voornaamste middel om ons leeven te
| |
| |
bewaaren. Men beweert, dat het de grootste hartsterking is niet alleen in alle koortzen, maar ook in alle verscheidenheit van ziektes. De Quakzalver, oefenende de praktijk, blijft in geen gebreeke van meenige flessen van de zelven ider dag op te dringen. De stroom deezer vloet hout nooit op. De lijder begint; gaat voort, en eindigt met den Peerl-koeldrank. In de voorgaande eeuw, toen d'oefening der Geneeskunde opregt en getrouw was, zou men dit voor een kragtig en oovertuigend bewijs van de nuttigheit en deugdelijkheit des zelfs hebben gehouden, maar in d'onze toont het alleenlijk, dat het een zeer goede voerman is om 't algemeen bedrog in te voeren. De vermoogens daar van ziet men, aan d'eene zyde, dat het volk bewoogen kan worden om dien met blijschap te gebruiken, aan d'andere zijde om daar voor met blyschap van 't gelt te scheiden.
't Wort trouwlooslijk met heete Gecomponeerde waateren in Koortzen gegeeven. De Peerlen stillen den gist van de maag. De heete Waateren prikkelen en maken haare opkooking scherper en feller. De Peerlen verwekken een zagte warmte in 't bloet, en drijven de stof van ziekte uit by trappen door doorwazeming en sweet. De heete waateren
| |
| |
ontsteeken de hitte; maaken een geweldige beweeging in 't bloet, en verwekken een haastigen en oovertolligen sweet. De Peerlen geneezen den brant van 't hert door 't indrinken van 't zuur der Maage, en 't maaken, dat het de teedere vliezen des zelfs niet steeke. De heete waateren geeven een sterker beweeging aan de zuure deeltjes, en veegen den natuurlijken slijm af, en maaken de veezelen gevoeliger van der zelver Korroziefheit.
Peerlen, en alle andere zuurtemperende Poeders zyn by alle Geneesheeren bekent door het alte vaste gebruik om het natuurlijk zuur in te drinken, en den trek tot eeten en de verteering der spijze weg te neemen. De Geelzugt, d'Ongedaanheit zyn bekent, dat sy 't natuurlijk gevolg zyn van 't eeten van Kryt; Koraal; Peerlen, en alle andere dingen van dat zoort. En gelijk de Chymie de Zuure Geesten door de dingen van Wijn zoet maakt, zoo is 't zeeker, dat ook de heete Waateren op de zelve wyze deeze natuurlijke scheivogt der Maage te niet doen, gelijk sy 't bloet verkoelen, door meer geesten 'er uit te drijven, als s'er in brengen. Maar wanneer de Lijder alle trek tot eeten en 't verteeren der spijze verlooren heeft, dient men zig van d'eedele Tinktuuren en Elixirs, de
| |
| |
zuuragtige met Staal toebereide Waateren, of die van 't Bat om de gezontheit te herstellen, gequetst door deeze behaaglijke en fatzoenlijke ooverdaadigheit. De Brandewijn van 't gemeene volk wort veragt; de geneeskundige en bedrieglijke naamen van de Gecomponeerde Waateren, ondersteunt met de kostelijke dingen, die men'er by doet, maaken de Praktijk min ergerlijk en onverdagt, zijnde geregtvaardigt door 't oordeel van de Konstenaar, die groot voordeel doet niet alleen door de geduurige verkooping, maar ook de volgende nootzaakelijkheit van andere Medicijnen te moeten hebben.
Deze omloop van Peerl-koeldranken, en Staal, en de Maag-Mixtuuren, enz. bederven en beneemen den omloop van 't bloet, gedoogen niet het gebruik van oefening, en de reegelen van leevens wijze, en weinig eeten, maakende de quijnende ziektes lastiger, maaken se, dat de Koeldranken meer gebruikt worden, en brengen te grooter schantvlek oover de Geneeskunde. Dr. Lower geneest deeze quijnende ziektes doorgaans in een maant of twee met de bittere Staal Tinktuuren en zommige Doozissen van oopenende Pillen tusschen beide, welke nu een vasten voet houden door de Peerl-koeldranken, en hunne Teegengiften, tot dat doorgaans een jaar
| |
| |
uitloopt, of de Lijder wort herstelt door de kragt syner Natuure, niet ontstelt op 't naalaaten van 't gebruik der zelven; of tot dat het Zaizoen van 't waater lang respijt geeft, en 't gebruik daar van verkoelen zal, en smelten, en breeken de stremmingen in 't bloet en d'ingewanden (verwekt door 't vast gebruik der heete Koel-dranken) door hunne Tinktuuren van de Zouten en andere Mynstoffen.
Indien de Lijder van geringer staat is, en den hoogen prijs deezer witte Koeldranken niet betaalen kan (hoewel wy u, hoopen wy, voldaan hebben, dat se den armen gegeeven kunnen worden zonder den geever te verarmen) zullen'er Koeldranken zijn van een andere koleur weegens de Zyroopen, niet aangenaam in den mont in de koortzen en zeer walglijk en lastig voor de maag. De zieken heeft meenigmaal gescheenen daar teegen met beide sijne handen te strijden; zich te sterk te kanten teegen 't neemen van de zoete Doozis, en ernstig dun bier of d'aangenaame Tinktuuren te bidden. De Natuur strijt teegen deze Zyroopen, omdat s'een afkeer heeft van de veelheit van Zuiker, die 'er in is, wanneer se zig erinnert de quaade indrukkingen daar van, als men se zelfs in gezontheit veel gebruikt.
| |
| |
Dat Zuiker in verscheide opzigten nadeelig is voor de gezontheit, leert de gemeene aanmerking weegens de quaade uitwerkingen, die se voortbrengt, wanneer men de kinderen in alte veelvuldig gebruik daar van toegeeft. S'is in zig zelven vet, en slijmig; als se in vogten gesmolten wort, gisten die zeer schielijk en sterk, en se stelt die in staat, om op het minste bederf in eedik verandert te worden. 't Is in 't algemeen bekent, dat de trek tot eeten en 't verteeren der spijze daar door in korten tijt bedorven wort, dat het dan een bleek weezen veroorzaakt, en, door 't bederf van 't bloet, verrotheit der tanden, en een stinkenden aadem; dat se gist in de maag en d'ingewanden; winden, en loop verwekt. Dat d'Opstijging en Miltzugt doorgaans geen Medicijn, dat daarmee toegemaakt is, verdraagen kunnen, is baarblijkelijk, gemerkt de Koeldranken, gezoet met Zuiker, de maag met winden opvullen en naaderhant quijningen, en walgagtige braakingen veroorzaaken. Men kan toestaan, dat het door den slijm de scherpheit der zinkingen verbeetert, en de deelen, daar door geprikkelt, beschermt, en dat, in geval van Steen en Graveel, de doorgang van de Pis glibberiger en pijnloozer gemaakt wort, hoewel 'er andere Geneesmiddelen zyn, die de Lon-
| |
| |
ge geneezen; de Nieren en den doorgang van de Pis op een gevoeglijker wijze zuiveren en geneezen, zonder 't bloet door de veelheit van zuiker te besmetten. Maar de Teeringagtigheit lijt het beswaarlijk, om des zelfs korrozive en gistige hoedaanigheeden. De verloore trek tot eeten; de swakheit der geesten; de blaauwschuitige indrukkingen op de geheele stof van bloet; de loop toonen de waarheit van 't gevoelen van onlangs een geleert Geneesheer: Vae tabidis, qui ad saccharata damnantur (Wee de Teeringagtige, die tot de Zuiker middelen verweezen worden) dewijl 't zoet niet kan naalaaten bittere vrugten voort te brengen in Teeringagtige lighaamen, wanneer 't bloet, vervult, d'Ingewanden meer en meer verstoppen zal, en de versweeringen van de Klieren, Longe, en 't Darm-scheil verswaaren. Se behooren daarom uit de Praktijk der Geneeskunde, en de toemaaking der geneesmiddelen weggedaan te worden, tenzy de nuttigheit, om een weinig van de gewassen te bewaaren, die slegts een maant of twee zappig en groen blijven, swaarder weege, dan haare quade uitwerkingen. Om deeze reeden maakt se de Konzerven van Blaaden en Bloemen, en kantilizeert de welriekende Zaaden, en bewaart d'Afzietzels der plan-
| |
| |
ten in d'Enkele en Gekomponeerde Zyroopen. 't Is waar; Zuiker wort 't genaamt 't Zout van den Geneesheer, waar door hy de vergangbaare kruiden bewaart, gelijk vleesch en vis door gemeen zout teegen bederf, en vrugten door Peekel van Azijn en Zout teegen bederf bewaart worden. Maar gelijk Peekel ten laatsten, 't geen'er goet in is, verteert, of, gelijk de Chymisten spreeken, in de voedende deelen trekt, en die t'onderbrengt, zoo vernietigt de zuiker in korten tijt de hoedaanigheeden der teedere en min werkelijke Enkele middelen. Wy bekennen, dat de sterker, als de bittere, zaamentrekkende, welriekende en zuure haare kragten behouden, byzonder in een vaste bestendigheit van Konzerven, die zonder vyer gemaakt worden, als Alzem; Lepelblaaden; Wijnruit, enz. Maar in de Zyroopen, gemaakt door hitte van vyer, worden daar door de hoedaanigheeden of uitgedampt, of verwoest, of ras t'ondergebragt door de gistende, en zuure en korrozive Zuiker. De meeste Konfijtzels hebben in zig weinig kragt van de planten. De hoedaanigheeden van de sterkere worden veel vermindert, terwijl se gemaakt worden. De Purgeer-Zyroopen van de Bloemen verliezen haar werkinge in weinig maanden. De hartsterkende
| |
| |
Konzerven en Zyroopen hebben zeer weinig smaak en reuk, om de planten, waar van sy gemaakt zijn, t'onderscheiden. De zaamentrekkende en versterkende Konzerven en Zyroopen worden uitdrijvende en Purgeerende, weegens de groote veelheit van Zuiker, niet geschikt naar de swakheit of uitwaazemende kragt van de plant. Maar de gedroogde, welriekende, hartsterkende, zaamenbindende, enz. Kruiden, en de Zeeneblaaden, en Rhabarber geeven altijt haar geheele kragt in een Tinktuur, in een besloote vat, in een eigentlyke vogt tot de zelve einden. Men kan daarom geen andere reede bybrengen, waarom de Boolussen en Koeldranken met de Konzerven en Zyroopen toegemaakt worden, als omdat s'een groot deel van den omslag van den winkel uitmaaken, en dat de Geneesheer synen Patroon, daar hy mee in verbont getreeden is, niet beeter verpligten kan, dan dat hy ider zieken geneesmiddelen van de laagste waarde doe gebruiken, van welker nut uwe reekeningen u zullen onderrechten.
Gy zult moogelijk vreezen, dat deeze Koeldranken met de heete oolieagtige waateren, van zoo groot een getal ingredïenten, de geesten alte vlugtig, en de beweeging van 't bloet alte snel zullen maaken,
| |
| |
maar onze kunstenaar verstaat zich om die weederom te dempen, als of de vleugels gekort waaren, en de werkelijkheit, die se van de hartsterkingen hadden, afgesneeden: Dit geschiet met de kragt daar van door walglijke Boolussen te breeken; door de pijnbank van Bleinen; door de morgenslaap te beneemen, en door doodelijke verklaaringen van Quaataardigheit; de rampzalige voorzegging van groot gevaar, of de doot. Men mag de Praktijk by die van Danïel vergelijken, die Pik, Vet en Hayr kookte, en daar Massen van maakte, en die den Draak in den muil gaf, die daar van berstte. 't Vet werkte op een wijze, en 't pik en haair stopte de werking daar van, en maakte, dat het nooit afliep.
Boolussen zyn zeer eigen om de kragt der Geesten te verbreeken om tweederlei reede.
Voor eerst, omdat s'een walglijk en gehaat middel zijn, dat ons in alle ziektes voorkomt. 't Waare eind, waarom men dat middel gebruikt, is, opdat het bittere, of dat leelik smaakt, of op eenigerlei wijze onaangenaam is, in eene reis doorgeswolgen werde, zijnde bedekt onder een groote meenigte van Konzerf of Konfekcie. Maar wat de zaake van voordeel aangaat, der Beersteen, 't Gaskons-Poeder; 't Welriekende Poeder, en
| |
| |
't Verkoelende, aangenaam in den mont, die worden ook gerolt in een groot deel ooverzoet Konzerf. Onderstelt; de mont van den zieken is droog; de tong gebersten en rouw, en de keel bynaa toegeslooten van dikken slijm en sprou, en heeft slegts een oopening voor een Poeder in een leepel vol vogt; de Boolus wort hem egter opgedrongen om te verswelgen, als hy kan, hoewel de maag teegen den brok aan kookt; men kan een drank gereet hebben om door te spoelen. Deeze aanmerking maakt d'andere reede weegens de Boolussen om de geesten in te binden, omdat s'ider drie of vier uuren genoomen worden tot een zeer hooge prijs met de bygevoegde kosten van den Drank om naaderhant gedronken te worden. Tneegentig van de hondert Boolussen, d'allerhartsterkenste en teegengiftigste, zyn ontrent eenen stuiver 't stuk waardig, 't andere, buiten dat, zes stuivers; laat de Drank twee stuivers zijn. De Boolus, te betaalen tot een halve Kroon, en de Vogt tot twee Schellingen, zal inderdaat de geesten ontstellen, als s'aanmerken, dat die beiden gemakkelijk in een Mengzel genoomen, en met twee of drie stuivers betaalt hadden kunnen worden.
Indien de zieke slaaperig is, of een slaap-
| |
| |
koorts heeft met een dik slijmig bloet; indien 'er een groote stof van waater of weei is, en die door een Zinging gevallen op eenig byzonder deel; indien een damp ongemak veroorzaakt aan de Zeenuën, of een verzaameling van eenige scherpe vogt in eenig deel plaats genoomen heeft, veroorzaakende de pijnen van zinkingen, wort volgens d'oovereenstemming van alle reedelijke Geneesheeren erkent, dat Bleinen nootzaakelijk zijn. Maar indien de Geesten slaapeloos en rusteloos zijn, en door d'ontsteeking van 't bloet geweldig in een koortze bewoogen, in een droog en vermaagert of een heet en bloetrijk lighaam, strijt het teegen 't gemeen gevoelen de scherpe prikkelende geesten van de Spaansche vliegen daar noch by te doen, die in dat geval de smertelijkheit van Druppel-pis geeven zullen, en daar door, en door 't aanbrengen van de pijn den slaap beletten, de naatuurlijkste bedaarer van d'ontsteltenissen der geesten, en waar in 't bloet sijn onzuiverheit uitwerkelijk afscheiden moet. 't Was d'aanmerking onlangs van een Schrijver, dat in dit zoort van Ylhoofdige koortzen, ontstaande uit een scherp ontsteeke bloet, ider, die Spaansche vliegen had laaten leggen, een drooge tong gemaakt had, en d'Ylhoofdigheit verswaart, waar op Trek-
| |
| |
kingen volgden, tot dat de geesten hun beweeging verlooren, en tot dat de zieke sturf. Gy kunt aanmerken, of de trilling der trekkers niet sterker moet opkoomen op ider paar Spaansche vliegen, en, wanneer dat toeval blijft duuren, 'er meer opgelegt worden, tot dat het regte getal vervult is. De hooftzaak in dit geval is, dat sy maaken, dat de geneezing meer aangemerkt wort door de veelvuldiger pijnigingen, die aangedaan zijn, en dat het fatzoenlijk is om de bequaame geleegentheit, die sy tot te veelvuldiger oppassinge geeven.
Naa de ontsteltenis geduurende de nagt door de Spaansche vliegen, volgt de lastige vroege visite in den morgenstont. 't Is vreemt, dat het volk gedoogt heeft, dat het door deezen gedienstigen dekmantel van te grooter zorge zoo misleit is. Niet een wort-'er door ziekte aangetast door ziekte, of hy merkt aan, dat in de gemeenste Koortzen, Zinkingen, enz. de ziekte syn verheffing in de nagt heeft. De zieke rust niet; hy tobt, en dikwils is hy Ylhoofdig, tot dat de morgenstont komt. Teegens dien tijt zet de gisting zich neer; de geesten bedaaren meer; de sweetgaaten gaan meer oopen; daar komt een gesteltenis tot sweeten, en de zieke vint zich gemaklijker; legt stiller; sluimert,
| |
| |
en heeft by trappen meer of min slaap, de natuurlijke verquikker van de swakken, en de bezaadiger van ontstelde en ongeruste geesten; 't bloet beweegt zig bezaadigder; de Pols slaat gereguleerder en sterker, en d'afscheidingen door sweet en pis worden oovervloediger gemaakt. 't Gemeene volk drukt syn aanmerkingen uit van dat de slaap in den morgenstont komt, naadat de zieke vermoeit en afgemat is, gelijk hy wort door 't aankoomen van de koorts by nagt. Niets belet d'Ylhoofdigheit, en de trekkinge, die 'er veel al op volgen, dan de morgenrust. Als die voorby is, begint het ty der vogten zich te beweegen, en brengt d'opgisting en ongerustheit van de voorgaande nagt aan. Kan de kragt van zoo meenige uuren slaapens, geduurende zeeven, of tien, of veertien daagen ligtelijk gemaakt worden, of 't naadeel van den quijnenden Lijder geschat, zijnde ider dag sijner ziekte berooft van de grootste verquikking? Gy kunt u zelven verbeelden, hoe uwe geesten en uw bloet gestelt zullen zijn, naadat se waakende gehouden zijn; eeven gelijk Kooning Perzeus door syne vyanden gehandelt wiert, die niet bequaam was, om dat t'ooverleeven. 't Onbedagte volk neemt sijn behaagen in de bederflijke naarstigheit van
| |
| |
sijnen zorgvuldigen bezoeker, die de geneegentheit tot slaapen doet verdwijnen, die niet weederkoomen zal, tot dat hy den naasten morgen weerkomt om die te stooren.
't Laatste teegenwigt aan de Hartsterkingen, dat de vroolijkheit der geesten matigt en te rug hout, is de doodelijke voorzegging of oordeel, gegeeven in de vervaarlijkste ziektes; dat het geval quaataardig is; dat se beswaarlijk kunnen verwagten, dat de zieke den volgenden dag ooverleeven zal. Gy wort gewaarschout op een manier, waar op een Tijran sijn vyant handelde, met een bloot swaart, hangende aan een haair booven sijn hooft, staande d'aangenaamste lekkernyen, en vrugten, en wijnen voor hem; en 't is niet nodig, dat gy onderregt werde, dat hoop d'eedelste Balzem van 't leeven is, en de beste hartsterking in alle ziektes, beide van 't lighaam en 't gemoet; dat vrees, en benaautheit, en wanhoop de snootste toevallen zijn, die eenige ziekte kan verwagten, welke die meenigmaal dodelijk maaken, die van zich zelven oovergegaan zou hebben. De godloosheit van dit gebruik is te verfoejen, byzonder daar 't dikwils gebeurt is, dat de gezontheit den volgenden dag herstelt is door natuurlijken
| |
| |
slaap, of ontlasting, welke ligte ziektes te booven komt, en den handel en schageragtige voorzegging van groot gevaar om d'ooren slaat.
Wy zijn gevoelig, hoe gy zoo beswaarlijk van uwe beminde hartsterkende heete waateren zijt aftescheiden, waar door 't gaat, gelijk in een uurwerk, waar in de snaar hooger opgewonden wort, en de raaderen gebragt worden in een sneller beweging. Maar indien d'enkele waateren behaaglijk zyn, waarom onderhouden onze Mevrouwen die geenen, die haar koomen bezoeken, daar niet meede in plaatze van het Aftrekzel of de Tinktuur van welriekende dingen, die tot verquikkinge strekken, en 't maagsterkend bitter van de Theeblaaden in ons gemeen, maar in ziektes veragt, natuurlijk fontein-waater? Waarom brengen d'Eedel-luiden hunnen tijt niet door met Gekomponeerde Waateren, in plaatze van Brandewyn, met Lamoen-zap en waater, drank die zoo wel d'aangenaame onthaaling te Lant, als ter Zee is? Zuivere Brandewijn is d'aangenaamste hartsterking in flaautes, en in pijnen uit winderige Kolijken, die kunst ooit in gebruik gebragt heeft. 't Maakt een beweeging, gelijk de zon in 't opgaan, en vereenigt zich zelven met alle geesten; 't weederstaat door syn kragt alle quade vog-
| |
| |
ten, niet belet zijnde, nogte belemmert, nogte ontstelt door 't bydoen van sterken of stinkenden, of onklaaren brandigen oolie. Gy kunt 'er een vermenging mee vereenigen van een bloem; blat; zaat in een Tinktuur, als de Geesten alleen, of als de maag, of ingewanden uw zonderling opzicht vereyschen.
Maar wy moeten u lastig vallen tot uw eige voordeel in 't bewaaren van uw gezontheit en leeven, en van uw Maagschap en Vrienden, en uwe naakoomelingschap, om zelf de moeite te neemen, en te bevatten, en t'onthouden de reedenen, waarom deeze gedistilleerde Gekomponeerde waateren in koortzen schadelijk en bederflijk zijn, alhoewel 't d'algemeene praktijk is in alle zoorten der zelve, de zieken 't veelvuldig gebruik der hartsterkende Koeldranken in te perzen:
't Is alzins zeeker, dat alle Koortzen doodelijk zijn, indien de stof van de ziekte ('t zy van 't bederf van de Chyl; of verstopping der sweetgaaten, of indrukking van bedorven lugt, of besmettingen) van de masse van 't bloet door des zelfs innerlijke beweeging niet afgescheiden wort, en naaderhant niet afgescheiden nogte ontlast zal worden. Daar zijn meenige weegen, waar door
| |
| |
deeze stof van ziektes uit het bloet gehaalt wort.
D' Eerste is Doorwaazeming door de sweetgaaten door een ongevoelige waazem. Deeze is zoo groot, dat s'alle andere ontlastingen ver te booven gaat. Als 't bloet aan 't gisten is met vogten, die daar hinderlijk aan zijn, en rustig werkt om zich zelven te zuiveren, drijft het de dunner en fijner deelen oovervloedig in alle zoorten van Koortzen naar de sweetgaaten. Een der teegengiftige planten, getrokken in een Tinktuur, zal dat des zelfs vermoogen versterken om door de sweetgaaten uit te drijven, en die beweeging doen voortgaan in een gestaadige stroom van lugtige doorwaaseming door het vel. Maar gelijk gy u zelven by de hitte van 't vyer warmt, zoo geeven de heete Gekomponeerde brandige waateren een feller hitte, gelijk de blixem van 't bos-kruit, of de straalen van de zon, by een getrokken in een Brant-glas. De schielijke uitwerkingen zijn geweldig, maar de heete ontlasting in korten tijt doet de vogten niet gereegelt afscheiden, maar laat den Lijder geesteloos, indien 'er niet telkens versterking werde gegeeven.
Ten Tweede; 't Is alzints zeeker, dat 'er inde sterke beweegingen van 't bloet geen afscheiding gemaakt wort, 't welk uit den dor-
| |
| |
ren mont, en brandige tonge, en 't drooge vel in brandige koortzen blijkt. In dit geval zetten de Heete Waateren die geweldige beweeging aan, en beletten de Kookinge of Afscheidinge der vogten in 't bloet. Maar 't Gerste-waater en de Zuuragtige Tinktuuren, om dat se die geweldige beweeging van 't bloet doen bedaaren, en maatigen, maaken 't bequaamer om sijn afscheidinge te maaken. Deeze daarom weegens hunne heilzaame uitwerking verdienen veel eer den eernaam van Hartsterkingen. Gy kunt dit geval betwist en beslegt zien in het laatste nutte traktaat van den oordeel-rijken Geneesheer Paxton.
Ten Derde; de Gedistilleerde Gekomponeerde waateren nootzaaken den Lijder meenigmaal tot een sweet. Maar sweeten is niet een van de natuurlijke en gewoone afscheidingen. Meenig dier sweet niet. Een mensch in sijn volmaaktste gezontheit waazemt vry door, maar wort niet aangemerkt te sweeten. Deeze ontlasting wort gemaakt door sterke beweegingen van het lighaam met hitte, of door de warmte van het bed, of komt voort door de ruimheit en swakheit van de veezelen der sweetgaaten in flaauwheit of d'opvulling van het bloet met al te groote meenigte van waaterige deelen. In de Kin-
| |
| |
der-pokjes; Maazelen; Purper-koortzen, en meenige andere is geen natuurlijke sweet. Indien daarom d'afscheiding gemaakt wort door Doorwaazeming, waar toe zal 't bloet ontroert, en geweldiger bewoogen worden door Heete waateren, om een sweet te verwekken, die d'andere, doch natuurlijker en dienstiger, aftrekt en afleit. 't Is d'aanmerking van Sanktorius, dat het lighaam minder doorwaazemt, als 't meer sweet: Want 't een spruit uit d'oopening van alle deelen, 't ander alleenlijk uit den loop van de Kliertjes van d'Opperhuit. Maar de sweet is in 't oog en d'opmerking van 't gemeene volk, 't welk begeert te zien, als 't niet kan begrijpen; 't ander wort alleenlijk door den Geneesheer aangemerkt. 't Is bekent, dat de sweet natuurlijkerwijze volgt op 't einde van de verheffinge der Koortze, en naa dat de Koorts op scheiden staat. Heete Koeldranken daarom kan men tot dien tyt uitstellen, indien een beeter sweetmiddel van de planten toegebragt kan worden, getrokken of gekookt tot een Tinktuur.
Ten Vierde; Indien 't bloet zig snel beweegt, en Slag-aaderen, en Aaderen opvult, en de opspanning haar kragt van zaamentrekking belet om den omloop voort te drijven en 'er geen teekenen zijn, dat d'Afscheidingen be-
| |
| |
lijk gemaakt worden, is 't Bloet-laaten nootzaakelijk om de hitte te verkoelen en te maatigen, en den doortogt voor den omloop vryer en oopener te maaken. Maar wilt gy de Gekomponeerde heete waateren dan geeven, om met haar prikkelende geesten en gist de stoffe van 't bloet op te vullen tot een alte groote volheit, en door den heeten Koeldrank terstont daar naa de goede uitwerkingen van de bloetlaating te niet doen?
Ten Vijfde; De Zetting en de Zoutheit van de Pis betoonen, hoe groot een gedeelte van d'onzuiverheit des bloets door de Nieren geloost wort. Een pisdrijvende Tinktuur zal die meer en meer bereiden tot deeze ontlasting. Heete Koeldranken brengen daar teegen een opstopping, den stroom afleidende door sweeten, dat dan, als de natuur een andere weg heen wil, geen voordeel maar nadeel doet, en de loop van de Pis, gestremt door de heete Koeldranken, zal waarschijnlijk door geen Geneeskunde zijn te herstellen.
Ten Zeste; Zyde-ween; Longe-zugten, en alle andere Koortzen met Zinkingen, en zommige andere, hellende naar scheiding, ontlasten zich veel door de borst. 't Glibberig maaken en zagte Afziedingen loozen de stof der ziekte door dien weg. Maar de heete
| |
| |
hartsterkende waateren droogen de vogten op; maaken die lijmiger, en verstikken door der zelver strammigheit de klieren van de Longe, met d'aanmerkelijkste schaade voor den Lijder.
Ten Zeevende; Koortzen, ontstaande uit bederf van het voetzel in de Maag, weegens verrotte wormagtige stof in d'ingewanden, geeven te kennen en vereischen spoedige Purgeering. Deeze ontlasting wort dikwils door de natuure zelve gemaakt door Loop, die tot gezontheit strekt. De meeste vuile Koortzen worden in haar klimmen door een natuurlijke ontlasting t'ondergebragt en geneezen. Gy zult ons dit toestaan, als gy aanmerkt, dat de Milt en de Leever d'afscheidende Werktuigen door de Darmen zijn, die ruimer zyn, dan alle klieren van het vel, en alle andere van het gansche lighaam zaamengevoegt, byzonder als gy daar de klieren, oopen naar de Maag, byvoegt, met alle buisjes van d'Ingewanden. De groote stremmingen, en verbrande zouten in de Leever en de Milt worden door de galagtige gistende stoelgang oovervloedig geloost. Uitzinnigheit en Mymering, zynde de hitte door zuuragtige middelen, of Melkjes, of Afziedingen gemaatigt, kunnen door geene weegen heilzaamer tot bedaaren gebragt of
| |
| |
verdreeven worden, dan door natuurlyke, en door kunst gemaakte zagt uitdrijvende Purgacien of Klysteren. D'andere behandelingen maaken de stof scherper, en drijven die naar de Herzenen; de Zeenuwen, en de Spieren, en zetten de Mymeringen, Beevingen en Trillingen van de Trekkers meer aan. Geloof den grooten Fernelius: Una alvi spontanea solutio atque perturbatio continuam febrim tuto atque perfecte judicat. “Ik hang, zegt hy, in een gestaadige Koortze meer af van d'enkele afscheidingen door d'ingewanden, dan alle andere zaamen, die men ziet, en kan niet denken, dat mijn zieke behouden kan worden, eer de natuur het meest bedorve gedeelte der ziekte door den stoelgang geloost heeft.” Met dit oordeel stemmen oover een de beste, beide oude en heedendaagsche, beide Schrijvers en Praktizijns in de Geneeskunde. Wat kunt gy verwagten van de sterk gedistilleerde Gekomponeerde Waateren in de Koeldranken, of zaamenbindende teegengiftige Boolussen, dan dat het bloet verhit en droog gemaakt zal worden, en de zaamenstremmingen des zelfs blyven hangen in het vel in vlakken, omdat'er geen gedeelte van de quaataardige vogten afgescheiden wort van de Leever en
| |
| |
Milt, en de groote lengte der Darmen.
Ten Laatste: Indien een Koorts, zijnde vuiler in een ooverdaadige en quaatzappige gestalte des lighaams niet in korter tijt, als de kinder-pokjes, te booven te koomen is, of dat de flaauwer afscheidingen door de Natuur van een langer tijt zijn, als wy u durven waarschouwen, uit vreeze van eenig agterdogt in u te baaren, zult gy dan met de Koeldranken, die sterk van Geesten zijn, beginnen en voortgaan; inbreuk doen op de bequaame geleegentheit van voetzel, en verzuimen 't gebruik der Tinktuuren om d'ingespannenheit en gesteltheit daar van te versterken, die aan 't bloet d'opregtste hartsterking geeven, de bequaamheit om des zelfs traage afschuiminge uit te werken? Zeer veele Geneesheeren koomen oover een in de wijze der geneezinge van Binne-koortzen, door een manier, lijnregt strijdig teegens de Teegengiftige Boolussen en Koeldranken.
In alle deeze Koortzen is 't natuurlijk vermoogen de voornaamste werkende oorzaak der geneezinge. Geen Heelmeester kan de minste snee in den vinger, veel min een zweer of een heet vyer geneezen, tenzy de Natuur mee-werkt met het geen hy gebruikt. In de meeste en gewoonlijkste koortzen maakt het bloet de stof rijp, en
| |
| |
werpt die uit, welke 't zelve ontstelt, door de gewoonlijke weegen van afscheidinge, die altijt oopen zijn om daaglijks d'oovertolligheit van 't voetzel te loozen. 't Grootste gedeelte deezer ziektes wort geneezen. De felheit der toevallen in deezen ontstaat uit de kragt, waar mee de Natuur haaren vyant aantast en van zich uitdrijft. D'eerlijke Geneesheer geeft den Lyder 't hartsterkent begrip van dat syn gesteltenis wel is; van de zwakheit der ziekte, en de zeekerheit syner herstellinge; en bevordert door een geneesmiddel of twee d'ontlasting der vogten door de weegen, die dan door de Natuur zijn bewoogen. Dit in teegendeel is 't toneel, waar op de listige Doktor den Quakzalver naabootst, d'aankondiging van 't vervaarlykste en doodelykste uitzigt, doende syne aanschouwers zich verwonderen oover syne maniere van doen, en hem alleen bequaam agten, indien sy hem gelooven willen, om zulk een ziekte voor hem de vlugt te doen neemen. De bedrieglijke Quakzalver laat geen tijt verlooren gaan in zoo gunstigen toestel van zaaken. Daar is geen gevaar, en de Lyder is gewillig en in staat om alle Boolussen en Koeldranken te neemen. Sy zullen warm en van hoogen smaak zijn, opdat d'Oppaszers de deugdelijkheit daar van wel bewaa-
| |
| |
ren om 't blinken van 't Gout-blat, en de versterkende byting en hitte op de tonge. Deeze ziektes moogen genaamt, en vast gestelt worden te zijn de markt en kermis tot de verkooping van een grooten hoop geneesmiddelen, gelijk Kersmis de tijt is om die te betaalen, zynde de borg tot veel-tyts na de leeverancie toegestaan. De Boolussen en Koeldranken hebben weegens deeze ligte ooverwinningen zoo wel hunne Triumfen, en Titels en Eere, als de Doktooren en ongeoorlofde Praktizijns, die haar te velde brengen. De gezontheit komt weerom, naa dat men se meenige daagen naa malkanderen zonder onderlaat gebruikt heeft, omdat (hoewel alle geneesmiddelen met meer of min felheit werken) se de magt niet hadden om de natuur van d'ooverwinning der ziekte afte leiden, nogte haar in dien strijt t'ontstellen, tenzy sy, in swakker gesteltenissen, ongelijkmaatige hoedaanigheeden en quaataardigheit van vergif hadden. D'Apotheeker heeft een Ginnie of twee daags tot sijn belooning tot winst van alle Doozissen, daar gy van den prijs niet gewaarschouwt zijt. De vrugt der gezontheit en de swakheit van den zieken baaren hem toejuiching en eer-tijtels. Maar gy hebt de noodelooze en haatelijke ontsteltenis van zoo veele Meedicijnen, en noodelooze en
| |
| |
onaangenaame onkosten van zoo meenige Ponden in plaats van zoo meenige Schellingen, indien gy den prijs betaalde, die de natuur of de winkel daar op gezet heeft. Deeze zijn de bevallijke en vermaakelyke zeegenteekenen, welke in den Gemeenen omgang d'onderhouding zyn van onze heedensdaagsche geoorlofde en ongeoorlofde speelers deezer komedïen, gelijk het bedrijf de weege- of straat-schenders in d'oopenbaarer of byzonderer praktyke vermaakt, als sy d'een den anderen verhaalen, wat hun jagt hun waart geweest is.
Wanneer de kragt der natuure, en de kragt der ziekte, die haar oovervalt, elkanderen eevenaaren zullen, kan 't niet misschen, of onze misdaadigen zullen veelal door 't getal en de hoedaanigheeden der Medicijnen hun leeven verliezen, dewijl sy hun winst en voordeel voornaamelijk zich voorstellen by 't verkoopen, gemerkt gy geen andere erkentenisse nogte vergeldinge, voor dat gy behouden zijt, doet in 't betaalen der vizieten en oppassinge elk op zich zelven. Wanneer daarom 't bloet uitgewaazemt en verstrooit is, en door de heedensdaagsche Koeldranken meer en meer in zich vermengt de vogten, die 't ongemak aanbrengen, indien sy d'een of d'andere weg stoppen, waar door de ver-
| |
| |
giftige stof uitgedreeven zou zyn geweest, of indien de trek tot en 't verteeren der spyze bedorven zal zyn geweest door 't getal en de haatelyke gedaantes, of d'uiterste hitte der geneesmiddelen, en wanneer de natuurlyke sterkte den zieken begint te begeeven, wie kan twyfelen, of de Medicynen voegen zig met de koorts, en zyn, indien niet de voornaamste, ten minste de bykoomende oorzaak van de doot des Lyders? 't Is thans 't gemeene zeggen, dat in moeielijke ziektes 't grootste getal verlooren gaat door de Meedicynen. 't Zal blijken, dat dit een zeer regtvaardige beschuldiging der heedendaagsche Praktyke is, als gy ooverweegt, hoe de kinderen met d'ontsteekende geesten van Gekomponeerde waateren worden behandelt. Hun bloet en hun Pols worden door 't gebruyk van wyn of felle Geesten, getrokken van gegiste vogten, gebragt in de felste beweegingen en verwarringen. Hunne herzenen zyn zagt en vogtig, en hunne geesten gevoelig van de minste prikkeling, en ontsteltenis. De Wysgeer by Plutarch teekent aan uit veele aanmerkingen, dat de dertele jonge een dronken vaader had. Niets kan in dien teederen ouderdom schaadelyker zyn, dan 't gebruik der Koeldranken; die bequaam zyn om den winter van 't afvallende leeven te verwarmen.
| |
| |
D'eerste Doozis daar van trekt hun meenigmaal in een Doofgevoelentheit op Stuiptrekkinge. Dr. Harris, de schryver van d'onvergelykelyke verhandeling van de Kinderziektes, verhaalt hoe hy onderregt is van een Leeraar van een groot Karspel digt by Londen, dat d'Ingeboorene en voetsterkinderen, die'er veele weegens de stad waaren, alle om hals gebragt wierden door de gedistilleerde Geesten, hun door de melk in 't lyf gebragt, die zy zoogden, uitgenomen drie, die door de natuurlijke melk gevoet wierden. Gy kunt hier naar afmeeten 't getal der jonge kinderen, in d'oude Karspellen om hals gebragt, die 't hart van 't een toeval tot het andere gesterkt wiert met Koeldranken en Boolussen van d'oude verworpene Moodes, maar van de zelve kragt met die meer opgepronkt zyn door titels, en voorgeschreeven worden voor d'erfgenaamen der eeren en staaten. Gy kunt de historïen ooverweegen, die gy ontmoet hebt van den halsterrigen drift van d'ouderen, of de gelukkige hartnekkigheit van de jongeren, die beide de ontsteekende medicynen hebben geweigert, en daar door behouden zyn; en gy spreekt meenigmaal met malkanderen van de meer oovertuigende voorbeelden, daar de toevallen weg genoomen zyn, wan-
| |
| |
neer de taafel door de volgende Geneesheeren van d'andere Praktyk min zyn ooverlaaden geweest.
Indien gy verzeekert, dat gy 't niet qualyk neemt, dat d'uurwerkmaaker verklaart, dat de Snaar te sterk te spannen die breeken zal, en indien 't werk in een onervaarener hant valt, dat die de raaderen meer opzetten zal, meugen wy wel onderneemen te beweeren, dat de gevaarlijkste Koortzen door een misslag doodelijk gemaakt worden. Exitiales morbi nec levissimum errorem ferunt. (Doodelyke ziektes lyden zelfs den minsten misslag niet.) De Geneesheer moet naaukeurig agt geeven op de wyze, die de Natuur neemt om zich zelve te redden, en die de ziekte neemt om 't genoegzaam onbegrijpelijk gestel des leevens te verdelgen; hy moet in zyne ogtent en avont bezoeken de gemaakte voortgangen met malkanderen vergelyken, en d'eerste bequaame geleegentheit aangrijpen om syn hulp tusschen beide te stellen om d'afscheidingen te helpen. De Schipper is de naauste zorge bevoolen, als de misslag in sijn orde de stormen en baaren voordeel zou geeven. De medicijnen, indien s'alte verkoelende en te zuur zyn, zullen 't bloet stremmen, en doen stil staan; indien se te heet zyn,
| |
| |
zullen se 't tot een oovertollige en wegsmeltende sweet verdunnen, en daar door de geesten doen verdwijnen en vergaan, of 't vergif in de herzenen en zeenuwen dringen, en de toevallen van Zinneloosheit, Slaapkoorts, of Stuiptrekkingen veroorzaaken. 't Poeder China Chine zal 't bloet heilzaam binden, en de zagter prikkelende stof der koortzen te rug houden, strekkende naa ider aanval tot gezontheit, maar quaataardige koortzen maakt het zeekerlyk doodelyk; als 't de besmettelyke menging in 't bloet opgestopt zal hebben. Hoe dikwils heeft een middel van Opium d'aademhaaling opgestopt door de dikte en taaiheit van den slijm, zynde in geen staat om bewoogen of ontlast te worden door al 't werk van de Borst-spieren. De Zinkingen zullen door 't zout verkeert worden in een Vloet, en alle weegen van d'Aademhaalinge ooverstroomen en verstikken. Ontlastingen, schielyk opgestopt, brengen de stof, te vooren afgescheiden, en daarom te geweldiger, in 't bloet door de Melkvaaten. De Zuiker van de Boolussen, dikwils herhaalt, zal bevonden worden te purgeeren, en d'afgescheide stof van eene of alle heilzame ontlastingen te rug te brengen. Deeze zyn de heimelyke instortingen, welke onder het dekzel der ziekte worden verborgen,
| |
| |
die, indien se geweldiger worden, 't leeven ras eindigen, en d'agting der nutste geneesmiddelen breeken, wanneer hun schielijker verkooping aangedrongen wort door d'ooverdaadige behandeling der vervaarlijkste ziektes.
In deeze haglyke gevallen is 't eerste besluit te zenden naar den Apotheeker, of synen Maat, of synen Leerjongen. Maar indien een gout Repeteer-Uurwerk, 't welk met de verscheide beweegingen den loop van Zon, en Maan, enz. verbeelt, van al te groote waarde is om in handen van een ondermeester gegeeven te worden, zult gy dan uw lighaam, een gestel van oneindig fyner maakzel, vertrouwen in handen van een onkundigen swetzer? Gy zult moogelijk denken een Geneesheer te laten haalen, en misschien heugt het u, dat gy hebt hooren zeggen, dat Engelant de beste Geneesheeren van gansch Europe heeft, maar gelyk de koopman weer, dat de fijnste goederen door stormen of lekken van 't Schip beschaadigt worden, en gelijk de schoonste vrugten in wilde en verzuurde veraarden, by gebrek van onderhouding en door uitputting van den gront, zoo zijn 'er veele toevallen zaamen gekoomen, om deeze Professie te schenden en te bederven, en die tot
| |
| |
Quakzalvery te brengen. D'agteloosheit van d' eeuw, om een grooter onkoste te schuuwen, heeft d'Apotheekers in alle ziektes gebruikt, die geen Aanmerkingen nogte voortzettingen van de kunst kunnen maaken, ook kan'er de Geneesheer geen maaken, als hy wort geroepen, omdat hy komt naa 't gebruyk van veele nadeelige medicijnen. Daar door is de studie in de kunst verwaarloost, en d'agting daar van hebben de navorsers van beuzelingen en grollen zig aangemaatigt. D'anderen zyn genootzaakt geworden met de Quakzalvers in verbont te treeden, en de misleiding en bedriegery van meenig voorgewent hoog gepreezen geneesmiddel voort te zetten, om hunne iverige aanprijzinge by alle klanten te verdienen. Dit begon dag op dag by den zieken en sijne oppaszers meer en meer verdagt te worden, als hun de tanden gescherpt, en sy ras met alte veel medicijnen ooverlaaden wierden, en d'uitkomst niet oovereenquam met de verwagting, die nog grooter gemaakt was door de Bezoardische toebereidingen.
De Geneeskunde wort verstaan, als de kunstenaar, om met de woorden van den Lord Bako te spreeken, begrijpt, quid natura faciat, aut ferat, (wat de Natuure doet of lijt,) hy
| |
| |
moet alle wijzen weeten, volgens welke de Natuur werkt in gezontheit, en volgens welke se in ziektes tragt haaren natuurlyken staat te herstellen. Dan moet hy kennis neemen van alle werktuigen der Medicijnen, de kragt van de Leevens wyze, Onthouding, Beezigheit, enz. en al, wat eenige kragt heeft, om de natuurlijke beweeginge te verminderen, afteleiden, of op te wekken. Alle beschrijvingen van leeven en gezontheit, en hoe die verscheidentlijk aangedaan wert met ziektes, en de verscheide kunsten, waar door sy schielijk, of van langzaamer hant te booven worden gekoomen, staan te leeren uit Hippokrates, en in hem van zeer veele Schrijvers voor hem, en alle andere Geneesheeren, die zeedert deeze groote voorbeelden door de naarstigste agtervolgingen naagestreeft hebben, om te verkrijgen de kennisse der ziektes en der zelver geneezinge, die sy 't menschelijk geslagt in hunne schriften meegedeelt hebben. Die vaart, moet verzien zijn met Kaarten van alle kusten, haare dieptes en geleegentheit, en met de kennisse der winden en tyen van ider strant. Deeze onderregtingen worden gegeeven door den vlijt der geenen, waar van men zig gedient heeft om Weerelt-kaarten en afbeeldingen van alle gewesten der groo-
| |
| |
te weerelt te maaken. In onze kleine weerelt, 't Kort begrip van de groote, quae regio non est magni plena laboris, wat is daar al te kennen; t'oordeelen van 't gebruik van alle deelen des lighaams; de werkingen en driften van alle zappen en geesten; hoe die zich van kints af tot den ouderdom toe beweegen, en door veranderingen van binnen of indrukkingen van buiten aangedaan werden; welke ziektes alleenlyk toevallig, of anders zijn; of se gevaarlyk, of heilig zyn; of se quijnende, dan of se scherp zijn; en of se doodelijk zijn door 't voorgaande verzuim, dan of se doodelyk zyn door 't haastige voorwentzel tot geneezing? Gy hebt hooren zeggen dat deeze allerswaarste en allernutste weetenschap, als d'allerligtste, of d'allerlompste, belachelijkste is. D'ars longissima (ooverlangwijlige kunst), die niet te leeren is, dan door lange aanmerkingen van ziektes in de boeken en in de zieken, wort onderstelt, dat op een stel en een sprong in goet gezelschap verkreegen wort onder 't glaasje, en dat de swaarste gevallen opstaande voet onder een gemaakte bedenking opgelost worden. Gy zijt onderregt, dat meenig Geneesheer en Heelmeester in de beraatslaagingen met verwondering aangemerkt hebben de diepste onweetentheit van de plaatzen en gebruiken
| |
| |
van alle ingewanden; dat zelfs de Titels der geleertste Schrijveren, en de naamen en beschrijvingen van de gemeenste ziektes of nooit geleert, of ten laatste vergeeten zyn. Indien gy toestaan zult, dat de menschen bedroogen worden, en behaagen scheppen in googelspel, zult gy de nuttigheit begrijpen van d'onbeschaamtheit in den Quakzalver om 't volk voor 't stellagie staande te houden. Hy verhaalt hun met een swier van de grootste verzeekering, dat hy d'eenigste Doktor van sijn eeuw is, dat alle zelfs de minste ongemakken, waar van de Natuur door haar eige kragt zich ontlast, de wonderen van sijn kunst zijn, en dat d'uitslag doodelijk in eenige andere dan sijne hant geweest zou zijn. Gy hebt het voorbedagte verzuim zoo doodelijk, als vergif gezien, en gy hebt van een bloetlating, of van een Zeton gehoort, daar de Lijder geen dag meer leeven kon. Maar gelijk Engelant de plaats is, daar alle uitgedreevene Quakzalvers van onze nabuurige gewesten ontfangen worden, die hun fortuin alleen maaken met de voetstappen van hunne eigene leugens en verzierzels te volgen, zoo zou 't tot het uiterste verwijt strekken, indien d'inboorlingen, hebbende 't voordeel van opvoedinge, niet met zoo veel aangenaamheit en vrugt alle Engelsche
| |
| |
Geneesheeren, byzonder die van den Dispensatorium zouden verbeelden, als schurken, by hun vergeleeken, hoewel sy op en neer draven, en alles doen, om spoedig te maaken, dat 'er van hun onder de Polityken gesprooken werde, maar de geleegentheeden verlooren hebben om 't zy d'Ontleeding, of de chijmische Wijsgeerte te leeren, en noit nogte gezont, nogte ziek lighaam gëopent, en nooit gezien hebben, hoe men in eenige toebereiding van medicijnen voortgaat. Hoewel sy hunne herzenen niet konden inspannen tot de swaare studïen van ziektes, en der zelver gevolgen, of wijze en middelen om te geneezen, worden se nogtans gehouden en begroet, als d'eenige erfgenaamen van Apol, den uitvinder der Geneeskunde. D'Apotheekers spreeken door hunne loftuiteryen u, of doen u oover d'andere hant hen verheffen als d'allerbequaamste Geneesheeren, die hunne praktijk, en hunne kunst, gelijk staande neffens hun eige, gedienstig zullen regtveerdigen, en tot voordeel inbrengen een hondert en vijftig, of, gelijk onlangs, drie hondert en dertig ponden in een enkel geval. Sy brengen u voor alle anderen 't schuim en den droezem van 't Kollegie, ingevoert, toen het Theater opgeëischt was, en 'er veertig bygevoegt
| |
| |
wierden, en veele daar onder zonder geëxamineert te zijn. Voegt hier by, dat de jongen beschreven worden als al zoo voorzigtig en al zoo geoefent, als d'ouden; en deeze als al zoo snel in 't bevatten, als d'anderen; dat de maatige en de verhitte van de zelve gemaatigtheit zyn; dat de klugtige en de snapagtige; dat de swijgagtige en de dulle van de zelve bequaamheit zijn om ziektes van de zelve zoort te behandelen; dat sy, hoewel sy, als de Grieksche Doktooren uit Roome, uitgedreeven zijn geweest, en hier naar toe, als naar hun schuilplaats, geloopen zijn, egter de voordeeligste en aanzienlijkste vorderinge verdienen. Hoewel gy weet, dat gy van 't groejen eens uitspruitzels van een Nooteboom niet oordeelen kunt, dan door u zelven net t'erinneren, hoe gy dat gelaaten hebt, en naauw aan te merken des zelfs tegenwoordigen staat, in 't groot werk egter uwer gezontheit kan men u doen gelooven, dat, die verzen leezen en maaken in de koetzen, de nutste aanmerkers zijn van den voortgang en uitslag der ziektes, die sy ooverwoogen hebben ter loops, en met het gezelschap met wat nieuws t'onderhouden, en met een gemaakte praat om de verlangende oppassers te behaagen. Gy zijt zoo ver gebragt, dat gy u zelven
| |
| |
inbeelt, dat de ziektes de vlugt neemen, en dat beeter doel geschooten zal worden door zulken, die zich zelven niet stil kunnen houden, en altijt in beweeging zijn. 't Is 't wonder van meer aanmerking geweest, dat de berugte Geneesheeren niet een der kenteekenen der voorige of laatere geagte Praktizijns in hunne geleertheit, gedrag of getrouwheit tot hunne Lijders beantwoordden. Sy zijn genootzaakt zig zelven te schikken naar 't vereisch van de moode en 't fatzoen, en naar 't belang der geenen, die hun voordeel door hen maaken. Sy zijn hun eige meester niet, dewijl sy zich zelven in dienst hebben begeeven. D'eerzugtigen; de buitenspoorigen, en de hongerigen koomen vrijelijk in. Sy moeten zich alle ordes onderwerpen uit vreeze van afgezet te worden; en by aldien se geen zoort van dienstbaarheit weigeren, zullen sy in de hoogste plaats gevordert worden, en 't vermaak hebben van hunne meedebroeders spijt aan te doen.
Gy kunt vast stellen, gelijk zeer veele huisgezinnen van de laatste jaaren gedaan hebben, uw leeven niet bloot te stellen voor Geneesheeren, die oovertuigt zijn van bedrog en bontgenootschap, maar meugt u zelven te vreede stellen met den raat van den Apotheeker, die de wijze der Praktij-
| |
| |
ke gezien heeft, of by den Geneesheer in de beraatslaaging verscheenen is. Dog deeze onderregtte hem nooit aangaande de reede van sijn raat, of 't geen hy met sijn vertroutste geneesmiddel beoogde. Hy kan in koortzen niet begrijpen de verscheide gemaatigtheeden van hitte; de verscheide slaagen van de Pols; den voortgang tot andere toevallen uit de meenige aanmerkingen van de kleur van 't aangezigt; de tonge; 't ooge; 't vel; de pis, enz.
Gy meugt u zelven behaagen, als gy 't voorschrift ziet oovergeleevert om naar den winkel gezonden te worden, alhoewel d'eerlijkste Geneesheer daar in genootzaakt is geworden zich zelven naar de gewoonte van den tijt, en de vooroordeelen van 't volk te schikken, en te beschikken verscheide der gebrekkelijke medicijnen, die in gemeen gebruik zijn. Hy weet, dat de eigenlykste en kragtigste wil in 't hart verborgen blijft, en d'uitwerking by hem zelve alleen aangemerkt zal worden in de by hem afzonderlijk aangeteekende veranderinge der toevallen. Dit kan al te grof schynen om anders verdeedigt te worden, dan volgens de Praktijk van alle andere Professien, die haare geheimen niet oopen leggen willen, nogte de verborgentheeden haarer kunst oopen-
| |
| |
baaren. Een schilder onderregt den vrijver syner verwen niet, hoe hy die mengt, en op 't panneel legt. Tot welke ander oorzaak kunt gy de vermenging en verandering der Geneesmiddelen t'huys brengen in plaatze van die meer Enkel en meer natuurlyk zijn? Gy hebt met niemant zoo gemeene vrientschap, die zoo weinig opzigt op sijn belang heeft, dat hy de beschrijving van synen staat oovergeeven zou, waar door hy van de teegenwoordige renten, en die naaderhant verschijnen zullen, versteeken zou worden. Gy zult gerust zijn in de waarheit van de zaak, als gy alle quade en onnutte medicijnen der gemeene Praktijke inziet, en 't verzuim van een nieuwen Dispensatorium te maaken, uit meenige Hervormingen van d'oopenbaare Voorschriftboeken in alle gewesten van Europe, en uit de laatste groote vorderingen van d'uitmuntste Schrijvers. Maar, indien de Geneesheer uwen Apotheeker 't gebruik van eenig uitmuntent purgeer, of bloetzuiverend eigentlijk middel meedeelen zou, en hem door uitwerkingen verzeekeren, of betoonen, dat het bequaam zal zyn om zulk een ziekte in korten tijt te geneezen, wat dienst kont gy daar van hebben? Gemerkt een eigentlijk middel hem voor syne Gangen en
| |
| |
Oppassingen niet voldoen zal, als gy hem in de betaaling van syn reekening alleenlijk syn loon voldoet.
Indien dan de medicynen van natuure, en in den winkel goetkoop zyn; indien gy overtuigt zijt, dat gy in een reekening van hondert ponden tneegentig meer, dan den prijs in den winkel, betaalt; indien alle medicynen (om den winkel te vullen) in gebruik gehouden, en in meenigte door zaamenheuling en bedriegery gegeeven worden in ligtere ziektes, en doodelijk in swaarder; indien 't Bontgenootschap u de snootste Doktooren toeschikt, die geen andere verdiensten hebben, waar door s'uitmunten, dan 't schrijven van veel der oude vervalschte waaren, en 't regtvaardigen van den gewaanden Apotheeker in de Praktijk, kunt gy u zelven dan aan de nijdigheit van deeze verraaderlijke en trouwlooze behandeling van den zieken houden teegen de helden der geneeskunde deezer eeuwe.
Gy zult besluiten, dat deeze geweldige ziekte in de Praktijk der Geneeskunde, zig zelve verspreidende door alle deelen van de Nacie, een spoedig en kragtig geneesmiddel vereischt.
Maar gy hebt geen ander in uw magt voor te stellen, als dat eene, u zoo meenig-
| |
| |
maal ingeboezemt, dat ider bijzonder huisgezin zorg moet draagen, dat het geen Doktor nogte ander Praktizijn vrijstaan zal belooning voor zijn raat te zoeken door 't getal en den prijs der Medicijnen. Gy kunt hier niet teegen zeggen, dat de groote Geneesheeren van de Stadt geen voordeel in de voorgeschreeve Medicijnen hebben, als gy aanmerkt, dat s'u opgedrongen worden door konstenaaryen, al te veel, om hier verhaalt te worden, tot dat zelve einde, en 't zal afgeschaft en geschantvlekt worden, indien sy de wijze van voorschrijven, om zoo veel te gebruiken, veranderen.
De Dispensatorium is alleenlijk d'uitvinding tot dat allernutste oogmerk. D'onderschrijvers daar van zijn dat deel van 't Kolleegie, dat de knïen voor Baäl nooit boog, nogte afgeleit wiert van hun pligt, dien sy schuldig zijn aan 't Gemeen, en aan de Professie, om de Quakzalvers Praktijk te regtvaardigen met den drift, noodig om te maken, dat de zieke voor zich zelven in alle volgende ongemakken zorg draage, of dat sy 't buitenspoorig getal der Medicijnen in kleine Doozissen voorschrijven, om de naaste geleegentheit te geeven om de Kompozicien spoedig te voorkoomen. Sy hebben beslooten, dat dit d'eenige weg is om 't leeven van 't volk
| |
| |
te behouden, en de schande van de Fakulteit voor te koomen. En sy kunnen in dit laatste niet dwaalen, dat het aanwassent getal van d'Apotheekers hier en in alle gewesten van Engelant niet voorgekoomen kan worden, en dat de Legïoenen van alle anderen, die zich de Praktijk aanmaatigen (die in dit winrijk en bederflijk werk van alle ziektes te behandelen met zoo meenige Hartsterkende Boolussen, en Koeldranken, als sy opofferen kunnen) door geen anderen weg gestuit kunnen worden, om tot een oneindigen aanwas voort te loopen, dan dat men voor 't volk den laagen prijs der beste geneesmiddelen oopen legge, en de nette proporcie, die'er in ider ziekte vereischt wort, welke beide zaaken men ontrent hun praktijk heeft aan te merken.
Indien derhalven 't zien van 't beloofde Lant uw uitzigt zal vermaaken, kunt gy aanmerken, dat d'Armen de zouvereinste, en allerbest toebereide geneesmiddelen door u of ons gegeeven, of door hen zelven betaalt, zullen krijgen. Sy zullen niet vreezen in de ziekte geruïneert te zullen worden, of, geneezen zijnde, zich buiten staat gestelt te vinden, als sy zoo veele Ponden zullen hebben te betaalen in plaats van zoo veele schellingen, of in plaatze van niets in 't eer-
| |
| |
ste geval. De liefde jegens uwe dienstbooden zal u ligt en vermaakelijk vallen; en 't zal u niet smerten, als gy hunnen erbarmelijken staat aanmerkt, om hen in 't aankoomen der gemeene ongemakken te doen vertrekken. Sy zullen in staat zijn, om de huur, en de belooning van hunnen arbeit en leeven, gespilt in de pligt van hun beroep, te bewaaren. De leerjongens zullen niet, volgens de laatste uitgevonden artijkel, met bekommernis hunner ouderen, ver weg gezonden worden. De kinderen zullen geneesmiddelen hebben, geschikt naar hunne jaaren, en kragten. Gy zult getrouwe onderregtinge in uwe ziektes hebben, en geen smert over de buitenspoorige betaalingen, maar aanmerken, dat de natuur, onderkrukt, walgt van alle vermaak en ooverdaat van de gezontheit. Dan zult gy voor u zelven de keur hebben van eerlijker en ervaarener Geneesheeren, en met vermaak te rug zien naar de gevaaren, die gy te booven gekoomen en ontsnapt zijt. Gy zult dan besluiten, dat de Hervorming van de bedorve Praktijk der Medicijnen, door den Dispensatorium d'eerste en grootste deezer eeuwe is, en d'eerste onderteekenaars des zelfs zult gy agten voor de voorstanders uwer gezontheit, en, ten anderen
| |
| |
opzigte, voor uwe mildaadigste weldoeners.
De twisten tusschen de Fakulteit en die sy in haaren dienst te werk stelt, en d'andere Geneesheeren, die nu onder der zelver magt en bestiering zijn, welke nu opgisten, en zich geweldig beweegen, als teegenstrijdige vogten in een ziek lighaam, zullen by en ter neer gelegt worden, en beide zullen se tot de natuurlijke en gezonde gemaatigtheit weergebragt worden.
Uw Apotheeker, als 't getal geschikt sal zijn naar de geleegentheit van de Stad, zal sijn tijt besteeden tot het toebereiden der Kompozicien, en met behoorlijke zorge de middelen te mengen, die in 't voorschrift gestelt zijn. De gewoonte zal, 't geen men tot een reedelijken prijs voor de geleeverde Medicijnen betaalt, dien men nu in den winkel daar voor eischt, vast stellen, en bekent maaken. De swaarigheit zal weggenoomen worden van den Lijder t'oovertuigen, dat geen zes stuivers afgedongen kunnen worden, wanneer men gevoeliglijk begrijpen zal, dat de reekeningen tnegentig ten hondert hooger dan in den winkel betaalt worden. 't Zal in praktijk koomen, dat men de belooning naar d'oppassing volgens de bekende reekening onderscheide, of 't zal door den klant tot sijn netter onderregtin-
| |
| |
gen worden onderzogt. Dit wiert in dit geval aardig 's anderen daags als een voorbeelt gestelt door een Apotheeker, die een reedelijken eisch dee van vijf schellingen voor een twee stuivers Boolus van Veneetsche Theriakel, als hy 't in d'aanteekening reekende, dat hy verpligt was geweest dien zelf te brengen 't Volk zal in de gewoonte koomen van aantemerken, welke van de Doozissen door moeite van den Apotheeker toegedient, en welke door imant van 't huisgezin gebracht zyn. De jonge Apotheeker zal zich ontschuldigen om raat te geeven in een ziekte, die hy voorheen niet gezien heeft, en d'oude in een ziekte, die hy nooit verstont. 't Zal hun aangenaam zijn, als men verstaan zal, dat de smaakeloosheit, van meest alle Enkele Waateren, en de schaadelyke hoedaanigheeden der Gekomponeerde heete Waateren hunnen winkel hebben verlaaten welke dien nu een winkel van een verkooper van sterke waateren doen gelijken. Hy zal binnen een naauwer omtrek, en gevolglijk tot minder inkomste worden gebragt, als 'er van Zyroopen en Konzerven van ider maar drie of vier zullen weezen, en 't niet van nooden zijn zal, dat men de Gekomponeerde poeders toebereit neeme, omdat, zijnde d'Enkele gereet, of, terstont toebe-
| |
| |
reit, onder een gedaan kunnen worden tot den byzonderen dienst, dien de Geneesheer bëoogt. Sy zullen zich de moeite ontrekken van Klysteeren te zetten, omdat de menschen door Baakers bedient kunnen worden, en omdat de gemeene Pijp (gelijk Doktor Guybert van gevoelen is in sijnen Lantman) de besmetting meebrengen kan van Kinder-pokken of Venus-ziekte, of van een Sweer, of Quaataardige Koortz. Sy zullen 't volk onderregten, dat de Blein zig zelven meenigmaal te regt schikt, als de pleister van 't vel genoomen wort; dat s' alleenlijk vereischt eens afgeveegt te worden, en dat men 'er de Meloote oplegt. Sy zullen 't hun grootste voordeel bevinden zich door gehuurde knegts te doen bedïenen, om voor te koomen, dat de hoop niet aanwassche, 't welk d'agting en 't voordeel daar van zou wegneemen, gelijk van alle ander, hoewel voordeeligst, beroep.
De Lijder zal 't genoegen hebben, dat syn medicijn door den Apotheeker zorgvuldig toegemaakt zal worden, aan wien de Geneesheeren van den Dispensatorium hun ordinancie zullen zenden, als sy zien, dat het klein getal der Doozissen niet veroordeelt of bespottelijk zijn zal, en hun gevoelen oover de ziekte niet weedersprooken,
| |
| |
nogte de zieke afgeschrikt zal worden door d'ongelukkige verwisseling van Apotheekers, niet oovereenkoomende in 't zelve gevoelen en oordeel van het geval. 't Zal plaizier voor 't Huisgezin zijn, dat 'er Medicijn genoeg geordineert is, en dat, in de meeste ziektes, beneeden de kosten van een schelling daags. Sy zullen wel haast gewaar worden, dat de waardigste geneesmiddelen beste koop zijn, en dat minder schellingen van de zelve, dan Ginnies op de reekening, alles uitwerken zullen, dat de natuur van nooden kan hebben of draagen. Sy zullen vergenoegt zijn met den tijt aftewagten, waar in de natuur de ziekte kan doen rijpen zonder den schrik van den last der Medicijnen, of de bevatting van de toekomende betaaling. 't Volk zal by tijts om raat zenden, en voorkoomen de haastige doot door veelvuldige Beroertes, min gevreest, dan d'onderdrukking door wreeder handeling van de groote opvullinge door Medicijnen, en de ruime ontlasting van hun gelt. Deze krijg duurende zal groote verligting geeven aan 't mindere en middel zoort van menschen. De Lijder zal verzeekerder hoop en vertrouwen van geneezinge hebben, als de Geneesheer alle zorge op zich zelven neemen zal, en de noodige visite doen in den aa-
| |
| |
vont, als 't gevaar in alle heete Koortzen aanstaande is: Want het is onmogelijk 's morgens een geneesmiddel te bestellen, 't welk teegen den aavont niet schaadelijk is op de schielijke veranderingen der beweegingen van de ziekte, die dan zich zelven ontdekt, maar in de stilte van d'ugtent aanmerkinge niet voorzien kon worden. Hy zal zien, dat de Geneesheer zich maatig hout door den dag, en nogte zich zelven, nogte sijne vrienden met de wijnflessen verhit, met buitenspoorige en dwaaze kenteekenen van sijn wonderbaare bequaamheit booven alle andere van sijn Fakulteit. De Geneesheer zal tegenwoordig zijn zoo meenigmaal, als de gevaarlijke ongemakken de visiten vereischen, en geen ordinancie uit de herberg zenden, als d'Apotheeker hem komt verzeekeren dat de Lijder 't quaat heeft, en een Slaap-drank of twee van nooden in den nagt, of eenige andere medicijnen, om den tijt door te brengen tot den morgen. De zieken zullen aangemerkt worden volgens al wat sy verhaalen. Indien sy geduurige praat in de kaamer van nooden hebben, kunnen sy de veelvuldige aanspraak hebben van imant, die best snappen kan.
De Geneesheer mag u reedelijker wijze voorstellen, dat gy hem met rijkelijker loo-
| |
| |
ning behoort te vereeren, als hy in meenige van de kort duurende koortzen niets raat, dan rust, bedaartheit van gedagten, en onthoudinge, en waarschijnlijk een geneesmiddel, met verzeekering van herstellinhe uwer gezontheit 's anderen daags, of twee of drie dagen daar naa. Dat de belooning, gemerkt de lengte van de reekening, weer te minder zal weezen, zijnde reede om te gelooven, dat een goet Tinktuur, of Kompozicie, of een Mixtuur, zorgvuldig geschikt naar 't geval van den Lijder, hem beeter dienen zal, als meenige middelen; die d'een teegen den anderen strijden, en zaamen schijnen gehaalt te zijn met veel schrift en weinig gedagte.
Hy mag voorstellen, dat sy, gemerkt sy dezelve gemeene taal spreeken, de noodige visites zullen schikken, naa dat de swaarheit of ligtheit van 't geval de zaak zullen doen veranderen; dat de Lijder, gelijk in de voorige Praktijk (toen de Geneesheeren geoefender waaren, en 't volk gemaklijker te behandelen) den Geneesheer aan sijn huis met minder kosten om raat zal vraagen. Hy kan sijn leeven behouden met dit weer in gewoonte te brengen, als syn ziekte ten uiterste gevaarlijk zal weezen; als'er, gelijk wel eer, tijt weezen zal, dat men aan
| |
| |
ider swaare ziekte een uur geeven om al 't verslag te hooren, en ider schijnbaerheit van belang aan te merken, om tijt te hebben tot het ooverleggen, eer hy de Medicynen schikt, die een nootzaakelijke uitwerking zullen hebben, om 't leeven te behouden of te verdelgen.
De Geneesheer mag den Lijder verzoeken, dat hy hem alle zieken bezorge, die hy kan, om raat te krygen uit liefde, waar onder de dienstbooden nu worden begreepen, omdat de Professie haare boeken niet verstaan kan, nogte de regtschaape kennis van ziektes verkrygen, zonder veelvuldige aanmerkingen van der zelver natuur en loop, en de herhaalde ondervindinge van de kragten der Medicynen, en omdat hy anderzints d'eerste de nieuwe Koortze mogte hebben, en sijnen Geneesheer verzet vinden, of om syn misverstant lyden, indien hy niet onderscheit, dat de koorts is van dat slag, dat nieuwlings in swang begon te gaan.
D'Arme zal met de grootste zorge bezogt worden, dewijl 'er niet gezien zal worden naar de veelvuldige bezoeken, of d'Enkele geneesmiddelen, als 'er geen belang is, dan in de spoedigste geneezing. En d'opregte Praktijk van de natuure te helpen door de natuurlijke middelen, zonder konstena-
| |
| |
ry en omslag, zal daar door t'eer weeder keeren tot haare voorige waarde en agting. 't Is niet noodig, dat men hier by voege, dat d'Aadel en de Princen 't grootste belang hebben in de herstelling van d'oude wijze, omdat sy zich aan de kragt der ziekte moeten oovergeeven, indien de Geneesheer door de hutten en kleine huizen den weg zich niet gebaant heeft tot de Palleyzen.
Indien d'Apotheeker zig niet vergenoegen wil met de teegenwoordige vryheit van winkel te houden, dan met verzuim van sijn pligt van de Medicijnen te maaken, en de Doozissen te bereiden; indien hy ziektes onderneemt, die hy niet verstaat, en meest al alleenlijk heete Hartsterkingen geeft enz. in alle ziektes, welker kragt en doodelijke uitwerkingen hy, weegens de quaade toepassingen, niet verstaat, en slegts syne Waaters leevert Malo animo (met een onvroom gemoet) voornaamelijk omdat het hem om syn vuil gewin te doen is, terwijl hy oover den vervaarlijken uitkomst twijfelt in alle geleegentheeden van voor zich zelven winst te doen, en voortgaan wil met de Professie t'onteeren, en syn voordeel bëoogt door de swaare kosten, en meenigmaal 't verlies van 't leeven des Lijders; dan zullen de Geneesheeren verpligt zijn om
| |
| |
d'oude Praktijk der Geneeskunde weer leevendig te maaken, ondersteunt door den last, hun door Hippokrates, en de waarde van gezontheit en leeven opgelegt, volgens welken men van hun eischte, gelijk van de Roomsche Borgermeesters door 't volk, ut caveant, ne quid Respublica detrimenti capiat (dat sy toe te zien hadden, dat 't Gemeene best geen nadeel leede.) De Geneesheeren zullen de Huisgezinnen beschikken, dat se zich zelven van de Dispensatoriums of hunnen Drogist verzien ('t welk de voorgaande Praktyk was, en in deezen tijt is in alle huizen van den Aadel en van Groote luiden ten platten lande) met de gebruikelykste Hartsterkingen, Purgeermiddelen enz. en haar onderregten in 't voorzigtig en zorgvuldig gebruik der zelven in voorvallende ziektes van hun zelven; hunne kinderen; dienstbooden, en Armen. De Huisgezinnen zullen verlangen om in hunne kleindere vaaten, en met hunne vingeren, niet besmet met eenig gevaarlyk Medicyn, deeze Droogen te bereiden tot Afweikzels, Afziedingen, en Tinktuuren, welker gebruik in meest alle ziektes zoo meenigmaal weer komt, als de voedzaame geneesmiddelen. De Geneesheeren zullen de grootste mannen der Outheit en der laatere eeuwen naavolgen,
| |
| |
en hunne dienstbooden bestieren tot het maken der Toebereidingen, daar sy de meeste agting voor hebben, en meest van afhangen, dat se hunne zieken werden gegeeven. 't Huis zal dan de Koeldranken mengen van eenen schelling in plaatze van een lange wijl agt op ider dag, en de Boolussen van d'Elektuarïen van een of twee schellingen uitweegen, waar door het twee of drie Ginnies zal spaaren, om niet van 't gevolg te spreeken van hun verdeelen van de Poeders. De Geneesheer zal van d'agt of tien huismiddelen zelf Mengzels maaken, die de geneezingen van meenige voorvallende ongemakken zullen uitwerken, en 't verlies van tijt voorkoomen, terwijl die van een ander huis verwagt wort.
Dit schijnt nootzaakelyk, dat dit in deezen tyt by de Regeering, en by alle huisgezinnen (die agter de kennis van de gemeene praktijk kunnen koomen) van de Fakulteit afgëeischt werde, die de bescherming en agting genoegzaam verbeurt heeft, hebbende 't volk om den tuin geleit met Medicijnen, die sy zelf in haare byzondere verkeering veragtte, en hunne lijders ongelyk gedaan, en bedrogen door 't weigeren van haar voor te schryven de geneesmiddelen van de nieuwe uitvinding en vordering der kunst. Sy waa-
| |
| |
ren bevreest, dat het gebruik daar van door malkander in de praktyk van ongeleerde beunhaazen wegneemen zou aan d'eene zy 't leeven van den Lyder, en aan d'andere zy 't belang van den Geneesheer. De wonderbaare kragten der Enkele middelen, die genoegzaam verlooren zyn geworden in 't ongevoelig, maar profytelijk en misleident mengelmoes van een groote meenigte zaamen, vereischen wel, dat haare hoedaanigheeden door de hant van ider Geneesheer onderzogt werden. Daarenbooven is 'er de dringenste reede van sijn eigen belang, dat hy aan de stoute onweetenheit van den Quakzalver sijn geheim niet meedeele, 't welk terstont geschantvlekt zou worden door zijn onverzaagt en waaghalzig geeven van 't zelve in ider zoort van ziekte. D'uittrekkende Oven en zijne boeken zullen elkanderen bystaan. Hy zal sijn vermaak, en de zieke sijn gezontheit hebben, als ider plant in Tinktuur in de verscheidene meede-neigingen en teegen-neigingen ontdekken zal, dat het gemaakt was om dat toeval of die ziekte in dien ouderdom of gesteltenisse te verdrijven.
't Zal noodig schijnen, dat de Studenten op de Schoolen in de Geneeskunde zorgvuldig onderweezen werden; welke de Schrijvers zyn, die met de meeste opregtheit
| |
| |
geschreeven hebben. Sy behooren gewaarschout te worden, dat alle onderstellingen, die men voorgeeft, dat verklaaren de wijze van de werkinge der Natuure, gaande booven onze zinnen en verstant, zijn bedriegelijke Romans, en heenen gaan, als Spreukjes of Klugjes. die zoo vertelt worden; dat de Natuur zoo aangemerkt moet worden, als s'alzints gewerkt heeft, en werken wil in 't voortbrengen en verdrijven onzer ziektes; dat d'Ontleedkunde en Chymie in de gront ooverwoogen, en de hoedaanigheden van ider Enkelt middel in gebruik zoo naaukeurig onderzogt, en door eigen ondervindinge beproeft behooren te worden, als de wijze van de gekomponeerde Medicijnen toe te maaken. Dis te minorem quod geris, imperas. Als de Geneesheer de gemaatigtheit en 't gebruik sijner werktuigen volkomelijk kennen zal, zullen sijne geneezingen zeekerder gaan, en beeter opgemerkt worden, en d'ongelukken van die toe te passen minder verdagt. Non magna loquimur, sed vivimus. (Ons leeven, niet ons spreeken is wat groots.) De Fakulteit zal niet gedwongen worden 't volk gaande te maaken door onbeschaamde en valsche dekmantels, om haare onweetenheit en de nootzakelijke deelen der Professie te bedekken, en zig zelve
| |
| |
't gemeen aan te prijzen met het blanketzel van vernis van geswets van woorden en grimassen, maar zal 't afwagten, tot dat ars muta (de stomme kunst) gelijk Virgijl die noemt, gepreezen zal worden door de stem en den lof van de behoudene en herstelde zieken.
Als gy de bequaamheit en opregtheit van uwen Geneesheer zult zien, die niets beoogt, als de behoudenis van uw gezontheit en leeven, zult gy een afschrik krijgen van de Swetzers onzer kunst, die beide den lyder en d'eer van de Professie oovergeeven aan de vyanden van beiden.
Maar indien uw Geneesheer op 't eerste ooverval uwer ziekte niet teegenwoordig kan zijn, meugt gy u behelpen met den raat van de Schola Salernitana, gegeeven aan eenen der Kooningen van Engelant: Si tibi deficiant Medici, etc.
“Indien gy door ziekte oovervallen wort, daar uw Geneesheer niet by de hant is, vertrouw op uw eige gesteltenis, die tragten zal zich zelve te bewaaren, en dat in de meeste gemeene ziektes zeekerlijk uitwerken zal, maar met het gebruik van quaade Medicijnen zullen deeze gevaarlijk, en ider dag quaataardiger gemaakt worden.” Neem den raat van uwen opmerkensten en geoefensten vrient, die geen
| |
| |
zaak zoo gewigtig heeft, dat hy zig van de eeniglijke zorge voor uwe gezontheit zou laaten afleiden. Maar wagt u voor den Quakzalver, die, in plaatze van de stilte en gerustheid uwer gedagten te bezorgen, en reegelen van uw leevens wijze voor te schrijven, en de natuur te laaten begaan om de ziekte t'onder te brengen, u verschrikt met het grootste gevaar; u ontstelt, en opvult, of de kaamer, of beide met d'ontsteekende en bederflijke Hartsterkingen, Boolussen en Dranken, tot dat hy syn eige ziekte geneezen heeft door 't getal der posten, die hy op de reekening stellen zal.
|
|
Auteursrechtvrij