De Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch

[p. 471]

Bronnen en litteratuur

Archivalia

Archief van de kathedrale basiliek van Sint Jan Evangelist

Weinig losse rekeningen (schrijn- en timmerwerk) en contracten (steenlevering) uit de 16de eeuw.

Enige bestekken voor reparaties uit het begin van de 17de eeuw.

Contracten en rekeningen betreffende hoogaltaar en oxaal, 1612-1619.

Documenten betreffende de orgelbouw. Rekeningen van de Rentmeester der St. Janskerk, 1630-1683.

Rekeningen van de rentmeester van de Kerken en Kapellen van de Stad, 1683-1807 en 1817-1820.

Rekeningen van de Fabryk, later van het Kerkbestuur der St. Janskerk, 1822-1922.

Conditiën voor het schoonmaken der kerken, 1775-1792.

Conditiën voor het onderhoud der glazen van alle kerken, 1744-1792.

Leggers van graven en grafkelders der kerken, 1755 en 1779.

Reeks mappen waarin stukken over de overdracht van de kerk aan de Rooms-katholieken in 1810 en over reparaties en inrichting vanaf 1817.

Notulenboeken van de kerkbestuursvergaderingen, 1851-1892.

Notulenboeken van de Commissie voor de herstelling van het uitwendig gedeelte van de St. Jan, 1858-1860, 1933-1960, met onvolledige dossiers geldelijke verantwoording, waarover echter ook gegevens in de rekeningen van het kerkbestuur.

Archief van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap

Rekeningen vanaf 1330. Gegevens over bouw en kunstopdrachten reeds overvloedig verwerkt door j.c.a. hezenmans, j. mosmans, p. gerlach, g.c.m. van dijck, p.t.a. swillens, w. halsema-kubes e.a., zie hiernavolgende litteratuur.

Stadsarchief Gemeente 's-Hertogenbosch

Rekeningen van de Rentmeester der St. Janskerk c.q. der Kerken en Kapellen, 1669-1809. De collecties van Kerk- en Stadsarchief tonen beide verschillende lacunes, zodat zij elkaar aanvullen. Zie r.h.a. van de laar, Inventaris van het archief van de stadscommissie der kerkmeesters en de rentmeester van de parochiekerken en kapellen te 's-Hertogenbosch 1629-1810

(Typoscript), Gemeentearchief te 's-Hertogenbosch 1978.

Resolutiën van Stadsregering en registers daarop.

Brieven en rapporten uit 1767, 1768 en 1779 (a 294, a 295 en a 306) over het verval der kerk, herstelplannen, subsidieaanvraag bij de Raad van State en uiteindelijk verrichte reparaties.

Politie-Rekeningen 1801.

Notulen van den Raad der stad 1830 (handschrift); Notulen van den Gemeente-Raad over 1870, 1872, 1875, 1879-1881.

Geregistreerde Akten 1842.

Stukken over de herstelling van den St. Janstoren 1869-1874.

Verslagen van de stad, jaarverslagen over 1836-1850 in handschrift, daarna in druk onder de titel: Verslag van den toestand der gemeente 's-Hertogenbosch.

Archief van Gemeente-Werken: alle oudere, geschreven documenten met betrekking op de toren van de Sint Jan; bijbehorende tekeningen nog deels door de dienst Gemeentewerken zelf beheerd.

Collectie j. mosmans, 119 mappen en bundels aantekeningen, waarvan de bundels 3, 8, 13, 19, 23, 27, 28, 29, 32 en 37 in het bijzonder de bouwgeschiedenis van de Sint Jan betreffen.

Rijksarchief in Noord-Brabant

Het Bosch Protocol, rechterlijk archief van de stad 's-Hertogenbosch met afschrift van de schepenacten vanaf 1368.

Gegevens over bouw, bouwmeesters en kunstopdrachten verwerkt (niet tot uitputtens toe) in publicaties van j. mosmans, a.f.o. van sasse van ysselt, p. gerlach, g.c.m. van dijck e.a. zie hiernavolgende litteratuur.

Bibliotheek Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant

Losse documenten (charters, oorkonden, acten) zoals eertijds alle in het bezit van dit genootschap en in 1900 en 1915 omschreven in de catalogi van oorkonden en handschriften opgemaakt door a.f.o. van sasse van ysselt, vermeld bij de litteratuur en ook in de noten genoemd.

Handschrift e.m.a. martini, Zerken, gelegen in de Groote of St. Janskerk te 's-Hertogenbosch, afgetekend in 1821, in het net overgebracht in 1835.

Handschrift w. molius, Annales civitatis Buscoducensis, lopende tot het jaar 1553.

Handschrift j.h. van heurn, Beschrijving van St. Jans Evangelisten of Hoofd Kerk, z.d., copie door l. gast.

Handschrift j.h. van heurn, Beschrijvinge van 's-Hertogenbosch.

Handschrift gebroeders f. en h. donkers, Memorie van toelichting op hun prijsvraaginzending voor de restauratie van de St. Jan, 1855, bij de serie van acht grote tekeningen en een schetsboek, gevolgd door de jury-rapporten en een memorie van weerlegging der gebroeders, 1859.

Bouwloodsen van de Sint Jan

Dagboek van de restauratie, 1885-1932.

Maandrapporten van de restauratie, januari 1933 - november 1945.

Dossiers van de restauratie, 1963-1985.

Bouw- en ontwerptekeningen (ook voor inventarisstukken) vanaf 1859 tot heden op microfilm met diakaartsysteem, copieën elders in bewaring, de originele tekeningen naar het Kerkarchief overgebracht.

Foto-archief, hoofdzakelijk met opnamen vanaf 1963.

Algemeen Rijksarchief 's-Gravenhage

Archief Departement Binnenlandse Zaken: correspondentie vanaf 1860 tussen de Minister, de Commissie voor de herstelling van het uitwendig gedeelte van de St. Jan, waarbij vanaf 1874 tot 1918 de rapporten van de Rijksadviseur voor de Monumenten p.j.h. cuypers.

Rijksdienst voor de Monumentenzorg

Correspondentie tussen Rijkscommissie en Rijksdienst voor de Monumentenzorg, de Commissie voor de herstelling van het uitwendig gedeelte van de St. Jan (vanaf 1973 ook voor het inwendige), de restauratie-architecten l.c. hezenmans, h. van heeswijk, p. van kessel en h.e. teering, de Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, (sinds 1965 de Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, sinds 1982 de Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur), vanaf 1918 tot heden.

[p. 472]

Jaarverslagen van de restauratie-architecten vanaf 1868 tot heden.

Archief van bouwtekeningen (meestal in copie) en foto's (originele negatieven alleen voorzover opnamen van dienstfotografen sinds 1918).

Nederlands Documentatiecentrum voor de Bouwkunst

Brievenboeken van p.j.h. cuypers met afschriften van zijn jaarlijkse inspectieverslagen over de restauratie van de Sint Jan, 1874-1918; deze verslagen zelf in het archief van Binnenlandse Zaken, Algemeen Rijksarchief 's-Gravenhage.

Bronnenpublicaties en litteratuur

aa, a.j. van der, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, 13 dln., Gorinchem 1839-1851, dl. 5 (1844), 484-486.

aafjes, bertus, ‘Op het wonderlijkste dak van de wereld’ (1949), in: De wereld is een wonder, Amsterdam 1959.

Ach Lieve Tijd, 800 jaar Den Bosch en de Bosschenaren, 13 afleveringen onder redactie van p.j. van der heijden, r. van de laar, j.j. luyckx, d. van der maarel, k. van den oord en j.a. van oudheusden, 's-Hertogenbosch/Zwolle 1982-1983.

Adriaen van Wesel (ca 1417/ca 1490) een Utrechtse beeldhouwer uit de late middeleeuwen, door w. halsema-kubes, g. lemmens en g. de werd. Tentoonstelling Rijksmuseum Amsterdam, 20 december 1980 - 15 maart 1981.

alberdingk thijm, j.a., en c. leemans, De kunst in Nederland, Nijmegen 1855, 1: De Kunst en Archaeologie in Holland (alberdingk thijm, uit het Frans vertaald, Annales Archéologiques 14, 1854, 48 vv.) 22-23 (over de prijsvraag van het Provinciaal Genootschap).

arnolds, f.m.a., Bossche legenden en verhalen 1, 's-Hertogenbosch 1890, 67-117.

avery, c, ‘The Rood-loft from Hertogenbosch’, Victoria and Albert Museum Yearbook 1 (1969), 110-136.

azijnman, k., ‘De achttien oude wijnkannen der Illustre Lieve Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch’, Ouheidkundig Jaarboek 2 (1922), 193-199.

bachiene, w., Vaderlandsche geographie of nieuwe tegenwoordige staat en hedendaagsche historie der Nederlanden, Amsterdam 1791, dl. iv, 508-516.

balkom, s. van, De carillons van 's-Hertogenbosch, uitgave van het gemeentebestuur bij de overdracht van de St. Janstoren op 30 april 1982.

bavel, h. van, ‘Oud Bosch' zilver’, Boschboombladeren nr. 19, februari 1976, 20-37.

beerman, v.a.m., Stad en Meijerij van 's-Hertogenbosch van 1629 tot 1648, Nijmegen/Utrecht 1940.

beerman, v.a.m., Stad en Meijerij van 's-Hertogenbosch van 1648 tot 1672, Helmond 1946.

beex, h., en j. dukker, ‘Gesprek met prof. C. Peeters over de Sint Janskathedraal’, Bisdomblad 20/27 december 1973.

bierens de haan, d., Het houtsnijwerk in Nederland, 's-Gravenhage 1921, 49-51.

bloys van treslong prins, p.c., Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Noord-Brabant, Utrecht, 2 dln., 1924, 272-284.

bor, p., Gelegentheyt van 's-Hertogen Bosch. Haer oorspronck, fundatie, enz., hare belegeringen, ende eyntlijcke overwinninge, verrassinghe ende inneminghe van Wesel, enz., 's-Gravenhage 1630.

borchgrave d'altena, j. de, Le retable anversois à Saint-Jean de Bois-le-Duc, Bruxelles 1938.

borchgrave d'altena, j. de, ‘Notes pour servir à l'étude des stalles en Belgique’, Bulletin de la Société d'Archéologie de Bruxelles 41 (1937), 231-258.

borchgrave d'altena, j. de, ‘Notes pour servir à l'étude des retables anversois’, Bulletin des Musées royaux d'art et d'histoire, 1957, 1-114 en 1958, 1-54.

bosschenaar, p. (pseudoniem van p. van rooy), De Bossche goud- en zilverindustrie in de laatste halve eeuw, 's-Hertogenbosch z.j. (1935).

bouman, a., Het grote orgel in de Sint Jansbasiliek te 's-Hertogenbosch, Heythuisen 1953.

Bouman, A., Nederland..... Orgelland, 3e druk, Leiden 1964, 120, 136.

brabant, j. van, Onze-Lieve-Vrouwkathedraal van Antwerpen, Antwerpen 1972.

brom, g. Romantiek en Katholicisme in Nederland, dl. 1, Groningen/Den Haag 1926, 260.

brom, g., Herleving van de kerkelike kunst in katholiek Nederland, Leiden 1933, 62-63, 204-205, 291-292, 368.

brouwer, j., en g.a. meijer (ed.), Chronicon conventus Buscoducensis ordinis Praedicatorum et historia monasterii Worcumiensis, 's-Hertogenbosch 1908.

buschmann, p., ‘Het oxaal van 's-Hertogenbosch thans te Londen’, Onze Kunst 34 (1918), 1-35.

busken huet, c., Het land van Rembrandt, 3e druk, 1e deel, Haarlem 1898, 352-353, 371-372.

camps, h.p.h., Oorkondenboek van Noord-Brabant tot 1312. 1. De Meierij van 's-Hertogenbosch. Eerste stuk (690-1294). Rijks Geschiedkundige Publicatiën, 's-Gravenhage 1979.

casparie, j., ‘De wording en de voltooiing van den nieuwen St. Jansbeiaard’, Beiaardkunst, Handelingen van het Tweede Congres, 's-Hertogenbosch 1925, 24-44.

Catalogue raisonné van de werken van Pieter Jansz. Saenredam, Centraal Museum, Utrecht 1961, 137-146.

Catalogus Beelden uit Brabant. Laatgotische kunst uit het oude hertogdom 1400-1520, Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch 1971.

Catalogus Brabants Zilver, Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch 1965.

Catalogus Tentoonstelling Jheronimus Bosch, Noordbrabant Museum, 's-Hertogenbosch 17 september-15 november 1967.

Catalogus Meesterwerken van de Europese Prentkunst 1410-1914, Rijksmuseum Amsterdam 1966, 39: Alart Duhameel.

Catalogus Middeleeuwse kunst der Noordelijke Nederlanden, Rijksmuseum, Amsterdam 1958, 162-164: Alart Duhameel.

Catalogus Naar gothieken kunstzin. Kerkelijke kunst en cultuur in Noord-brabant in de negentiende eeuw, Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch 1979.

Catalogus van de Tweede Internationale Tentoonstelling van Beiaardkunst, 's-Hertogenbosch 1925.

cleerdin, v., De Kathedrale basiliek van St. Jan te 's-Hertogenbosch, Amsterdam 1938.

coo, j. de, ‘Eine niederländische Jesus-Johannes-Gruppe’, Pantheon 28 (1970), 100-105 (over de sculptuur van het zuidportaal).

coopmans, j.p.q., De rechtstoestand van de Godshuizen te 's-Hertogenbosch vóór 1629, 's-Hertogenbosch 1964, 9-12: de Tafel van de H. Geest.

coppens, j., Nieuwe beschrijving van het bisdom van 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1840, dl. i, 147-310; 1841, dl. ii, 8-158.

coppens, Martien, Gedachten in steen, de Kathedrale Basiliek van St. Jan te 's-Hertogenbosch, fotografisch gezien door Martien Coppens, met inleiding van P. Concordius van goirle, ofm Cap., Utrecht 1941; 2e druk Amsterdam/Brussel 1948; recensies: Th. in Volksche Wacht 1942, 350; H. Buys in Schouw 1942, 484; B.v.d.B. in Ned. Arch. v. Kerkgesch. 1944-45, 70.

coppens, martien, en p. concordius, De koorbanken der Sint Jan, 's-Hertogenbosch 1946.

cornelissen, j.d.m., ‘Relationes Status’ van het bisdom 's-Hertogenbosch in de eerste helft der zeventiende eeuw', Bossche Bijdragen 9 (1928), 129-194.

cornelissen, j.d.m., ‘Verslagen over den toestand van het vicariaat 's-Hertogenbosch in de tweede helft der zeventiende eeuw’. Bossche Bijdragen 11 (1931), 18-92.

cornelissen, j.d.m., ‘De oplossing door de Congregatie van het Concilie van enkele meeningsverschillen tussen bisschop Masius en het kapittel van St. Jan te 's-Hertogenbosch’, Bossche Bijdragen 12 (1933-34), 21-33.

courtens, a., ‘Les stalles sculptées du xivme au xvime siècle’, Gazette des Beaux-Arts 60 (1962), 317-326.

crab, jan, Het Brabants beeldsnijcentrum Leuven, Leuven 1977.

cuperinus, a., Die Chronicke vander vermaerder ende vromer stadt van Tsertogenbosch, ed. c.r. hermans, Verzameling van Kronyken, Charters en Oorkonden betrekkelijk de Stad en Meijerij van 's-Hertogenbosch, dl. i, 's-Hertogenbosch, 1846, 1-140.

cuypers van velthoven, p., Documents pour servir à l'histoire des troubles religieux du xvime siècle dans le Brabant septentrional, Bois-le-Duc (1566-1570), Brussel 1858.

daalen, p.k. van, Nederlandse Beeldhouwers in de negentiende eeuw, 's-Gravenhage 1957.

damen, j., Gids voor de Sint Jan, 's-Hertogenbosch 1982.

dijck, g.c.m. van, De Bossche Optimaten. Geschiedenis van de Illustere Lieve Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch, 1318-1973 (Bijdragen tot de Geschiedenis van het Zuiden van Nederland 27), Tilburg 1973.

[p. 473]

dijck, l. van, ‘'s-Hertogenbosch, orgelstad in de 16e eeuw’, Visitatio Organorum, Feestbundel voor M.A. Vente, Buren 1980, dl. 1, 117-129.

does de bye, p.j. van der, Catalogus van het Archief der Illustre Lieve Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1874. De doopvont van Aert van Tricht, St. Janskathedraal 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1981: j.a.m. hoekx, ‘Enige bijzonderheden uit de geschreven bronnen’, 4-7; a.m. koldeweij, ‘Kunsthistorische en iconografische notities’, 8-22.

drijver, f.w., ‘De St. Jans Kathedraal te 's-Hertogenbosch’, Buiten 29 (1920), 337, 340-344, 352-356, 364-367, 373, 376-381, met (belangrijke) autotypieën naar foto's van Steenbergh.

duinhoven, e.j. van, ‘Nogmaals Gijsbertus Masius’, Tussen Voorn en Loevesteijn, contactblad Historische Kring Bommelerwaard 1970, 23-25.

ebeling, h.j.m., ‘Het Kramersgilde te 's-Hertogenbosch’, Taxandria 14 (1907), 16-21, 103-119 en 145-162.

ebeling, h.j.m., ‘De strijd om het behoud der wapenborden in de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, Historisch Tijdschrift 5 (1926), 1-16; ook afgedrukt in de Provinciale Noord-Brabantsche en 's-Hertogenbossche Courant, 8 mei, 11 mei, 17 mei 1926.

ebeling, h.j.m., ‘Bossche Kerkinventarissen 1811’, Bossche Bijdragen 9 (1928-29), 302-307.

ebeling, h.j.m., ‘Het graf van Gijsbertus Couverincx ingenomen door Gouverneur van Wijnbergen in 1658’, Brabantia 1 (1952), 269-274.

elsen, g. van den, ‘De Kanunniken der kathedrale kerk van 's-Hertogenbosch in 1629’, Taxandria 4 (1897), 267-269.

endhoven, j.g., Bedevaart als straf. Door het Leidse gerecht opgelegde bedevaarten van 1370-1500, Leiden 1976, 20: over St. Jan. even, e. van, Louvain monumental, Louvain 1860.

even, e. van, Louvain dans le passé et le présent, Louvain 1895 (o.a. Henri Samme, Alart Du Hamel, Jan Quaywante, Lodewijk van Bodeghem).

even, h. van, ‘Alard du Hameel, architecte de la ville [de Louvain]. Note biographique’. Bulletin du comité provincial du Brabant de la Commission Royale des Monuments viii (1882), 38 ss.

eyck van zuylichem, f.n.m., ‘Kort Overzigt der Middeleeuwsche Kerken-Bouwkunst in Nederland en inzonderheid in het Sticht Utrecht’, Utrecht voorheen en thans.

Tijdschrift voor Geschiedenis, Oudheden en Statistiek van Utrecht, 2de Serie, 12de Jaargang 1845, 81-96, 101-119, 121-133; St. Jan: 91-92, 117-119; toren: 114.

eyck van zuylichem, f.n.m., ‘Over de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch en den Dom te Utrecht’, z.pl., 1861, 8 blz. Overdruk uit Algemeene Konst en Letterbode 1861, 386 vv.

eyck van zuylichem, f.n.m., ‘De herstelling van de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, De Godsdienstvriend, 1861.

foppens, j., Historia episcopatus silvae-ducensis etc., Bruxellis 1721.

franssen, f., ‘De troebelen in het Bossche vicariaat tijdens de overheersching van Napoleon 1’, Bossche Bijdragen 1 (1917-1918), 82-117, 171-213, 354-365; 2 (1918-1919), 12-40, 158-199, 338-357, vooral 2, 196-198 en 208-213.

franssen, j.j.m., De Bossche arbeider in zijn werk en leefmilieu (Bijdragen tot de geschiedenis van het zuiden van Nederland 33), 2 dln., Tilburg 1976.

frenken, a.m., ‘De Bossche bisschop Michael Ophovius O.P. 1570-1637’, Bossche Bijdragen 14 (1936-1937), 15-163.

frenken, a.m., ‘Van Alphen en de kerkelijke toestand te 's-Hertogenbosch’, Bossche Bijdragen 21 (1951-1953), 199-250.

frenken, a.m., ‘Aanvullingen op Schutjes ‘Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch’, Bossche Bijdragen 23 (1956-1957), 46 vv., 66-67: ‘Incorporatie der kerk van Orthen en der Bossche St. Jan bij het Bossche kapittel, 17 juli 1412’.

frenken, a.m., ‘Kerkvisitaties van Sonnius en zijn opvolgers’, Bossche Bijdragen 25 (1960-1961), 23-89.

frenken, a.m., ‘De geschillen tussen de Bisschoppen en het kathedraal kapittel van 's-Hertogenbosch, 1563-1629’, Bossche Bijdragen 26 (1962-1963), 61-114.

frenken, a.m., ‘De latere kerkvisitaties’, Bossche Bijdragen 27 (1963-1964), 1-231.

friedlaender, m.j., Die Alt-Niederländische Malerei, Berlin/Leiden 1927-1934, v, 128-130: Over Alart Duhameel.

galland, g., Geschichte der Holländischen Baukunst und Bildnerei, Frankfurt a.M. 1890.

geer, b.j.l. de, (ed.), ‘Verhaal der Beeldstorm te 's-Hertogenbosch’, Kronijk van het Historisch Genootschap gevestigd te Utrecht 13 (1857), 283-325.

geisler, irmingard, ‘Studien zu Niederländischen Bildhauern des ausgehenden 14. und frühen 15. Jahrhunderts’, Wallraf-Richartz-Jahrbuch 18 (1956), 152-158.

Het gerestaureerde orgel der kathedraal van St. Jan te 's-Hertogenbosch en zijne inwijding, 's-Hertogenbosch 1902.

gerlach, o.f.m. Cap., ‘De ridders van het Gulden Vlies te 's-Hertogenbosch in 1481’, Brabants Heem 21 (1969), 82-85.

gerlach, o.f.m. Cap., ‘Het huismerk van Alard du Hamel’, Brabants Heem 22 (1970), 124.

gerlach, o.f.m. Cap., ‘Bossche architecten ten tijde van Jeroen Bosch’, Brabants Heem 22 (1970), 154-162.

gerlach, o.f.m., Cap., ‘Bossche beeldhouwers, waaronder de grootste Hendrik van der Geld uit Elshout’, Met ganser trou 20 (1970), 165-173.

gerlach, o.f.m. Cap., ‘Bossche architecten ten tijde van Jeroen Bosch’, Brabants Heem 23 (1971), 83-89 (over Jan Heyns).

gerlach, o.f.m. Cap., ‘Bossche beeldhouwers ten tijde van Jeroen Bosch’, in Pater Gerlachus Septuagenarius 1901-1971, een overzicht van zijn leven en werk, 's-Hertogenbosch 1971, 11-34.

gerlach, o.f.m. Cap., ‘Het testament van de Bossche bouwmeester Alart Duhameel en Jan Heyns’, Bossche Bijdragen 30 (1970-1971), 206-214.

gerlach, o.f.m. Cap., ‘Problemen rond Jeroen Bosch’, Bijdragen tot de geschiedenis inzonderheid van het oude Hertogdom Brabant 54 (1971), 56-86. (i. Het ambacht ten tijde van Jeroen Bosch; ii. Signatuur; iii Bossche School: schilders en andere ambachtslieden.)

gerlach, o.f.m. Cap., ‘Kunstschatten in de oude St. Jan in Den Bosch’, Met gansen trou 25 (1975), 200-204.

gerlach, o.f.m. Cap., ‘Enige Bossche Beeldhouwers ten tijde van Jeroen Bosch’, Varia Historica Brabantica iv (Uitgegeven door de Historische Sectie van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant), 's-Hertogenbosch 1975, 349-372.

gerrits, t.j., ‘De klokgieters Moer in de zuidelijke gewesten’, Bossche Bijdragen 30 (1970-1971), 60-84.

Gids voor een bezichtiging van de Sint Jan op eigen gelegenheid, uitgave van het kerkbestuur, 's-Hertogenbosch 1971 (hoofdstuk 1 ondertekend door W.P.J. Lunter, plebaan, op p. 30).

Gids voor de kunst in België, Utrecht/Antwerpen 1963 (de bouwkunst waaronder de Sint Jan, behandeld door r. lemaire), 44-45.

Gids voor de Nederlandse kunst, Utrecht/Antwerpen 1960 (4de herziene druk, de bouwkunst behandeld door r. meischke), 43.

gils, a. van, Katholyk Meyerysch Memorieboek, 's-Hertogenbosch 1819, 191-197.

goossens, th., ‘Het beeld der Zoete Moeder te 's-Hertogenbosch’, Bossche Bijdragen 2 (1918-1919), 237-284 (veel rekeningen, ook uit de 16de eeuw, geciteerd).

goossens, th., ‘De Illustre Lieve-Vrouwe-Broederschap te 's-Hertogenbosch’, Bossche Bijdragen 8 (1926-1927), 62-76 (over een aflaatboekje uit 1506 in de Kon. Bibliotheek te Brussel, nr. 29403, ‘Forma erectionis’, over de stichting (1318) en verkregen gunsten en aflaten).

goossens, th. ‘'s-Hertogenbosch bisschopsstad’, in 's-Hertogenbosch 1185-1935, 's-Hertogenbosch 1935, 77-94.

goossens, th., ‘Uit de oudste Kerkgeschiedenis van Den Bosch’, Bossche Bijdragen 17 (1940-1941), 258-260.

goossens, th., ‘Franciscus Sonnius’, Bossche Bijdragen 25 (1960-1961), 1-20.

gorissen, f., ‘Jakob van Leur, ein Nimweger Bildhauer um die Mitte des 15. Jahrhunderts, Altäre für 's-Hertogenbosch und Zutphen’, Numaga 18 (1971), 229-238.

gorkom, l. van, ‘Sint Jan van 's-Hertogenbosch 1810-1910’, Van Onzen Tijd N.R. dl. 1, jg. 11, 8 (1910-1911), 57-59.

gorkom, l.j.c. van, behandelt in het algemene genootschapsverslag de studiedagen bij de Bossche kathedraal 17-18-19 april 1941, Handelingen van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant 1941, 22-23.

gouw, j. ter, in De Oude Tijd 3 (1871), 14-19 over de zilveren St. Janstoren uit Vlissingen.

gramaye, j., Antiquitates illustrissimi ducatus Brabantiae, Lovanii/Bruxellis 1708.

haas, m. de, Bossche Scholen van 1629 tot 1795, 's-Hertogenbosch 1926.

haas, n. de, ‘De Sint Jan te 's-Hertogenbosch’,

[p. 474]

Hamer 11 (1942-1943), 15-19; in de Vlaamse Hamer 1 (1943), no. 8, 15-19.

hanewinkel, s., Reize door de Majorij van 's-Hertogenbosch in den jaere 1798, Amsterdam 1799 (over St. Jan: 10-12).

hanewinkel, s., Geschied- en aardrijkskundige beschrijving der stad en meiery van 's-Hertogenbosch, Nijmegen 1803.

harst, h. van der, Langs Nederlandse orgels. Zeeland, Brabant, Limburg, Baarn 1979, 23-25 en 71-74.

harst, h. van der, ‘De ombouw van het orgel in de kathedraal van Sint Jan te 's-Hertogenbosch’, Visitatio Organorum Feestbundel voor M.A. Vente, Buren 1980, dl. ii, 331-341.

harst, j.j. van der, Het grote orgel in de kathedrale basiliek van St. Jan te 's-Hertogenbosch, 1617-1980, Hilversum 1981, 2 dln. tekst, bijlagen. Gefotocopieerd typoscript.

harst, j.j. van der, De restauratie van het grote orgel van de Sint Jan. Uitgave van het Kerkbestuur, 's-Hertogenbosch 1984.

hausherr, rainer, ‘Ueber die Christus-Johannes-Gruppen. Zum Problem “Andachtsbilder” und Deutsche Mystik’. Festschrift H. Wentzel, Berlin 1975, 79-103.

hedicke, r., Cornelis Floris und die Florisdekoration, Berlin 1913, Bd. i, 209 (oxaal), 210 (preekstoel); Bd. ii, Tafel xlvii (oxaal).

heijden, p.j. van der, ‘De Bossche goud- en zilversmeden’, Bossche Bouwstenen 3 (1980), 114-125.

heijden, p.j. van der, ‘Saenredam en 's-Hertogenbosch? 's-Hertogenbosch en Saenredam’, Vriendenboek stadsarchivaris Kuyer, 's-Hertogenbosch 1980, 96-105.

heijden, p.j. van der, en henny molhuysen, Kroniek van 's-Hertogenbosch, acht eeuwen stadsgeschiedenis, 's-Hertogenbosch 1981.

heijden, p.j. van der, ‘De Gotische Sint Jan’, Bossche Bouwstenen 5 (1982), 3-17.

125 Heiligenbeelden in de St. Janskathedraal te 's-Hertogenbosch; door w.j.j. adriaanse, f.j. van der vaart, a.m. koldeweij, foto's e. van mackelenbergh, 's-Hertogenbosch 1984.

héliot, p., ‘Statues sous les retombées de doubleaux et d'ogives’, Bulletin Monumental 120 (1962), 121-167 (p. 160: kort de Lieve-Vrouwebroederschapskapel met binnencontreforten behandeld).

héliot, p., ‘Les triforiums-grilles des anciens Pays-Bas’, Bulletin van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen 14 (1963), 269-287.

hens, h., ‘De circumscriptie- en dotatiebul “De statu Ecclesiarum” van 11 maart 1561’, Bossche Bijdragen 26 (1962-1963), 1-44.

hermans, c.r., ‘Het kunststuk genaamd het laatste oordeel, in de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch, in: c.r. hermans, Geschiedkundig Mengelwerk over de provincie Noord-Braband 1, 's-Hertogenbosch 1840, 41-53.

hermans, c.r., ‘Bijdragen tot de geschiedenis der illustre Lieve Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch’. In: c.r. hermans, Geschiedkundig Mengelwerk over de provincie Noord-Braband ii, 's-Hertogenbosch 1841, 50-76, 122-149.

hermans, c.r., ‘Geschiedenis der Rederijkers in Noord-Braband’, in c.r. hermans, Bijdragen tot de geschiedenis (...) der provincie Noord Braband 1, 's-Hertogenbosch 1845, Bijlage e met uittreksels uit de rekeningen van de Lieve Vrouwe Broederschap, 88-105 (processies, spelen).

hermans, c.r., Verzameling van kronijken betrekkelijk de stad en meierij van 's-Hertogenbosch, dl. i-iii, 's-Hertogenbosch 1846-1848.

hermans, c.r., ‘Geschiedenis over den bouw der St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, De Katholiek 24, november 1853, 286-303.

Vertaald: ‘Geschichte des Baues der St. Johannes-Kirche in Herzogenbusch’, Organ der christlichen Kunst 4 (1854), 17, 27, 35 en 44.

hermans, c.r., ‘Vluchtige blikken in de kerkelijke archaeologie van Noordbrabant’, Dietsche Warande 1 (1855), 195.

hermans, c.r., ‘De kunstschilder Hieronymus van Aeken of Bos, en de bouwmeester en plaatsnijder Alard du Hamel’, Handelingen van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant 1861, 's-Hertogenbosch 1862, 60-74.

hermans, c.r., Geschiedenis der Rederijkers in Noordbrabant, 2de stuk, bijlagen, 's-Hertogenbosch 1867, 97-117: Het Onze Lieve Vrouwe Beeld te 's-Hertogenbosch [De Rijmkroniek].

h., c.r., [c.r. hermans], ‘De bouwmeester Alard du Hamel en zijne vrouw Margaretha van Auweningen’, De Oude Tijd 1 (1869), 145-146 (met houtsnede van F. Orloff op p. 145, het grafsteentje van Margriet van Auweningen).

's-Hertogenbosch op de drempel van een nieuwe tijd. Aspecten van het economisch en sociaal leven na 1850. Onder redactie van h.f.j.m. van den eerenbeemt en l.p.l. pirenne (Bijdragen tot de sociale en economische geschiedenis van het zuiden van Nederland 8), Nijmegen 1960.

hess, joachim, Disposities der merkwaardigste kerkorgels, Gouda 1774.

heurn, j. van, Historie der Stad en Meyereye van 's-Hertogenbosch, 4 dln., Utrecht 1776-1778.

heuvel, n.h.l. van den, De ambachtsgilden van 's-Hertogenbosch voor 1629, 's-Hertogenbosch [1946], 236-252 (gilde-altaren in de St. Janskerk).

hezemans, h., Twee Bosschenaren (Jan en Lambert Hezenmans), 's-Hertogenbosch 1953 (gestencild).

hezemans, h., ‘Jan Hezenmans, Brabants geestverwant van Alberdingk Thijm’, Brabantia 3 (1954), 145-167.

hezemans, h., Uit hetzelfde hout gesneden, een genealogisch-biografische schets van Hezemansen, Zundert 1970.

hezenmans, j.c.a., ‘Nederlandsche bouwen beeldlegenden’, Dietsche Warande 2 (1856), 155-159; 4 (1858), 526-553.

hezenmans, j.c.a., ‘De Ridder van Sint Jan’, Volksalmanak 1857, 73-77 (in versvorm. Onderschrift: 's-Hertogenbosch 1855).

hezenmans, j.c.a., ‘De herstelling van de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, De Noordbrabander, 27 en 29 october 1861 (deze beschouwing overgenomen in De Godsdienstvriend, 1861, lxxxvi, 87).

hezenmans, j.c.a., De St. Jans-kerk te 's-Hertogenbosch en hare geschiedenis, 's-Hertogenbosch 1866.

hezenmans, j.c.a., ‘Een hoofdstuk uit de geschiedenis der St. Janskathedraal in 's-Hertogenbosch’, De Volksalmanak voor Nederlandsche Katholieken 16 (1867), 37-60.

hezenmans, j.c.a., Iets over de bouwherstelling der Sint Janskerk te 's-Hertogenbosch met de verklaring van het beeldwerk des voltooiden Noordergevels, enz., 's-Hertogenbosch, 2de druk, 1868.

hezenmans, j.c.a., ‘La cathédrale Saint-Jean à Bois-le-Duc’, Bulletin de la Société Française d'archéologie, 1873. Overdruk in Bibliotheek Koninklijke Academie van Wetenschappen, Amsterdam, 34 pp. met 2 tek.; overdruk ook in Kerkarchief St. Jan. hezenmans, j.c.a., ‘De stichting van 's-Hertogenbosch en de Stichting van de St. Janskerk aldaar’, De Katholiek 66 (1874), 102-112.

hezenmans, j.c.a., ‘Hieronymus van Aken’, Onze Wachter 2 (1874), 1-35.

hezenmans, j.c.a., ‘De Illustere Lieve Vrouwe Broederschap in 's-Hertogenbosch. Eene historisch-oudheidkundige studie’, Onze Wachter 2 (1876), 174-195, 253-284, 341-370 en 402-438. Ook als overdruk (1877) verschenen met eigen paginering en twee bijlagen die niet in Onze Wachter voorkomen.

hezenmans, j.c.a., ‘Eene drukfout’, Onze Wachter 2 (1876), 196-214 (Contra schutjes dl. iv en v: in Hezenmans' boek over St. Jan, p. 9 jaartal 1318 i.p.v. 1250: al in 1250 komt de St. Jan binnen de stadsmuren te liggen). hezenmans, j.c.a., Gids voor de bezoekers van de Cathedraal, 's-Hertogenbosch 1879.

hezenmans, j.c.a., Anniversarium van het oude kapittel der St. Janskerk te 's-Hertogenbosch, 1886.

hezenmans, j.c.a., ‘Hieronymus van Aken’, Dietsche Warande 1888, 239-302.

hezenmans, j.c.a., ‘De St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, (Werken van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant), 's-Hertogenbosch 1895.

hezenmans, j.c.a., Gids voor de bezoekers der St. Janskerk te 's-Hertogenbosch, St. Michielsgestel 1898.

hezenmans, j.c.a., 's-Hertogenbosch van 1629 tot 1798, 's-Hertogenbosch z.j. [1899].

hezenmans, l.c., ‘Over de restauratie-werken der St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, rede, uitgesproken in de 40ste Algemene Vergadering, 6 juli 1876, Handelingen van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant over het jaar 1876, 's-Hertogenbosch 1876, 27-47.

hezenmans, l.c., ‘De St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, Bouwkundig Weekblad 9 (1889), 230-231.

hezenmans, l.c., ‘De Hooge-Kapel in de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, Bouwkundig Weekblad 9 (1889), 74.

hezenmans, l.c., ‘Het schip der St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, Bouwkundig Tijdschrift 10 (1890), 5-6.

hezenmans, l.c., ‘De St. Janskerk te

[p. 475]

's-Hertogenbosch’, Bouwkundig Weekblad 11 (1891), 230-231.

hezenmans, l.c., De St. Janskerk te 's-Hertogenbosch/La cathédrale St. Jean à Bois-le-Duc, 's-Hertogenbosch 1900.

hezenmans, l.c., ‘De jongste herstellingswerken der St. Janskerk’, Bulletin van de Oudheidkundige Bond 7 (1906), 162-165.

hilger, h.p., Raum und Ausstattung rheinischer Kirchen 1860-1914, Düsseldorf 1981.

hill, a., The Organ-Cases and Orgues in the Middle Ages and Renaissance, 1, Londen, 1883, 17.

hoet parson, f.a. ten, ‘De St. Janskerk’, Geïllustreerd Gemeenteblad 1921-1922, 159.

hoffman, e., ‘Restauratie interieur Sint-Jan’, Brabantia 28 (1979), 72-74.

horst, c., Architektuur der Renaissance in den Niederlanden, Haag 1930.

hulsbeek, j. van de, 700 jaar koorzang Sint Jan, 's-Hertogenbosch 1973.

jansen, g., ‘De boom van Jesse in de Sint Janskerk’, Het Gildeboek 1927, 43-53.

Jheronimus Bosch, Bijdragen bij gelegenheid van de herdenkingstentoonstelling te 's-Hertogenbosch, Eindhoven 1967, 48-60: p. gerlach o.f.m. Cap., ‘Jeronimus van Aken alias Bosch en de Onze Lieve Vrouwe-Broederschap’; 42-47: l. pirenne, ‘'s-Hertogenbosch ten tijde van Jheronimus Bosch. Het leef- en werkmilieu van Jeroen Bosch’.

jong, r. de, a. lehr, r. de waard, De zingende torens van Nederland, uitgave van de Nederlandse Klokkenspel-Vereniging, Zutphen vanaf 1966, in afleveringen. 's-Hertogenbosch, St. Janstoren: februari 1967.

jong, servaas de, Bijdrage tot de kennis der Gothische Bouwkunst of Spitsbogenstijl in Nederland, Amsterdam, M.H. Binger, 1847. Groot Folio, 60×80 cm., in Nederlands, Engels, Frans en Duits. 24 blz. tekst, xii platen in een kader van 47,5×67,5 cm. Alle platen Servaas de Jong del., sculp. door J.C. Zurcher, J.S. Kaiser, A. Veelwaard. Betreft de Bossche St. Jan en de Dom van Utrecht. ‘Journaal van een rijsje naar het campement bij Oosterhout in de maand September 1732’, Taxandria 2 (1895), 233-243.

juten, g.c.a., ‘Het altaar van den H. Sebastiaan in de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, Taxandria 28 (1921), 298.

juten, w.j.f., ‘Familie Huygermans’, Taxandria 1 (1894), 20-22.

kalf, j., De katholieke kerken in Nederland, Amsterdam 1906-1914, 359-373.

kannegieter, j.z., ‘Het St. Jansbeeld van het Bossche Oxaal’, Oud-Holland 1942, 110-111.

kant, g.a.m. van de, ‘Onuitgevoerd plan eener nieuwe koorafsluiting in de kathedraal van Sint Jan’, Bossche Bijdragen 7 (1925-1926), 84-88.

kappelhof, a.c.m., Het Archief van de Tafel van de H. Geest van 's-Hertogenbosch, Regesten van oorkonden, i (1980), 1271-1359; ii (1980), 1360-1373; iii (1981), 1374-1386. Archief Godshuizen, 's-Hertogenbosch.

kappelhof, t., Armenzorg in Den Bosch; de negen Blokken 1350-1810, Utrecht 1983.

keller, g., Blik op 's-Hertogenbosch, zijne geschiedenis en tegenwoordige toestand, 's-Hertogenbosch 1855, 16-24, 28-31.

kessens, h., ‘Een voorzichtige opknapbeurt’, Heemschut 56 (1979), 61-64.

keuller, l.a.j., ‘Koorsluitingen’, i, Bulletin van de Nederlandse Oudheidkundige Bond 1918, 230-242; ii, 1919, 153-168.

kleyntjens, j., ‘Het nieuwe reglement voor de Kerkfabrieken, 1841’, Bossche Bijdragen 13 (1935-1936), 44-45.

knippenberg, h.h., ‘De ossenhuiden der St. Janskerk van 's-Hertogenbosch’, Bossche Bijdragen 4 (1921-1922), 158-159.

knippenberg, h.h., ‘De man met den erwtenpot’, Bossche Bijdragen 6 (1923-1924), 98-99.

knippenberg, w., ‘De Zwaan en de Zwanenbroederschap’, Brabants Heem 16 (1964), 127-131; 17 (1965), 37-41.

korsten, m., ‘De opbouw van de protestantse gemeente in Den Bosch in 1629’, Boschboombladeren 26 (juli 1981), 23-29.

kronenburg, j.a.f., c.s.s.r., Maria's heerlijkheid in Nederland, 9 dln., Amsterdam 1904-1931.

kuile, e.h. ter, De houten torenbekroningen in de noordelijke Nederlanden, Leiden 1929, 57-59.

kuile, e.h. ter, De torens van Nederland, Amsterdam 1942, 69: westtoren; 86: middentoren.

kuile, e.h. ter, ‘De grote Brabantsche basiliek in Noord-Nederland’, Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek i (1947), 13-32.

kuile, e.h. ter, in Duizend Jaar Bouwen i, Amsterdam 1948, 221-224.

Kunstdenkmäler in den Niederlanden, ein Bildhandbuch, Darmstadt 1971, 378-379 (hrsg. r. hootz).

Kunstgeschiedenis der Nederlanden, red.

h.e. van gelder en j. duverger, i, 3e druk, Utrecht 1954, hfst. iii, p. 85: f.a.j. vermeulen, ‘De Noordnederlandse Bouwkunst in de Middeleeuwen’; 1, 4e druk, Zeist/Antwerpen 1963, p. 118.

Kunstreisboek voor Nederland, 6e druk, Amsterdam 1969, 570-574; 7e druk, Amsterdam 1977, 618-623.

kuyer, p.t.h.j., ‘De capitulatie en de godsdienstvrijheid’, Bossche Bouwstenen 2 (1979), 45-67.

laar, r.h.a. van de, Inventaris van het archief van de stadscommissie der Kerkmeesters en de rentmeesters van de parochiekerken en kapellen te 's-Hertogenbosch 1629-1810 (Typoscript Stadsarchief), 's-Hertogenbosch 1978.

laar, r. van de, ‘De Stadscomme in de Sint Janskerk’, Vriendenboek stadsarchivaris Kuyer, 's-Hertogenbosch 1980, 137-154.

lanschot, f.j. van, Beknopte uitleg der St. Jansbasiliek, 's-Hertogenbosch 1938.

lanschot, f.j. van, ‘Hendrik van Heeswijk †, september 1947’, Handelingen van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant 1944-1947, 106-109.

lanschot, f.j. van, Schets der geschiedenis van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap sedert 1318 gevestigd te 's-Hertogenbosch, 1947.

laudy, j.b.m., ‘Schoon schip’, Brabantia 20 (1971), 32-33.

Laus Phani Buscoducensis, ca. 1540, Ms. Bourgondische Bibliotheek, nr. 8472, Koninklijke Bibliotheek Brussel, ed. l. schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch iv, St. Michielsgestel 1873, bijlage vi, 775-779.

leemputte, h. van den, Latijns ms uit ± 1637 over het dekenaat van 's-Hertogenbosch. Ed. l. schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch iv, St. Michielsgestel 1873, bijlage vii, 779-789.

leeuwen, w. van, Langs de oude brabantse kerken 2 dln., Baarn 1974-1976, ii, 12-32.

leeuwenberg, j., ‘Vier onbekende Noordnederlandse beeldhouwwerken’, Bulletin van het Rijksmuseum 15 (1967), 54-63.

lefevre, p., ‘La collégiale des Saints Michel et Gudule à Bruxelles’, Annales de la Société Royale d'Archéologie de Bruxelles 49 (1957), 34 vv.

lehr, a., De klokkengieters François en Pieter Hemony, Asten 1959.

lehr, a., Van Paardebel tot speelklok, Zaltbommel 1971, 71, 174, 275.

lehrs, m., ‘Verzeichnis der Kupferstiche des Alart du Hameel’, Oud Holland 12 (1894), 15-25.

lemaire, r.m., Les origines du style gothique en Brabant, i, première partie: L'architecture romane, Paris 1906.

lemaire, r., d. roggen, s. leurs. Bij het ontstaan der Brabantsche Hooggotiek. Verhandelingen van de Koninklijke Vlaamsche Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schoone kunsten van België, Antwerpen/Utrecht 1944.

lemaire, r.m., Les origines du style gothique en Brabant, deuxième partie: La formation du style gothique brabançon i, Les églises de l'ancien quartier de Louvain, Anvers 1949.

lemmens, g., en g. de werd, ‘Een onbekend fragment van Adriaen van Wesel's Mariaaltaar’, Antiek 5 (1970-1971), 170-178.

leurs, s., en c.f.x. smits, ‘Oud Nederlandsche Bouwkunst, Kempische torens’, Oud Holland 36 (1918), 42-52, 183-196; 38 (1920), 202-231.

leurs, c., Les origines du style gothique en Brabant, première partie: L'architecture romane, tome ii: L'architecture romane dans l'ancien duché, Bruxelles/Paris 1922, 195, 217.

leurs, s., ‘Kerktorens in de Kempen’, Het Gildeboek 8 (1925), 51-66, 162-167.

leurs, s., ‘Eenige vergelijkende beschouwingen over torenarchitectuur in de Kempen, langs den Rijn, in Holland en Zeeland’, Het Gildeboek 9 (1926), 26-31.

leurs, s., Geschiedenis van de Vlaamsche kunst i, Antwerpen 1937, 256-261, 288-290, 296-302, 310-313; ii, Antwerpen 1939.

leurs, s., ‘Een en ander betreffende de ontwikkeling van de kerkelijke gothiek in de Nederlanden’, Gentsche Bijdragen tot de Kunstgeschiedenis 9 (1943), 137-168.

leurs, s., Geschiedenis der bouwkunst in Vlaanderen, Antwerpen 1946, 35-36.

‘Literatuuropgaaf betreffende de kathedrale basiliek van St. Jan te 's-Hertogenbosch ter gelegenheid van de studiedagen aan haar gewijd in April 1941’, Handelingen van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en

[p. 476]

Wetenschappen in Noord-Brabant 1941, 121-135.

luns, huib, ‘Het wezen der gothiek en de toekomst van de schoone bouwkunst in het Westen’, Handelingen van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant 1941, 50-69.

M., ‘Zwirner en de Bossche St. Jan’, De Dietsche Warande 3 (1857), 498-499.

man, l. de, ‘Leuvense Kunstenaars, Archivalia artium minora’, Eigen Schoon en de Brabander, 45 (1962), 30: ‘Willem van Kessele’.

martijnse, j., ‘De orgels van de Sint Jan in Den Bosch’, De Hoeksteen 3 (1974), 21-32.

meindersma, w., De Gereformeerde Gemeente te 's-Hertogenbosch 1629-1635, Zaltbommel 1909.

meindert, h., ‘De Sint Janskerk te Den Bosch’, Nederlandse Historiën 6, 1973, 262-266.

milkers, j., ‘Het retabel van 's Heerelderen’, Het Oude Land van Loon 9 (1954), 114-120.

miraeus, a., Opera Diplomatica i-ii, Leuven 1723; iii-iv, ed. j. foppens, Brussel 1734-1748.

Mirakelen van Onze Lieve Vrouw te 's-Hertogenbosch 1381-1603, Transcriptie, annotatie en inleiding van h. hens, h. van bavel, g.c.m. van dijck, j.h.m. frantzen (Bijdragen tot de geschiedenis van het Zuiden van Nederland 42), Tilburg 1978.

mobachius, j., Beschrijving van de Groote of St. Jans-kerk der hoofdstad 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1789.

mosmans, a.g.j., ‘Adam van Mierd en het Bossche Kapittel’, Bossche Bijdragen i (1917), 151-170.

mosmans, a.g.j., ‘Symon van Coudenborch’, Taxandria 30 (1923), 1-13.

mosmans, a.g.j., ‘De Illustre Lieve Vrouwe-Broederschap te 's-Hertogenbosch’, Taxandria 34 (1927), 119-122.

mosmans, a.g.j., ‘Verborgen Koper uit de Bossche kerken’, Taxandria 39 (1932), 196-198.

mosmans, a.g.j., ‘Willem van Heyst, orgelmaker te 's-Hertogenbosch’, Taxandria 46 (1939), 127-131.

mosmans, j., ‘De gebroeders Donkers en de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, Taxandria 15 (1908), 141-147.

mosmans, j., ‘Altaar van het Korenkopersgilde in St. Jan’, Taxandria 17 (1910), 169-182.

mosmans, a.g.j., ‘Adam van Mierd en het Bossche kapittel’, Bossche Bijdragen i (1917-1918), 151-170.

mosmans, j., ‘Bouwgeschiedenis der St. Janskerk te 's-Hertogenbosch. Hoofdstuk i’, Oudheidkundig Jaarboek 1919, 52-67.

mosmans, j., ‘Twee onbekende poorten in den oudsten Bosschen ringmuur’, Taxandria 28 (1921), 272-281.

mosmans, j., ‘Bouwgeschiedenis der St. Janskerk te 's-Hertogenbosch. Hoofdstuk ii’, Oudheidkundig Jaarboek 1922, 19-37.

mosmans, j., ‘De middeleeuwsche Notarissen te 's-Hertogenbosch’, Bossche Bijdragen 6 (1923-1924), 136-196.

mosmans, j., Wegwijzer voor bezoekers der St. Janskerk te 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1925, 2de druk 1933.

mosmans, j., ‘Het opschrift der Grimklok te 's-Hertogenbosch’, Taxandria 36 (1929), 183-186.

mosmans, j., De St. Janskerk te 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1931’, recencies: f. vermeulen in de Nieuwe Rotterdamsche Courant in 2 afl., 2 en 3 december 1931; m.d. ozinga in Oudheidkundig Jaarboek 1933, 69.

mosmans, j., ‘Iconografie van het choor en de straalkapellen der Sint Jan te 's-Hertogenbosch’, in: 's-Hertogenbosch 1185-1935, 's-Hertogenbosch 1935, 139-156.

mosmans, j., ‘Een letterbalustrade aan de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch’, Oudheidkundig Jaarboek 1935, 77-83.

mosmans, j., ‘De St. Janskerk te 's-Hertogenbosch en het grondplan van Amiens’, Handelingen van het 3de Congres voor Algemene Kunstgeschiedenis 1936, 47-51.

mosmans, j., ‘Het dienstwerk in de St. Jan te 's-Hertogenbosch in het laatst der xvie eeuw’, Bossche Bijdragen 17 (1940-1941), 261-275.

mosmans, j., Jheronimus Anthoniszoon van Aken alias Hieronymus Bosch, 's-Hertogenbosch 1947.

mosmans, j., Jheronimus Bosch, Maria en Sint Jan, onbekend en laat schilderwerk bewaard in zijn vaderstad 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1950.

mueren, f. van der, Het orgel in de Nederlanden, Brussel/Amsterdam 1931, 76, 121, 129, 249.

müller, th., Sculpture in the Netherlands, Germany, France and Spain 1400 to 1500, Pelican History of Art 1966, 89, 96, 97, 150, 161, 169, 185.

munier, w.a.j., ‘Nieuwe gegevens over P.J. Pauw, benoemd-bisschop van Den Bosch in 1810’, Bossche Bijdragen 25 (1960-1961), 145-156.

munier, w.a.j., ‘Mgr. Van Velde de Melroy en de oprichting van het bisdom Den Bosch onder Napoleon’, Bossche Bijdragen 25 (1960-1961), 277-320.

munier, w.a.j., ‘Nieuwe gegevens over M.F. van Camp, benoemd-bisschop van Den Bosch van 1810-1814’, Bossche Bijdragen 26 (1962-1963), 45-60 en 181-238.

n., l., ‘De St. Janskerk’, Bouwkundig Weekblad 9 (1889), 236-240.

Nationaal Biografisch Woordenboek, uitgegeven door de Koninklijke Academiën van België, v, Brussel 1972, kol. 308-313: Duhameel, Alart, door p. gerlach o.f.m. Cap.

nauwelaerts, m.a., ‘Attestatiën betreffende de vrijstelling van accijnsen voor de kanunniken, dienaren van het kapittel, schoolrectoren, docenten en zangers te 's-Hertogenbosch in 1595’, Bossche Bijdragen 21 (1951-1953), 101-115.

nauwelaerts, m.a., Latijnse school en onderwijs te 's-Hertogenbosch tot 1629 (Bijdragen tot de geschiedenis van het zuiden van Nederland 30), Tilburg 1974.

nauwelaerts, m.a., ‘Zeven eeuwen Latijns onderwijs in 's-Hertogenbosch’. Boschboombladeren 20, juli 1976, 2-9.

neurdenburg, e., ‘Hendrick de Keyser en het oxaal van Coenraet van Noremberg’, Bulletin van de Nederlandse Oudheidkundige Bond 1920, 1-7.

neurdenburg, e., ‘Het oxaal van de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch en Nicholas Stone’, Oudheidkundig Jaarboek 1938, 38-44.

nieuwdorp, h., ‘De oorspronkelijke betekenis en interpretatie van de keurmerken op Brabantse retabels en beeldsnijwerk (15de - begin 16de eeuw)’, Bijdragen tot de geschiedenis van de kunst der Nederlanden, opgedragen aan Prof. Em. Dr. J.K. Steppe, uitg. door m. smeyers, Leuven 1981.

noordeloos, p., ‘De houding van den Apostolischen Vicaris A. van Alphen ten opzichte van het in gebruik nemen der genaaste kerken’, Bossche Bijdragen 14 (1936-1937), 207-302.

noordeloos, p., ‘Afkoop van het onderhoud der kerken door het domein’, Bossche Bijdragen 19 (1948-1949), 229-327.

oldewelt, w.f.h., Rekeningen van de Illustere Lieve Vrouwe Broederschap (1330-1375), 's-Hertogenbosch 1925.

‘De ontmanteling van de St. Jan te 's-Hertogenbosch’, Roomsch-Katholiek Bouwblad 1932-1933, 320.

ophovius, m., Diarium, ed. a. frenken in Bossche Bijdragen 15 (1938), 15-317.

‘Opschrift van twee luiken van het “Laatste Oordeel” hetwelk zich eertijds in de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch bevond’, Handelingen van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant 1893-1897, 97-98.

oudenhoven, j. van, Silva Ducis aucta et renata of Een nieuwe ende gantsch vermeerderde beschijvinge van de stadt van 's-Hertogenbossche, 's-Hertogenbosch 1670.

ozinga, m.d. en r. meischke, De gotische kerkelijke bouwkunst (serie De Schoonheid van ons land), Amsterdam 1953, 56-62.

ozinga, m.d., ‘Kerkgebouwen der groote Brabantsche en Kempische Gothiek’, Leven en Werken 5 (1941), 354-366.

peeters, c., ‘Wildemannen in Den Bosch’, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 1962, kol. 43-74.

peeters, c., ‘Alart du Hamel’, Bouw 17 (1962), 1307-1311.

peeters, c., ‘De Sint Jan van Den Bosch in de negentiende eeuw, een geschiedenis van goede bedoelingen’, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 1973, 131-146.

peeters, c., ‘Beminnelijk zorgenkind. St. Janskathedraal te 's-Hertogenbosch’, Dagblad De Tijd, supplement 17 augustus 1974, 16-17.

peeters, c., ‘Bouwgeschiedenis van de Sint-Janstoren te 's-Hertogenbosch’, Gemeentewerken 10, 1976, 2-8.

peeters, c., ‘De Sint Jan van Den Bosch en de neogotiek’, Catalogus Naar gothieken kunstzin, Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch 1979, 87-98.

peeters, c., ‘Bouwmeesters van de Sint Jan tussen 1380 en 1480’, in Het Gulden Vlies, 's-Hertogenbosch ten tijde van het 14de kapittel van het Gulden Vlies, 1481, 's-Hertogenbosch 1981, 28-47.

peeters, k., ‘Die Kathedrale von Herzogenbusch. Wiederherstellung einer neugotischen Restaurierung’, in: m. brix en m. steinhauser

[p. 477]

(Hrsg.), ‘Geschichte allein ist zeitgemäss’, Historismus in Deutschland, Lahn/Giessen 1978, 179-195.

peijnenburg, j.w.m., ‘Het dagboek van bisschop Michaël Ophovius 4 september 1629 - 31 december 1631’, Boschboombladeren 26, juli 1981, 7-16.

pelgrom, s., Oorspronck van 's-Hertogenbosch. In 't jaar 1540 in 't latijn beschreven, Amsterdam 1629.

piot, ch., ‘Le jubé de la cathédrale de Bois-le-Duc’, Bulletin de la Commission Royale d'Art et d'Archéologie 6 (1867), 43-50.

pirenne, l., ‘De oudste panorama's op 's-Hertogenbosch’, Brabantia 4 (1955), 324-332.

placidus, o.f.m. Cap., ‘Zorgen van bisschop Ophovius na den val van Den Bosch in 1629’, Bossche Bijdragen 13 (1935-1936), 131-197.

polman, p., o.f.m., ‘Bossche archivalia in België. Een inventaris uit 1734’, Bossche Bijdragen 24 (1958-1959), 91-110.

post, r.r., ‘De visitatie van de St. Janskerk te 's-Hertogenbosch door bisschop Franciscus Sonnius in het jaar 1568’, Archief voor de Geschiedenis van de Katholieke Kerk in Nederland 4 (1962), 10-27.

De preekstoel preekt. Kunst in de Sint Jan, teksten c. peeters, urias nooteboom, Wijk en Aalburg 1980.

Het Recht en Eigendom der Hervormde gemeente te 's-Hertogenbosch op derzelver kerkgebouwen tegen het Roomsche Kerkgenootschap verdedigt uit oorspronkelijke stukken, 's-Hertogenbosch 1800.

‘Restauratie Architekt Herman Teering’, Heemschut 58 (1981), nr. 3 (maart), 42-44.

De restauratie van de kathedrale basiliek van Sint Jan Evangelist te 's-Hertogenbosch. Terugblik en Vooruitzicht 1974-1984. Uitgave van de Restauratiecommissie Sint Jan, met tekst van c. peeters, 's-Hertogenbosch 1982.

roggen, d., en j. withof, ‘Grondleggers en grootmeesters der Brabantsche Gotiek’, Gentsche Bijdragen tot de Kunstgeschiedenis 10 (1944), 83-209; over Den Bosch: 128-129; over Willem van Kessel: 181-185.

roosegaarde bisschop, g., ‘Wijzerplaten aan Oude Gebouwen’, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond, 1965, 142-157.

roosenboom, h.t.h.m., ‘De ambachtsgilden in het stadsbeeld’, Bossche Bouwstenen 3 (1980), 62-79.

rosenberg, h.p.r., De 19de-eeuwse kerkelijke bouwkunst in Nederland, 's-Gravenhage 1972.

sasse van ysselt, a.f.o. van, ‘Een merkwaardig lichtkroontje der Sint Janskerk te 's-Hertogenbosch’, Dietsche Warande, Nieuwe Reeks, jrg. 8, 1895.

sasse van ysselt, a.f.o. van, ‘De heerlijkheid Eckart en de huizen Lochtenburg en Pasbogaard’, Taxandria 3 (1896), 235-251, m.n. 241.

sasse van ysselt, a.f.o. van, ‘De kasteelen Coudenhove en Het Hof’, Taxandria 5 (1898), 15-19.

sasse van ysselt, a.f.o. van, Nieuwe Catalogus der oorkonden en handschriften berustende in de boekerij van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant, 2 dln., 's-Hertogenbosch 1900.

sasse van ysselt, a.f.o. van, ‘Rouw- of wapenborden en grafmonumenten in de Sint Janskerk te 's-Hertogenbosch’, Taxandria 10 (1903), 57-65, 101-109, 168-175, 195-202, 241-247, 263-267, 305-317. Overgedrukt in: C.F.-X. Smits, De Grafzerken in de kathedrale Sint Janskerk van 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1911-1922, 337-373.

sasse van ysselt, a.f.o. van, ‘De Transformatie der Illustre Lieve Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch’, Taxandria 13 (1906), 3-7, 74-87, 137-142, 154-161, 178-187, 237-246, 256-272.

sasse van ysselt, a.f.o. van, ‘De klokken en het carillon van den Sint Janstoren te 's-Hertogenbosch’, Taxandria 16 (1909), 119-128.

sasse van ysselt, a.f.o. van, De voorname huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch, alsmede hunne eigenaars of bewoners in vroegere eeuwen; aantekeningen uit de Bossche schepenprotocollen loopende van 1500-1810, 3 dln., 's-Hertogenbosch 1911-1914.

sasse van ysselt, a.f.o. van, Nieuwe Catalogus der Oorkonden en Handschriften berustende in de Boekerij van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant. Supplement, 's-Hertogenbosch 1915.

sasse van ysselt, a.f.o. van, ‘De vroegere carillons in den Sint Janstoren van 's-Hertogenbosch’, Beiaardkunst, Handelingen van het Tweede Congres, 's-Hertogenbosch, 1925, 45-48.

sassen, a., ‘De Illustre Lieve-Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch en hare tinnen wijnkannen’, Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis, Taal- en Letterkunde i (1883-1884), 85-92.

scheen, p.a., Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950, 2 dln., 's-Gravenhage 1969-1970.

scheen, p.a., Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1880, herzien door p. scheen. 's-Gravenhage 1981.

schutjes, l.h.c., Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch iv, St.-Michielsgestel 1873.

sinninghe, j.r.w., Noord-Brabantsch Sagenboek, Zutphen z.j. [1933], 258-263.

De Sint Janskerk te 's-Hertogenbosch, door vrienden van het bouwwerk, Maastricht 1929.

De Sint Janstoren. Uitgave van aannemersbedrijf J.N. de Bont en architectenbureau H.E. Teering - A.v.d. Laar. Tekst: c. peeters en h.e. teering, 's-Hertogenbosch 1982.

slinger, a., h. janse en g. berends, Natuursteen in monumenten, Zeist/Baarn, 1980.

smedt, h.j. de, ‘De beeldhouwkunst te Antwerpen 1470-1530’, in: Catalogus Tentoonstelling Aspekten van de Laatgotiek in Brabant, Stedelijk Museum, Leuven 1971, 272-283.

smedt, h.j. de, ‘Der Antwerpener Schnitzaltar zu Rhynern (Westfalen) und eine Gruppe Niederdeutscher Altäre aus dem i. Drittel des 16. Jahrhunderts’, in: Bijdragen tot de geschiedenis van de kunst der Nederlanden, opgedragen aan Prof. Em. Dr. J.K. Steppe, uitg. door m. smeyers, Leuven 1981, 197-214.

smijers, a., De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch. Archivalia bijeengebracht door Dr. A. Smijers, i: Rekeningen van 1330-1500, Amsterdam 1932.

smijers, a., ‘De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch’, Tijdschrift der Vereeniging voor Nederlandsche Muziekgeschiedenis 11 (1925), 187-210; 12 (1926-1928), 40-62, 115-167; 13 (1929-1931), 46-100, 181-237; 14 (1932-1935), 48-105; 16 (1940-1946), 63-106, 216; 17 (1948-1955), 195-230.

smit, j.p.w.a., ‘De overdracht van het beeld der Zoete Lieve Vrouw van 's-Hertogenbosch aan prelaat en kanunniken regulier der abdij van St. Jacob opt Caudenberg te Brussel’, Taxandria 20 (1913), 26-33, 105-120, 186-193.

smit, j.p.w.a., ‘Het latijnse onderwijs te 's-Hertogenbosch vóór 1848’, Gedenkboek Stedelijk Gymnasium 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1948.

smits, c.f.-x., ‘De Bossche kathedraal’, Van onzen tijd 1905-1906 2, 49 vv.

smits, c.f.-x., De Kathedraal van 's-Hertogenbosch, Amsterdam 1907.

smits, c.f.-x., Wegwijzer voor de kathedrale Sint-Janskerk, 's-Hertogenbosch [1908].

smits, c.f.-x., ‘L'iconographie extérieure de la cathédrale de Bois-le-Duc’, Revue de l'art chrétien 1908.

smits, c.f.-x., ‘De toren der kathedraal van 's-Hertogenbosch’, St. Lucas, Nederlandse uitgave van het Bulletin des Métiers d'Art, 1909-1910, 189-190.

smits, c.f.-x., ‘Sint-Jacob en Sint-Jan te 's-Hertogenbosch’, St. Lucas. Nederlandse uitgave van het Bulletin des Métiers d'Art, 1910-1911, 273-277.

smits, c.f.-x., ‘De Stichtingsoorkonde der Illustre L.-V. Broederschap of Zwanebroederschap van 's-Hertogenbosch, anno 1318’, Nederlands Archief voor kerkgeschiedenis, nieuwe serie 9 (1911), 59-69.

smits, c.f.-x., ‘Herstellingswerken der kathedraal van 's-Hertogenbosch’, St. Lucas. Nederlandse uitgave van het Bulletin des Métiers d'Art, 1911-1912, 269-271.

smits, c.f.-x., De grafzerken in de Sint Janskerk te 's-Hertogenbosch, 2 dln., 's-Hertogenbosch 1911-1922.

spierings, m., ‘Het obituarium of dodenboek van de Sint-Janskerk te 's-Hertogenbosch (1280-1435)’, Boschboombladeren 23 (1979), 1-62.

spierings, m.h.m., Het schepenprotocol van 's-Hertogenbosch 1367-1400 (Bijdragen tot de geschiedenis van het zuiden van Nederland 59), Tilburg 1984.

spilbeeck, f. waltman van, De abdij van Tongerloo, Lier/Geel 1888, 357-386.

steppe, j.k., m. smeyers en j. lauwerys, Wereld van Vroomheid en Satire, Laat-gotische koorbanken in Vlaanderen, Kasterlee 1973.

stuers, victor de, ‘De restauratie der Sint Janskerk in 's-Hertogenbosch. Nota aan Mr.

[p. 478]

Vollenhoven, chef der afdeeling onderwijs, kunsten en wetenschappen van het ministerie van binnenlandsche zaken, 10 augustus 1873’, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 1973, 119-130, met annotaties van j.a.c. tillema.

stuers, victor de, ‘Holland op zijn smalst’, De Gids, jrg. 37, 3de serie, jrg. 11, dl. 3, november 1873, 320-403. Heruitgegeven, met inleiding en toelichting door een werkgroep van het Kunsthistorisch Instituut der Universiteit van Amsterdam, Bussum 1975.

stuvel, h.j., Koorbanken in Nederlandse kerken, 's-Gravenhage 1946.

swillens, p.t.a., ‘De Utrechtse beeldhouwer Adriaen van Wesel, ± 1420 - na 1498’, Oud Holland 63 (1948), 149-164.

taurel, c.e.d., De christelijke kunst in Holland en Vlaanderen, 2 dln., Amsterdam 1873-1882.

terwen, j.j., ‘De bouwkunst van het Noorden 1000-1500’, Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 3: De Middeleeuwen, Haarlem 1982, 305-327, 445-446 en 475-476.

thieme, u., & f. becker, Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler, Leipzig, Bnd. 4, 1910: Bodeghem, Lodewijck van; Bnd. 15, 1922: Hameel, Alart Du; Bnd. 16, 1923: Hédiart, Damien; Bnd. 17, 1924: Heyns, Jan. thoben, p., ‘Ter aankleding van kerk en stad. Negentiende-eeuwse beeldhouwkunst in Noord-Brabant’, Catalogus Naar gothieken kunstzin, Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch 1979, 49-70.

thunnissen, h., ‘De Bossche Kathedraal als monument van bouwkunst en beeldhouwkunst’, Het Gildeboek 1941, 84-99; tevens in Handelingen van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant 1941, 73-101.

tillema, j.a.c., ‘Ondergang of behoud van de schoonheid onzer oude gebouwen’, Het R.K. Bouwblad 10 (1937-1938), 430-416; als reactie daarop: f. vermeulen, ‘De grondbeginselen der Nederlandsche monumentenzorg en de kritiek’, Het R.K. Bouwblad 10 (1938-1939), 34-39; daarna: j.a.c. tillema, ‘Antwoord aan den heer Frans Vermeulen’, Het R.K. Bouwblad 10 (1938-1939), 39-46.

tillema, j.a.c., ‘Victor de Stuers en de Sint Jan van Den Bosch’, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 1973, 117-130.

tillema, j.a.c., Schetsen uit de geschiedenis van de Monumentenzorg in Nederland, 's-Gravenhage 1975.

timmerman, w.c., Bijdrage tot de geschiedenis van de bouwkunde der middeleeuwen of handleiding tot de geschiedenis der gothische bouworde, Utrecht 1841.

tongerloo, l. van, ‘De oudste orgels van Lith en Lithoijen’, Brabants Heem 20 (1968), 146-153 en 21 (1969), 34-47.

De Transeptportalen. Sint Janskathedraal 's-Hertogenbosch; door a.m. koldeweij, w.j.j. adriaanse, w. van rosmalen, 's-Hertogenbosch 1982.

trosée, j.a.g.c., ‘Henricus Agylaeus en de Bossche beeldstormerij’, Taxandria 37 (1930), 137-152, 161-177, 193-209, 225-247.

tygchem, f. van, ‘Het gebruik van mallen door de middeleeuwse steenhouwers’.

Gentse Bijdragen tot de kunstgeschiedenis en de oudheidkunde 19 (1961-1966), 67-75.

tygchem, f. van, ‘De gotische bouwkunst in het Zuiden 1150-1500’, Algemene Geschiedenis der Nederlanden deel 3: De middeleeuwen, Haarlem 1982, 289-304.

vaart, j. van der, ‘De westtoren van de Bossche Sint Janskerk’, Brabantia 17 (1968), 405-408.

valderen, f. van, De kathedrale basiliek van Sint Jan te 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1949.

valk, h.w., De cathedrale basiliek van Sint Jan te 's-Hertogenbosch, Maastricht 1941.

velde, s.j. van de, gezegd honselaer, Oudheden en gestichten van de bisschoppelijke stadt en meyereye van 's-Hertogen-bosch. Door een Liefhebber der Oudheit, Leiden 1742; 2e ed. 1749, 291-301.

velthoven, h. van, ‘Herdenking: Vincent Cleerdin’. Handelingen Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant 1944-1947, 27-37.

vente, m.a., Bouwstoffen tot de geschiedenis van het Nederlandse Orgel in de 16de eeuw, Amsterdam 1942.

vente, m., ‘Proeve van een repertorium van de archivalia betrekking hebbende op het Nederlandse orgel en zijn makers tot omstreeks 1630’, Verhandelingen van de Koninklijke Academie van België, Klasse der Schone Kunsten x, fasc. 2, Brussel 1956, 88-95.

vente, m., Die Brabanter Orgel. Zur Geschichte der Orgelkunst in Belgien un Holland im Zeitalter der Gotik und der Renaissance, Amsterdam 1958.

vente, m., Die Brabanter Orgel, Amsterdam 1963.

vente, m.a., ‘De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch, 1541-1615’, Tijdschrift van de vereniging voor Nederlandse muziekgeschiedenis 19 (1960-1963), 32-43, 163-172.

vermeulen, f.a.j., Handboek tot de geschiedenis der Nederlandsche Bouwkunst, dl. 1, 's-Gravenhage 1928, 414-419; dl. 2, 's-Gravenhage 1929, 238-242.

verreyt, ch.c., ‘Alart du Hamel of du Hameel, bouwmeester en plaatsnijder’, Oud Holland 12 (1894), 7-14.

verreyt, ch.c., ‘De glas- en kunstschilders Jan Roelofszn. van Diepenbeeck en Abraham van Diepenbeeck’, Taxandria 7 (1900), 45-53, 88-99, 138-147, 173-191, 215-232.

Verslag van het St. Bernulphusgilde 1890, 40-45.

Voorloopige Lijst der Nederlandsche Monumenten van Geschiedenis en Kunst, dl. x, De provincie Noord-Brabant, Utrecht 1931, 171-182.

vriend, j.j., ‘De Sint Jan van Den Bosch, kringloop van verval en restauratie’. De Groene Amsterdammer, 19 december 1946, p. 3.

vriend, j.j., ‘De Sint Jan te Den Bosch’, De Groene Amsterdammer, overgenomen in Het Katholiek bouwblad 1946-1947, 118.

weissman, a.w., ‘De Sint Janskerk in Den Bosch’, De Opmerker 40 (1905), 65-68, 81-83; hetzelfde in Elsevier's geïllustreerd maandschrift 15 (1905), 305-310.

weissman, a.w., Geschiedenis der Nederlandsche Bouwkunst, Amsterdam 1912.

welvaarts, th. ign., Het refugiehuis der abdij Postel, 's-Hertogenbosch 1888.

werd, g. de, ‘Alart Duhamels monstrans-ontwerp voor de Sint Jan te 's-Hertogenbosch (1484-1485)’, Brabantia 20 (1971), 102-103.

wichmans, a., Brabantia Mariana Tripartita, Antverpiae 1632.

witsen elias, j., De Nederlandsche koorbanken tijdens gothiek en Renaissance, Amsterdam 1937, 28-45.

witsen elias, j., Koorbanken, koorhekken, kansels, Amsterdam 1946, 17-22.

witsen elias, j., Het snijwerk aan Nederlandse koorbanken en preekstoelen tot het einde van de xvie eeuw, Utrecht/Brussel 1949, 57-58, afb. 166-169.

wolters, max, ‘In de bouwloodsen van de Sint Jan’, Hamer 1940-1941, no. 10, 14.

zeeuwe, t., en n. de vries, Hemelbestormers. Luchtboogbeelden op de Sint-Jan, 's-Hertogenbosch 1978

Zingende Kathedraal, manifestaties ter gelegenheid van 700 jaar koorzang in de Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch 1 juni-1974 - 1 september. Liturgievieringen tentoonstellingen concerten programma-catalogus, 's-Hertogenbosch 1974.

zomerdijk, h.j., Het muziekleven in Noord-Brabant 1770-1850 (Bijdragen tot de geschiedenis van het zuiden van Nederland 51). Tilburg 1981.

zuylen, r.a. van, Gedenkboek der Koninklijke School voor Nuttige en Beeldende Kunsten. 's-Hertogenbosch 1859.

zuylen, r. van, Inventaris der archieven van de stad 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1863-1873, 3 dln.

zuylen, r.a. van, ‘Het groot orgel in de Kathedraal van Sint Jan te 's-Hertogenbosch’, De Noordbrabanter, staat- en letterkundig dagblad 36ste jaar, 1864, 9 mei, 10 mei en 11 mei.

zylius, o., Historia miraculorum B. Mariae Silvaducensis, iam ad d. Gaugerici Bruxellam translatae, Antverpiae 1632.

Oude afbeeldingen

16de eeuw

Tekeningen Anoniem, ca 1524. Kaart van het Gelderse rivierengebied. Gekleurde pentekening. Ms in Oesterreichisches Staatsarchiv, Belgien DD Abt. B, Fasz. 237, fol. 387. In de een deel van Brabant omvattende kaart stads- en dorpsprofielen met plaatsnamen, waaronder Den Bosch, met ommuring en kerk, welker toren zonder spits. d. koeman, Geschiedenis van de kartografie van Nederland, Alphen aan den Rijn 1983, afb. op omslag. Anton van den Wijngaerde, tussen 1548 en 1558. Stadspanorama. Pentekening, 29 × 94,5 cm. Oxford, The Ashmolean Museum. l. pirenne, ‘De oudste panorama's op 's-Herto genbosch’, Brabantia 4 (1955), 324-332.

Houtsnede Anoniem, ca. 1550. Stadspanorama. Houtsnede, 34,7 × 42,9 cm. Prentenkabinet van het Provinciaal Genootschap. Als illustratie in

[p. 479]

sebastian münster, Cosmographia, 1550, l. guicciardini, La descrittione delli tutti i paesi Bassi, 1567, eveneens in de Franse edities van 1567 en 1568, de Nederlandse van 1609 en 1612 (Beschryvinghe van alle de Nederlanden) en in g. braun en f. hogenberg. Civitates orbis terrarum, 1572.

Schilderij Anoniem, Portret van kanunnik Peter van de Water (overleden 1597), geknield bij het kruis; op de achtergrond de Sint Jan. Olieverf op paneel. Particulier bezit. Afgebeeld in Ach Lieve Tijd, 800 jaar Den Bosch, afl. 7, 's-Hertogenbosch 1983, 156.

17de eeuw

Tekeningen Egbert Haubois, Kaart van de militaire werken en het kampement van Ernst Casimir tijdens de belegering van 's-Hertogenbosch, 1629. In de linker bovenhoek een klein aanzicht van de kerk uit het noorden. Gemeentearchief Groningen, afb. 10 op p. 24 in: w.k. van der veen, Egbert Haubois, Alphen aan den Rijn 1983. Anoniem, 1693. Het zuidelijk transeptvenster met het gebrandschilderd glas, gesticht door kardinaal Willem van Enckevoort, samen met door een notaris in 1693 afgeschreven brieven van de stichter. Bibliotheek van het Provinciaal Genootschap. Afgebeeld bij j. helbig, De glasschilderkunst in België. Repertorium en documenten ii, Antwerpen 1951, afb. 160; gedeeltelijk afgebeeld als frontispice bij a.f.o. van sasse van ysselt, ‘De Wapen- en rouwborden voorheen in de kathedrale Sint Janskerk van 's-Hertogenbosch aanwezig’ in: c.f.-x. smits, De grafzerken in de kathedrale Sint Janskerk van 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1912, 342. Een andere tekening in het Wapenkundig Archief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken te Brussel, in 1959 in Utrecht en Leuven tentoongesteld: Catalogus-Gedenkboek Tentoonstelling Paus Adrianus vi, Centraal Museum Utrecht, Stadhuis Leuven, 1959, 274-275, nr. 407. Anthonie Beerstraten (werkzaam 1660-1671) of Abraham Beerstraten (werkzaam 1637-1665), tussen 1660 en 1671. De kerk uit het zuiden. Krijttekening, 53,8 × 93 cm. Rijksprentenkabinet, Amsterdam. Aan de versozijde gemonogrammeerd door A. Beerstraten. Verslagen der Rijksverzamelingen van geschiedenis en kunst 87 (1965), 85; Bulletin van het Rijksmuseum 13 (1965), 75; Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 4. Josua de Grave of Valentijn Klotz, 1672. Stadsgezicht met Groot Gasthuis en de Sint Jan uit het noorden. Gewassen pentekening, 15,2 × 23,3 cm. Opschrift: tot 's Hertogenbosch, Anno 1672 5/12 m. Koninklijke Musea Brussel, collectie De Grez. w. bernt, Die Niederländischen Zeichner des 17. Jahrhunderts, München 1958, 1, nr. 272; Boschboombladeren 4, dec. 1969, 57; Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 5, Bij Bernt de maten 150 × 250 mm. en als bewaarplaats: Collectie P. de Boer, Amsterdam. Pieter Saenredam, 1632. Stadsprofiel uit het zuidwesten. Gewassen pentekening en aquarel, 4,8 × 37 cm. Prentenkabinet van het Provinciaal Genootschap. Gesigneerd en gedateerd 7 juli 1632. Cat. Saenredam Utrecht 1961, nr. 92; Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 2. Pieter Saenredam, 1632. Stadsprofiel uit het zuiden. Pentekening, 5,2 × 26,8 cm. Prentenkabinet van het Provinciaal Genootschap. Niet gesigneerd, gedateerd 23 juli 1632. Cat. Saenredam Utrecht 1961, nr. 91. Pieter Saenredam, 1632. Stadsgezicht met klooster van de zusters van Orthen en de Sint Jan uit het noorden. Pentekening in bruine inkt en aquarel, 13,7 × 39,9 cm. Koninklijke Musea Brussel, collectie De Grez. Gesigneerd, gedateerd 19 juli 1632. Cat. Saenredam Utrecht 1961, nr. 93. Pieter Saenredam, 1632. Sint Jan, plattegrond. Pentekening, 34,2 × 51,1 cm. Verzameling Jhr. Mr. M.A. Beelaerts van Blokland. 's-Gravenhage. Niet gesigneerd, gedateerd 29 juni 1632. Cat. Saenredam Utrecht 1961, nr. 98. Pieter Saenredam, 1632. Sint Jan, koor inwendig. Pentekening in bruine inkt, 40,8 × 32 cm. British Museum Londen. Gesigneerd, gedateerd 7 juli 1632. Cat. Saenredam Utrecht 1961, nr. 95; Cat. Zingende Kath. 1974 aanvulling, nr. 95. Pieter Saenredam, 1632. Oxaal van Sint Jan. Pentekening in bruine inkt, aquarel in zwart krijt, 25,3 × 39,4 cm. British Museum Londen. Gesigneerd en gedateerd 3 juli 1632. Cat. Saenredam Utrecht 1961, nr. 96; Cat. Zingende Kath. 1974, aanvulling nr. 96. Pieter Saenredam, 1632. Grafmonument van bisschop Masius in Sint Jan. Pentekening en aquarel, 20,7 × 21,3 cm. Niet gesigneerd, gedateerd 30 juni 1632. Prentenkabinet van het Provinciaal Genootschap. Cat. Saenredam Utrecht 1961, nr. 97; Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 3. Martinus Vaeck, 1684. Gezicht op de stad. Pen en aquarel, 20 × 65 cm. Geen getrouwe weergave, maar groepering van bijzondere gebouwen in opstijgende massa, met de Sint Jan in top. Particuliere verzameling. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 6; Cat. Den Bosch laat u groeten, Museum Slager 's-Hertogenbosch, 1978, nr. 52.

Houtsnede Anoniem, 1629. Stadsprofiel met het beleg van 1629. Houtsnede, 12,5 × 16 cm. In: p. bor, Gelegentheyt van 's-Hertogen-Bosch, 's-Gravenhage 1630, achter p. 188.

Gravures Anoniem, ca. 1640. De stad in vogelvlucht-perspectief. In: joan blaeu, Toonneel der Steden, Amsterdam 1649, pl. 455. Gasper Bouttats, 1674. Stadsprofiel, gravure naar tekening van J. Peters, 16,5 × 36 cm. In: Thooneel der Steden en Sterckten van 't Vereenight Nederlandt, 1674.

Schilderijen Anoniem, Beleg van 's-Hertogenbosch in 1629. Olieverf op doek, 58 × 100,5 cm. Noordbrabants Museum. Jan van Goyen, Schaatsenrijden vóór 's-Hertogenbosch. Olieverf op paneel, 46 × 77 cm. Particulier bezit. Afgebeeld bij h.u. beck, Jan van Goyen. 1972. Steendruk daarnaar door Ch. Sedelmeyer, Prentenkabinet Provinciaal Genootschap, afgebeeld in h. van velthoven, Stad en Meijerij van 's-Hertogenbosch, dl. 2, Amsterdam 1938, 144. Pieter de Neyn, Beleg van 's-Hertogenbosch in 1629. Olieverf op paneel, Rijksmuseum Amsterdam. Pieter Saenredam, 1646. Het koor van de Sint Jan inwendig. Olieverf op paneel, 128,8 × 87 cm. National Gallery, Washington d.c., Samuel Kress Foundation. Gesigneerd en gedateerd. Cat. Saenredam Rotterdam 1937, nr. 13; Cat. Saenredam Utrecht 1961, nr. 94 (was niet op de tentoonstelling daar aanwezig).

18de eeuw

Tekeningen Anoniem, 1720. De kerk uit het zuidwesten van bovenaf gezien. Pen en waterverf, 15,6 × 20,7 cm. Prentenkabinet Provinciaal Genootschap. Met opschrift en datum. Als het ware een getekende maquette, met de middentoren van vóór de brand van 1584. Rechtsonder het wapen van het bisdom. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 8. Anoniem, 1768. Plattegrond van Sint Jan in 12 roeden Rijnlands, met oxaal en hoogaltaar ingetekend. Prentenkabinet Provinciaal Genootschap. D. Dupré, ca 1790. De kerk vanuit het zuiden. Tekening en aquarel, 21 × 27 cm. Zonder signatuur of datum, maar de naam Dupré op het karton. Prentenkabinet Provinciaal Genootschap. Wellicht vrije navolging van de hierna genoemde tekening van C. Pronk uit 1723. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 12. Johan Everts, 1777. Sint Jan, interieur gecombineerd met dwarsdoorsnede over het schip. Potlood, pen, gewassen in grijze tint, 47,5 × 53 cm. Gemeentearchief 's-Hertogenbosch. Onderschrift: Joh. Everts. Del. ad Viv. gezigt der groote of sint ians eûangelisten kerk, te 's-hertogenbosch, van binnen van het westen naar het oosten te zien, zijnde de toren de l:v:kapelle, en de plaats der doopvûnt, weggenoomen. ook zijn alle de wapenschilden, kroonen en stoelen, ûyt dit gezigt gelaeten, om het gebouw, en de boûkunde van het zelve klaarder te doen voorkomen. Bedoeld als voorbeeld voor een gravure ter illustratie van het nooit verschenen werk over 's-Hertogenbosch door mr. J. van Heurn. Zie stadsrekeningen: van zuylen 3, 1832: betaald in 1778; Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 14. j. mosmans, De St. Janskerk te 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1971, 483-484. A. de Haen (?), ca 1730. De Sint Jan inwendig. Gewassen pentekening, 28,2 × 23 cm (beeldgrootte). Prentenkabinet Provinciaal Genootschap. Verschillende gezichten op het inwendige simultaan samengevat. Op de achterzijde in een cartouche het monogram ea. Toeschrijving aan De Haen op grond van vergelijking met de stijl van diens leermeester C. Pronk: Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 13. J.A. Knip, 1796. De belegering van 's-Hertogenbosch door de Fransen op 22 september 1794. Crayontekening, 30 × 48,2 cm. Prentenkabinet van het Provinciaal Genoot-

[p. 480]

schap. Gesigneerd en gedateerd. Cat. J.A. Knip, Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch 1977, nr. 3. Cornelis Pronk, 1723. De kerk uit het zuiden. Pentekening, 15,5 × 20,3 cm. Prentenkabinet Provinciaal Genootschap. Niet gesigneerd, wel gedateerd. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 11. Cornelis Pronk, 1732. Grafmonument van bisschop Masius. Gewassen pentekening, 15,3 × 17,1 cm. Prentenkabinet Provinciaal Genootschap. Gesigneerd en gedateerd. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 10.

Gravures Anoniem, na 1720. De Sint Jan uit het zuidwesten van bovenaf gezien. Gravure, 14,5 × 18,5 cm. Als ‘maquette’, vgl. de anonieme tekening uit 1720. In: Groot Kerkelijk Toneel des hertogdoms van Brabant, 's-Gravenhage 1727, 165, en: s.j. van de velde, Oudheden en Gestichten van de bisschoppelijke stadt en meyereye van 's-Hertogen-Bosch, Leiden 1749^2, tegenover p. 291. Anoniem, ca 1730. Stadsprofiel. Gravure, 17 × 26 cm. In: j. le roy, Groot Wereldlyk Tooneel des Hertogdoms van Braband, 's-Gravenhage 1730, achter p. 88; dezelfde in: de cantillon, Vermakelykheden van Brabant, dl. 4, Amsterdam 1770. Anoniem, ca 1785. Kerk uit het noorden. Gravure, 14 × 19 cm. In: Les Délices des Pays-Bas, dl 2, Parijs/Antwerpen 1786, achter p. 8. Anoniem, ca 1790. Stadsprofiel. Gravure, 7,4 × 10,1 cm. In: s. hanewinkel, Reize door de Majorij van 's-Hertogenbosch, Amsterdam 1799, tegenover p. 26. Pieter Devel, ca 1720. De Sint Jan uit het zuiden, met hoge middentoren. Gravure, 14,5 × 19 cm. In: f. foppens, Historia episcopatus Silvaeducensis, Bruxellis 1721. Gesigneerd. F. Harrewijn, ca 1700. Stadsprofiel. Gravure, 7 × 19 cm. In: j.b. gramaye, Taxandria in qua antiquitates et decora, p. 1 (opgenomen in zijn Antiquitates illustrissimi ducatus Brabantiae, Leuven/Brussel 1708). Johan Christiaan Leopold, tussen 1720 en 1728. Stadsprofiel uit het noorden. Gravure, 20,3 × 30 cm. Prentenkabinet Provinciaal Genootschap. Afgebeeld in: h. van velthoven, Stad en Meierij van 's-Hertogenbosch, dl. 1, Amsterdam 1935, p. 181. Naar tekening van F.B. Werner. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 17. Hendrik Spilman, ca 1740. De kerk uit het zuiden. Gravure, 7,8 × 9,9 cm. In: Het Verheerlijkt Nederland, Amsterdam 1745 (1,64 of 11,146) en in: Nederlandsche Tafereelen, Amsterdam 1792. Naar de tekening van Cornelis Pronk uit 1723, bovengenoemd.

Schilderijen J.A. Knip, 1800. Nachtelijke beschieting van 's-Hertogenbosch door de Fransen tijdens het beleg van 1794. Olieverf op paneel, 47 × 62 cm. Rijksmuseum Amsterdam. Gesigneerd en gedateerd. Bulletin van het Rijksmuseum 20 (1972), 182; w.h. vroom, ‘Beschieting van Den Bosch door J.A. Knip’, ibid. 23 (1975), 133; Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 7; Cat. J.A. Knip 's-Hertogenbosch 1977, nr. 8. Jacobus A. Vrijmoet, 1785. Gezicht op 's-Hertogenbosch uit het noorden. Olieverf op paneel, 48 × 62 cm. Particulier bezit. Cat. Den Bosch laat u groeten, Museum Slager, 's-Hertogenbosch 1978, nr. 126. Afgebeeld in: Ach Lieve Tijd, 800 jaar Den Bosch, afl. 2, 's-Hertogenbosch 1982, 34.

19de eeuw

Tekeningen, aquarellen Collectie potlood- en pentekeningen van Jan en Antoon Goossens, P. en T. Goossens, Lambert Hezenmans en A.B. van Lieshout, ca 1870-ca 1890, ten dienste van de restauratie: bestaande delen en details, ontwerpen voor nieuwe. Prentenkabinet van het Provinciaal Genootschap, schenking van het Bisschoppelijk Museum na de opheffing van het Kleinseminarie Beekvliet waar het tot 1 augustus 1972 was gehuisvest. Bundels bm 601, 628 en 630-635. Johannes Bosboom, ca 1840-1845. Gezicht op het groot orgel vanuit de zuidelijke zijbeuk. Aquarel, 44 × 35 cm. Tentoonstelling Pulchri 's-Gravenhage 1917, nr. 10; toen verz. A.A. van Beek, Rotterdam. Huidige verblijfplaats onbekend. Johannes Bosboom, 1886. Gezicht vanuit het noord- naar het zuidtransept met oxaal. Aquarel, 52,5 × 37,5 cm. Particulier bezit. Gesigneerd en gedateerd. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 31. Johannes Bosboom, 1880. Gezicht vanuit het noord- naar het zuidtransept met oxaal. Crayon, waterverf, 13 × 8,5 cm. Amsterdam, Prentenkabinet Rijksmuseum, Catalogus 1934, nr. 2925. Johannes Bosboom, ca 1880. Kooromgang, zuidkant naar het westen. Sepiatekening, 25 × 19 cm. In 1953 in Kunsthandel Nieuwenhuizen-Segaar, 's-Gravenhage, huidige verblijfplaats onbekend. Johannes Bosboom, ca 1885. Zuidtransept uitwendig, met middentoren en belendende delen van koor en schip. Potloodschets. Particulier bezit. Gesigneerd, niet gedateerd. Johannes Jelgerhuis, 1827. De kerk uitwendig vanuit het zuidoosten. Tekening in zwart krijt, penseel in kleuren, 36 × 48 cm. Particulier bezit. Gesigneerd en gedateerd. Cat. J. Jelgerhuis Nijmegen, De Waag 1969, nr. 50; Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 33. Johannes Jelgerhuis, 1827. Gedeelte van het oxaal. Tekening in rood en zwart krijt. Particulier bezit. Opschrift en datum. Andere werken met de Sint Jan, uit- en inwendig, alleen uit oude veiling- en tentoonstellings-catalogi bekend, zie Cat. Jelgerhuis Nijmegen 1969, 161. Henri Knip, na 1856. De kerk en de Parade met de nieuwe pastorie (voltooid 1856). Gouache, 48,5 × 69 cm. Twee particulieren bezitten elk een exemplaar. Misschien een vrije copie van de staalgravure van J.M. Kolb. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 29. Everhardus Koster, 1855. Overstroming rond 's-Hertogenbosch in 1855. Aquarel. Prentenkabinet Provinciaal Genootschap. Afgebeeld in h. van velthoven, Stad en Meierij van 's-Hertogenbosch, dl 2, Amsterdam 1938, 143. Bernard van de Laar, ca 1865. Gezicht op oxaal, middenschip en zijbeuk van het koor uit het noordoosten. Aquarel, 28,5 × 21,5 cm. Prentenkabinet Provinciaal Genootschap. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 38. Afgebeeld in h. van velthoven, Stad en Meijerij van 's-Hertogenbosch, dl. 1, 83 en in Ach Lieve Tijd, 800 jaar Den Bosch, afl. 7, 's-Hertogenbosch 1983, achterzijde omslag. Maxime Lalanne, ca 1880. Markt met Sint Jan op de achtergrond. Potloodtekening, gehoogd met wit, 22,1 × 29,3 cm. Prentenkabinet Provinciaal Genootschap. Afgebeeld in Brabantia 18 (1969), 145. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 35. Pieter van Looy (?), 1874. Stadsgezicht met Sint Jan. Aquarel, 12 × 23 cm. Particulier bezit. Gesigneerd P.v.L. en gedateerd. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 34. A. Oltmans, 1838. De kerk. Tekening, gedateerd. Verzameling Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist.

Gravures, lithografieën A. Barbère, 1874. De kerk uit het zuidoosten. Houtgravure, 21,4 × 13,9 cm. Naar tekening van W.H.J. (of Jr.). Los in particulier bezit en als illustratie in p. witkamp. Geschiedenis der Zeventien Nederlanden, dl 2, 1882. A. Barbère, 1873. Interieur van de Sacramentskapel en het noordtransept. Houtgravure, 21,4 × 13,9 cm. Naar tekening van W.H.J. (of Jr.), 1873. In: p. witkamp, Geschiedenis der Zeventien Nederlanden, dl 2, 1882. Servaas de Jong, 1847. Gravures en lithografieën in: servaas de jong, Bijdrage tot de kennis der Gothische bouwkunst of spitsbogenstijl in Nederland, Amsterdam 1847, pl. i-ii, iv-viii, x-xii. J.M. Kolb, na 1856. De kerk en de Parade. Staalgravure naar tekening van Chr. Schüler, 11,5 × 16,5 cm. In: j.l. terwen, Het Koningrijk der Nederlanden, Gouda 1858-1862, dl 2, achter p. 470. Veel losse exemplaren, onder meer in Rijksprentenkabinet Rijksmuseum Amsterdam, particulieren en de handel. Cornelis Springer, ca 1855. Zuidtransept uitwendig, met in het verschiet links achter het traptorentje bij de doopkapel. Lithografie, 20,5 × 15,8 cm. Naar tekening van Everhardus Koster, in: e. koster's Schetsboek, Nederlandsche Stads- en Havengezichten. Uitgegeven onder medewerking van de Maatschappij Arti et Amicitiae, Amsterdam 1858, pl. 18. Ook losse exemplaren, onder meer in Rijksprentenkabinet Rijksmuseum Amsterdam. Identiek met de lithografie van J. Steuerwald in het Prentenkabinet van het Provinciaal Genootschap. Sturm, 1827. De kerk uit het zuiden. Lithografie, 13,3 × 19,5 cm. Naar tekening van De Peetaert. In: de cloet, Châteaux et Monuments des Pays-Bas, ii, Bruxelles 1827, nr. 149. C. Ed. Taurel, ca 1850. Sint Jan. Gravure. Rijksprentenkabinet Rijksmuseum Amsterdam. E. Vermorken, 1863. De kerk uit het zuiden. Gravure, 30 × 46 cm. Particulier bezit. Naar tekening van V. de Donckers. J. Walter, 1873. Noordtransept. Houtgravure, 26,8 × 19,8 cm. In: Katholieke Illustratie 1873/1874. Naar tekening van A. Bogaerts. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 45.

[p. 481]

Schilderijen Johannes Bosboom, 1840. Sint Jan inwendig, westelijke traveeën met orgel. Olieverf op paneel, 104 × 79 cm. Oss, Jan Cunen Museum. Afgebeeld in p.a. scheen, Lexicon Nederlandse Beeldende Kunstenaars 1750-1950, dl 1, 's-Gravenhage 1969, afb. 195. Tentoonstelling Van Romantiek tot Toorop Nijmegen, Gemeentemuseum, 1970. Cat. J. Cunenmuseum Oss 1970, nr. 3; Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 20. Johannes Bosboom, 1840. Interieur met het orgel. Olieverf op paneel, 67 × 51 cm. Noordbrabants Museum, bruikleen Dienst Verspreide Rijkscollecties. Jan Hendrik van Grootvelt, 1839. Gezicht vanuit de Choorstraat op het zuidportaal. Olieverf op paneel, 34,5 × 43,5 cm. Particulier bezit. Jan Hendrik van Grootvelt, 1839. De Markt gezien in de richting van de Hinthamerstraat, met Sint Jan op de achtergrond. Olieverf op paneel, 34,4 × 43,5 cm. Particulier bezit. Beide Grootvelts in Cat. Den Bosch laat u groeten. Museum Slager, 's-Hertogenbosch, 1978, nrs. 27-28. Bernard van de Laar, ca 1865. Interieur. Olieverf op paneel. Keulen, Wallraf-Richartz-Museum, inv. nr. 2174. Jan Peeters, 1857. Interieur met oxaal. Olieverf op doek, 80 × 64 cm. Noordbrabants Museum. Cat. Zingende Kath. 1974, nr. 19. Martinus Schouman (1770-1848). Stadsgezicht met Sint Jan. Tentoonstelling Kunstenaars zien de Sint Jan, Openbare Leeszaal 's-Hertogenbosch, juni 1944. Huidige verblijfplaats onbekend. E.G. van der Ven (1866-1944). Orgeldraaier met Sint Jan op de achtergrond. Olieverf op doek. Particulier bezit.

Tijdperk van de fotografie

De eindgrens van de categorie ‘oude afbeeldingen’ is rafelig. Voor de appreciatie van het gebouw is de taak van de beeldende kunstenaars nooit definitief opgeheven door de fotograaf, die op zijn best ook gevoelig interpreterend kunstenaar is. De visie op de Sint Jan van de fotograaf Martien Coppens heeft op het publiek geen mindere uitwerking dan die van de schilders Hendrik de Laat en Frans Slager. Maar voor de exacte bouwkundige documentatie betekent 1866 de ommekeer: de breuk tussen afbeelden en fotograferen.

Wij hebben hierboven die grens even op enkele punten overschreden, omdat de fotografen en kunstenaars zelf geaarzeld hebben, geaarzeld in eigen boezem, want zij verenigen aanvankelijk beide professies in één persoon en vinden soms de foto niet ‘salonfähig’, terwijl ook de druktechnische reproduceerbaarheid niet terstond aanwezig is (in 1852 de eerste fotolithografie en fotogravure, in 1882 de eerste autotypie). Typerend voor de overgang is, dat de fotograaf-en-beeldend-kunstenaar A.C. Verhees van een foto van zijn collega schilder-en-fotograaf C.F. Cordes (1851-1927) een houtgravure maakt voor Eigen Haard 1885, p. 359.

Antoon G. Schull (1819-1896) is behalve kunstschilder, opgeleid aan de Bossche Koninklijke School, de eerste fotograaf van 's-Hertogenbosch, die in 1866 de allereerste foto's van de Sint Jan maakt. Zou hij ook de fotograaf zijn van de uit verschillende opnamen samengestelde aanblik van de noordkant van de kerk, in 1866 door Lambert Hezenmans tot een tekening omgewerkt en dan weer als ‘eene Photographie’ in het boek van zijn broer Jan als frontispice gereproduceerd? (vrijdag 14 augustus 1866 in de Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant zo aangekondigd). De fotograaf G. Nijman verdient herinnering als de eerste die de zuidkant van de kerk rond 1870 vastlegde. Helaas heeft noch beeldend kunstenaar noch fotograaf ooit de westgevel de moeite van het uitbeelden waard gevonden vóór de restauraties van 1870-1880.