|
| |
| |
| |
Besluyt.
GEkomen zynde tot de laetste Verhandelinge over eene booze Tonge, dunkt het my, als-dat ik, van eenen zwaeren Last verligt zynde, mag gaen hopen, dat ik het oog-wit, daer ik zoo-lang nae getragt hebben, eens zal bedoelen: te-weten, in myn tweede Deel zal ik met meerder genoegen de Remedien aen den Lezer tegen alle deze kwaelen voór-schrêyven, als ik met meerder on-geduld en moeyelijkheyd alle die grove mis-slagen hem hebbe voór-gehouden. Ik hebbe den Lezer getoont, hoe-zeer dat op véle menschen past de spreuk van den Psalmist: Linguis suis dolosè agebant: Sy gingen met hunne Tongen listig te werk, om hem, te-weten, aen-te-toonen, hoe hy zig, dusdaenige ontmoetende, van het gevaer redden zal: ik hebbe hem aen-getoont, hoe-zeer sommige malkanderen benadeelen doór dat scherp-snydende zweêrd, op de-welke het zeggen past van Hieremias: Sagitta vulnerans Lingua eorum: Hunne Tonge is eenen wondenden pyl: ik hebbe in 't lang en breed bewezen, dat' er sommige als behaegen scheppen in den ondergang van een-ander, van | |
| |
de-welke waer-gemaekt word het volgende: Acuêrunt Linguas suas sicut serpentes; venenum aspidum sun labiis eorum: Sy hebben hunne Tongen gescherpt gelyk die der Serpenten; het veneyn der Aspiden is onder hunne lippen: ende dit alles hebbe ik met verscheyde Bemerkingen willen bevestigen, op-dat den Lezer, de groote verfoeyelykheyd van eene booze Tonge te-beter leerende kennen, ook te voórzigtiger deéze zoude konnen ontgaen: het is dan waer, dat den Apostel Jacobus zegt: Linguam nullus hominum domare potest; inquietum malum, plena veneno mortifero: De Tonge kan van niemand bedwongen worden: sy is een ongerust kwaed, vol van doodelijk veneyn. Het is ook vast ende zeker, dat dit eenig Lit veél verscheyde kwaeden, die somtyds onherstellyk ztn, uytwerkt, gelijk den zelven Apostel zegt: Lingua modicum quidem membrum est, & magna exaltat: De Tonge is maer een kleyn Lit, ende sy doet veêl kwaed. Dies-volgens zoude men voórdere bevestigen konnen onnoodig agten, voór zoo-veel, dat het nu genoezaem is bewezen, wat groot kwaed sy doet; dit nogtans niet tegenstaende wille ik nog-eens bondig daer van handelen, ende doen zien, hoe schadelijk sy is.
Het heylig schrift heéft ons naer-gelaeten die zalige Lesse: Qui custodit os suum, custodit animam suam; qui autem inconsideratus est
| |
| |
ad loquendum, sentiet mala: denwelken sijne Tonge bewaert, bewaert sijne ziele; maer die onvoórzigtig is in 't spreken, zal ongemakken gevoelen: waer uyt men ligtelijk kan af-meten, in wat gevaer wy ons stellen, met ten-opzigte van onze woórden onvoôrzigtig te zyn. Is 't by aldien, dat men, met bezorgt en op-lettende te zyn, sijne ziele bewaert; dan zal men vervolgens, met onagtzaem en onvoórzigtig te werk te gaen, zijne ziel in gevaer stellen; ik zegge sijne ziel in gevaer stellen: voór-eerst de Tonge bedryft, gelijk wy gezien hebben, groote zonden, die somtyds menigvuldig worden doór de verscheyde fouten, die men doór haer begaet; eene dood-zonde is de dood der ziele; wat zal het dan niet zyn ten opzigte van zoo-véle grove zonden, die wy doór onze Tonge bedryven, en die wy zelfs andere doen bedryven? niet te vergeéfs dan geéft het H. Schrift op verscheyde plaetzen goede Vermaeningen, die ons waerschouwen altyd op onze hoede te zyn: Voór-eerst: Ori tuo facito ostia & seras: Maekt eene deure met een slot aen uwen mond: dat is: Verzekert uwe Tonge doór eene geduerige zorge, op-dat dy de gestelde palen niet te buyten loope: Verbis tuis facito statéram, & fraenos ori tuo recto: overweégt uwe woórden, ende bedwingt uwe Tonge: teweten, op-dat gy, het-zelve eerst met het | |
| |
verstand overdagt hebbende, noyt eenig woórd, dat schadelijk zoude konnen zyn, uytspreken zoude. Hier af geéft den Ecclesiasticus ons nog voorder de reden, alwaer hy zegt: Ne fortè labaris in Linguâ, & cadas in conspecta inimicorum insidiantium tibi, & sit casus tuus insanabilis in mortem: Op-dat gy u niet bedrogen vind aengaende uwe Tonge, en niet en valt in de tegenwoórdigheyd van die u listen leggen, ende op-dat uwen val niet onherstellyk zoude wezen: Immers zulken gevallen staen te verwagten aen alle die, de-welke zonder voór-beraedinge, zonder op-lettentheyd hunne Tonge gebruyken: Sicut urbs Patens, zegt het boek Proverbiorum, & absquè murorum ambitu, ita vir, qui non potest in loquendo cohibêre spiritum suum. Gelijk is eene Stad zonder mueren, alzoo is eenen mensch, denwelken in't spreken sijn Tonge niet kan bedwingen: zoo-dat alle deze waerschouwingen van het heylig Schrift oog-blykelijk doen zien, dat men voór sijne Tonge op het hoogste bezorgt moet zyn, om-dies-wille-dat sy ontelbare kwaeden kan veroorzâeken. Willle ik nog voórder gaen, ende de algemeyne schaede der Tonge met korte woórden besluyten, zoo is hier maer noodig de Spreuke van de Ecclesiasticus: Lingua tertia multos commovit, & dispersit illos de gente in gentem. Civitates murates divitum destruxit, &
| |
| |
domos magnatorum effodit. Eene derde Tonge heéft'er veéle ontrust, ende van 't een Land doór het ander verspreyd. Bemuerde Steden, die van Rycke bewoond wirden, heéft sy verdelgt, ende de huyzen der groote Heeren heéft sy onder-graeven. Met een woórd: ex ipso ore procédit benedictio & maledictio. Uyt den zelven mond komt de benedictie en de maledictie voorts: Let hier wel op, de vernielinge van alles.
Hier ziet men, hoe schadelijk dat eene Tongue wezen kan: bedriegt u niet, ô mensch, om-dat gy van alle vyanden vry zyt; gy hebt den grootsten vyand by u, die u over-al vergezelschapt; en laet u niet voórstaen, dat gy den waeren Vrede, het volstandig Geluk bekomen hebt, is 't dat gy uwe Tonge niet hebt onder uw gebied gebragt; en laet u zelven doór eene valsche inbeêldinge ende eygenzinnig oordeél niet verleyden, dat u niemand ivers in beschadigen kan; uwe Tonge, dat kleyn en verworpen Lit, zal u meer last ende moyelykheyd leveren, als vele zelfs de alder-nydigste vyanden. Gy zylt my misschien zeggen: Ik kan, en zal evenwel met alle myne kragten over dat enkel Lit gemakkelyke Triumphéeren; ende, zoo-wanneer ik daer doór my eenige schaede hebbe gedaen, de-zelve in toekomende beteugelen: Gy hebt schoone gedagten van u zelven, | |
| |
gy steunt op uwe kragten, ende men zoude zeggen, dat gy ten alle tyde over uwe passien kont en zult meester blyven; maer weét gy ook wel, dat de schaede, die gy maer eens doet doór uwe Tonge, oorzaek kan zyn van een altyd-durende verlies? weét gy wel daer-en-boven, dat het u dobbel moeyte zal kosten, uwe Tonge, diën stegen vyand, durae cervicis, als-dan ten onderen te brengen? ... gy bedriegt u, gelooft my, doór eene al-te-ligte geloovigheyd en betrouwen op u zelven: weét zeker, dat gy dan met alle het gebruyk uwer rede, met alle uw kragten, met geheel uwen wille, zoo-veél zult uyt-werken, als imand, die, nu langen tyd ziek geweést hebbende, onbekwaem is om eenen lang-duerigen weg aen-te-nemen; gy weét niet, hoe behalijk en samen hoe ingeworteld kwaed dat het is, als-wanneer de Tonge zonder zorge, zonder beraed haere eyge driften volgt; gy meynde eerst, dat dezelve gemakkelijk was om betoomen, maer nu, zoo-verre gekomen zynde, dat sy over u het gezag bekomen ende u de Rede benomen heéft, zyt gy megteloos om aen zoo-veéle verscheyde gevaerlyke gevallen te konnen wederstaen: dit hebt gy uyt dit myn Werk gezien, al-waer ik u traps-gewys hebbe voôr-gehouden, hoe men van de eene fout der Tonge tot de andere komt; | |
| |
tot-dat men eyndelijk, in eenen af-grond van boosheyd neder-zinkende, sijn eeuwig en tydelijk ongeluk, maer te-laet, voór de oogen ziet. Leert, leert in tyds beter u beraed nemen, ja leert zelfs van de Heydenen, wat zorge gy over uwe Tonge behoort te draegen: Bias, zekeren jongeling ontydig hoorende spreken, ende dat zonder oplettentheyd, vraegde hem: Hoe is het gekomen, dat gy van diën, den-welken u heéft leeren spreken, niet hebt leeren zwygen? Quî factum est, ut, à quo scatêre verbis didicisti, silêre non didiceris? willende aldus te kennen geéven, dat de Stilzwygentheyd hem op het hoogste noodig was: gelyk alle die, de-welke zonder goed oordeel, onvoorzigtig, zonder onderscheyd te maeken, van alles willen mede-spreken, eerst moeten leeren hoe sy moeten spreken, eer zy het zelve zonder schade en schande konnen betragten. Thales zelve: Stultus, non habitâ ullâ ratione loci, temporis, personarum, suâ loquacitate omnia effutiet: Eenen onvoórzigtigen zal alles, zonder agt-te-nemen op de gelegentheyd van plaets, tyd, persoonen, kenbaer maken doór sijne klapperagtige Tonge: ende wat zal daer uyt volgen? een groot getal van mis-slagen, met schade van den Even-mensch, met ver-argernisse der by-wezende, ende met sijne eyge schande ende nadeel, zelfs zoo-verre, dat hy, | |
| |
eens aen deze verfoeyelijke gewoonte vast zynde, zig noyt, ofte wel met groote moeyte daer van zal konnen ont-maeken. Daerom zeyde Marcus Cate: Eum nequaquam tacêre posse, quem morbus loquendi tenêret: Dat diën geenzins zwygen kan, den welken van de ziekte der klapperagtigheyd gekwelt is. Eyndelyk Plutarchus zegt: Jaculos Et viperas proprii rumpunt fœtus, sic garrulus vel cum sua pernicie promit arcana: De Slangen en de Adders worden van hun eygen broedzel gedood, aldus spréekt eenen klapperagtigen tot sijn eyge na-deel. Hebben de Heydenen zelfs zoo-schoone Spreuken ons naer-gelaeten, dienende om te leeren kennen, wat gevaer dat'er gelegen is in onvoórzigtiglijk te spreken; moeten wy dan niet beschaemt zyn, die nog dagelijks in zoo-gewigtig stuk zoo-onagtzaem zyn, ende onze Conscientie, eeuwig en tydelijk geluk, aen zoo-veéle ongemakken blood-stellen? ... ô verblinde zinnen! ô uytzinnige gemoederen! Ik wille dan alle het gezeyde met de woórden van zekeren Poëet gaen besluyten.
Geen schadelijker Lit vol leelyker' gebreken
Dan s'menschens Tong', waer mé hy of te-veél komt spreken,
Of, 't ghen' geheym moest zyn, aen andere ontdekt,
'T welk dikwils tot sijn schaed' en eygen onheyl strekt:
| |
| |
Want die sijn' Tonge niet voórzigtig kan bewaeren,
Die zal ook zijne ziel met ongemak bezwaeren,
En zig, en ider-een doen komen in 't verdriet,
Gelijk men hier en daer maer al-te-veél en ziet:
Wat Twist wat Tweedragt doet een Tonge nog ontsteken!
Sy doet den Vrede-band en alle welvaerd breken.
G'heel' steden stelt s'in roer, gheel landen in beswaer,
De menschen brengt sy selfs in't aldergrootst' gevaer.
Vervolgens:
Ik heb genoeg betoont, hoe haere slimme treken
Het alderbeste zelfs doór tweedragt konnen breken,
Hoe list in vlyëry, hoe all' haer snood bejag
Niet anders als getreur doet komen aen den dag:
Men kan in dezen Boek verscheyde feylen lezen,
Daer sy is d'oorzaek af, die daer nog buyten wezen
Zyn nog in groot getal; een ieder volgens 't zyn
Gebruyke voór sijn kwael een goede medecyn.
Ik moet my eyndelijk keeren tot de Tonge zelfs, ende haer vraegen met Suidas: Lingua quo vadis? Waer gaet gy? het scheynt, dat sy hier over niet verbaest staet; sy andwoórd my met een stuer en obstinaet gemoed: Urbes eversura. De Steden omverre werpen. Maer hoe? gy, een zoo kleyn Lit, zoo groote zaek bestaen? Ja, andwoórd sy: Imo: Regna turbatura. De Koning-ryken stooren. Wat zult gy nog al bestaen, en hoe verre heéft u uwe laetdunkentheyd vervoert? Sy andwoôrd my | |
| |
nog voôrder: Orbem destructura. De wereld vernietigen. Ende dit zeggende, gaet sy van my met een wreed en bloedgierig gelaed. Als ik hier van verbaest stond, ende eene wyle tyds zoo-groote vrypostigheyd overdagt, zoo liet ik my voórstaen, dat ik haere Wreedheyd en Ongetemtheyd maer enkelijk hadde af-geschetst: ik liet my eerst voórstaen, dat ik haere eygendommen voór het bezonderste nauwkeurig hadde af-gebeéld: en nu zien ik, dat maer al-te-waer is, dat den Apostel Jacobus zegt: Linguam nullus hominum domare potest: Niemand kan de Tonge bedwingen: ende vervolgens niemand de kwaede gevolgen, die sy heéft, bekwaemelijk beschryven: Sy is ontemmelijk, sy is wreêd, sy is onmenschelijk: ik zegge veél; maer ik zegge niet genoeg: sy is, met een woôrd, het grootste kwaed van alle kwaed: en beter naturelijker kan ik haer niet af-beêlden. Ik wensche dan, ja kan niet genoeg wenschen om van eene booze Tonge bevreyd te zyn, met den Ecclesiasticus: Quis dabit ori meo custodiam & super labia mea signaculum certum, ut non cadam ab ipsis, & Lingua mea perdat me! Wie zal eene wagt aen mynen mond zetten, ende eenen vasten zegel op mijne lippen, op-dat ik niet en valle doór die, en mijne Tonge my niet verderve! Aldus verzugtende, ende den Heere om Gratie biddende, dat hy my | |
| |
dog van eene booze Tonge bewaeren wilt, Sluyte ik mynen eersten Boek met deze Waerheyd: Mors ... in manu Linguae. De dood ... is in de Magt de Tonge.
EYNDE Van het Eerste DEEL.
|
|
Auteursrechtvrij