Syntaktische-elementenlijst

ja en nee

A. Ja als tussenwerpsel

Ja als tussenwerpsel kan voor een zin staan, niet erin of erna; het kan ook een soort pauzeteken zijn dat enkel betekent ‘ik wil het gesprek niet beëindigen’:

het gaat regenen

ja het was voorspeld

Nee als tussenwerpsel bestaat niet.

B. Ja en nee als bevestiger en ontkenner

Ja en nee komen heel vaak voor als bevestiger en ontkenner na wat een andere spreker gezegd heeft.

1. Verdubbeling van ja en nee

kom je morgen? jaja/neenee

De verdubbeling betekent meestal een versterking: ‘heel beslist’/‘absoluut niet’.

2. Toevoeging van onbeklemtoond toch

Net als bij dit toch in zinnen, is hier de betekenis ‘twijfelend’ en een bevestiging/ontkenning suggererend in het antwoord:

heb je geld bij je?	ja toch ‘ik dacht van wel’
	nee toch ‘ik dacht van niet’

3. Toevoeging van beklemtoond tóch/tóch niet

heb je geld bij je?	ja, tóch ‘het nee van zoëven was een vergissing’
	nee toch niet ‘het ja van zoëven was een vergissing’

4. Toevoeging van beklemtoond ja/nee en onbeklemtoond zeker

heb je geld bij je?	já zeker ‘ik vermoed van wel’
	néé zeker ‘ik vermoed van niet’

5. Toevoeging van onbeklemtoond ja/nee en beklemtoond zéker

heb je geld bij je? jazéker ‘versterkt ja’
zul je hem helpen? nee zéker niet ‘versterkt nee’

Nee zéker zonder niet bestaat niet bij deze klemtoon.

6. Toevoeging van wel

a. Achter ja

heb je geld bij je? jawel ‘licht versterkt ja’

b. Voor ja

heb je zin om te komen? wel ja ‘verzwakt ja’

Voor of achter nee is die toevoeging (of een soortgelijke) uitg.

C. Besluit

De mogelijkheden bij nee zijn kleiner als die bij ja; de kombinaties die er zijn nuanceren het ja en nee tot verzwakking of versterking.