Syntaktische-elementenlijst

er

Ik bespreek in hoofdzaak er + vzaz als ww-pd en er als ww-pd.

A. er + vzaz als ww-pd

Wanneer is er bij dit pers. vn-bw splitsbaarheid?

erbij enz.: voorwaardes voor splitsbaarheid.

Een paar voorbeelden:

ⵠ	◻	○
(ik)	(geef)	er.	wat	. aan	(mv)
(hij)	(walgt)	⌞er	heel erg	van⌟	(vv)
(ik)	(liep)	[er].	lang	.[naast]	(niet-ww rest)

Bij splitsing is er deel van de begingroep en het afgesplitste vzaz deel van de niet-ww eindgroep:

ⵠ	◻		○	eindgroep
(ik)	(heb)	[er].	erg lang	.[naast] {gelopen}	(niet-ww rest)

Ernaast kan wel in z'n geheel ⵠ zijn, maar enkel als het vzaz beklemtoonbaar is:

[ernáást]	(stond)	(een kandelaar)		(niet-ww rest)
⌞erop⌟	(hoopt)	(iedereen)		(uitg.) (vv)
eraan	(geef)	(ik)	niet	(uitg.) (mv)

B. er als ww-pd

Eenzaam er als ww-pd kan plaatsond. zijn, hoofdtw -er, bw bep., pers. of bez. vn.

1. Eenzaam er als plaatsond. kan alleen ⵠ zijn en deel van het tweede stuk van de begingroep:

ⵠ	◻	○
(er)	(komt)	ᴗ	vanavond	(onweer)	(plaatsond.)
ᴗ	(komt)	(er)	vanavond	(onweer)	(plaatsond.)

2. Eenzaam er kan optreden bij de kombinatie van enkel hoofdtw zonder zn:

hij heeft tien knikkers, maar ik heb er maar drie

Behalve bij hoofdtw's komt het ook bij andere maataanduiders voor:

ik heb	er	een aantal uitgezocht (een drietal enz.)
		een massa
		een stelletje
		een hele hoop
		een stuk of wat
		tamelijk veel
		heel weinig
		zo veel je wilt
		meer als je nodig hebt

Die andere maataanduiders zijn bijna allemaal zn-p's; alleen enkele zijn bwbn-p's. Ze betekenen allemaal ‘een hoeveelheid’.

Dit hoofdtw-er is per se deel van het tweede stuk van de begingroep.

3. Eenzaam er kan bw bep. zijn als het vervangbaar is door een zn-p als bw bep. of niet-ww rest: in onze tuin, bij die arbeiders, naast jullie vrienden. De betekenis is beperkt tot ‘plaats’:

ik heb _ver_v geslapen
we zijn [er]

Vervanging van er:

Het plaatsond. er kan ontbreken, als een lvm of een bvm begint met in die fabriek, in onze tuin, achter je enz.

lvm
vin die fabriekv	(wordt)	{gestaakt}	(naast wordt er gestaakt)

bvm
vin onze tuinv	(loopt)	waarachtig	(een koe)	(betekenis ‘plaats’)
vwaarachtigv	(loopt)	er	(een koe)	(uitg.; betekenis is niet ‘plaats’)
vheel evenv	(loopt)		(een koe)	(uitg.; betekenis is niet ‘plaats’)

4. Er is voor mijn taalgevoel soms verplicht bij

a. vra. wie en wat als ond.:

wie heeft er m'n jas aangetrokken
wat volgt er op de c

Tegenover wie en wat als lv:

wie heb je het eerst gezien
wat hebben ze bij jullie gestolen

b. iemand, iets, niemand, niks als ond.:

er heeft iemand een verkeerde koffer meegenomen
er ligt iets op de balie
er staat (iemand) aan je deur

5. Eenzaam er kan als lv of mv geen ⵠ zijn; het is dan pers. vn:

ik geef er een mooi boek [kado]
toen ik er zo zag, schrok ik

Als pers. vn kent het enkele kombinaties met er (1 t/m 4):

heb je er [er] een gegeven (pers. vn + er (2))
ze hebben er _ver_v {zien lopen} (pers. vn + er (3))

6. Samenval van twee er's:

a. zodra er na de voor-pv twee er's staan die geen vn zijn, vallen die samen:

(er)	(grazen)	[er]	(twee)	in jullie tuin (1 + 2)
ᴗ	(grazen)	(er)	(twee)	in jullie tuin (1 + 2)

C. Besluit

Er is als bwbn- en als zn-pd uitg.; enkel het pers. vn-bw is daar mogelijk:

[gek erop]	(ben) (ik)	toch niet	(bwbn-pd)
(de aanval erop)	(werd)	[af] {geslagen}	(zn-pd)

Splitsing in drieën gaat soms het makkelijkst:

[zo heel gek].	(ben) (ik) .[er].	toch niet	.[op]	(bwbn-pd)
[zo heel gek].	(ben) (ik)	toch niet	.[erop]	(bwbn-pd)

Het zn-p laat weer problemen zien:

(de aanval).	(werd)	.(erop)	[af] {geslagen}		(uitg.)
(de aanval).	(werd)		[af] {geslagen}	.(erop)	(uitg.)

Konklusie: er kan pers. vn zijn (bv. als lv of mv), maar als plaatsond. is het verwant met het en als bw bep. lijkt het sterk op hier en daar (vgl. ook bij de vn-bw's erop, hierop, daarop enz.).