Verzameld werk. Deel 3: proza

Grotesken en ander proza

[p. 5]

Gebundeld proza

[p. 7]

De trust der vaderlandsliefde

[p. 8]

In illo tempore.

‘Om het kort te situeren: de toestand is eenvoudig zwijnematig slecht in Europa. Je mag gerust met een gemeenplaats spreken en zeggen: elk ernstig mens moet alzo over de toestand denken. Van oeroude begrippen, waarin de mensen van oudsher hun vertrouwen hebben gesteld, weten volksopruiers te vertellen dat ze zijn eenvoudig kiestrekkerstrucs om de boeren te vangen. Patriotisme, de edele deugd, mijnheren, noemen deze gemene ploerten het tromgeroffel op de tent van de jaarmarktdokter. En wat aanvankelik de overheid ook gedaan heeft om een einde te stellen aan deze de natie verzwakkende propaganda, wij weten dat het niet heeft mogen baten. De te zwakke overheid werd onder de voeten gelopen. Het volk draagt de valse profeten op de handen. Jawel, in sommige landen is het reeds zover gekomen dat die profeten het stuur van het staatschip in handen hebben. Internationalisten staan aan het hoofd der natie. Kunt u zulk paradoks begrijpen, mijnheren? De koning, de zinbeeldelike voorstelling van het begrip “taboe”, is niet langer taboe. Keizers en koningen werden zowaar verbannen. Het blijkt dat er op onze aardkloot eilanden te weinig zijn om elk ex-monark voor zich een eiland te verzekeren; nu zijn we reeds aan de schiereilanden. Zo is de toestand dáár waar het internationale janhagel heeft gezegevierd. Dit is, helaas, ook ten onzent het geval. En nu, het toppunt der geestelike aberratie. U zult het niet geloven en toch is het waar:

Een Hof van Arbitrage werd gesticht! - Zeker dit is op zich-zelf genomen nog zo erg niet en in vroeger tijden gold reeds het Vredespaleis als een schone brok architektuur, tevens als de noodzakelike bewijsvoering om de mensen van de goede wil hunner regeringen te overtuigen. Neen, het bestaan alleen van een Hof van Arbitrage is nog zo kwaad niet. Maar vreselik is het feit dat dit Hof nu werkelik funktioneert. Stelt het u eens voor: een Hof van Arbitrage dat in de werkelikste werkelikheid funktioneert! De reinste gekkewereld. Goeie God, als je nou geen kind bent, dan weet je toch dat een Arbitrage-Hof tot alle mogelike doeleinden kan dienen, alleen tot dit éne niet: als Hof van Arbitrage te funktioneren. Dat de regeerders er bij mekaar komen om over koetjes en kalfjes te praten, - je kan toch niet om 11 van de vóórmiddag naar Maxim gaan, - of eventueel om er naaktdansen te zien of om er konijnen te kweken, ook en vooral om gemeenschappelik te overleggen welk verslag nou in de krant moet geplaatst; kortom onder ons gezegd en gezwegen, doel van het Hof van Arbitrage is enkel, de regeerders gelegenheid geven om te doen alsof ze wat deden. Neen, mijnheren, u hebt het glad mis. Deze sinjeurs, die tans het lot der natiën in handen hebben, willen precies zo doen alsof ze iets meer deden dan de schijn wekken dat ze wat doen. Is dat geen jammerlik gedoe?

[p. 9]

Zover hebben die internationalisten het dus gebracht dat er, afhankelik van het Hof van Arbitrage, een internationale liga is gesticht ter bestrijding van de veneriese ziekten. Net alsof de bestrijding van dit gevaar binnen de staat niet de regering te beurt viel en buiten de staat... nou ja, buiten de staat, moet elk oprecht en waarachtig vaderlander zich niet verheugen, wanneer de statistieken hem bewijzen dat de kwaal der veneriese ziekten in de buurstaten buitengewone uitbreiding neemt? Was het nou niet moedwillig de energie ener natie ondermijnen, wanneer men het volk anders dan door leedvermaak ging interesseren aan het lot der ongelukkige buurvolkeren? De konklusie dringt zich op: de levensenergie der natie te ondermijnen, dàt juist is het doel van deze internationalisten. Ten voordele van wie? Nou ja... van de vijand, natuurlik. En daar hebben we 't: de internationalisten zijn verkochten.

Maar het allerergste komt nog, mijnheren. U zijt, als ik, op de hoogte van de droeve geschiedenis: in het oosten van Europa hebben twee staten besloten hun geschil, betrekkelik territoriale vraagstukken nog wel, aan het Hof van Arbitrage te onderwerpen; de regeringen der beide staten hebben het aanvaard zich te onderwerpen aan de uitspraak ener jury, dewelke zal bestaan uit twee afgevaardigden van elke staat en een vijfde lid tot geen van beide staten behorend. Ziedaar het feit! - En nochtans is de geschiedenis daar om ons te leren dat de volken van oudsher naar redenen zochten om op mekaar los te kunnen gaan en dat het niet steeds gemakkelik was een aanneembaar voorwendsel te vinden; weswegen de niet-in-staat-van-verval-verkerende volken trouwens de moed niet verloren gaven en er dan ook vaak maar zonder voorwendsel op af gingen. Maar wat zien wij nu gebeuren? het gladde tegendeel, mijnheren. Niet enkel een voorwendsel, neen een werkelike reden bestaat om, onder buitengewoon gunstige omstandigheden, een oorlog als een droom te ontketenen en spijts dit vertikken deze staten het en onderwerpen zij hun geschil aan een Hof van Arbitrage, net als twee stumperds zouden doen voor de vrederechter. Wat doen de industriëlen in deze staten? Zij kunnen toch niet ignoreren dat, van het standpunt der industrie uit gesproken, de oorlog de toestand der volmaaktheid is. Zien de agrariërs niet hoe zij, binnen het bestek van een paar jaar, kunnen vormen een fortuin dewelke onder andere, verkeerdelik normaal geheten omstandigheden, slechts het resultaat van de inspanning van meerdere geslachten kan zijn! Een gelegenheid werd nu deze volken geboden om, met éen slag, de ganse dwaze sociale wetgeving zoals deze bestaat in de beperking van de arbeidsdag, in de beperking van vrouwen- en kinderarbeid, in de ouderdomsgrens voor arbeiders en in talrijke bepalingen betrekkelik de hygiëne, om gans deze wetgeving, zeg ik, met éen slag van de baan te schuiven. Kortom, een enige gelegenheid om een staat, een volk te regenereren. Ja voorwaar, het is om zich af te vragen: dromen dan deze industriëlen en deze agrariërs. Mijnheren! laat ons ons niet bedriegen. Het gevaar dat in het oosten reeds werkelikheid werd, staat dreigend ons voor de deur. Morgen misschien onderwerpt zich onze regering aan het Hof van Arbitrage. Waar gaan wij heen? geen onzer zou

[p. 10]

positief kunnen antwoorden: Romam. Wat ons te wachten staat is uitputting en dekadentie van het ras; de domme massa verlamd door en terend op utopiese frazen en nogmaals frazen, ziedaar het beeld. Quo vadis, Teutonia? Ik heb gezegd.’ In deze zin, alleen woordelik uitvoeriger, sprak, op een zeer geheime vergadering van de bonzen der konservatieve partij, het lid der Eerste Kamer, Pameelke, en zodanig was hij zelf in de felle voordracht van zijn gedachten verstrikt dat hij, na eerst zich een glas water te hebben geschonken, een paar ogenblikken daarna, de zelfde handeling herbegon, doch ze nu in tegenovergestelde richting, d.i. van het glas weer in de karaf, uitvoerde, wat hem niet belette, na zijn voordracht, het ledige glas aan z'n lippen te voeren; ten slotte deed hij nog ‘ha’, blijkbaar om de genoten verfrissing voldaan. Aldus het achtbare lid der Eerste Kamer op zijn best: de realiteiten waren enkel subjektief existent, d.w.z. zij waren existent naar gelang het subjekt aan hare existens vasthield; inderdaad was elke realiteit slechts fiktie; maar de fiktie die door je eigen ik werd uitgebouwd realiter existent. Het zonderlinge van deze beschouwing was dat zij in het onderbewuste van het individu Pameelke was overgegaan, zodanig dat Pameelke, een geslaagd bewijsexemplaar voor Kant, niet anders zijn kon dan een zeer spekulatief politicus.

Zijn voordracht oogstte grote bijval, daargelaten dat de aanwezigen daarover akkoord gingen dat het achtbare lid der Eerste Kamer wel zeer geslaagd de diagnose der ziekte had gesteld waaronder Europa leed, doch dat hij in gebreke was gebleven, - het edele doel moge de scherpte van de term excuseren, - waar het gold het geneesmiddel aan te duiden. Aan het kwijnende Europa, een AEsculaap! een koninkrijk voor een AEsculaap! - spijts sterke koffie en curaçao viel geen der bonzen de reddende idee te binnen; over het gejammer kwamen zij niet weg. Alleen de prins Alp-Alp bracht enigermate licht in de zaak doordat hij betoogde:

‘Hoofdzaak is een klare formulering van het vraagstuk. Dus wij zeggen: Europa verkeert in gevaar omdat het naar internationalisten en pacifisten luistert. Europa kan slechts dan niet in gevaar verkeren, wanneer het naar ons luistert, want, zoals bekend, houden wij de begrippen van staat, natie en volk zuiver naar het affekt dat de traditie in ze heeft ontwikkeld; alleen in zulke houding ligt het heil van een volk. Wat ons betreft, het vraagstuk is voor ons binnen engere grenzen te bepalen, daar onze opdracht slechts daarin bestaat daarvoor zorg te dragen dat ons volk weer naar ons zou luisteren. Alhoewel van internationaal belang, blijft de taak ener partij als de onze toch nationaal beperkt; met andere woorden en bijvoorbeeld gesproken: teutoonse patriotten kunnen niet daarvoor zorg dragen dat in Fochanije de patriotten het bewind in handen zouden krijgen. Trouwens daar wij in eerste en wellicht ook in enige direkte instans voor ons ras moeten borg staan, - hetwelk ras, zoals u allen is bekend, de godbegenadigde rol van wereldgenezer is weggeleid, - bestaat er voor ons geen enkele reden om de vaderlandsliefde in de buurlanden nieuwe uitingsmogelikheden te creëren. Wij staan op het standpunt dat de aktie van de internationalisten de staat, de natie en het volk verzwakt; een zodanige verzwakking van de buurstaten moet ons echter ten

[p. 11]

zeerste verheugen. Hierop betrekkelik, mag ons enkel de mogelikheid interesseren die daarin bestaat dat van een buurstaat uit het internationalisme gemakkeliker vat heeft op ons volk. - Dus, ons volk zou naar ons moeten luisteren. Maar het luistert niet naar ons. Wat wij ook hebben beproefd: het oprichten van een half miljoen heldestatuën, het houden van vaderlandse betogingen a ratio van 3 ¾ betogingen per dag, spiritistiese verschijningen met monster-waarzeggen, films die zwart op wit toonden dat de buurvolkeren, als straf voor hun losbandig internationalisme (trouwens een pleonasme, mijnheren, maar het volk houdt zielsveel van pleonasmen), door kwalen van allerlei slag werden geteisterd, dit alles heeft evenwel niet mogen helpen. De vraag is: bestaat er nog een middel dat wij onbeproefd hebben gelaten. Is dit niet het geval, laat ons dan gerust de boeken sluiten, want de tot heden aangewende middelen deugen inderdaad niet. Vandaag nog blijft het ons vergund op de vaderlandse trom te roffelen, omdat onze vijanden de internationalisten menen dat ons geroffel in de algemene onoplettendheid verloren gaat. Echter is het duidelik dat in dit slechts-geduld-worden niet de geringste uitkomst steekt. Morgen wordt het wellicht reeds erger.’

Dr. Erich-Carl Wybau zat in een hoek; hij luisterde schijnbaar zonder belangstelling. Na de uiteenzetting van de prins volgde er een grote stilte. Zoals in de legende: en een engel kwam gevlogen en het werd stil. Geen der bonzen kon een konkreet voorstel voordragen. Het bleef zeer lang stil. Alleen soms het gerucht van het verplaatsen van een glaasje, van een kop. Toen de stilte zeer drukkend was geworden, zodat de bonzen zich wel erg machteloos moesten voelen, waaruit dan weer volgde dat diegene die ze het gezochte geneesmiddel zou kunnen bieden, zich ook het zeggen van een paar harde waarheden zou mogen permitteren, toen de toestand alzo gunstig was, vroeg Dr. Erich-Carl Wybau het woord.

Het toeval had gewild dat Dr. Wybau algemeen sekretaris der konservatieve partij was geworden. Belangstelling voor deze of gene idee had hij niet in 't geringste. Of een idee verloor of won, zaak van persoonlike energie der leiders, meende de doctor. En verder: of je kommunist bent of konservatief, bijzaak. Hoofdzaak dat je iets te doen hebt in je leven. Het leven is leeg: vul het; gaat het niet zoals je wenst: vul het ten minste schijnbaar, ook dàt is ruimschoots voldoende. En natuurlik: het leven is net zo goed te vullen door het propageren der idee X als door dit der idee Z. Alles zaak konsekwent door te denken en je zelf niet door je jaarmarktdoktersvoordracht te laten beet nemen. Het behoort allemaal tot het gebied der fysiologie. Een som energie postuleert zich te verbruiken. Voor de skeptiese geest zijn alle bewijzen te zwak en voor het kinderlike gemoed zijn alle bewijzen baargeld. Ergo, de inhaerente waarde van een idee: larie. Neem de eerste de beste idee, enkel daarop bedacht ze tot het einde door te denken en steeds dit voorop gesteld dat zij enkel is stof. Daar ligt de stof; en nu jij, laat zien wat je kan. De enige door de doctor geadmitteerde kategorie: kunnen, ja of neen. De richting van het kunnen: belangloos.

[p. 12]

Hoe was deze industrieridder in dit midden van ras-hygiënisten verzeild? - Wybau kon geen tietels of protektie doen gelden.

Metis, zoon van een teutoons vader; de moeder, inboorlinge van de kanariese eilanden. Kort nadat hij had gepromoveerd, huwde Wybau. Zes maanden later werd hij te San Sebastiano gearresteerd, daarvan verdacht zijn vrouw, de om haar schoonheid wereldberoemde Ursula Laff te hebben vermoord. Wat ook het geval; doch hartstocht, theoreties-begronde hartstocht, d.w.z. ongeneesbaar, tenzij door het oplossen van de psychies onmogelike amalgamering: Wybau vond z'n vrouw eenvoudig te schoon en het begrip van deze niet te bepalen comparatief, wekte in hem zodanig het onlustgevoel, dat de moord als een fyzies-gedetermineerde reaktie noodzakelik moest volgen. Aldus pleitte zijn verdediger, waarbij hij Dante en Petrarca, Hafis en Amaroe, Shakespeare en Goethe uit het hoofd citeerde, met het gevolg dat de jury, ontsteld over zoveel kennis, de zaak vergat en met algemeenheid van stemmen de beklaagde vrij sprak. Van dit ogenblik af gold het ‘avocatuzzo’ dat Wybau's zaak had gepleit als een specialist in zake hartstochtdelikten. Meer geluk dan wijsheid, dacht Wybau die erg had moeten strijden om het advokaatje daarvan te overtuigen zijn eigen rethoriek op zak te steken en er zich bij te houden alleen het door Wybau geschreven pleidooi van buiten te studeren. Wat nu beginnen. ‘Alle wegen staan open voor mij. Hoofdzaak is gelijk welke weg te worden gedrongen. De rest doet het toeval.’ Zo begon hij als reportertje bij een dagblad uit de residentie. Natuurlik de residentie. De provincie, God beware. Na twee jaar was hij algemeen sekretaris der konservatieve partij. Een na een, waren zijn konkurrenten over hun eigen standpunt getuimeld.

En nu werd hem, zo meende hij, een prachtgelegenheid geboden een der meest representatieve mannen niet alleen van Teutonia, maar ook van heel Europa te worden. De tijd was gekomen recht op het doel af te gaan, niemand te ontzien. Daarom vroeg hij het woord. Dankbaar stond de voorzitter het hem af, toch met een beetje argwaan. Dankbaar, want in z'n binnenste was de voorzitter, net zoals de andere bonzen der konservatieve partij, daarvan overtuigd dat sedert bijna twee jaar alle ideeën van Wybau stamden. Wat trouwens niet meer dan zijn plicht; hij werd betaald om geniale ideeën te hebben. Maar toch ook iets achterdochtig, want de ervaring had ze geleerd dat Wybau ze nooit uit het sukkelstraatje hielp, zonder dat hij van dit hulpbetoon zou gebruik maken om een paar onder ze de nek te breken. Natuurlik je moest Wybau nemen zoals hij was, de nationale idee was hem sport; maar m'n God nogtoe als nou je enkel sportmanlike industrieridders geniaal waren, dan had je je daar eenvoudig bij neer te leggen. Enkel dit: als hij mij maar niet de nek breekt. Daarom was de voorzitter dankbaar en tevens achterdochtig.

Dr. Erich-Carl Wybau begon aldus:

‘Het achtbare lid der Eerste Kamer Pameelke, - wiens goede wil en verknochtheid aan de vaderlandse zaak buiten twijfel staan, (daar heb je 't, dacht Pameelke, ik ben de bedoelde, en de voorzitter glimlachte tevreden) - hoort tot dit merkwaar-

[p. 13]

dige slag mensen die doen alsof ze wat deden, een handeling die geenszins zou zijn af te keuren, wanneer ze bij deze mensen niet korrelatief verbonden was met een tweede handeling die daarin bestaat dat zij zelf overtuigd zijn dat ze wat doen. In dit korrelatief, in deze tweede handeling ligt het grote gevaar. U allen hebt nauweliks een lach kunnen onderdrukken waar u hebt bemerkt dat de heer Pameelke, na z'n voordracht, niet enkel deed alsof hij dronk, maar ook hoe hij, na deze schijnhandeling, blijkbaar voldaan was alsof hij realiter een verfrissing zou hebben genoten. Zo is de heer Pameelke ook in z'n gedachteleven, in de reële omzetting daarvan: de politiek. Nochtans leert een goed begrepen ethiek ons dat wij wel de anderen mogen bedriegen, maar nooit ons zelf. Het spijt me enigermate dat op zulke elementaire wijsheid nog het aksent moet worden gelegd, waar wij toch zijn onder lieden in wier handen het behoud der vaderlandse waarden onzer natie rust. Want dan eerst zijn waarden veilig geborgen, wanneer diegene die met hun behoud is gelast, boven deze waarden staat verheven, wanneer de behoudende niet tevens de dupe is. De ware koning weet om de betrekkelikheid van zijn koningschap; hij weet dat hij slechts is een symbool, de mythiese omschrijving ener staatsidee, aan dewelke hij niet hoeft te geloven als aan een absolute waarde, omdat hij alreeds slechts daarvan de versteende uitdrukking is en als funktie heeft haar behoud te verzekeren, zoals de steen een zijnswijze vereeuwigt, nog anders gezegd omdat hij, de koning, tot deze idee slechts staat in een verband van behouden. De schepper gelooft in zijn gedachte, maar niet hij die de funktie heeft te behouden. Buiten persoonlik geïnteresseerd zijn om - een faktor dewelke overigens in de meeste gevallen de doorslag geeft - is de behouder konservatief omdat hij meent dat ofwel een volk, net zo goed als een individu, geniaal moet zijn om met de traditie te breken ofwel met deze traditie niet mag breken; verder echter, daar de mens nooit a-priori aan individuele, nog minder aan kollektieve genialiteit mag geloven, zo volgt uit dit axioom dat de behoudsgezinde deze gezindheid is toegedaan omdat hij geen rekening kan, noch mag houden met de zeer vage mogelikheid der genialiteit van zijn volk. Deze genialiteit kan slechts a posteriori worden bewezen; maar het breken met de traditie evenwel zou de feiten voorafgaandelik moeten gebeuren; om dit te aanvaarden zou er een reden moeten bestaan a-priories tot de genialiteit te besluiten. De skepticus vindt deze reden nooit. De behoudsgezinde is, als eenling gezien, steeds skepticus en, merkwaardig, wanneer u de formuul omdraait klopt zij ook: de skepticus is steeds behoudsgezind. Soms onbewust wel en vaak zo abstrakt behoudsgezind dat hij wars staat van onze patriotiese frazen, dewelke hem reeds te sterk naar demagogie ruiken. Trouwens is de ware vaderlandsliefde, deze die zich niet verloren heeft in een ten slotte zinledig geworden abstractum, volks, plebejies. Deze liefde is het onbewust-gehecht-zijn aan primaire dingen: klima, landschap, fauna en flora en aan de geestelike uitdrukking van deze specifiese waarden, b.v. de moerasbewoner is gehecht aan het lied van het vissertje, omdat het de geestelike uitdrukking is van zijn klima: het moeras. Maar zulke kinderlike gehechtheid aan primaire dingen is niet

[p. 14]

u weggeleid, mijnheren. U zijt niet de lijders onder, wel de leiders van - uw volk. En dat kunt u enkel zijn, wanneer u, als verdedigers van de nationale traditie, werkelik anationaal denkt.

Sommigen onder u evenwel denken niet enkel niet anationaal, neen zij denken helemaal niet. (Pameelke meende te moeten grinniken.) Zeide het achtbare lid der Eerste Kamer, de heer Pameelke hier niet dat de internationalisten verkochten waren. Dit zou uitstekend zijn ware dit gezegd op een openbare meeting. Doch hier onder ons moeten wij elkander geen bewijs geven dat wij niet bij machte zijn een idee een klein eindje weegs door te denken. Deze zinsnede zou inderdaad uitstekend passen in een openbare meeting, omdat de massa houdt van slagwoorden als meisjes van bonbons. De massa toetst nooit aan de werkelikheid het ware op het valse in een slagwoord; zij neemt het slagwoord aan zoals het is, omdat zij van brio, van bravoure houdt. De waarheid heeft dus bij een slagwoord niets te zoeken; maar wel het brio. Daarom hou ik van mijnheer Pameelke's slagwoord: het heeft brio. Evenwel mag dit brio niet doen vergeten dat na de zin over het verkocht-zijn, de vraag volgt “aan wie” en dat het antwoord “de vijand”, weeral treffend voor de massa, inderdaad geen inhoud heeft, omdat dit zou betekenen dat de teutoonse internationalisten zouden verkocht zijn aan de fochaanse regering en anderzijds de internationalisten uit Fochanije in dienst onzer regering zouden staan. Welnu het is onnodig dat wij mekaar zulke nonsens wijsmaken; wij verliezen daarbij een kostbare tijd. Van allergrootste belang is het steeds dit voor de geest te hebben: dat er waarheden zijn voor de anderen en waarheden voor ons. Deze laatste kategorie, deze der voor ons geldende waarheden, omvat er in werkelikheid slechts éen enkele, namelik deze: zelfs de relativiteit is relatief.

Om tot de kern der zaak over te gaan: ik hoop uw aller tolk te zijn, mijnheren, wanneer ik Zijne Doorluchtigheid de prins van Alp-Alp dank zeg om zijn duidelike uiteenzetting van het probleem. En zo ben ik er tans bij aangeland, op de vraag van Zijne Doorluchtigheid of er nog een middel bestaat om het teutoonse volk terug op het goede spoor te brengen, het aan te durven daarop bevestigend te antwoorden. Ja, er is een middel. Ik hoop u met mijn bescheiden middelen te kunnen aantonen dat ik de waarheid, - stellig mijnheren, u hoeft niet te glimlachen, - de relatieve waarheid dan, spreek.’

De kordate toon waarop deze bevestiging werd gezegd, bevredigde zeer het auditorium. Zelfs Pameelke keek weer vol belangstelling naar de redenaar; het abstractum ‘vaderland’ lag hem zo zeer aan het hart dat, waar iemand zich aanbood dit abstractum te redden, hij onmiddellik zijn persoonlike ressentiments vergat. Pameelke is een zeer idealisties man, zowel in de courante als in de filosofiese betekenis van het woord. Hij is derwijze door zijn idee bezeten dat hij de inhoud van, de konkrete aanleiding tot deze idee geheel vergeet.

Dr. Erich-Carl Wybau hernam:

‘Er is een middel. Enkel moet ik de hypothesis, vooropgesteld door Zijne Doorluchtigheid de prins van Alp-Alp, korrigeren. Zijne Doorluchtigheid meent name-

[p. 15]

lik dat wij ons, als teutoonse vaderlanders, zeer zouden mogen verheugen wanneer de internationalisten en pacifisten meester zouden zijn in het rivaalland Fochanije. Staat mij toe al dadelik daarop te antwoorden: deze voorstelling is kinderlik vals, mijnheren. Zij is volkomen onrealisties: niet even aan de werkelikheid getoetst. Zij spruit voort uit een idealistiese opvatting van de vaderlandsliefde, pijnlik vasthangend aan hare tot - folklore - geworden betekenis, in plaats van in deze idee slechts de zinnelik-verduidelikte houding, de methode te zien van een staatsbehoudgezinde partij.

Daarom, stellen wij de vraag “wat willen wij”, dan luidt het antwoord: Wij willen de baas zijn. Waarom willen wij de baas zijn? eenvoudig omdat wij in ons zelf meer vertrouwen stellen dan in de anderen. Wat willen wij realiseren indien wij meester zijn: de suprematie van de door ons gevormde oligarchie in de teutoonse staat; uiteindelik doel: de suprematie van onze oligarchie in Europa, dit als korrelaat onzer mening dat het teutoonse volk een wereldzending is weggeleid; daar wij echter op het punt staan alles te verliezen, moeten wij dit uiteindelike doel een ogenblik wegdenken. Indien het mij nu gelukt u het middel aan te wijzen om de baas te worden in Teutonia, dan hebt u verder niet te onderzoeken of dit middel in streng nationale of, zoals ik zou zeggen, in folkloristies-nationale zin vaderlands is, d.w.z. dat waar het doel “een vaderlandse, konservatieve staat” is gered, het middel, door het doel gedekt, aan de kritiek ontsnapt of beter gezegd: een middel is steeds vaderlands waar het door dit middel gerealiseerde doel vaderlands is. Een eigenschap van een eigenschap van een objekt is eigenschap van het objekt zelf, niet waar? En zonder in de waan te verkeren hier een axioom uit te spreken, meen ik dat, polities gezien, het doel tot het middel staat in predikatieve verhouding.

In tegenstelling met de mening van Zijne Doorluchtigheid zeg ik: wij hebben er het allergrootste belang bij dat, in de buurlanden, de konservatieven het roer in handen hebben. En ik bewijs: de massa heeft niet de geringste belangstelling voor abstrakt nationale waarden; zulke waarden laat de massa aan mijnheer Pameelke. De massa is onsportief; zij verovert niet om te veroveren, doch enkel waar zij tot deze verovering wordt gedwongen of waar deze verovering haar als een gevolg van een verdediging kan worden voorgesteld. De massa is realisties vaderlands, niet idealisties. Om het volk voor een zaak warm te maken is het nodig een konkreet symbool te vinden, een formuul snedig als de beruchte drie achten der sociaaldemokratie. Het volk is zo, dat het in zijn onderbewustzijn wenst dat de zaak van het ras koïncidere met de zaak van het zuivere recht. In de gedemokratiseerde staten van Europa is het rechtsgevoel, zoals het door de proklamatie der Droits de l'homme als een wig in de hoofden van de mensen werd gedreven, de meest uitgesproken eigenschap van de massa geworden. Maar als je kinders kent, weet je: schijn biedt redding. Het is voldoende de schijn te wekken dat onze vaderlandse zaak ook zaak is van het zuivere recht. Nu, mijnheren, wij zijn het daarover eens dat recht wijkt voor het behoud van het georganiseerde ras: de staat, en zo

[p. 16]

denken ook de konservatieven in Fochanije. Welnu deze konservatieven moeten zich aan een vergrijp tegen wat het volk meent het zuivere recht te zijn schuldig maken. Dan hebben wij de schijn der defensieve. Het volk heeft deze schijn der defensieve nodig en het volgt ons gedwee waar dit rechtsgevoel werd bevredigd. Mijnheren! het chauvinisme is een internationale zaak. Chauvinistiese buitensporigheden hier zijn reden tot chauvinistiese ophitsing daar. De vaderlandsliefde, aldus in twee rivaalstaten ontwikkeld, is een slinger gelijk, wiens bewegingen zich in geometriese progressie zouden ontwikkelen. Met praktiese voorbeelden gesproken: wat is, naar uw mening, ons het meest voordelige: dat in Fochanije de dienstplicht wordt gereduceerd ofwel dat hij steeds zwaarder wordt gemaakt? Wanneer u het niet weet, mijnheren, - maar feitelik zoudt u het als hoofden der konservatieve partij moeten weten, - dan zal ik het u zeggen: het tweede lid der alternatieve is voor ons het meest gunstige. Kunt u bewijzen dat het rivaalland tot de tanden toe is gewapend, - en bewijzen impliceert niet dat de toestand inderdaad zo moet zijn, - dan worden de kredieten ter monsterbewapening der eigen natie geredelik toegestaan, ook door de sociaal-demokraten. Bewijs dat de pacifisten van over de grenzen slechts vermomde patriotten zijn en de massa, dewelke zich door onze pacifisten bedrogen waant, maakt kort spel met ze.

Nu wil ik nog trachten mijn thesis, - want mijn hypothesis is alreeds bewezen thesis geworden - ab absurdo te bewijzen. Stelt u voor: volledig weerloze rivaalstaten. Wij, de vaderlanders, treden op met een programma, waarin grote kredieten voor leger en vloot. In de rivaalstaten echter hebben de woorden vloot en leger nog slechts een folkloristiese klank: de kinderen spelen er verstoppertje in wat nog overblijft van vroegere vestingen. Gelooft u dat wij veel sukses met ons programma zullen oogsten? Gelooft u werkelik dat, in geval wij binnen een verdedigingloos land vallen, wij gemakkelik de soldaten van hunne haardsteden zullen verwijderd houden, d.w.z. dat waar wij op geen konkreet rechtsymbool kunnen steunen, de soldaten zonder meer het offer zullen brengen dat bestaat in het verwisselen van rust en huiselikheid met een nomade soldateleven? De massa gehoorzaamt ten slotte aan dezelfde wetten van naïeve moraal als de individuen. Wie slaat een kreupele en zo de reminiscens van het stenetijdvak in hem te sterk werd, zodat hij toch zou wensen dit te doen, wie zou het wagen de openbare mening in deze uit te dagen? Aangenomen dat wij uit ons volk het kollektieve moraalbewustzijn zouden kunnen wegpraten - geen vleiende hypothesis, mijnheren - en het tot een zuivere Hunneveldtocht zouden kunnen verlokken, dan nog zou de massa wankelmoedig worden uit vrees voor de geschokte openbare mening, waaruit volgt het vreselike gevoel van de isolering ener kleine ras-massa te midden de liga van al de andere kollektiviteiten.

Ik besluit: laat ons de methode overnemen van de internationalisten. Ik zei het reeds: het chauvinisme is een internationale zaak. Chauvinisten aller landen, verenigt u. Het spreekt van zelf dat deze internationale aktie der konservatieven een geheime organisatie moet blijven. Voor het oog der mensen zijn wij vaderlan-

[p. 17]

ders; in het openbaar houden wij alles wat een vreemde klank heeft voor hoogst afkeurenswaard. Wij echter hebben de wetenschap opgedaan dat het patriotisme niet gedijen kan langs éne zijde der grenzen alleen. Het gedijt simultaan langs beide zijden of het gedijt helemaal niet.

Daar het ons voornamelik op de rivaliteit Fochanije-Teutonia aankomt, moeten wij stichten een fochano-teutoonse maatschappij tot uitbating der vaderlands-liefde. Door het trusteren der vaderlandsliefde van hier en daar, door wederkerig dienstbetoon van fochaanse en teutoonse chauvinisten moet het vaderlandse gevoel in het volk worden opgewekt.

Natuurlik, u schijnt niet helemaal overtuigd. Daar verwachtte ik me aan. U vindt dat het gevaarlik is de zaak der fochaanse vaderlanders te maken, nietwaar? - Eén vraag: verkiest u de zaak der teutoonse internationalisten te maken? - Goed zo, die algemene afkeuring had ik net zo spontaan verwacht als ze is gekomen. Nu, dan valt er niet te kiezen, gij zult mekaar wederkerig helpen het volk te bedriegen om het volk weer op het goede pad te brengen. Overweegt dit wel: gij helpt de fochaanse patriotten, maar dezen helpen u weer de dekadens uit uw volk te weren. Welk voordeel hebben wij, teutoonse konservatieven daarbij dat het fochaanse volk dekadent zij, wanneer daarnaast dit insgelijks het geval zou zijn van het teutoonse? Veeleer de strijdlustigheid van Fochanije houdt de onze wakker. Non delenda est Carthago! Op deze wijze wordt de konservatieve partij weer meester in het land. En, heren agrariërs en industriëlen... ja juist, u begrijpt. Om tot een model militairstaat te geraken, heeft Teutonia zowel als Fochanije, veertig tot vijftig jaar nodig. De afrekening valt u dus nooit ten laste, doch het profijt is in elk geval voor u. En daarbij: beide naties hebben in dit opperste geval evenveel kans het pleit te winnen. De kansen gelijk te verdelen, dit hoort tot de funktie van de trust. En nu mijnheren: faites vos jeux.’

't Spreekt van zelf, de fochaanse vaderlanders waren vooreerst voor de uitwerking van Dr. Wybau's plan niet te vinden: begrijpelike vrees in een teutoonse hinderlaag te vallen. Wybau dacht ‘dubbel of kwijt’ en borg zijn papieren maar weer in z'n aktetes. ‘Ik ben zeer nieuwsgierig, mijnheren’, zegde hij schijnbaar bij wijze van afscheid, ‘te vernemen welk resultaat de aanstaande verkiezingen voor uwe partij zullen brengen. Naar mijn mening schijnt het buitengesloten de slag op louter frazen te winnen. Mijn mening is deze, - ik betreur het ze niet door u te zien gedeeld, - dat het nationale blok, zoals het u belieft uw partijenkonsortium te noemen, - trouwens mijn felicitaties: een fijne naam, - dat het nationale blok wel een paar nationale helden zou kunnen gebruiken. Het enige tegemoetkomen dat ik u van zijde mijner partij mag voorstellen is dit: wij zijn geneigd de eerste chauvinistiese misdaad te begaan, wanneer u ons daartoe een kleine aanleiding kunt bezorgen. Wat zoudt u daarvan denken: twee sukkelaars naar Teutonia te sturen, met het etiket “fochaanse vaderlanders”; wij zouden daarvoor zorgen dat ze worden omgebracht. Nu ja: ik weet, u vreest een hinderlaag. Er is ook hinderlaag, doch

[p. 18]

deze is geenszins u gesteld. Mijn taak is ten einde; neemt me voor wat ik ben: een eenvoudig commis-voyageur in vaderlandsliefde. Niets nodig. Merci et au revoir.’

Hij groette en vertrok.

Na Wybau's vertrek, zei een der beproefde leiders: ‘Ik zie geen andere oplossing dan deze door dit jongmens voorgedragen. Of de panteutonen door deze oplossing insgelijks gebaat zijn, mag voor ons van sekundair belang zijn. Ten slotte staan wij als panlatijnen toch dichter bij de panteutonen, - eerlike vaderlanders van hun standpunt uit gezien, - dan bij het vaderlandloze gespuis onzer pacifisten; en nochtans, wij weten het, de overwinning dezer laatsten scheen, tot voor het opdagen van dit jongmens, niet meer te remmen.’

Wanneer Wybau in het grensstation aankwam, werd er geroepen: ‘le docteur Vibau, s.v.p.’

Een telegram. De konservatieve partij van Fochanije verzoekt beleefd de heer Dr. Erich-Carl Wybau om een onderhoud.

Wanneer je een olieveld ontgint, begin je met de uitbating van enkele putten. Niet met de uitbating van geheel de exploiteerbare oppervlakte. Waarom niet. Al smedende wor-je smid. Foutief een te groot exploitatie-passief te scheppen, zonder tegengewicht. Zachtjes aan, maar zeker, aldus leert de ervaring.

Waar de ontginbare stof ene idee is, - zie je wel idee is stof, - daar geldt deze wet van het niet overijlde tempo des te meer. Bij het uitbaten ener idee moet je denken: alle begin is moeilik. Maar ben je eenmaal over het begin dan is er niets zo oergemakkelik als het uitbaten van een idee. De massa breng je niet gemakkelik in beweging, maar is ze eenmaal in beweging, dan is het plezier om zien hoe je het tempo mag versnellen: een mechanies zeer geperfektioneerde mallemolen. Begin met een matige dosis morfium. Van zelf kom je tot het resultaat dat de morfinist om het half-uur zijn priknaald en z'n spuitje opeist.

Wat de trust betreft: gedurende enkele maanden de dagbladen laten voorarbeiden. Atmosfeer scheppen. Je kan ook een idee vegetatief beschouwen.

Is het mogelik dat iemand op het drukste verkeerpunt van een wereldstad, - de hoofdstad van Fochanije is de grootste wereldstad van het kontinent, - precies om klokslag twaalf op de middag wordt vermoord? En nochtans. Hoor het gegil. De stem verraadt een grijsaard. De stem schreeuwt: ‘Het is een schande. Een schande is het. Het is een niet te bepalen schande. Een schandelike schande is het.’ Een meisje roept: ‘Moeder, men zegt dat iets schande is. Kom, moeder, laat ons gaan kijken wat schande is.’ De moeder zegt: ‘Ja, kind.’ Als het schande-nieuws-gierige meisje ter plaats komt, ziet zij een grijsaard die, vóór een dagbladkiosk, kranten vernietigt. Is dit de schande? Haar kinderlik gemoed deed haar meer verwachten. Op het pensionaat heeft men haar bedrogen. Het meisje roept: ‘Moeder, ik heb de schande doorleefd, ben ik nu zwanger?’ Maar de grijsaard houdt niet op te schreeuwen, ‘het is een schande’, terwijl hij al maar door kranten ver-

[p. 19]

nietigt. Als je naderbij komt, merk je op: wat zonderlinge kranten. En je associeert: gotiese druk, verdomd nogtoe het zijn teutoonse kranten. Wel ja, nou hoor je de man waarachtig huilen: ‘De regering moest zoiets verbieden moffekranten hier te verkopen. Denkt om Sedang; ik ben een oud-strijder van Sedang. Ik veroverde er drie teutoonse standaarden. Zo ben ik. Dat was een eer. Maar dit een schande. Men moest de landverraders, die moffekranten lezen, kokende tin in de mond gieten. Waar zijn onze traditionele foltertuigen. Duizendmaal schande.’ Slenteraars. Diskussies hier en daar. Belangstelling voor deze vreemde geestdriftige heer. Agent: circulez. Tien over twaalf is alles weer normaal.

Als je de medalje omdraait... om middernacht in de hoofdstad van Teutonia: een op andere dagen onbekende drukte. Er roert wat in Fochanije. - Zo, mijnheer. - Jawel, mijnheer, leest u dan geen kranten? - Toch wel af en toe als mijn brood in een krant is gewikkeld. - Maar, mijnheer, hoe kan een mens van onze tijd geen kranten... - Ja, zo zijn de Teutonen, zij weten van toeten noch blazen dan enkel wanneer het te laat is. - U heeft gelijk, mijnheer, wanneer het kalf gedempt is, verdrinkt men de put. - Pardon, mijnheer, u ziet er erg donker uit, is u soms fochaans onderdaan. - Sono italiano. - Zie je wel, het is een Fochaan. Weg met Fochanije. - Würstchen mit Sauerkohl gefällig? - Wat is er gebeurd? Lees. ‘Die B.Z. um Mitternacht. B.Z.’ Lees de gruwelike antiteutoonse manifestatie te Montparno! Vijf doden en twintig gekwetsten. Een teutoonse kinderjuffrouw geschaakt door het fochaanse grauw! Men vindt een hoedje en een bloemetje in de Saine. - Mag ik eens kijken, mijnheer. - E daar, domme gans, zie-je niet waar je loopt. - Zeker mijnheer, ga uw gang, als ik bidden mag. - Inderdaad daar heb je 't. De ‘B.Z. um Mitternacht’ heeft een manchette

Gruwelike antiteutoonse manifestatie te Montparno

en geeft het relaas als volgt:

‘(Per telefoon, van onze [ ] - korrespondent): Heden middag om klokslag twaalf heeft een bende bestaande uit een vijftigtal leden der vaderlandse liga van Fochanije de dagbladkiosk bestormd, gelegen op de hoek der rue de Paris en der avenue des Pays-Bas, in het centrum der stad. De aanvallers waren gewapend met gummimatrakken en ploertedoders. Reden tot deze bestorming was dat de kranteverkoper geen gevolg had gegeven aan een opvordering voortaan geen teutoonse kranten meer te verkopen. Terwijl enkelen der betogers zich daarmede onledig hielden de teutoonse kranten te vernietigen, waabij zij het voonamelik op de “B.Z. um Mitternacht” schenen gemunt, haalden anderen de arme kranteventer uit zijn kiosk en gingen hem met matrakken en ploertedoders te lijf; nog anderen spraken tot de menigte, dewelke op dit uur en op deze plaats buitengewoon talrijk, en uitten bedreigingen aan het adres der te Montparno vertoevende Teutonen; zij spraken daarvan ze kokende tin in de mond te gieten. Het publiek bleef niet onverschillig, doch betuigde luide zijn goedkeuring. Er werd geroepen “weg met

[p. 20]

Teutonia” en hier en daar zelfs “revanche”. Een stoet werd gevormd. Zij doorkruiste de hoofdaders der stad. Merkwaardig: de politie scheen voorafgaandelik op de hoogte te zijn gesteld van hetgeen de vaderlanders voor hadden, want zij trof onmiddellik maatregelen om de goede orde bij de doortocht van de stoet te handhaven en om eventuele contramanifestaties het hoofd in te drukken. De optocht duurde precies een uur drie kwart. Men schat het aantal manifestanten op twintig tot zestig duizend, hetgeen bewijst dat wel degelik de gehele bevolking van Montparno, - voor zover het een geïmproviseerde optocht toelaat, - aan de manifestatie deelnam. Bijgevolg zou het groteliks verkeerd zijn wanneer men deze manifestatie als een rein chauvinistiese zou voorstellen en aldus de gewichtigheid dezer gebeurtenis lichtzinnig zou ontkennen. Verscheidene klachten van teutoonse burgers werden neergelegd bij de politie; deze schijnt er weinig zaaks van te maken. Een teutoonse kinderjuffrouw is sedert gister spoorloos verdwenen.’

En weer twaalf uur later: de fochaanse middagpers. ‘Lastercampagne en verdachtmaking en in de teutoonse pers.’

Op hetzelfde ogenblik in de teutoonse hoofdstad. Draven van een telegrambesteller. Lübeckerstrasse 51a. 49, 50, 51, 51a. Oogslag, schel, koord, drukken en aanleunen, éen hoog. Een schild: Nationale Liga tot opbeuring van het gevallen meisje. Weer schel. Kantoorjuffrouw. De heer Dr. Wybau, a.u.b.? - Jawel. - Hoogdringend telegram. - Dank u. - Kloppen op de deur van het privaatkantoor. - Binnen. - Doctor, hoogdringend. - Dank u, juffrouw Schiele. -

Wybau ontcijfert het geheim telegram. Feitelik staat er: de vier meisjes gevonden twee te San Remo twee Kaïro teruggestuurd franco grens verzoek aldaar in ontvangst te nemen tuv.

Waarvan de vertaling luidt:

‘Sturen u vier sukkelaars, zogezeid twee leiders en twee sekretarissen van het nationale blok, doch zondebok zoals afgesproken. Vermoorden a.u.b. minstens twee, liefst allemaal. Toestand gunstig. T(rust) U(itbating) V(aderlandsliefde).’

Ja, zo iets kon tans worden gewaagd. De toestand was inderdaad gunstig, zodanig gunstig zelfs dat je de mensen nu best nog een beetje buiten adem hield. Met de vier toekomstige slachtoffers van de nationale idee zat de zaak zo: een rijk zeepzieder en een notaris van ten lande waren door de partijraad van het nationale blok als kandidaten bij de eerstkomende verkiezingen aanvaard. Om hun kandidatuur waarde bij te zetten kregen zij een vertrouwelike opdracht: een reis door Teutonia met het doel verslag uit te brengen over de politieke toestand aldaar. ‘Ik wil hopen dat het u gelukt’, zo had de voorzitter van de partijraad gezegd, ‘een materiaal te verzamelen door hetwelk onze partij afdoende kan bewijzen dat de gezindheid van het teutoonse volk scherp naar rechts heeft geëvolueerd.’ ‘Wij doen ons uiterste best’ verzekerde de zeepzieder. Dat zij inderdaad zo gans beslist hun uiterste best zouden doen vermoedde hij evenmin als zijn reiscompagnon, de notaris van ten lande. Maar zij deden hun uiterste best. Zonder het zelf te weten, net zoals mijnheer Jourdain proza schrijft. Trouwens werkelik grote figuren weten

[p. 21]

nooit om het grootse dat zij verrichten; van hun standpunt uit gezien is hun grootheid een aksident.

De zeepzieder en de notaris van ten lande werden netjes gekild; een der beide sekretarissen zwaar gekwetst, doch eindelik gered. Dit gebeurde vlak vóór het Adler-hotel^*. Om elf uur 's avonds een tjokvolle restaurant, waar anders een derde bezet. Tjokvol wil zeggen: voor twee derden door de trawanten van de T.U.V. bezet. Iemand roept het strijkje toe: het nationaal lied. De twee derden applaudisseren. De zeepzieder wordt er niet wijs uit. De kapelmeester zegt: bitte schön, Herr geheimer Obersanitätsrat. Druk op knop, al de trawanten staan recht. De zeepzieder en de notaris ignoreren eenvoudig de wijs. Staan bijgevolg niet recht. De trawanten schreeuwen: recht staan. Dreigen. Nou, als de moffen zeggen rechtstaan, dan motten we eerst recht blijven zitten, niet notaris? Daarin heb je gelijk, zeepzieder. - Pletst een champagnefles, - foei, heus champagne in Teutonia! - tussen zeepzieder en notaris: scherven rinkelen verbijstering. Dan: flessen, telloren, chinese vazen, stoelen. En geschrei: rechtstaan. Smijt dit vreemde schoeljepak buiten. Op voor de goede oorlog. Te wapen. Oorlog is oorlog. Daar heb je 't: revolverschot. Zeepzieder, wat meen-jij, geraken we buiten. - Goddank, de gérant en de kellners vormen haag. De vreemde gasten ontsnappen. Jawel, zij ontsnappen: een auto. De portière klapt dicht. Het gevaar is... iemand springt op de voettree van de auto. Glasscherven. De notaris ziet de loop van een revolver. Vier schoten, kort op elkaar. Er valt iets van de voettree. Lopen. Wat gebeurt er. Wat is er gebeurd. Volk. De schabletter. Wie is de moordenaar, mijnheren. Waar is hij? - In het park: een jongmens brengt een tikje schik in zijn toilet. Is hij op zijn knieën gevallen? Opgewonden wel. Een ogenblikje rusten. Zie zo. Zet de kraag van zijn overjas omhoog. Sigaret. Die hebben we ook weer netjes afgewerkt.

Een spoor vond de politie niet. De chauffeur zeide dat hij, bij het horen van het eerste schot, gewoon de kluts was kwijt geraakt en dat hij er bijgevolg niet aan gedacht had te remmen. Terwijl de teutoonse pers oordeelde dat deze verklaring zeer aanneembaar was en de overtuiging deed ingang vinden dat de teutoonse politie in deze naar mogelikheid had gehandeld en dat anderzijds niet uit het oog mocht worden verloren met welke zonderlinge heerschappen men hier had te doen (waren de vermoorden inderdaad geen spionnen, wie zal het ons zeggen?) - kortom terwijl de teutoonse pers zich inspande de rijksverantwoordelikheid te ontlasten, zag de fochaanse pers integendeel in het feit dat de moordenaar of de moordenaars niet werden gevat het bewijs, twee maal twee is vier, dat er een eedverbond bestond tussen de rijksregering en de zwarte moordenaarsbende: immers het bleek maar al te duidelik dat de moordenaars door de rijksregering strafloosheid was verzekerd. Aldus de fochaanse pers: wat valt er uit deze gebeurtenis te leren?

* Zojuist stuurde de fochaanse regering de teutoonse een nota waardoor geëist wordt het plaatsen van een gedenksteen voor het Adler-hotel. Men vermoedt dat de teutoonse regering weigeren zal. De beurs is zeer gedrukt.

[p. 22]

ten eerste dat de teutoonse regering nauweliks nog een schijnbeweging maakt om hare ultranationalistiese tendens te verbergen; ten tweede: twee doodbrave fochaanse burgers werden door het teutoonse volk omgebracht, wat voor het fochaanse betekent: zij vielen op het veld van eer. Léon Baudet, de beroemde leider van de ‘action fochane’ wierp het vermoeden op dat de moord op de twee fochaanse vaderlanders was beraamd door fochaanse defaitisten, aan wier hoofd de beruchte financier-landverrader Blaireau zou staan; deze defaitisten zouden zich de medewerking hebben verzekerd van de exmonark van Teutonia dewelke, met het doel de misdaad te organiseren, weer in zijn land zou zijn binnengesmokkeld. De pers van het nationale blok evenwel noemde dit vermoeden fantaisisties en van de T.U.V. ontving Baudet een ernstige vermaning voortaan daarop uiterst attent te zijn nooit op de feiten te anticiperen, d.w.z. de domme massa niet méér te doen verteren dan de training harer maag, - figuurlik gesproken, - voorlopig toelaat.

Maar de slachtoffers, de helden zonder het zelf te weten! - Nooit zag je zoveel volk te Montparno. En bloemen op en achter de baar. Hemeltje lief, wat bloemen! Heel de Riviera was kaalgeschoren. Goddank, was men in het vroegjaar en konden de tulpen van tussen Leiden en Haarlem, als ik het zo zeggen mag, in massa worden mobiel gemaakt. De kroon van diep-violette tulpen die Maurice Marrès, de beroemde vaderlandse dichter had gestuurd, spande de kroon. Je mot maar dichter zijn om zoiets te vinden, zie-je-wel. Die Maurice Marrès is steeds een zeer oorspronkelik man geweest.

Heb je die tocht over de Champs Elysées gezien, man! - Champs Elysées, goed zo, waarom zijn ze er niet gebleven, ze waren er op bestemming. - Wat, mijnheer waagt de spot te drijven met onze nationale helden? - Defaitist. - Landverrader. - Ik herken deze lekkere mijnheer: hij is de minnaar van Mata Hari. - Aan de galg. - Mort aux traîtres. - Waarachtig het paste die dag niet met de eeuwige waarden der natie te spotten.

Een lawiene over het land: de verkiezingscampagne van het nationale blok. De portretten van de twee op het veld van eer gesneuvelde nationaal-helden werden op miljoenen exemplaren verspreid. De zeepziedersweduwe was koninklik haar betreurde gemaal indachtig: zij deed zijn beeltenis op alle zeepbroden weergeven. In een ommezien prijkte het standbeeld der twee Castor-en-Pollux-soortig in elke fochaarise stad van minstens 5.000 inwoners. Je had ze op postzegels, op speelkaarten, - de zeepzieder was harten- en de notaris schoppen-koning, - op draaiorgels en ijsroomwagentjes. In de bioskopen werd een gegarandeerd natuurgetrouwe weergave van hun helde-daden en dood gedraaid. De waardige houding in het restaurant waar zij weigeren de Gesslerhoed te groeten, dan de omsingeling van de auto door de teutoonse moordenaars, de heldhaftige verdediging der aangevallenen en de politie, zeer op afstand, laat oogluikend toe dat de moordenaars hun taak volbrengen, ja zelfs op het ogenblik dat de auto gaat ontsnappen, houdt een politieman zijn knuppel in de hoogte en, aldus het verkeer stremmend, levert

[p. 23]

hij de helden in de handen hunner beulen. Door het ganse land werd het een zegetocht voor de kandidaten en de propagandisten van de nationale gedachte. De vox-populi-vox-Dei-uitspraak vernietigde het defaitisties-pacifistiese monster. Toen rond tien 's avonds, in de hoofdstad de uitslag der verkiezingen kon worden bepaald, trokken de jongelingen van de patriotiese verenigingen, gevolgd door het volk dat tans naar hun ordewoord gedwee luisterde, naar het ‘Volkshuis’ en naar de lokalen van de aan Teutonia verkochte kranten (dit verkocht-zijn bleek iedereen een uitgemaakte zaak); de boel werd er aan stukken geslagen. Een paar landverraders konden - gelukkige kanalisering der volkswoede - worden afgemaakt.

Zie je wel! Daar heb je 't. Wat ik heb gezegd. In Fochanije maken ze kort spel met de landverraders. Niet lui gevallen. Maar hier bij ons, domme Teutonen, - God betere 't, - voeren ze nog steeds het hoge woord. Die toestand moet ophouen: hij is eenvoudig een land als Teutonia onwaardig.

Zo heel gemakkelik ging dat nu wel niet. De internationalisten zeiden niet: doodt me a.u.b., ik heb het verdiend. Neen integendeel. Zij verdedigden zich als wildemannen tegen de beschaving. Het ergste was natuurlik dat je met ze geen korte wetten kon maken, want zo diep als in Fochanije reeds het geval, was de vaderlandsliefde nog niet doorgedrongen in het teutoonse volk. Zo verdomd lastig het teutoonse volk nationaal te doen voelen. Daarom stuit dat afmaken van dit vaderlandsloos gespuis op bepaalde moeilikheden. Maar lang niet onoverwinbaar. Goddank mag op de hulp van de beroepsoldaten, de ambtenaars en de rechters gerekend.

Nieder den Verrätern! Tötet die Schweine! Schlägt die Schweine tod! Op, op, knapeschap van Teutonia! Studenten en gymnasiasten; vroedvrouwen en deernen, gij allen die belang hebt bij een soliede natie, op! Op voor de goede oorlog! De organisatie C gelast zich met het killen van de zwijnen!

Teutonia kon inderdaad niet in gebreke blijven. De eer der natie. En je moet eens opletten: als Teutonia iets doet dan werkt ze zuiver, - gegarandeerd verzorgde arbeid, - en als grossist. Binnen drie maanden waren er 6,785 teutoonse defaitisten vermoord. Op deze 6,785 waren er, naar het politierapport meedeelt, 6,784 als gevolg op een poging tot ontvluchting, - terwijl zij, van staatsgevaarlike propaganda verdacht, onder bizondere bewaking der politie stonden, - getroffen. Ja, ziet u zo is het lot: pogen te ontvluchten dat is voor een defaitist het zekerste middel te worden gekild. De 6,785e, - hij leed aan paranoia, - hadden de soldaten uit menslievendheid afgemaakt.

We mogen ons reeds enkele fantaisie's permitteren, meende Wybau.

Wie zaait zal maaien. De bizonderste fochaanse politici van het nationale blok geïnteresseerd bij de zwaarindustrie, zagen tot hun niet geringe vreugde de waarheid in dit spreekwoord eens te meer bevestigd. Na de verpletterende overwinning van het nationale blok, was het wijzigen van de wet op de dienstplicht een kinderspel. Deze wet werd niet éenmaal, maar wel tot tienmaal toe gewijzigd. Dit als

[p. 24]

resultaat van Wybau's methode: op elke majorering van de diensttijd voor de fochaanse militieplichtigen, antwoordde de teutoonse regering met een nieuw ontwerp betrekkelik 's lands weerbaarheid en, om tegenover Fochanije zeker niet te kort te schieten, majoreerde zij de dienst voor de teutoonse jongelingen nog een tikje meer dan de regering van het nationale blok dit had gedaan voor de fochaanse militieplichtigen. In deze handelwijze van de teutoonse regering kon dan de fochaanse ministerraad weer een reden ontdekken om de pas-gewijzigde legerwet andermaal te wijzigen op basis van ‘de door de teutoonse oorlogzucht geschapen toestand’.

Om bij deze wijzigingen van de legerwet aan argumenten geen gebrek te lijden, bestond er nog een buitengewone bron: de spionnen. Als je het goed weet aan te pakken komt de volkspsyche er toe zich ‘de spion’ als een zeer boosaardige, stiekeme diermens voor te stellen. En zulke voorstelling naar de wijze van Bosch is steeds een gangbaar argument. De ‘ondeugd’ is voor het volk nooit realiteit, maar wel de draak met zeven koppen.

Door de politie der teutoonse hoofdstad werd een gevaarlike spionnebende geklist. Zij had zich daarvan een specialiteit gemaakt de stukken der teutoonse geheimdiplomatie te fotograferen. In het Panthéon te Montparno werden een spiritisties spion en zijn medium gearresteerd. De spion was juist daarmede bezig overleden staatslieden te interviewen over de geheimen der fochaanse diplomatie. Zouden zij weigeren te antwoorden, - hetgeen men normaler wijze van overleden vaderlanders mocht verwachten, - dan zou hij, zo dreigde de spiritist, hun graf schenden; daaraan nu is een geest wiens asse in het Panthéon rust zeer gevoelig en zo gaven wijlen de staatslieden dan ook gevolg aan deze spiritistiese chantage. Gearrresteerd was het moeilik de spiriet in bedwang te houden. Gelukkig vond men een schabletter-okkultist; hem gelukte het het fluïdum van de zwarte magiër te neutraliseren. - In het teutoons gebergte hield men vijf fochaanse ingenieurs aan, daarmee belast de ‘Tweetorenspits’ met dynamiet te vullen: in oorlogstijd zou een vliegenier volstaan om meer dan de helft van Teutonia tot éen enkele puinhoop te maken. - Niet minder belangrijk was de aanhouding van twee bakteriologen, op het ogenblik dat zij elk een handkoffertje vol typhus- tuberculoseen cholera-bakteriën over de grens brachten. - Ongetwijfeld het sterkste spionnestuk was echter dit: teutoonse ingenieurs en als landarbeiders vermomde pioniers waren op fochaans grondgebied gedrongen tot bij de redoute Ronveau. Zij waren er in gelukt de schildwachten te overvallen (de posten zullen worden vertienvoudigd). Nadat zij dezen hadden onschadelik gemaakt, gingen zij aan 't werk. Hun doel was niets minder dan het stelen der redoute Ronveau. Reeds hadden zij de koepel der redoute over de grens gedragen, toen generaal Gourdot opdaagde, getrouw aan zijn gewoonte tweemaal daags de forten van zijn sektor te inspekteren. Enkel zijn moed raadplegend, ging de generaal op de Teutonen af en sommeerde ze zich over te geven. De mannelike taal van de generaal maakte zodanig indruk op deze barbaren dat zij onmiddellik zich in rang opstelden om zich gevan-

[p. 25]

kelik naar het fort V van de derde sektor te laten voeren. ‘De heldhaftige houding van Uwe Krijgskundigheid^* heeft het vaderland gered’ zeide, in zijn telegram van dank en hulde, de president der fochaanse republiek.

Nadat op deze wijze en gedurende drie jaar aanhoudingen van spionnen met om beurten in Fochanije en Teutonia verhoogde diensttijd hadden afgewisseld, had men in Fochanije het resultaat bereikt van een diensttijd van 66 maanden voor de ruiterij, 64 voor het geschut en 62 voor de infanterie; in Teutonia stonden de militieplichtigen voor respektievelik 74, 72 en 68 maanden. Trouwens hadden de deskundigen verklaard dat je dit bestek wel nodig had om een goed soldaat te maken.

Het was echter eerst bij de bestellingen voor de uitrusting van het leger dat je als zwaarindustrieel, iets van de oogst begon te merken. Bizonder nadat het fochaanse parlement om aan de schaarste aan arbeidskrachten te verhelpen, goedkeurend over een wetsontwerp had gestemd, hetwelk een fraaie uitkomst bood: de soldaten mochten voortaan in de fabrieken worden gebruikt. Het loon, dat ongeveer ad libitum was, zou in de staatkas worden gestort, - wat logies, daar de staat het onderhoud der soldaten voor zich had. - Derwijze kon de zwaarindustrie nu ook de lonen der niet gemilitariseerde arbeiders drukken. Morde het volk soms, dan kon je, - daargelaten dat je nu over de middelen beschikte drasties in te grijpen, - steeds op het gevaar wijzen van de buurstaat, bezig zich tot de tanden te wapenen. Ja voorwaar, denken jullie dat het de schuld der regering is. Maar een vrij volk moet weten dat de vrijheid het schoonste goed is dat een vrij volk kan bezitten en waard dat je dáárvoor gans je vrijheid opoffert ze tot je laatste snik te verdedigen. Het spreekt van zelf dat de konkrete vrijheid steeds de abstrakte, de zedelike vrijheid moet geofferd worden.

Op de eerste lustrumfeesten van de T.U.V. waren de hoofden der ware vaderlandsliefde uit de beide, tans militair zeer machtige rijken verenigd, zowel de leiders der behoudsgezinden als de direktie en de kommanditarissen der maatschappij. Snel werd de balans gemaakt; immers het aktief, dat tans niet meer door de belanghebbende leiders moest worden gestort, doch onder de rubriek ‘geheime fondsen’ op het état stond van de ministeries van binnen- en buitenlandse zaken, dekte steeds nauwkeurig het passief. Het doel der T.U.V. was niet een rechtstreeks winstgevende zaak te zijn; maar diegenen die door de aktie van de T.U.V. onrechtstreeks aanzienlike dividenden hadden ontvangen, waren niet alzo plichtvergeten Dr. Wybau en zijn helpers niet extra indachtig te zijn.

Op de lustrumfeesten heerste een geest van kordate kameraadschap: alle over de rivaliteit heen fijne gezelschapsmensen. Op het uur der toasten na het galadiner, dronk de fochaanse voorzitter op het heil der teutoonse vaderlanders, loofde hun

* Officieel noemt men in Fochanije een generaal steeds Zijne Krijgskundigheid de generaal Zo en Zo. Deze uitdrukking evenwel is nog niet in de gewone taal overgegaan.

[p. 26]

arbeidskracht, waarbij hij bondig summeerde het door de teutoonse vaderlanders gepresteerde van af de aanslag op de notaris en de zeepzieder, - bij dit souvenir werd nog eens hartelik gelachen; niet het minst verheugde zich daarbij Marrès, de dichter met de diep violette tulpen, - tot het schaken, zo drukte de voorzitter zich uit, van de redoute Ronveau. Hij sloot zijn toast met de wens uit te drukken dat de teutoonse vaderlanders weldra hun dierbare imperator-rex zouden mogen terugzien; om dit te verwezenliken en waar het nodig zou blijken, mocht op de hulp der fochaanse vaderlanders worden gerekend. De voorzitter van de teutoonsnationale partij bedankte de spreker; ook hij drukte zich ongedwongen en kameraadschappelik uit, beter: gemütlich. Verscheidene redenaars nog maakten de lof van Dr. Erich-Carl Wybau. Ook brachten de heren deelnemers aan het lustrum een bezoek aan het prachtig mausoleum der beide eerste nationaalhelden sedert het bestaan der T.U.V. Op hun graf werden bloemen gelegd door de teutoonse afvaardigingen en door de direktie van de T.U.V.; alleen om de fochaanse bevolking niet te kwetsen had men bij de bloemen de strik met de namen der huldigers weggelaten.

Slechts éen onaangenaam incident onderbrak de voor het overige continuele vreugde der feeststemming van dit lustrum. Op de algemene vergadering betoogde een fochaans zwaarindustrieel dat, nu de gewenste resultaten waren bereikt, de T.U.V. maar moest worden ontbonden. Hij zeide: ‘De vaderlanders hebben tans in beide rijken het bewind in handen; wij hebben tans een sterke natie en een sterk leger. Bijgevolg beantwoordt de T.U.V. niet meer aan een noodzakelikheid. Integendeel: deze maatschappij kan slechts de uiteindelike doeleinden der vaderlandsliefde schadelik zijn. Nadat wij gemeenschappelik dit hebben bereikt onze volken terug te winnen voor het vaderlandse doel, is het ogenblik gekomen afscheid te nemen: elke staat weze van nu af voor zich en enkel voor zich verantwoordelik.’ Deze rede oogstte bar weinig bijval; zij getuigde ook psychologies van een slechte blik, daar zij daarvan geen rekening droeg dat de invloed dewelke vijf jaar van de T.U.V. was uitgegaan de schilden had verhangen, namelik zo dat tans het volk de rol van Pameelke had overgenomen, terwijl deze Pameelke zich opperbest thuis voelde in de rol van internationaal trustman der vaderlandsliefde. Het was dan ook genoeg dat Dr. Wybau schetsmatig de toestand van voor vijf jaar weer levend maakte om alle aanwezigen het kippevlees op het lijf te jagen. Doch op de man afgaande betoogde Wybau: ‘In zover heeft de achtbare interpellant gelijk dat inderdaad de T.U.V. gerust kan worden opgelost zonder dat wij, vaderlanders, daarvan onmiddellik de schadelike gevolgen zouden dragen. De massa is voorlopig goed op dreef. Vijf jaar geleden was zij ook integendeel reeds een heel eindje op de internationalistiese weg. Maar de massa is tans dáárom goed op dreef en blijft op de goede weg omdat wij, met de noodzakelike hardnekkigheid haar wijzen op de schadelike gevolgen van een niet vaderlandse houding. Wij zitten met de karwats achter haar. Doch laat de karwats vallen. Niet dadelik zal de menigte bemerken dat er geen karwats meer achter haar is, neen, maar eindelik zal zij dit

[p. 27]

toch doen. Wat dan? Ja, wij hebben de macht en het staat buiten twijfel dat wij, waar wij oproerige stemmen horen, vooreerst niets hebben te vrezen. Onze macht evenwel, onze materiële macht is het volk zelf. Ten lange laatste houden wij deze stof niet meer in bedwang zonder deze morele macht: bij de menigte het bewustzijn, het onuitwijkbare feit dat het offer moet worden gebracht. Ontbindt de T.U.V.: onze legers blijven uiterlik gezien net zo sterk als te voren; doch door dit ontbinden is het sloopwerk alreeds begonnen. Het betekent naar Capoua gaan. U kunt het ten slotte net zo goed wagen als Hannibal. Mijn mening echter is deze: de T.U.V. zou een blijvend organisme moeten wezen; ja, niet het minst in oorlogstijd is zijn bestaan gewettigd. Wat denkt u van een vrolike oorlog met afwisselende schending van het volkerecht nu eens door het fochaanse leger, dan weer door het teutoonse? U vermoedt niet welke mogelikheden in de trust steken. De trust kan al naar wens een oorlog verkorten of bestendigen. En, het gewichtigste misschien, de trust kan het einde van de oorlog derwijze regelen dat zelfs de overwonnene vaderlandse regering niet meer zou moeten vrezen voor een revolutie; integendeel glorierijk aan het bewind zou kunnen blijven, wat ook voor de overwinnende natie belangijk. Bij een revolutie in het land van de overwonnene partij heeft de overwinnaar geen belang, immers de brand in het huis van de buurman. En positief gezien is het voor de overwinnaar toch ook van belang dat de partner, zo gauw als 't gaat, weer te been zij. Boven de naties, boven de wisselvalligheden van vrede en oorlog verheven, zou de T.U.V. moeten zijn de regelaar die ons toelaat eeuwiglik in handen te hebben Europa's lot. Hij zou moeten zijn der staten metafysis. Ongeveer wat, volgens de grote Lionardo, de noodzakelikheid is in de natuur: maëstra e tutrice, tema e inventrice, freno e regola eterna.’

Even wachtte Wybau, dan besloot hij in een glimlach:

- De vergadering mag wel tot morgen worden geschorst, niet waar mijnheer de voorzitter? Wij tilden voor vandaag reeds het nodige kwantum zware theorieën. Willen we een wandeling door Montparno maken? Ik heb u een kleine verrassing weggeleid moet u weten, een kabinetstukje waarvan ik hoop dat het u steeds als souvenir aan dit eerste lustrum mag bij blijven. Niets: een spel, maar geest is niets dan spel.

Inderdaad pas op straat vroegen de heren van het lustrum zich af: wat heeft dat te betekenen? - Er heerst in de straten van Montparno een gans ongewone opschudding. Mekaar onbekende mensen staan drukpratend in groep; je ziet deernen en mondaines vertrouwd maar tevens opgewonden in éen gezelschap. Gebaren: het achtste wonder was gebeurd. Wanhopige gebaren: het achtste wonder was een vreselik wonder. In de café's staan de kellners met de klanten te praten. De autobussen hebben midden-rit halt gemaakt; ook de chauffeurs en de ontvangers zijn gevat in de algemene opschudding. De stations van de ondergrond verlaten. En aanhoudend hoor je: Neiffeltoren. Neiffeltoren? de beroemde Neiffeltoren. Nou ja, wat is er met de Neiffeltoren. Tot de heren vlak tegenover het gebouw ‘Gazette du Soir’ zijn gekomen. Daar heb je 't: in monsterlichtletters. En je hoort de

[p. 28]

woede en de wanhoop van het volk. Een oude heer heeft een toeval. Het ganse plein éen kreet: de Moffen hebben de Neiffeltoren gestolen! Waar je ook gaat treft je deze wanhoop en deze verslagenheid. Je krijgt de indruk dat nooit een nationale ramp door een volk zo diep werd meegeleefd. Dring je binnen een huis, zo ligt het een kolk wanhoop of in geslagenheid geluidloos. Alle tegenwoordigheid van geest is uit de mensen geweken. Daar heb je een man die een krant koopt en voortholt, het bankje aan de krantevrouw latend. Hier heb je krantejochies die geen geld aannemen. In dit café zitten de klanten op de tafels en hebben hun verfrissingen op de stoelen. Er zijn dames die, nog voor de toilettafel toen ze het nieuws vernamen, zich de ogen hebben roodgeverfd en de lippen zwart met loodblauwe schaduw daarrond. Een dame is zo: hoed, peignoir, éen schoen en éen toffel. Van de kou merkt zij niets en geen mens doet haar opmerken dat zij zich waarschijnlik zeer heeft gehaast. Heel natuurlik deelt zij in de algemene opschudding; niet éen die er aan denkt van de gelegenheid gebruik te maken. Geen enkele portefeuille wordt gestolen. Niets buiten wanhoop, woede en verslagenheid.

- Maar dáár staat de Neiffeltoren, schreeuwde plots ontwakend Pameelke, fier deze poedelnaakte waarheid alleen te hebben gevonden.

- Balk nou niet zo luid, zei Wybau kalm, als de mensen het horen, schreeuwen ze chorus: au poste en dan hebben we weer een hele boel last.

- De waarheid... deed Pameelke schuchter.

- Larie. Kijk.

De mensen staan vlak vóór de Neiffeltoren. Krantevrouwen roepen: de Neiffeltoren gestolen! Iedereen is het zo: de Neiffeltoren is gestolen. Grauw staat de Neiffeltoren in machteloze realiteit. En de markonisten, uit het rumoer van de straat gekomen, seinen van het Neiffeltoren-station uit: de moffen hebben de Neiffeltoren gestolen.

De menigte was gans in de wereld van Pameelke, de idealistiese vaderlander, overgestapt.

- Nou wat zeg je daarvan, vroeg Wybau Pameelke.

- Vreselik leuk. Buitengewoon. Zoiets had ik niet verwacht.

- Verwachten is steeds verkeerd, Pameelke, precies als wachten. Menselik gezien: het een impliceert het ander. Wanneer je niets verwacht, dan wacht je ook niet, dan doe je iets, bijzaak wat. ‘Het ongeluk dezer mensen bestaat daarin dat zij niet stil en alleen in een kamer kunnen blijven.’ Neen, voorwaar deze Pascal'se wijsheid is niet voor mij. Doen, al weet je dat al je doen slechts gedoe is.

- Wie is die Pascal, doctor?

- Dezelfde die zei: Herken u zelf. Maar toen hij dit zei was hij veel jonger. Van daar die overmoed.

- Jij weet alles, Wybau... Zeg 'ns...

- Nou.

- Ga jij vanavond naar de meissies?

- Heb je dan nog niet begrepen, o mens Pameelke, dat ik niet hou van surrogaat?