Den vaderland getrouwe. Uit het dagboek van een journalist

[p. 565]

Den Haag - 17 oktober 1972

Het is met het gevraagde onderzoek van de Rijkscommissie voor Vaderlandse Geschiedenis onder het bewind-Biesheuvel slecht verlopen.

Talloze malen heb ik persconferenties in Den Haag bijgewoond en Biesheuvel gevraagd of en wanneer hij een besluit dienaangaande zou nemen. Hij had steeds een ontwijkend antwoord. Soms deed hij mijn vraag en bagatelle af. Daarom heb ik hem eens privé geschreven, dat andere journalisten hem publiekelijk in zijn hemd zetten, wat mij een koud kunstje leek met zijn onzalige gezanik, maar dat een dergelijke handelwijze in het openbaar in strijd was met mijn opvattingen van wat wél en niet kon. Maar dat het mijns inziens wel droevig was gesteld met de democratie in Nederland, dat, wanneer een invloedrijke commissie uit het parlement om een wetenschappelijk onderzoek vroeg over een belangrijke periode uit de vaderlandse geschiedenis, hij, de open democraat Biesheuvel, er met de pet naar gooide en zich meende te kunnen permitteren om het verzoek te negeren.

Aanvankelijk heeft de regering-Biesheuvel inderdaad een vaag advies gevraagd aan professor dr. F.W.N. Hugenholtz, van het Instituut voor de Vaderlandsche Geschiedenis in Utrecht. De heer Hugenholtz deelde mij telefonisch mee, dat de commissie zeker een dergelijk onderzoek zou kunnen uitvoeren, maar dat de regering zich bereid diende te verklaren alle betreffende stukken aan de commissie ter inzage te geven.

De aarzeling van Biesheuvel om de documenten betreffende Nieuw-Guinea voor bestudering van de geschiedenis van die periode niet vrij te geven scheen op de Kafkaeske gedachte gebaseerd, dat de macht over het controleerbare in geheimhouding zou liggen. Maar geheimhouding voor hoe lang? Nam de Kamer het wetje van 25 jaar de portefeuilles gesloten houden aan, om er op toe te zien dat zij, die ook in het parlement mede verantwoordelijkheid hebben gedragen voor wat fout ging, te vrijwaren van critiek tot ná hun verscheiden? Dan zou het de hoogste tijd worden dat deze wet, waarbij 25 jaar geen geheime regeringsdocumenten openbaar gemaakt zouden mogen worden, bij acclamatie wordt ingetrokken.

Het enige parlementslid dat een poot uitstak was de heer Van der Spek (psp) die op 27 september 1972 blijkbaar van mening was dat het getraineer van Biesheuvel lang genoeg had geduurd en daarom schriftelijke vragen aan de regering stelde. Vandaag, op 17 oktober 1972, acht en een halve maand nadat het verzoek door de commissie uit het parlement was gedaan, schreef de minister van Onderwijs en Wetenschappen - je moet het lef maar hebben - namens de regering-Biesheuvel, de onderstaande brief aan de voorzitter van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken, de heer Van der Stoel:

‘Op 1 februari 1972 heeft uw commissie zich in meerderheid uitgesproken voor een onderzoek naar de achtergronden van het Nieuw-Guinea-beleid 1949-1962, waarbij dan met name ook aandacht zou moeten worden besteed aan de Nederlands-Indonesische conferentie van 1955 en de houding van de Amerikaanse regering in de kwestie

[p. 566]

Nieuw-Guinea.

Na overleg met u heeft de Regering zich op deze wens van uw commissie beraden en o.a. ter zake het advies ingewonnen van de Rijkscommissie voor Vaderlandse Geschiedenis. Daarbij is gebleken dat bij een dergelijk onderzoek - nog afgezien van de wijze waarop de resultaten daarvan zouden worden vastgelegd: in een bronnenpublikatie of anderszins - wil het wetenschappelijk verantwoord zijn, de onderzoeker onbelemmerd toegang dient te krijgen tot alle documenten die zich bevinden in Nederlandse overheidsarchieven, hetzij van Nederlandse herkomst, inclusief de notulen van de Ministerraad, hetzij van buitenlandse origine.

De Regering kan aan deze voorwaarden niet voldoen. Notulen van de Ministerraad die jonger zijn dan 25 jaar zijn niet toegankelijk, behoudens in het geval van een regeringsopdracht, naar aanleiding van gemeen overleg met de Staten-Generaal. Een besluit tot verkorting van de termijn van 25 jaar is in voorbereiding. Deze omstandigheid is in het onderhavige geval echter niet relevant, omdat de Regering met betrekking tot het onderzoek dat hier aan de orde is gesteld het bovendien bezwaarlijk acht, documenten van buitenlandse herkomst toegankelijk te stellen en recente stukken die de belangen raken van Indonesië c.q. aldaar woonachtige personen.

Op grond van de bovenstaande overwegingen moet ik u berichten, dat een historisch-wetenschappelijk onderzoek als door uw commissie wordt voorgestaan niet te realiseren is en dat derhalve aan uw verzoek niet kan worden voldaan.’

De figuur, die dergelijke brieven schreef, zou 1 september 1973 vice-voorzitter van het Verbond van Nederlandse Ondernemingen (vno) worden, waarvan hij op 1 januari 1974 betaald voorzitter wordt. De Vakbeweging, het orgaan van het nvv, raamde, dat de benoeming tot ‘full-prof’ van het vno de heer Van Veen een jaarsalaris van een ton of 150.000 gulden zou gaan opleveren.

In ieder geval stemde de vaste Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken op 11 september 1973 met 11 tegen 7 stemmen om zich niet bij de kletsmeierige brief van deze meneer zonder meer neer te leggen.