'Tell me who your friends are...'

[p. 70]

Dr. Bob Tapiheru

De eerste keer, dat ik Bob Tapiheru ontmoette, was tijdens het staatsbezoek van President Sukarno aan West-Duitsland in Mei 1956. Ik sprak hem onlangs nog telefonisch op 15 oktober 2002 ter gelegenheid van zijn 80ste verjaardag. Bob was in 1956 een nog jonge diplomaat en persoonlijk assistent van de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, dr. Ruslan Abdulgani. Eind vijftiger jaren zond President Sukarno dr. Zairin Zain, die in Leiden Economie had gestudeerd, als ambassadeur naar Bonn. Tapiheru kwam met hem mee. Omdat John F. Kennedy tot President werd gekozen en op 21 januari 1961 zijn intrek nam op het Witte Huis, verplaatste Bung Karno dr. Zain naar Washington, alwaar hij tegenspeler zou worden van dr. J.H. van Roijen, die eens de nog jonge Zain de beginselen van de diplomatie bijbracht. Bob ging mee naar de residentie van

[p. 71]

de ambassadeur aan Tilden Street in Washington dc als diens bijzondere assistent en rechterhand. Het was in die jaren 60, dat Bob en ik vrienden werden. Het geschil over Nieuw-Guinea stond toen op het punt in een regelrechte conflictsfeer terecht te komen. Ik stond in die tijd al vijf jaar in direct contact met de groep Rijkens, onder voorzitterschap van Paul Rijkens, voormalig ceo van Unilever. Samen met dr. Emile van Konijnenburg, vice president van de klm, en dr. Koos Scholtens, directeur van de shell, vormde dit driemanschap het politbureau van een gezelschap van zakenlieden en hoogleraren, dat een einde aan de conflictsfeer met Indonesië wilde maken. Ik had sinds 1956 als journalist deel uitgemaakt van deze groep en in overleg menige geheime missie uitgevoerd. Volgend op de komst van dr. Zain in Washington werd ook mijn indirecte lijn naar president Sukarno hersteld, door de absolute vertrouwenspositie, die de ambassadeur bij ‘de oude heer’ in nam.

De nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, dr. Subandrio, die ook de touwtjes van de Indonesische cia in handen had, verbood alle niet door hem gesanctioneerde contacten met het Indonesische staatshoofd. Laat staan met mij, die op verzoek van Den Haag in Indonesië op de zwarte lijst stond. Gelukkig was de Indonesische permanent vertegenwoordiger bij de United-Nations, Sukardjo Wirjopranoto, eveneens een persoonlijke vriend. Zo is het voorgekomen, dat de ambassadeurs Zain en Sukardjo mij in alle vroegte naar het appartement van President Sukarno in de Waldorf Astoria Towers smokkelden, om de waakhonden van Subandrio te ontwijken, opdat ik mijn oude vriend uit 1956 in Rome weer zou kunnen ontmoeten. In de reeds verschenen delen dagboeken van 1956 tot en met 1966 zijn alle details over mijn ontmoetingen en gesprekken met Bung Karno op datum en uur vermeld. Bob Tapiheru, die in 2002 nog altijd nabij Bonn in Duitsland woont schreef het volgende.

Willem Oltmans pakte de kwestie Nieuw-Guinea op radicale wijze aan. In 1957, toen de Nederlandse pers weigerde zijn artikelen over het geschil met Indonesië te publiceren, nam hij het driftige besluit om vanuit Jakarta een Adres aan de Staten Generaal in Den Haag te sturen. Hij en 400 medeondertekenaars bepleitten een andere aanpak van de betrekkingen met Indonesië en een overdracht van Nieuw-Guinea. Dit leidde tot de beschuldiging in Nederland, dat hij een landverrader was. Terugblikkend was de analyse van

[p. 72]

Oltmans de juiste. De regering Kennedy eiste het vertrek van Nederland uit Irian-Barat. De overdracht geschiedde reeds in 1962 in de un Veiligheidsraad.

Oltmans bewandelde soms kordate en directe wegen om zijn doelen te bereiken. Dit kwam hem op menige reprimande van de bij uitstek politiek denkende, en diplomatiek optredende, ambassadeur Zain te staan. Deze riep hem dan toe, ‘bedenk maar mijnheertje, zolang ik nog boos op je word tel je nog mee.’ Hij waardeerde Oltmans visie op de noodzaak van de verbetering van de betrekkingen tussen Den Haag en Jakarta. Maar Willem opereerde op eigen houtje, wat dikwijls ergernis aan Indonesische zijde veroorzaakte. Zo besloot hij Walt Rostov, de veiligheidsadviseur van jfk te bezoeken. Hij adviseerde hem vervolgens schriftelijk te rade te gaan bij de groep Rijkens teneinde de wortels van het Indonesisch Nederlandse conflict beter te begrijpen. Hij lichtte professor Rostov bovendien mondeling toe, dat prins Bernhard - en uiteraard koningin Juliana - van een en ander exact op de hoogte was als intieme vriend van Paul Rijkens. zkh prins Bernhard werd inderdaad door het Witte Huis geraadpleegd. Toen president Sukarno 24 april 1961 een officieel bezoek aan President Kennedy bracht, bleek de weg vrij gemaakt voor een regeling van het Irian-Barat conflict tussen Indonesië en Nederland. Er was die dagen serieus sprake van een strikt geheime ontmoeting in Washington tussen President Sukarno en prins Bernhard.

Oltmans gaf die jaren lezingen in Amerika. Hij bracht met sommige uitspraken mijn ambassadeur soms in de grootste verlegenheid. Op 5 april 1961 had hij Walt Rostov op het Witte Huis bezocht om hem zijn memorandum inzake Irian te overhandigen. Rostov zei bij die gelegenheid tegen hem dat President Sukarno rekening moest houden met de aanwezigheid van de zevende vloot in zuidoost Azië. Oltmans gebruikte deze uitlating prompt als thema tijdens een lezing voor een Universiteit in Michigan. The Associated Press verspreidde de tekst van de lezing van Oltmans. In Jakarta werd er onmiddellijk door generaal Nasution op gereageerd. Ambassadeur Zain kwam onder krachtige druk te staan om de contacten met Oltmans te verbreken. Maar dr. Zain kende Willem voldoende om te weten dat hij de uitspraak van Rostov niet

[p. 73]

had verzonnen. Hij was trouwens de eerste die ermee bij hem op de ambassade was gekomen. De ambassadeur lichtte hierover zijn regering in. Maar Willem was journalist en gebruikte de informatie in een lezing.

Willem is een vierde generatie Nederlander met een sterk Indonesische verleden. Zijn vader en grootvader waren te Semarang geboren. Zijn overgrootvader, Alexander Oltmans, was van 1864 tot 1889 te Semarang president comité Nederlands Indische Spoorwegen. Hij was grootgebracht in een typisch koloniale Indische familie. Hij had door deze achtergrond bij Indonesiërs veelal een streepje voor. Zijn afkomst heeft ongetwijfeld ten zijne gunste gewerkt in zijn vriendschap met Bung Karno. Willem heeft een rol gespeeld bij de oplossing van de kwestie Nieuw Guinea. Ik herinner mij, hoe ambassadeur Zain hem voor zijn inzet wel eens heeft bedankt. Hij waarschuwde hem echter tegelijkertijd om nooit te verwachten, dat Indonesië hem hiervoor ooit dankbaarheid zou betonen. Hij zou zelfs tot 1994 in Jakarta worden geweerd. De geschiedenis kan wreed zijn.

Dr. Bob Tapiheru.