Memoires 1990-C

[p. 119]

Amsterdam

13 december 1990

Amerbos

Altijd weer een vreemde gewaarwording om in een leeg huis dat eens mijn lievelingsplek was terug te komen.

Lennaert Post haalde me van Schiphol af. Hij gaat naar Johannesburg en zal bij Peter en Edwin logeren.

Er lag een brief van Rooth & Wessels van 23 november 1990, dat een aanvraag is ingediend bij de Reserve Bank om 37.500 gulden naar Amsterdam over te maken, maar ik heb nog geen cent, drie jaar nadat ik het geld had moeten ontvangen. Ook geen woord over de 15.000 rand die ik indertijd over liet maken voor juridische kosten (en terug zou krijgen) maar wel een nieuwe rekening van 2.357 rand van Rooth & Wessel voor aanvullende kosten. Ze zijn bewust bezig me te ruïneren. Maar hoe gaat dit in zijn werk?

Er wachtte een brief van Hermann von der Dunk. Hij spreekt over ‘rouwkost in mijn herinneringen’. Ik zal best eens hier en daar zaken hebben aangeroerd - de operatie van Berties hond Lola - die op het eerste gezicht weggelaten zouden hebben kunnen worden. En toch wil ik een zo volledig mogelijk beeld handhaven van ‘de burger Oltmans’ in de tweede helft van de twintigste eeuw. Bovendien moet je het hele dagboek echt kennen om waar te nemen waarom sommige details juist wel werden opgenomen, die voor de oppervlakkige lezer eerst niets lijken te betekenen.¹⁴⁵

J.A.A. van Doorn beantwoordde mijn brief die ik in solidariteit aan hem stuurde vanwege de bezopen beslissing van Ben Knapen ten aanzien van een artikel wat hij voor nrc Handelsblad had geschreven.¹⁴⁶ Het gaat dus om Van Doorns mening inzake Israël, dat men daar niet de werkelijkheid van de Palestijnse wanhoop onder ogen wil zien. Hij sprak ook over ‘zelfcensuur van joodse journalisten’, waarop een stortvloed van reacties van lezers volgde (dit gewraakte artikel verscheen 18 oktober l.l.). Van Doorn had natuurlijk geen zin om in zijn vrijheid van meningsuiting zich onder druk van wat Henk Hofland eens

145 Zie bijlage 41.

146 Zie bijlage 42.

[p. 120]

‘de onverdraagzame abonnee’ noemde, te laten kapittelen. Hij zendt me zijn afscheidsbrief na ontslag te hebben genomen, die zijn krant weigerde af te drukken. Wel had de krant op 1 november een korte eigen mededeling.

Columnist J.A.A. van Doorn vertrekt

De heer J.A.A. van Doorn, die sinds 1982 wekelijks op de opiniepagina van deze krant heeft geschreven, heeft ons meegedeeld zijn medewerking met ingang van heden te beëindigen naar aanleiding van de hoofdredactionele verklaring over twee van zijn bijdragen, die op 30 oktober j.l. op deze plaats is afgedrukt.
De heer Van Doorn heeft de distantieverklaring van de hoofdredactie gekwalificeerd als een vorm van redactioneel toezicht en haar onaanvaardbaar genoemd, omdat hij zich daardoor in zijn vrijgheid als columnist voelt aangetast.

De Hoofdredactie

Twee dagen eerder had de hoofdredactie een afschuwelijke verklaring in de krant gezet:

Vrijheid en betamelijkheid

Een van onze columnisten, J.A.A. van Doorn, heeft op deze pagina in de krant van 18 oktober geschreven over Israel dat niet in staat is de werkelijkheid van de Palestijnse wanhoop onder ogen te zien. Hij repte daarbij echter ook over zelfcensuur van joodse journalisten en had het in een passage in dit verband over ‘de joodse journalisten’. Er kwam een stortvloed aan reacties en vorige week donderdag reageerde Van Doorn met een reeks citaten om zijn stelling van joodse zelfcensuur te onderstrepen.
De vrijheid van columnisten is in deze krant een groot goed. Soms zijn wij het eens met columnisten en soms ook niet, maar het brede spectrum aan opinies en invalshoeken ervaren wij, en naar wij weten ook de lezer, als stimulerend. De kwaliteit van een samenleving kan slechts bestaan bij de kwaliteit van het debat dat wordt gevoerd en daarvoor is een voortdurende wisseling van argumenten een voorwaarde. Bijdragen op deze pagina vertegenwoordigen per definitie niet de mening van NRC Handelsblad, tenzij zij worden afgedrukt in de rechterkolom onder het vignet van Lux et Libertas.
Maar uiteindelijk is het deze krant die artikelen afdrukt, ook die van columnisten. Dat is ook gebeurd met het artikel van 18 oktober. Wij zijn daarvoor verantwoordelijk en betreuren de publikatie.
De suggestie van sommige briefschrijvers als zou Van Doorn antisemiet zijn, wijzen wij van de hand.
Te gemakkelijk kan zo'n scheldwoord mensen monddood maken en een sfeer van intimidatie verspreiden. Maar formulering en toonzetting van Van Doorns stuk en diens daarop volgende dupliek waren van dien aard dat naar onze mening de grenzen van betamelijkheid zijn overschreden.
De Hoofdredactie

[p. 121]

Alle klootzakken, inbegrepen Hofland, die tot die redactie behoren, hebben gezwegen. Knapen is natuurlijk een ‘bruikbare’ hoofdredacteur voor Den Haag, na Woltz en na Spoor helemaal. Ik lees zijn Van Doorn in israëlisch zelfbedrog van 18 oktober. Ze hebben 19 oktober meteen Gijs Schreuders in dezelfde krant laten verklaren dat Van Doorn zich aan antisemitische stereotypen bezondigde. Op 25 oktober heeft Van Doorn daarop een uitvoerige repliek geschreven, die blijkbaar zijn standpunt in de ogen van de pro-Israël-mierenneukers nog onaannemelijker heeft gemaakt. De hele affaire doet me denken aan mijn ervaring met het Algemeen Dagblad, onder leiding van Ron Abram. Nadat ik de psychohistoricus en psychiater Howard Stein, professor van Medical Psychiatric Anthropology aan de Universiteit van Oklahoma had geinterviewd, werd ik permanent door die krant niet alleen van haar pagina's geweerd, maar ook permanent gesaboteerd. Professor Stein had in 1978 judaism and the group-fantasy of martyrdom: the psychodynamic paradox of survival through persecution gepubliceerd.¹⁴⁷ Stel je voor dat Van Doorn - of ik - een analyse van deze Joodse professor Stein ooit ergens zouden hebben gepubliceerd in dit land met zijn Israël-complexen. Waar kwam die Gijs Schreuders zo deksels vlug vandaan? Ze staan altijd in het gelid hier om iedere kritiek op Israël meteen te pareren.

Twee lieve brieven van Karina Sukarno liggen op me te wachten.¹⁴⁸ Ze zegt dat ze nu eindelijk het leven van een college-student leeft, onafhankelijk van vriendjes of haar moeder. Omdat ze communicatie studeert en momenteel werkt bij de Boston Herald, stuurde ik haar een voortreffelijke artikel van Norman Cousins, the communication collapse.¹⁴⁹ Cousins' buurmeisje kreeg een schoolopdracht om in een half uur een essay te schrijven van 500 woorden. Hij is van mening dat een goede tekst, en goede communicatie in het algemeen, een zorgvuldig proces van gedachten vraagt. Scholen zouden volgens hem met deze tijdslimiet inzetten op snelheid in plaats van inhoud. Het goed leren omzetten van gedachten in tekst, is volgens hem een even belangrijk aspect van het onderwijs als wiskunde en biologie.

Premier Lubbers, vicepremier Kok, minister Van den Broek en minister Ter Beek van Defensie hebben overlegd hoe zij Washington en Londen in de Golf kunnen helpen in een komende

147 The Journal of Psychohistory, herfst 1978, vol. 6, no. 2.

148 Zie bijlage 43.

149 Time, 17 december 1990.

[p. 122]

oorlog tegen Irak. Den Haag zal meedoen aan de levering van munitie en elektronisch oorlogstuig. Van den Broek zei ‘krachtig voorstander te zijn’ van grotere Nederlandse militaire activiteit in de komende confrontatie in de Golf. Ook Weisglas (vvd), altijd op de barricades voor het gedachtegoed van Buitenlandse Zaken en de Haagse rode knop, wil als gewoonlijk dat Den Haag Washington en Londen steunt.

In Koeweit hebben Iraakse militairen het interieur van de woning van de Nederlandse ambassadeur Joop Veling totaal vernield. Nauwelijks te verwonderen na de houding van Den Haag en de vele vermaningen aan het adres van Bagdad door Hans van den Broek en consorten.

John van Haagen schrijft met zichzelf in het reine te zijn gekomen, al vraagt hij zich af of dit door gebrek aan een alternatief komt.¹⁵⁰

Heb Barry van der Hoven in Pretoria mijn standpunt in een fax uiteen gezet, met kopie aan Gerrit Olivier. Er is nog steeds geen cent overgemaakt van de overeengekomen bedragen in de zaak Rautenbach.

De voorzitter van de kgb, Vladimir Krjoetsjkov heeft laten weten dat bepaalde ‘specialized agencies’ (cia, etc.) decennia lang een geheime oorlog tegen de Sovjet Unie hebben gevoerd. ‘Democracy and glasnost will remain just beautiful words unless there is law and order in society.’ De kgb gaat optreden tegen samenzweringen van buitenaf die de ondermijning van de ussr beogen. Daar is hij knap laat mee. Het is al te laat.

Oud-minister en navo-commandant Alexander Haig heeft weer eens de afgezaagde vergelijking van Hitler en München

150 Zie bijlage 44.

[p. 123]

uit de kast gehaald om te bepleiten dat oorlog tegen Saddam Hoessein onvermijdelijk is.¹⁵¹ Haig zegt dat de vs nooit een duidelijk doel hadden in Vietnam en om die reden kon de anti-oorloglobby uiteindelijk overwinnen en werd de strijd afgeblazen. Onzin. Eisenhower, jfk en lbj zonden honderdduizenden soldaten naar Saigon om het communisme te stoppen, zoals in Korea. Maar dat is deze zenuwpees nu vergeten.

Nu weten de vs exact waarom ze Saddam op zijn bek willen slaan, aldus Haig. De wettige regering van Koeweit moet terugkeren en Amerikaanse levens en belangen in de Golf moeten worden veiliggesteld. Het is Irak (natuurlijk) dat Washington dwingt om een oorlog te beginnen. Deze man stond eertijds aan het hoofd van de navo, en was een van de voornaamste schuinsmarcheerders in het Witte Huis onder Richard Nixon.

Mandela bezocht het township Thokoza nabij Johannesburg en is door woedende Zoeloes en aanhangers van Mangosuthu Buthelezi weggejaagd. Hij werd uitgescholden, er werd met vuisten op zijn auto gebonkt en er waren anti-anc-spandoeken.¹⁵²

151 The New York Times, 10 december 1990.

152 nrc Handelsblad, 13 december 1990.

14 december 1990

Je kunt hier alleen even de polder in wanneer het een moment niet regent. Holland is een moeras.

Jan Foudraine belde. ‘Ik omhels je uit liefde,’ zei hij, wat ik altijd herken als overblijfsels uit Poona. Ik word er in ieder geval niet warm of koud van.

Ook Jan Greven van Trouw zond weer eens een door mij ingezonden brief retour.¹⁵³ Dat Boudewijn het slimmer aanpakte dan Beatrix kan hier niet in de krant.

Hans Warren heeft Geheim dagboek 1963-1970 gepubliceerd, het achtste deel.¹⁵⁴ Carolien Zilverberg schrijft er uitgebreid over in nrc Handelsblad.¹⁵⁵ Zo gaat dit in Nederland. Warren botste niet met Luns.

Uit het colofon van de hp/De Tijd blijkt dat Henk Hofland Jr. nu medewerker van het blad is geworden. Wel ja.

Desi Bouterse wil naar Nederland komen en hiervoor een visum aanvragen. Hij zou op de terugweg uit Ghana ook met de Nederlandse pers willen spreken.

153 Zie bijlage 45.

154 Hans Warren, Geheim dagboek 1963-1970, Bert Bakker, Amsterdam, 1990.

155 NRC Handelsblad, 14 december 1990

[p. 124]

15 december 1990

Ernst van Eeghen heeft de voedseltekorten in de ussr ‘een bedreiging voor de wereldvrede’ genoemd. Hij heeft vara's Achter het nieuws voor zijn karretje gespannen en heeft samen met Marcel van Dam en Han Lammers de pers te woord gestaan. De Volkskrant noemt hem ‘een Ruslandkenner bij uitstek.’ Ik weet maar al te goed wat deze expertise betekent, want ik heb er met mijn neus op gezeten. Er komt een vara-campagne voor voedselhulp aan de Sovjet Unie.

Bezocht Cees en Carla Meijer, mijn voormalig hoofdredacteur en vriend van dagblad De Typhoon, met wie ik jarenlang heb samengewerkt, ook vanuit New York. Hij lijdt al jaren aan de gevolgen van een beroerte. Jan Kees, de trots van zijn vader, liep eveneens binnen en studeert voor notarisklerk. Hij woont al zes jaar samen met een meisje dat hij ontmoette toen hij vijftien was. Zoon Bart probeerde op zijn achttiende verjaardag zelfmoord te plegen. Hun dochter is getrouwd en woont in Japan. Ik gaf Cees het boekje met Foudraine. Vreselijk om hem in deze toestand te zien. En dit duurt al jaren.

George Bush is woedend geworden omdat Saddam heeft gezegd geen tijd voor een bezoek van James Baker te hebben, terwijl hij wel tijd had om Edward Heath, Willy Brandt en Kurt Waldheim te ontvangen.

Op een topconferentie in Rome zijn alle eeg-lidstaten het eens geworden om de sancties tegen Zuid-Afrika te verlichten.

Ies Lipschits schreef, dit vergat ik te melden, dat hij eerst de statuten wil lezen van de stichting die mijn Memoires zal moeten uitgeven. Hij zegt tenminste niet al bij voorbaat nee, zoals Hermann von der Dunk.

Hans de Koster, oud-inlichtingendienstfiguur en minister van Defensie viel in nrc Handelsblad Henk Hofland aan, die de Gladio-idioterie van de Amerikanen in ons land schijnt te hebben vergeleken met indianenverhalen van het type Winnetou en Old Shatterhand. Het artikel van Hofland heb ik gemist. Koster is woedend over deze vergelijking en wijdde uitvoerig uit om het nut van Gladio uiteen te zetten.¹⁵⁶

Bouterse schijnt hoogst onbeschoft te zullen worden behandeld op Schiphol, ook omdat hij geen visum had gekregen. Hij zal anderhalf uur op doorreis naar Ghana hier stoppen. Frans Weisglas bemoeit zich er in het parlement als loopjongen van Buitenlandse Zaken natuurlijk ook weer mee. Denise de Hart zei vanmorgen: ‘Brunswijk is een zogenaamde rebel - ook al

156 NRC Handelsblad, 11 december 1990.

[p. 125]

ben ik goed met hem - en hij mag Nederland wel in.’ Ze haten in Den Haag Bouterse omdat hij een lange neus naar de haatdragende verliezers aan het Binnenhof maakt, het oude liedje trouwens.

‘Mijn reden om niet naar Irak te reizen,’ aldus Luns tegen Charles Sanders in De Telegraaf vandaag, ‘was de volstrekt verkeerde timing. De Verenigde Naties stonden op het punt de geweldsresolutie tegen Saddam Hoessein aan te nemen. Alleen een dwaas neemt op zo'n moment een vliegtuig naar Bagdad.’ Luns vertelt eveneens onlangs in het Kremlin een half uur met Michail Gorbatsjov te hebben gesproken. ‘Hoewel we elkaar nooit eerder hadden ontmoet, wist hij natuurlijk wel wie ik was. Hij wilde me onmiddellijk ontvangen. Hij stond er zelfs op. Gorbatsjov heeft eerlijke ogen. Ik vind het geweldig dat hij zo eensgezind is met het Westen over de Golfcrisis. En laten we eerlijk zijn, je kunt moeilijk van hem verwachten dat hij ook nog eens het Rode Leger richting Midden-Oosten stuurt. Laten we niet het onmogelijke van die man vragen. Laten we alsjeblieft reëel blijven.’

Wie had ooit gedacht ‘onze’ Luns aldus over een rasechte communist in Moskou te horen praten? Dat kan nu, aangezien Gorbatsjov bezig is de ussr in de soep te draaien. Dan laveert Luns vrolijk mee. Hij scheen ook te weten dat Wim Kok over zijn reis naar Bagdad had gezegd dat ‘de man met de snor’ (Luns) voortaan maar thuis moest blijven.

De Nieuwe Revu schrijft over de activiteiten van de bvd. Lectuur die me doet walgen, want we zijn machteloos tegenover het geheime gedoe. Docters van Leeuwen heeft op de kro gezegd dat honderdduizend van de 300.000 geheime persoonlijke dossiers zullen worden vernietigd. Het wordt voorgesteld alsof de democratische controle op de bvd volledig is, en het zijn juist de politici die zouden willen dat dossiers van min of meer verdachte personen worden vernietigd. Er wordt voor gezorgd dat niets meer van hun smerige streken achterhaalbaar zal zijn. De cowboys en Indiaantje-spelers hebben na de Tweede Wereldoorlog methodes ontwikkeld om hun spelletjes voort te zetten. Informatie hierover komt steeds meer boven water. Normaliter zouden dergelijke gegevens het land op de kop moeten zetten, maar iedereen slaapt er weer eens doorheen.

Mijn lyceumvriendje Wicher de Marees van Swinderen werkte op de Maliebaan in Utrecht bij Field Security, waar men zich bezighield met het oppakken van NSB'ers. Gerard Mulder heeft nu een pagina over een nieuw boek van Florrie Rost van Ton-

[p. 126]

ningen geschreven. Het zegt alles van de schijterigheid in de uitgeverswereld, dat dit historische verslag - al is het uit de kring van ‘de vijand’ - door ‘een jongeman in België’ moest worden uitgegeven. De ‘helden’ hier wilden er hun vingers niet aan branden. Hoezo branden? Ik wil deze ‘zwarte weduwe’ ontmoeten.

De olieproductie van de ussr zakt verder weg ‘door geldgebrek’, aldus nrc Handelsblad. Gorbatsjov heeft per decreet alle besluiten van de Sovjetrepublieken ongeldig verklaard en de economische controle naar zich toegetrokken. Het logische gevolg is dat producten nu in de eigen streken worden vastgehouden en de chaos nog groter zal worden. In Rome werd be sloten 1,7 miljard gulden voedselhulp aan de ussr te zenden, waarbij luidkeels werd geroepen dat het doel ervan was te helpen Gorbatsjov in het zadel te houden.

Ik geef Bagdad gelijk als ze zeggen dat Washington niet oprecht is, en dat de Amerikanen helemaal het recht niet hebben andere volkeren of naties bevelen uit te delen. Saddam en de zijnen hebben de gemene spelletjes van Bush & co. gewoon goed door en zijn niet van plan zich te laten omkopen of ringeloren, zoals de ‘broeder-Arabische staten’ maar al te graag doen. Koning Hoessein heeft hier ook geen trek in en ook hij kent de Amerikanen maar al te goed, maar het zal hem niet in dank worden afgenomen en hij zal in Jordanië onder dezelfde sancties komen te liggen als Irak.

Time, al jarenlang een wereldwijd ver spreid blad opgeleukt met oorlogs-omslagen en timmer-erop-reportages geeft al aan hoe het ultimatum aan Bagdad eruit ziet om de angst in Irak op te voeren. Generaal Peter de la Billière, de Britse commandant in Saoedi-Arabië - stel je voor, dat kan allemaal tegen hun broeders in Irak - zegt dat het maar een korte oorlog zal worden.

In Duitsland is prins Albert von Thurn und Taxis, hij is pas zeven jaar oud, een van de rijkste mensen in het land geworden na het overlijden van zijn vader. Hij bezit tussen twee en vijf miljard d-mark. Hij erfde het 500 jaar oude familieslot met 500

[p. 127]

kamers met een bibliotheek gevuld met 225.000 boeken. Het optrekje is groter dan Buckingham Palace. Zolang dergelijke toestanden normaal worden gevonden, is er geen hoop op een redelijke samenleving in de wereld.

William Styron schrijft: ‘Camus was a great cleanser of my intellect, ridding me of countless sluggish ideas.’ Depressie noemt hij ‘the process of meltdown’.

16 december 1990

Kon niet slapen en ging midden in de nacht naar beneden en noteerde:

1)	Ernst van Eeghen werd op 5 december in een hoofdartikel van nrc Handelsblad omschreven als ‘zakenman en filantroop’. Moet je de man kennen: een ordinaire leugenachtige schurk.
2)	Nu lees ik pas dat bvd-agenten zich presenteren als zakenlieden. Verrips, Keijer, Cranendonk, Van Reijen?
3)	Ik moet via zijn kantoor Stibbe & Blaisse proberen de ontbrekende 7.300 gulden die Keijer toezegde te zullen betalen, alsnog te innen.
4)	We zouden moeten uitzoeken welke journalisten hand- en spandiensten verrichten voor de inlichtingendiensten, zoals Robert van de Roer. Daarvoor moet Wim Klinkenberg benaderd worden.
5)	Waarom ging Suriname mis na de tussenkomst van Keijer en Cranendonk?
6)	Waarom is Zuid-Afrika bezig mis te gaan na de komst van Keijer en eigenlijk ook Cranendonk?
7)	Wie is de postzegelhandelaar Hugo van Reijen?
8)	Wat zou Inge Keijer kunnen getuigen? De nieuwe Keijervlam, Clare mocht immers ook niets van Keijers zaken weten?
9)	Volodja Molchanov in Moskou waarschuwde: ‘Jij gaat altijd met de verkeerde mensen om,’ en hij bedoelde Keijer. Maar Keijer zocht contact met mij en leek ruimschoots gedekt door het vertrouwen van ambassadeur Romanov.
10)	Wim Verkade kan meer vertellen over het rechercheonderzoek naar de boeken van Ernst van Eeghen, zoals Wibo van de Linde zich indertijd met Keijer bezighield en ook meer zou kunnen weten.

Al dit geheimzinnige gedoe dat al jaren aanhoudt en waarvan ik nog altijd niet weet hoe het in elkaar zit, maakt me nu zo onrustig dat ik er niet van kan slapen.

De bbc zegt dat de cia George Bush heeft gezegd dat Saddam een ‘rational survivor’ is en zich uit Koeweit zal terugtrekken,

[p. 128]

al is het op het laatste nippertje. Hij zal aan het ultimatum voldoen om een oorlog te voorkomen. Wanneer dit gebeurt, staat Bush nog verder in zijn hemd.

In The Village Voice geeft Murray Waas in een overzicht van vele pagina's aan hoe Ronald Reagan ‘in apparent violation of federal law, engaged in a massive effort to supply arms and military supplies to the regime of Saddam Hussein during the Iraq-Iran War.’¹⁵⁷ Het gevolg is dat nu het Westen onder aanvoering van hetzelfde Amerika Saddam als de vijand is gaan beschouwen - omdat deze het verdomt naar het pijpen van Washington te dansen - Amerikaanse soldaten in de Golf een leger tegenover zich aantreffen dat uitgerust is ‘with some of the West's most devastating military technologies, ranging from American made hawk anti-aircraft missiles to the most advanced French howitzers available.’ Waas wijst erop dat Yankee-soldaten nu dus de kans lopen te worden gedood door in het geheim en in strijd met de wet aan Saddam geleverd Amerikaans en ander Westers wapentuig. Waas voegt een lijst van verdachten bij:

The Usual Suspects
George Bush: During the Reagan years, the vice-president was an architect of the us tilt toward Iraq. During his own administration, the flow of money computers, and precursor chemicals increased dramatically. If Saddam Hussein is ‘Hitler’, then perhaps Bush will turn out to be our own Neville Chamberlain.
Caspar Weinberger: The secretary of defense approved swaps of American arms for Soviet weapons. Congress may want to take a look.
Ronald Reagan: So afraid of Iran that he embraced Iraq, the enemy of his enemy, aiding and abetting Saddam's dread regime.
William Eagleton: The senior us diplomat in Iraq recommended that the Reagan administration find a legal way to ship weapons to Iraq through third countries; it did, but in some cases, didn't bother with the legal part. Those are the very weapons now facing our troops.
King Hussein: The Jordanian monarch pressed the us to militarily assist Iraq, and transshipped American-made hawk anti-aircraft missiles to Saddam.
Margaret Thatcher: England's bellicose prime minister saw

157 The Village Voice, 18 december 1990.

[p. 129]

nothing wrong with allowing British companies to sell missile parts, tanks, and artillery to Iraq.
France: The us watched and said nothing while Mitterrand sold some of the best howitzers, fighter jets, and missiles in the world to Saddam.
West Germany: The us's trilateral partner supplied the necessary chemical and technologies to Iraqi plants manufacturing nerve and mustard gas.
Sarkis Soghanalian: The Miami-based arms dealer helped former Nixon administration officials sell military uniforms to Iraq; he also helped ship billion in arms - some American-made, some European-made - to the Saddam regime. He's the Ghorbanifar of the current scandal.
Nicolae Ceauşescu: At the request of some familiar characters - Spiro Agnew and Richard Nixon - Romania's dictator ordered his nation to sew the uniforms for the Iraqi military.
Richard Nixon: Our former president was so grateful for the help with the uniforms that he sent his ‘warm and personal regards’ to the Ceauşescus.
Jack Brennan: Nixon's San Clemente chief of staff helped Soghanalian once but advised him not to sell illegal arms to Iraq. When Soghanalian stiffed him of profits from the uniform deal, he sued.
John Mitchell: Nixon's attorney general, disbarred and out of prison, helped sell civilian helicopters to Iraq. But Mitchell didn't live to collect - his estate had brought suit against Soghanalian.
Spiro Agnew: It was because a Tennessee client of our vice-president-turned international-dealmaker couldn't deliver the goods that Agnew turned to Brennan who turned to Ceauşescu.
us-Iraqi Business Forum: This independent trade organization was little more than the public relations arm of Saddam's regime.
Edward Gnehm: The recently appointed ambassador to Kuwait told the Business Forum well before the Invasion of Kuwait that the us government wanted to encourage more trade between the us and Iraq. How to talk yourself out of a job.
Peter Burleigh: Shortly thereafter, the deputy assistant secretary of state announced for all to hear that Iraq would be ‘a future force for stability’.

[p. 130]

Richard Fairbanks: As Reagan's assistant secretary of state, he convinced Europeans not to send arms to Iran. This program was codenamed Operation Staunch.
Henry Kissinger: His employee advised the Iraqis on debt rescheduling - no doubt so that our new ally could stiff the us on even bigger loans.

Minister Caspar Weinberger van Defensie schijnt van de wetsovertredingen op de hoogte te zijn geweest. Waas meent dat George Bush - als ex-cia-directeur nota bene - in het ongewisse zou hebben verkeerd. Er zouden geen bewijzen zijn dat de toenmalige vicepresident Bush op de hoogte zou zijn geweest van de smeerlapperij. Haal je de duvel. cia-figuren zijn uitermate bedreven hun misdadige sporen uit te wissen. Ik zou het hele artikel hier moeten meenemen, maar er is geen beginnen aan.

Het is hier natuurlijk net zo'n bende als in Washington, maar op het Binnenhof kent iedereen elkaar, dus er gebeurt nooit iets. Een dergelijke reportage als in The Village Voice is hier niet denkbaar. Jan Joost Lindner schreef in de Volkskrant hierover onder meer: ‘Openhartigheid uit eigenbelang van een geheime dienst wordt al gauw manipulatie (waarvoor echte journalisten zich niet moeten lenen). Wanneer gaat de Tweede Kamer eens normaal om met de bvd en de rest van het geheime wezen?’¹⁵⁸ Lindner schijnt de term ‘echte journalisten’ te gebruiken, voor die zeldzaamheid van iemand die werkelijk journalist is (zoals ik). Of althans, die weigert in de zakken van anderen te zitten bij het weergeven van ervaringen of meningen.

158 De Volkskrant, 24 november 1990.

16 december 1990

Waarom was Dirk Keijer er zo tegen dat ik een samenwerking zou opbouwen met Rienk Kamer? ‘Luister maar naar mij,’ waarschuwde hij. Deze Keijer - en wanneer zal dit uitkomen, als het ooit uitkomt - is me door de ‘rode knop’ op mijn dak gestuurd om mijn leven van binnenuit te helpen verzieken.

Wim Klinkenberg heeft me gewaarschuwd Wim Hazeu niet te vertrouwen. Waarom niet? ‘Geen reden, alleen maar instinct. Als je ziet wat voor ingezonden brieven die man uit laat gaan.’ Wim adviseerde geen pogingen te doen iets bij nrc Handelsblad te ondernemen. ‘Onbegonnen werk,’ zei hij. ‘Wij staan daar nu allebei op de zwarte lijst.’¹⁵⁹ Maar misschien Nieuwe Revu. Ik zou de Keijer-affaire willen uitpluizen, maar heb er

159 Ik zou inderdaad na 1990 nooit meer voor nrc Handelsblad en Nieuwe Revu schrijven. Den Haag grendelde vrijwel alle media voor me af.

[p. *1]

Wouter Kok (voorste renner).

[p. *2]

Mevrouw Hartini Sukarno (met zonnebril) en haar zoon Taufan (later overleden) met hand op de grafsteen.

[p. *3]

Het mausoleum van Bung Karno in Blitar, Oost-Java.

[p. *4]

Van links naar rechts: Guruh Sukarno (blauw shirt), Megawati, Guntur (met schaal in de handen) en Rachmawati Sukarno bij het graf, zoals het eerst was. Foto's werden me toegezonden door mevrouw Hartini.

[p. *5]

Maxim Poslavsky uit Tashkent, met vrouw en kind.

[p. *6]

Met Eduard voor het laatst op Amerbos.

[p. 131]

hulp bij nodig. Wim vertelde van de fotograaf die een foto voor zijn nieuwe boek kwam nemen, te hebben gehoord dat Henk Hofland toen hij voor het blad onlangs in Havana was, negen dagen lang het hotel niet uit was geweest.

Mient Jan Faber en de baas van de gpd Paul Hollaar, hebben op televisie onderstreept dat er geen cent voedselhulp naar de ussr moest worden gezonden, omdat dit Gorbatsjov alleen maar langer in het zadel zou houden. De ironie is dan ook niet van de lucht. Washington en de eeg ondernemen een poging om maximale hulp te verlenen om de man drijvende te houden, die door de overgrote meerderheid van Sovjetmensen naar de hel wordt gewenst omdat hij zijn eigen grootmacht naar de verdommenis hielp. Wim Klinkenberg zei heilig overtuigd te blijven dat Gorbatsjov het zal redden en tijdig de schroeven zal aandraaien, en met succes. Geloof er geen moer van. Gorbatsjov gaat verdwijnen en niemand zal ooit meer van hem horen.

Sonja en haar kornuiten hebben twintig miljoen voor voedsel naar Moskou opgehaald. Bedenk even: er gaat 1,8 miljoen naar Suriname voor hulp en 20 miljoen naar de bodemloze put die ussr heet. In januari zullen de weldoeners een collecte voor Ethiopië organiseren.

Wim is het met me eens dat de kans aanzienlijk wordt dat we weer een fascistische fase tegemoet gaan, als je ziet wat nu allemaal gaande is. Ik ben het absoluut oneens dat Gorbatsjov ‘a survivor’ zou zijn. Hij is - terecht of ten onrechte - verantwoordelijk voor de chaos in de Sovjet Unie, die alleen maar groter zal worden.

Wim blijft proberen een methode te vinden om de hand te leggen op de memoires van prins Bernhard. ‘Zou het via Ted of jouw vriend Vic Vernède lukken,’ vroeg hij. Dat is uitgesloten. Oud-marine-officieren zijn niet in voor dergelijke avontuurtjes. Bernhard wordt 80 jaar in juni. Wim heeft dan reeds een nieuw boek gepubliceerd, gebaseerd op documenten uit de oorlog. Hij wist te melden dat het boek van Florrie Rost van Tonningen afschuwelijk was voor prins Bernhard, wat dus ook de ware reden is dat geen enkele uitgever hier het boek wilde uitgeven. Hij vertelde dat in Het Parool had gestaan dat hij, Klinkenberg, een ‘Stasi in ruste’ zou zijn, dus gepensioneerd van de spionagedienst van de ddr. Hij wil er iets tegen gaan doen. Er is ook weer in zijn huis ingebroken, precies als twee jaar geleden.

Mijn vriendin Denise de Hart zendt een van de eerste kerstkaarten dit jaar, voor mij een dame om nooit te vergeten. Ook van Dewi en Karina Sukarno is er een kerstkaart gekomen.

[p. 132]

Ik stuur het omslagverhaal over slaap uit Time naar Peter, die daar al een leven lang mee worstelt.

Adriaan van Dis' kletsverhalen over Zuid-Afrika staan bovenaan de lijst van boeken in hp/De Tijd. Gevolgd door A.F.Th. van der Heyden, Karel van het Reve, Renate Rubinstein, Wim de Bie, et cetera. De vaste kliek kletst elkaar hun ‘grootsheid’ ter plekke aan en dan verschijnt Milan Kundera als nummer tien, als laatste.

Van Dis sprak op televisie vanavond met Jorge Guillermo, de man van prinses Christina, die een fotoboek schijnt te hebben gemaakt. Hij leek best aardig. De volgende gast was Fiona Pitt-Kethly, een Britse dichteres, waarbij seks het hoofdthema was. Van Dis sprak over ‘a good fuck’ en de penis overeind krijgen (gebalde vuist en arm om hoog). Zij las een gedicht voor over Freud en penisnijd. Daar zitten we dus met z'n allen niet op te wachten.

nrc Handelsblad wijdde een pagina aan Meinoud Rost van Tonningen en het nieuwe, in België verschenen boek Op zoek naar mijn huwelijksring, geschreven door zijn weduwe.¹⁶⁰ Zij blijft overtuigd dat haar man in de Scheveningse strafgevangenis werd vermoord. Ook Arie Kuiper van De Tijd schijnt al elf jaar geleden tot die conclusie te zijn gekomen, toen hij schreef dat hiervoor sterke aanwijzingen waren. Rost van Tonningen wist te veel.

Hij werd 17 mei 1945 door de Canadese Field Security, een speciale eenheid voor het vinden van oorlogsmisdadigers en politieke delinquenten, opgespoord in Elst bij Amerongen, gearresteerd en overgebracht naar het hoofdkwartier van deze geheime dienst aan de Maliebaan in Utrecht. Daar werkte toentertijd dus mijn vriend Wicher de Marees van Swinderen, die ik daar dikwijls trof of afhaalde. Rost van Tonningen zou er op 24 mei een poging tot zelfmoord hebben gedaan, wat zijn weduwe in alle toonaarden ontkent. In Scheveningen schijnt hij beestachtig te zijn behandeld. Op 6 juni 1945 werd hij over de reling van het trapportaal gesmeten met de dood als gevolg. Ik wil Florrie Rost van Tonningen een keer ontmoeten om zelf een indruk te krijgen.¹⁶¹

Eveneens in die krant is een omvangijke reportage verschenen over Villa Maarheeze, de zetel van de Nederlandse cia.¹⁶² Onvoorstelbaar dat er zoiets Gestapo-achtigs bestaat. De schrijvers

160 Florrie Rost van Tonningen-Heubel, Op zoek naar mijn huwelijksring, De Krijger, Erembodegem, 1990.

161 NRC Handelsblad, 15 december 1990.

162 Idem, ONDERGRONDS IN VREDESTIJD, Robert van de Roer, Hans Nijenhuis.

[p. 133]

zijn Hans Nijenhuis en, de door mij verdachte, Robert van de Roer, die ‘uitstekende contacten’ met deze Oranje geheime dienst onderhoudt. Zowel Louis Beel als zijn opvolger Willem Drees zijn met de oprichting van dit onding volmondig akkoord gedaan. Er werd nauw samengewerkt met de Britse mi6 en de cia. Dan weet wel je hoe laat het is. Personeel werd aangetrokken onder oud-verzetsmensen, oud-Indiëgangers - die Sukarno haatten (en dus mij) - en andere loslopende idioten die, om met Hofland te spreken, zich aangetrokken vonden voelden tot de boeken van Winnetou en Old Shatterhand.

Het is bij de wilde beesten af. ‘Tot voor kort (totdat Andreotti in Rome klikte) wisten alleen de premiers, ministers van Defensie, de secretarissen-generaal van hun departementen, de chefs defensiestaf en enkele andere hoge militairen van het netwerk af. De meeste ministers van defensie waren alleen maar globaal geïnformeerd, de meeste staatssecretarissen wisten van niets,’ aldus nrc Handelsblad. ‘Als je op de hoogte was van het bestaan van de organisatie, werd je al aangekeken als een halve landverrader,’ zegt een vroegere defensie-ambtenaar. Ik besef nu dat Gladio en de Inlichtingendienst Buitenland vanuit hetzelfde gebouw in Wassenaar opereren. Geheime ambtenaren zijn via de top van tal van multinationals verspreid. Het is een misselijkmakende reportage. Premier Lubbers heeft gezegd bereid te zijn er het mes in te zetten. Ik moet dit nog zien.

De bbc meldde dat Mandela Pretoria weer eens een ultimatum heeft gesteld en gedreigd heeft met hervatting van de guerrilla-oorlog.

James Baker heeft nu in een vliegtuig op weg naar Brussel gezegd nog altijd te willen onderhandelen met Irak. Het amateurisme kan niet op. De idioten in Washington begrijpen absoluut niet wie zij voor zich hebben met Saddam. Ze luisteren ook niet echt. Ze denken alleen maar te kunnen dicteren, want Washington heeft de wijsheid in pacht voor de hele wereld.

Wanneer Irak nu niet voet bij stuk houdt, dan staat de hele wereld open voor ‘het dictaat’ van de vs.

Ik heb van de beruchte tekening van Aat Veldhoen een rode kerstkaart gemaakt. Grapje. Er moet er één naar Luns, dat is zeker.

Ontmoette Peters vriendje Hans Tulleners, die zich nog altijd bezighoudt met grachtenhuizen en het behoud van de

[p. 134]

binnenstad waarover hij regelmatig in Het Parool schrijft. Bezeten van stadsbehoud.

17 december 1990

André Haakmat wil nog steeds helpen om mijn tegoed van Suriname, minimaal 85.000 gulden, in de wacht te slepen. Hij vertelde dat Christopher directeur van het militaire kabinet van Bouterse is geworden. Henk Herrenberg had deze functie vervuld na de dood van ambassadeur Henk Heidweiller. Haakmat verwacht dat na de trieste periode van Shankar, Bouterse de zaak weer over gaat nemen. De foto van de Surinaamse premier in de regen vergeefs aanbellend bij het torentje om Lubbers te spreken was in Paramaribo slecht gevallen. Een foto van dit moment had op de voorpagina van nrc Handelsblad gestaan. Time stelt de vraag wat Koeweit is, en of het waard is daarvoor te sterven.¹⁶³

Willemijn, de vrouw van mijn vriend Aart van der Want, bewaarde nevenstaand artikeltje uit het Nederlands Juristenblad van 20 oktober 1990, aflevering 36. Zo lees je nog eens wat.

163 Time, 24 december 1990.

[p. 135]

Louis Heyneman, adjunct van De Kat in Rosebank schrijft wel een aardige brief. Hij heeft zo vaak gezegd dat ik voor hun blad moest schrijven, maar het gebeurde nooit. Dat had ik hem dus in zijn gezicht gezegd.¹⁶⁴ Overigens ben ik onder de indruk van een artikel dat in 1987 in zijn tijdschrift verscheen, van de hand van professor Henning Viljoen, psycholoog aan unisa in Pretoria. Hij vergelijkt Zuid-Afrika met een geesteszieke met een ernstige persoonlijkheidsstoornis. Het ego van het land is aan het afbrokkelen. Alleen een objectieve ‘therapeut’ kan dit land helpen naar een gezonde samenleving. Het raakt de kern van het rassenvraagstuk zoals dit in Zuid-Afrika wordt beleefd.¹⁶⁵

Het was absoluut zalig in de polders op de fiets. In sommige opzichten wint deze rit het van Johannesburg. Een vluchtende haas raakte in verwarring.

Gorbatsjov wil nog meer volmachten. Hij is gek. Hij moet wegwezen daar. Het begin van het einde heeft voor hem geslagen. Het eigenlijke drama volgt, ongeacht hoeveel kaas Ernst van Eeghen en het volgevreten Westen alsnog naar Moskou sturen.

Regeren is vooruitzien. Eduard heeft voorgesteld dat ik zijn studio op Westerkade 3d als mijn Nederlands postadres ga gebruiken wanneer Amerbos straks zal zijn afgestoten. Ik zou er bijvoorbeeld mijn ouderdomspensioen kunnen ontvangen. Hij vlooit die dingen allemaal uit, wat me perplex doet staan. Ik bracht een rijsttafel mee. Het was oergezellig. Ik vond hem aantrekkelijker dan ooit, maar hij vroeg me niet om te blijven slapen. Zoiets valt niet te forceren. Hij was op een andere manier lief voor mij dan rommelen in de koffer. Hij liet me het berghok op zolder zien waar ik eventueel dagboeken zou kunnen opslaan.

Van Doorn stuurde me zijn correspondentie met hoofdredacteur Ben Knapen. Ik heb Knapen altijd gezien als een over het paard getilde, typische Hollandse kloot met een enorme hoge dunk van zichzelf, gebaseerd op niets.

George Bush heeft dertig ambassadeurs naar het Witte Huis uitgenodigd en werkt zich met Irak steeds verder in de nesten. Intussen kunnen de Verenigde Naties het niet eens worden over een resolutie inzake de Palestijnen.

164 Zie bijlage 46.

165 Zie bijlage 47.

18 december 1990

Lubbers gaat de Haagse Winnetou-club toch de das om doen.

[p. 136]

Maar wat zullen ze tegen hem ondernemen, want de rode knop laat zich niet zo maar buitenspel zetten.¹⁶⁶ Het hoofd van de idb generaal F.H. Alkemade wordt niet meer opgevolgd en R.J. Hoekstra, secretaris-generaal van Algemene Zaken zal die zaak voorlopig nog leiden.

Desi Bouterse was weer even op Schiphol. Haakmat zei dat hij weer niet tot Nederland werd toegelaten. President Shankar gaf een persconferentie. Ze willen hier niet dat Bouterse laat zien wie hij is. ‘Ja,’ zei Denise de Hart later, ‘maar waarom was Bouterse in het gezelschap van deze Christopher, die een van de lijfwachten van Ronnie Brunswijk heeft doodgeschoten?’ Dat dit is gebeurd, wist ik niet.

Inge Keijer heeft een tip van de sluier opgelicht. Ik heb een tijd geleden aan Romanov in Moskou geschreven dat Dirk zich onhandelbaar gedroeg sinds hij Inge had ingeruild voor een Amerikaanse dame. Dat kan ik best geschreven hebben, want het is volkomen waar. Het is Keijer in de bol geslagen. Wat ik niet begrijp, is dat Romanov dit aan Dirk heeft verteld.

De Amerikaanse politiek is zo doorzichtig. Nu heeft James Baker de heren in Brussel proberen op de mouw te spelden dat de veiligheid van de navo-landen in de waagschaal ligt wanneer Saddam niet een kopje kleiner wordt gemaakt.

Minister Harmoko van Informatie heeft buitenlandse journalisten gewaarschuwd geen beledigende artikelen over president Suharto te schrijven op straffe van notering op de zwarte lijst. Nederland (Hans van den Broek) heeft zich braaf met Engeland en de vs uitgesproken tegen verdere onderhandelingen met Tariq Azis. Acht andere landen, inbegrepen Frankrijk, Italië en Duitsland, waren er voor. Keer op keer maakt Den Haag zich als meeloper van de idioten in Washington belachelijk. Hoe werkt dit in godsnaam?

Ik zag op televisie hoe Bouterse, Herrenburg en Christopher apart het vliegtuig verlieten en in een auto stapten om zes uur incommunicado te worden gehouden alvorens naar Suriname door te kunnen reizen. Waarom hebben ze die overstap niet beter uitgewerkt? Alleen Herrenberg, die op kauwgom sabbelde, stond de pers te woord. Minister Hirsch Ballin loog dat Bouterse was afgezonderd ‘voor zijn eigen veiligheid.’ Hij werd alleen maar in quarantaine geplaatst omdat de Haagse heren de voormalige sportinstructeur en sergeant uit het navo-leger gewoon wilden treiteren en vernederen. Zo zijn onze Haagse manieren. André Haakmat vertelde later dat Bouterse

166 Het Parool, 18 december 1990.

[p. 137]

hier was gestopt op een vredesmissie en had willen spreken met Nederlandse persvertegenwoordigers, waarmee hij dan uitgebreid op televisie zou zijn gekomen. Bouterse ligt voortdurend onder vuur vanwege persrestricties in Paramaribo en wat doen we zelf?

nrc Handelsblad beklemtoont dat Bouterse bijna zes uur op Schiphol is vastgehouden. De Rijkspolitie vertraagde opzettelijk het vertrek van zijn Swiss Air toestel naar Zürich, omdat naar men zei een bomcheck moest worden uitgevoerd. De krant meent zelfs dat Desi een week hier had willen blijven, maar op grond van artikel 5 van het Benelux visumverdrag werd hem dit geweigerd. De man diende zeven jaar in ons navo-leger met een onberispelijke staat van dienst.

Paul Witteman en Astrid Joosten vormen een nieuw televisie-team. Juffrouw Joosten - ook zo'n expert in de buitenlandse politiek - vroeg zich af: ‘Moeten wij Bouterse public relations reizen laten maken? Waarom zou Nederland een moordenaar binnenlaten?’ Witteman herhaalde de vraag nota bene. Die man is ook met een natte vinger voor overheidspropaganda te lijmen. Deze televisietypes zijn vergeten dat we Suharto hier op staatsbezoek hebben gehad, nadat hij honderdduizenden mensen in Indonesië had laten afslachten.

Ze ondervroegen André Haakmat op bestraffende wijze. Hij zei dat de overheid had verhinderd dat Bouterse met journalisten sprak. Joosten: ‘Waarom reageert u nu zo? Uw vrienden werden in Paramaribo vermoord. U ontvluchtte Suriname en opeens spreekt u vriendelijk over Bouterse.’

‘Hoe kunnen wij verwijten maken aan Bouterse wanneer wij hetzelfde doen?’ vroeg Haakmat. Vervolgens kwam ter sprake of Haakmat van mening was dat Bouterse voor de gebeurtenissen in 1982 terecht diende te staan. Hij werd hierdoor in het nauw gedreven en zei dat er een onderzoek moest komen en de schuldigen dienden te worden gestraft.

Florrie Rost van Tonningen geeft in België een boek uit, wat Den Haag niet zint, en prompt wordt er een huiszoeking in ware Gestapo-traditie bij haar gehouden. Schandelijk. Er zouden in haar boek passages staan die beledigend zijn voor de Joodse gemeenschap.

Hans van den Broek, de nieuwe Luns, heeft zich luidkeels bij Londen en Washington aangesloten, dat er verder niet meer met Tariq Azis van Irak behoeft te worden gesproken. Hoe komen we toch iedere keer op dat vitaal belangrijke ministerie aan gediplomeerde klootzakken?

[p. 138]

19 december 1990

Irak is van mening dat de eeg zich niet de wet behoort te laten voorschrijven door de vs. Ze hebben natuurlijk volkomen gelijk. Maar na 1945 is West-Europa een Amerikaans protectoraat, waar we voorlopig niet meer onderuit zullen komen.

Peter had me in een lange brief vanuit Johannesburg gemeld dat Bart Rijs contact met me heeft gezocht. Nu begrijp ik waarom Rijs me heeft proberen bereiken, want hij en Frank Westerman hebben een ellenlange reportage over Coen Stork geschreven, die vandaag in hp/De Tijd is verschenen. Het verhaal begint met: ‘Eigenlijk is Hare Majesteits ambassadeur te Boekarest maar een zonderling mannetje. Een paar turven hoog. Halfwas baardje, kokkerd van een neus. Schooljongens-grijns.’ Ik wil alleen iets zeggen over al het geklets in deze reportage over zijn boekencollectie. Het is waar dat zijn werkkamer uitpuilt van de boeken, maar wat ik dus tijdens de vele weken dat ik in Havana bij hem logeerde vooral constateerde, is dat niets in zijn bovenkamer, laat staan in zijn persoonlijke gedrag, demonstreert dat hij deze rijkdom aan gedachtegoed tot zich heeft genomen en verwerkt. De gigantische lading boeken is er, zeker, maar Stork is een voorbeeld van het ene oor in, het andere oor uit, zijn boekenmanie is voor de buitenwereld. Het is voor mij een te walgelijke figuur om meer regels voor in te ruimen. Ik heb Rijs opgebeld en gezegd het jammer te vinden niet een steentje te hebben kunnen bijdragen om meer waarheid aan hun verhaal toe te voegen.

Ik heb de moeite genomen Paul Witteman en juffrouw Joosten mijn mening te geven over het ‘interview’ met André Haakmat.¹⁶⁷

Bertie Hilverdink was in Amsterdam. Ik ken hem nu veertig jaar. We ontmoetten elkaar in het American en gingen eten bij Tong Ah, net als vroeger.

De acf in Maarssen, mede opgericht door mijn grootvader Hap van der Woude, gaat naar dsm-dochter Andeno in Venlo. acf Chemie produceert nog altijd kinine- en jodiumproducten. Eigenlijk ben ik blij dat mijn ouders dit niet meer meemaken.

Er is twintig miljoen gulden opgehaald voor de campagne ‘help de Russen de winter door’, waarbij de regering Lubbers een kwartje per geschonken gulden bijlegt. Voor Roemenië werd zonder hulp van Den Haag dertig miljoen gulden opge-

167 Zie bijlage 48.

[p. 139]

haald. genante vertoning, aldus een commentaar in Het Parool, en terecht. Van Eeghen, Marcel van Dam & co. zullen ook eens wat doen.

hp/De Tijd komt met een omslagverhaal over Willem Alexander. Denk altijd aan wat generaal Cor Knulst vertelde te hebben gehoord van de top van de Koninklijke Marine: ‘lulletje rozenwater’. ‘Zijn studieresultaten waren uiterst matig,’ aldus deze reportage. De jongen heeft geen mejuffrouw Buringh Boekhoudt achter zijn vodden gehad.¹⁶⁸

Ray Jackendoff, leerling van Noam Chomsky en hoogleraar aan Brandeis University, sprak met Liesbeth Koenen over ‘de stem in ons hoofd’.¹⁶⁹ Ons brein ‘rekent’ - praat, kijkt en luistert - zonder dat het bewustzijn er veel over te vertellen heeft. ‘We maken en begrijpen zinnen aan de lopende band zelfs, die we nog nooit eerder gemaakt of opgevangen hebben,’ aldus Jackendoff. Men is zich niet bewust hoe dit werkt. Het herinnert me aan het tweede interview met Bibeb voor Vrij Nederland, toen ik sprak over ‘baas in eigen brein.’

‘Eén van de belangrijkste bevindingen van de generatieve taalkunde, is dat we pakweg 98 procent van wat we doen onbewust gaat. We kunnen niet zomaar bij onszelf naar binnen kijken om te zien hoe we praten of begrijpen wat andere zeggen. Dat gaat vanzelf.’ (...) ‘Taal is een complex, door regels geleid systeem, dat deel uitmaakt van onze kennis maar dat niet toegankelijk is voor introspectie.’ (...) ‘Taal kent natuurlijk verschillende uitingsvormen, praten, luisteren, lezen, schrijven, het bekende rijtje. Maar er is er nog een: de stem in je hoofd. De stem zegt wat je hierna moet zeggen, die allerlei vragen stelt, dingen als “vinden ze me wel aardig?”.’ (...) ‘De zinnen die ons bewustzijn bereiken zijn volgens mijn vaste overtuiging niet meer dan “vertalingen” van gedachten.’

Jackendoff is gefascineerd door ons muzikaal begrip: ‘(...) waarvan we ons niet bewust zijn hoe het werkt, maar dat maakt, dat het horen van een stuk muziek voor ons meer is dan alleen het horen van opeenvolgende noten. (...) Wat voor organisatie zien we daarin? (...) Waarom zou een opeenvolging van geluiden je in vredesnaam aan het huilen brengen,’ vraagt hij zich af. ‘We hebben maar een heel povere woordenschat om daarover te praten. Dus dan wordt het al gauw weer “een wonder” “iets heiligs en creatiefs” of “wat ons mensen maakt”. Allemaal mythologie. Zelfs al is het een wonder, dan kun je

168 HP/De Tijd, 21 december 1990.

169 NRC Handelsblad, 18 09 1990, ‘DE STEM IN JE HOOFD SPREEKT - EN WEL IN JE MOEDERTAAL’ Liesbeth Koenen.

[p. 140]

toch nog proberen te begrijpen hoe het werkt?’ We komen er denk ik nooit echt achter.

Er is een vereniging opgericht die van minister Ien Dales en van Hedy d'Ancona gaat eisen dat mensen hun dossiers in mogen zien voor ze worden vernietigd. Het zal niets betekenen. We zijn aan de heidenen overgeleverd in dit vrije, democratische land.

20 december 1990

Er wordt in de Golfregio door de zogenaamde bondgenoten, die met z'n allen Irak zullen platlopen met Operation Desert Shield, hard geoefend met gasmaskers, omdat wordt verwacht dat Saddam ‘G-agents’ zal inzetten, ‘chemically akin to common organophosphate agricultural pesticide.’¹⁷⁰

De bvd is als een kankergezwel in het hart van de Haagse ‘democratie’. Jeroen Trommelen wijst er in de Volkskrant op dat het dossier Victor Baarn (prins Bernhard) uit de Lockheed-affaire waarschijnlijk niet zal worden vernietigd, omdat Bernhard nog leeft. Ik geloof er geen moer van. Hoe kunnen journalisten zo naïef zijn.

De Amerikaanse commandanten in de Golf zeggen pas half februari gereed te zullen zijn voor de aanval op Irak. Niemand stopte Reagan in Grenada, of Bush in Irak. Ik sta erachter dat Saddam zich verzet. Oud-premier Edward Heath gaat naar Washington om te bepleiten dat er onderhandeld moet worden. Wat wil je met cowboys? François Mitterrand zegt hetzelfde maar het zal niets uithalen. Ze willen als gewoonlijk bloed zien in de vs.

Schreef Romanov in Moskou over het gelazer met Dirk Keijer.

Hier zie je weer, hoe de Haagse rode knop altijd actief is, zonder dat de goegemeente er de minste notie van heeft. Natuurlijk Jan Tromp weer, die het standpunt van de BuZa-infiltrantenparlementariërs Hans Gualthérie van Weezel en Frans Weisglas op de voorpagina van de Volkskrant zet, dat er een botsing met Ruud Lubbers plaats heeft die ‘een veel te magere bijdrage’ naar de Golf stuurt. Lubbers ziet onze militairen niet als kanonnenvlees, zoals Hans en Frans, als ‘spionnen’ voor BuZa, als werktuig van de vs, blijkbaar wel doen. En reken maar dat Tromp dit ‘op gezag’ breed uitmeet samen met Wio Joustra.¹⁷¹

Het lijkt er steeds meer op dat de Sovjet Unie uiteen zal vallen.

170 International Herald Tribune, 20 december 1990, Guy Gugliotta.

171 De Volkskrant, 20 december 1990.

[p. 141]

Onvoorstelbaar. Niemand heeft ooit het idee perstrojka aan de oorsprong behoorlijk bestudeerd. Gorbatsjov vecht nu voor zijn politieke leven. Wat ik indertijd in Kaapstad hierover schreef, is in de roos geweest en geldt ook nu.

De ussr heeft behalve schrikbarende voedseltekorten nu ook te kampen met een brain drain, doordat wetenschappers naar andere landen emigreren omdat er geen werk meer is. Een op de zes emigranten zou een hoogopgeleide wetenschapper zijn. Er emigreren dit jaar 700.000 Russen naar elders. Het is een ramp, want de mensen die vertrekken zijn juist diegenen die onmisbaar zijn bij de overschakeling van een marxistische naar een vrijemarkteconomie. Amerikaanse hoge onderwijsinstellingen lokken geleerden met lucratieve contracten. In nationalistische en rechtse kringen in Moskou wordt over deze mensen in termen van verraders gesproken. ‘The Americans buy Soviet brains at bargain prices,’ aldus Vitaly Goldansky, directeur aan het Semenov Instituut voor Chemische Fysica van de Academie voor Wetenschappen van de ussr.¹⁷²

Ton Lemaire is in Frankrijk gaan wonen. ‘Nederland is zo druk geworden en zo vol en vervuild, het is voor mij onleefbaar.’ Nederland is voor hem een ‘teleurgestelde liefde’ geworden. Waar ik me zeer in kan vinden, is wanneer hij zegt: ‘Ik houd het meest van de schemering, het begin van de avond.’¹⁷³ Ik ken dit al jaren. In de polders op de fiets, altijd het mooiste moment van de dag geweest. Lemaire worstelt met het begrip mystiek. ‘Ik zal me nooit helemaal overgeven aan de mystiek. Ik wil trouw blijven aan het wetenschappelijke wereldbeeld, maar zie in dat dit wereldbeeld betrekkelijk is en overstegen kan worden. Wetenschap is een passie van me en tegelijkertijd weet ik dat het maar een beperkt deel van mezelf is.’

Edoeard Sjevardnadze is afgetreden als minister van Buitenlandse Zaken van de ussr ‘uit protest tegen een naderende dictatuur.’ In werkelijkheid is hij natuurlijk tijdens zijn jongste privébezoek aan James Baker voldoende bewerkt om er een streep onder te zetten. Ze trappen er allemaal in, gelokt door ‘Yankee rijkdom’. Er is ook in Moskou over dit signaal, dat op geen ongelegener moment had kunnen komen, aanzienlijke ongerustheid ontstaan. De beurzen in Londen en Frankfurt daalden.

172 Time, 14 december 1990.

173 HP/De Tijd, 21 december 1990

[p. 142]

21 december 1990

Hans van den Broek biedt George Bush als kerstpakketje Nederlandse militairen aan voor de oorlog tegen Irak. Hoe is zoiets alsnog mogelijk?

Liep tegen Kees van Beijnum aan, die zei dat Henk Hofland ‘een heilige’ in de vaderlandse journalistiek was. Ik heb Henks spuit-elf-reportage in het maandblad O over Cuba nu gelezen.¹⁷⁴ Hij geeft erin toe na dertig jaar Castro-revolutie eindelijk ter plekke te zijn gearriveerd. Hoe hij het durft zijn lezers verder omtrent een gestolen jasje, restaurants en musea te informeren, daar kan ik niet bij. Het spreekt van verachting voor het vak en de lezer.

Ik werd aangesproken door Oskar Lens, de vriend van schrijver Jaap Harten. Hij vertelde altijd voor mij aangezien te worden. ‘Nu moet je jezelf ook niet al teveel in het zonnetje zetten,’ reageerde ik terstond. Laatst nog was hij door een woedende dame met badmuts op in een zwembad aangesproken op mijn Zuid-Afrika standpunt: ‘Ik heb nog een appeltje met u te schillen.’

Ik arriveerde bij de Irakese ambassade in Den Haag en belde en belde, maar er gebeurde absoluut niets. Ben naar Hotel Bel Air gewandeld en moest opbellen om binnengelaten te worden, terwijl ik een reguliere afspraak had. De tweede man op de ambassade T.N. Al-Pachachi bleek een heer van middelbare leeftijd te zijn, die zich gedroeg als spreekbuis voor His Master's Voice in Bagdad. Hij vroeg zich af of Jevgeny Primakov mogelijk Edoeard Sjevardnadze zou gaan opvolgen.

Na mijn gesprek met de diplomaat kwam ik in de wachtkamer Jos Slats van de Volkskrant tegen. Hij wil naar Bagdad. Ik kreeg een Saddam-poster op de ambassade, want een foto had men niet van de president.

Ik bracht een bezoekje aan Roy Sherwood op de Zuid-Afrikaanse ambassade, die diep geschokt was toen ik hem de poster van Saddam liet zien. Ik vertelde Pik Botha de idee aan de hand te hebben gedaan over een uitnodiging aan Claus. Sherwoods eerste vraag was (en hij is al vele jaren diplomaat in Den Haag): ‘Is Claus secretaris-generaal of directeur-generaal?’ Hij kende de tekst van het interview van Claus met nrc Handelsblad evenmin. Hij wist slechts dat er vooraf aan de lunch een gesprek was geweest tussen het echtpaar De Klerk, de koningin en prins Claus. Het zou een koetjes-en-kalfjes-ontmoeting zijn geweest. Hij kende het bericht dat op de Zuid-Afrikaanse te-

174 Maandblad O, nummer 3, januari 1991.

[p. 143]

levisie was uitgezonden niet dat De Klerk apart met Claus had gesproken.

Volgende bezoek gold Rienk Kamer. Hij staat nu werkelijk achter het plan van een stichting om mijn dagboeken uit te geven. Er moet snel naar een notaris worden gegaan die statuten op moet stellen. ‘Dat kost maar honderd gulden,’ zei hij.

‘Dan zet je die tekst op de fax naar mij en dan moet ik maar eens even met die Wim Hazeu spreken.’

Eric van 't Groenewout heeft van zijn hoogleraar Hans Blom toestemming gekregen zijn doctoraalstudie over de bvd te maken. Erik en ik waren het op geen enkel punt eens, ook niet over Saddam, die hij heftig bestreed. ‘Jij bent op jouw leeftijd rationalist,’ zei hij, ‘ik ben idealist.’ Ik dacht: je bent een Hollandse zwamneus. Ik verwacht niets van die jongen, toch weet je het nooit.

Voel me opgelucht met de steun van Rienk Kamer voor de uitgave van de dagboeken. Ik gaf hem de vier aanvullende delen, zodat hij ze compleet heeft. Zijn reactie: ‘Ik hoef ze toch niet te lezen?’

Eduard was naar de Sociale Dienst geweest en had ontdekt dat wanneer ik bij hem inwoon op de Westerkade, ik 970 gulden per maand zou kunnen vangen. ‘Ik wil je helpen,’ zei hij.

Anne Knuist stuurde een advertentie die Jan Cremer in De Telegraaf plaatste bij het overlijden van de generaal. Time rekent voor dat de vs in 1990 16,4 miljard dollar uitgeven om Saddam een kopje kleiner te kunnen maken, en naar verwachting komt daar in 1991 nog dertig miljard dollar bij.¹⁷⁵ Ze zijn hartstikke gek.

Schedelboring (trepanatie) werd 1.200 jaar geleden al toegepast in Peru, waarschijnlijk om kwade geesten te laten ontsnappen. nrc Handelsblad vraagt in een commentaar of het ‘laatste taboe van de hersens als sacrosancte plaats van de menselijke ziel’ nu doorbroken is. Is de psychochirurgie onomkeerbaar? De Gezondheidsraad wil dit ingrijpen handhaven als uiterste middel.¹⁷⁶ Ik wil dit met José Delgado in Madrid be-

175 Time, 24 december 1990. Redactie: De vs zouden uiteindelijk aan de Operatie Desert Storm juist 1,2 miljard dollar verdienen door de financiele bijdragen van bevriende landen ter waarde van 48,3 miljard dollar. De totale kosten voor de vs bedroegen 47,1 miljard dollar. Alle landen die actief aan de oorlog deelnamen verdienden aan de oorlog. Zo was het resultaat voor Frankrijk een batig saldo van 2 miljard dollar. nrc Handelsblad 05 12 1991, Jan Gerritsen.

176 nrc Handelsblad, 19 december 1990.

[p. 144]

spreken. Ik denk niet dat men genoeg kennis heeft voor dit soort ingrepen.

22 december 1990

Darkness Visible van William Styron valt me behoorlijk tegen. Het is inderdaad - maar niet meer of minder - een beschrijving van een vorm van waanzin, die hij beleefde.¹⁷⁷

André Haakmat en Denise de Hart voerden een kort geding om Bouterse op Schiphol te kunnen ontmoeten. Minister Hirsch Ballin gebruikte politiestaatmethoden. Het verzoek werd afgewezen. Intussen heeft advocaat Jurjen Pen namens 26 historici, onderzoekers en juristen gedaan gekregen dat de persoonsdossiers bij de bvd nog niet zullen worden vernietigd. Dit werd via een kort geding wel bereikt, wat in dit land dus allerminst wil zeggen dat dossiers niet alsnog spoorloos verdwijnen, zeker met een Arthur Docters van Leeuwen als bvd-baas.

Irak heeft op 2 december l.l. de Amerikanen de schrik op het lijf gejaagd met een proeflancering van drie middellangeafstandsraketten. De Amerikaanse tijdschriften staan bol van de mogelijke chemische oorlogvoering door Irak. In de Tweede Kamer werd een halfslachtig debatje gehouden over het sturen van grondtroepen naar de Golf, waar de vvd natuurlijk sterk voor is. De voorstanders van het sturen van soldaten blijven zelf uiteraard altijd thuis. Hans van den Broek wees erop dat het besluit om een blusboot en munitie naar de Golf te zenden, inderdaad spoedig zou kunnen worden gevolgd door soldaten. Hans Gualthérie van Weezel (cda) ook zo'n fijne mijnheer die zelf op het honk blijft, had het teleurstellend genoemd dat Den Haag ‘een schone-handen-politiek’ ten aanzien van het Golfconflict volgde.

In Vrij Nederland deelt Van den Broek mee op Buitenlandse Zaken ‘de tijd van mijn leven te hebben, maar misschien zit ik er te lang.’¹⁷⁸ Hij zegt hoge achting voor Lubbers te hebben maar wil geen postbus van de premier en het departement van Algemene Zaken zijn. Hij voelt respect, waardering en ook vriendschap voor Lubbers: ‘Dat meen ik echt.’ Dus hij liegt. Hansje is van mening dat de dienst langzamerhand maar door een paar mensen wordt uitgemaakt en dat Nederland niet rijp is voor een presidentieel stelsel. Er heeft niet voor niets een briefwisseling over een taakafbakening tussen de premier en de minister van Buitenlandse Zaken plaatsgehad. Van den Broek heeft ‘de grensverleggende ambities van Lubbers’ als niet aanvaardbaar bestempeld. Ook Rein Jan Hoekstra, de rode knop

177 William Styron, Darkness Visibe, Random House, New York, 1990.

178 Vrij Nederland, 22 december 1990, Leonard Ornstein en Max van Weezel.

[p. 145]

secretaris-generaal van Algemene Zaken, fietst blijkbaar met een toegenomen machtspositie tussen Lubbers en Van den Broek door.

‘Nogmaals, ik heb geen hekel aan Ruud Lubbers,’ aldus Hansje, ‘waarom zou ik een hekel aan hem hebben? De ministerpresident moet goed kunnen functioneren. Hij moet goed worden geïnformeerd. Dat gebeurt ook. Maar daar is geen overdracht van bevoegdheden voor nodig. Ruud Lubbers mag van mij best dirigent zijn. Maar hij mag niet vergeten dat een dirigent ook nog zoiets als een concertmeester nodig heeft.’

Het aftreden van Edoeard Sjevardnadze in Moskou heeft Michail Gorbatsjov verder verzwakt en in de grootste moeilijkheden gebracht. Volgens Time leunt hij steeds meer op minister Dimitri Yazov van Defensie en Vladimir Krjoetsjkov van de kgb, wat een rampzalige ontwikkeling is. Gorbatsjovs team is volgens John Löwenhardt nu uiteen gespat. In een afscheidsrede die in nrc Handelsblad werd weergegeven, heeft Sjevardnadze onder meer gezegd: ‘Kameraden, democraten, hervormers zijn verdwenen en verschuilen zich in de bosjes. De dictatuur komt er aan - ik zeg dit met alle verantwoordelijkheid.’ Deze mijnheer en diens zenuwstelsel waren niet bestand tegen de grote verandering die aan de gang is, dat is duidelijk, en opgestookt door James Baker. In Texas is hij door de knieën gegaan en is gecapituleerd.

De imperialisten bij het imf in Washington hebben prompt verklaard dat de Sovjet Unie nog onvoldoende hervormd is om in aanmerking te komen voor ruime financiële hulp. Dit op een moment dat Moskou juist geholpen zou moeten worden om de crisis te kunnen overwinnen, maar dat willen de Amerikanen natuurlijk helemaal niet. En zij maken uiteindelijk de dienst uit in de wereld.

Henk Hofland schrijft over de laatste Alerdinck Conferentie, die blijkbaar in Moskou werd gehouden en die hij wel en ik niet bijwoonde. Henk is altijd al een braaf hekkensluitertje geweest, dat begon al op Nijenrode toen we het comité vormden om de rector te wippen. Hofland vindt het jammer dat Den Alerdinck is gesloten, noemt Lurvink de stichter, wat in materiële zin juist is, maar de denktankgedachte voor journalisten was van mij. Dat wil ik nog eens herhalen, vooral omdat juist mijn oude kameraad van Nijenrode het weigert dit feit in herinnering te brengen, terwijl hij dat uiteraard exact weet. Ik minacht die man langzamerhand compleet.¹⁷⁹

179 nrc Handelsblad, 21 december 1990.

[p. 146]

Ad Melkert (PvdA) eist uitleg van de regering waarom Desi Bouterse tot driemaal toe op Schiphol was en met strenge veiligheidsmaatregelen totaal werd afgeschermd, en onbereikbaar was voor de pers. Ook Denise de Hart bekritiseert met verve in de Volkskrant het gedrag van de regering tegenover Bouterse. Deze 77-jarige dame zei in De Telegraaf dat het er kennelijk vooral om ging te voorkomen dat het Surinaamse verzet dat met zeven leden op Schiphol aanwezig was om met Bouterse te praten, daarin zou slagen.

Het kabinet zal geleidelijk aan de sancties tegen Zuid-Afrika opheffen. Er komt in 1991 vijftien miljoen hulp voor de veertig miljoen mensen daar. Den Haag klopt zich nu al op de borst hoe braaf en rechtschapen men wel is daar aan het Binnenhof.

Na lange tijd kwam ik in Thermos Hein van Vollenhoven tegen. Hij was op straat door drie Marokkanen bewusteloos geslagen, waarbij hem zes tanden uit de mond waren gemept. We raakten in gesprek. Hij liet zich ontvallen hoe ‘geweldig’ Beatrix het wel deed. Ik vroeg hem wat zij zo geweldig deed, en stak mijn verhaal af over de onzin rond de Oranjes waarop hij weg liep.¹⁸⁰

Trieste dag voor Polen. Lech Walesa is de nieuwe president.

Bibeb interviewde Michiel van der Plas die op Nijenrode in 1946 nog Ben Brinkel heette. Hij zeurt nog altijd over het seminarie, zoals ik het me uit Breukelen herinner. ‘Wilde ik missionaris worden? Nee. Pastoor? Ook niet. Monnik? Nee. Ik wilde priester en dichter worden als Guido Gezelle.’¹⁸¹

‘Marx wijst uiteraard vooruit naar het bolsjewisme, Nietzsche naar het nationaal-socialisme,’ aldus Arnold Heumakers in de Volkskrant. Een zekere Ernst Nolte karakteriseert deze eeuw als ‘een burgeroorlog tussen bolsjewisme en nationaal-socialisme.’ En Marx en Nietzsche krijgen de schuld. Wat een geklets. Hitler bewonderde Nietzsche en Wagner. Dit zou excessen als Auschwitz moeten verklaren. Zo leidde de leer van Jezus tot de kruistochten en het afsnijden van Islamitische kelen. Onzin.

George Bush heeft gezegd dat Saddam ‘for some odd reason’ nog altijd niet in de smiezen heeft ‘what he is up against’. Hoe is het mogelijk dat deze Bush zulke onzin blijft uitkramen en niemand er iets van zegt.

180 Hij zou aan AIDS overlijden, hij was nota bene arts.

181 Vrij Nederland, 22 december 1990.

[p. 147]

23 december 1990

nrc Handelsblad publiceerde een recensie van Sjon Hauser over twee boeken over homoseksualiteit in Japan. Hij begint met te verhalen hoe in 1644 Joost Schouten, verdienstelijk diplomaat en lid van de Raad van Indië, werd gewurgd en verbrand, omdat hij niet van dames hield. Hij was in de val gelokt door een jonge Franse korporaal. Op het moment dat de militair zich naakt aan Schouten ging vertonen (er was kennelijk nog geen aanraking geweest), doken er ‘twee bewakers van de goede zeden achter de bedstee’ op en werd de diplomaat gearresteerd. De man bekende met veertig andere jongelingen de koffer in te zijn gedoken. Ook zij werden opgespoord en omdat er jongelui van goeden huize bij waren, werden ze niet in het openbaar gedood, maar op een schip gezet en ergens ver van de kust, vastgebonden en in een zak gedaan en in zee geworpen. Lekkere boel. Schouten was als diplomaat in Siam geweest en had daar misschien zijn voorliefde voor jongens en jongemannen opgedaan. In Siam zou dit algemeen geaccepteerd zijn geweest.

In 1549 zette de jezuïet Francis Xavier voet aan wal in Japan en ontdekte tot zijn ontsteltenis ‘dat de “abominabele zonde” er onder de monniken zó algemeen was dat niemand zich ervoor schaamde.’ In Japan beschouwde men homoseksualiteit als normaal en allerminst als verschrikkelijk. ‘De jezuïeten slaagden erin een tamelijk groot aantal Japanners tot het Christendom te bekeren, maar met het bestrijden van de knapenliefde hadden zij geen succes.’ Het heet shudo, de liefde van de volwassen man voor de adolescente jongeling. ‘Het werd vaak beschouwd als een nobelere en gracieuzere passie dan de liefde voor de vrouw,’ aldus Hauser.¹⁸²

Schreef achter elkaar het gevraagde artikel over het koningshuis voor het blad Parmentier.¹⁸³

Wim Wertheim zei het een schandaal te vinden wat ze met Desi Bouterse op doorreis in Schiphol hebben gedaan.

Tage Domela Nieuwenhuis ontmoette ik in Hotel Schiller, waar een kerstboom stond die te groot was geweest, want men had er de top afgezaagd. Het zag er vreselijk geschonden uit. Tage heeft een uitstekende relatie met vriendin Theresa en haar dochter Astrid. De vader, uit Mauretanië, van dit meisje is pas op bezoek geweest.

Ik ken Tage sinds 1975. Hij heeft nu een positie in de zakenwereld, doet efficiëntie-onderzoek, motivatie, et cetera. Ei-

182 nrc Handelsblad, 22 december 1990.

183 Zie bijlage 49.

[p. 148]

genlijk doet hij hetzelfde als Casper van den Wall Bake en Frank Heckman, beiden oorspronkelijk liftvriendjes. Vreemd eigenlijk. Hij zei, exact zoals mam vroeger waarschuwde: ‘Willem, je kunt niemand vertrouwen.’ Hij zei bijvoorbeeld: ‘Wie zegt je dat Rienk Kamer je ook niet gaat belazeren?’

Hij vertelde intussen dat een kennis van hem, een journalist in Brussel - het zou tien of twaalfjaar geleden gebeurd zijn - van een Nederlandse woordvoerder bij de eeg had gehoord: ‘We hebben Oltmans ook klein gekregen.’ Die journalist wist niet dat Tage mij kende. Ook een andere bekende had toen mijn naam viel gezegd: ‘Ja maar met die Oltmans, daar is iets mee.’ Tage vroeg waarom hij dit zei. Dat had de man vagelijk vernomen.

24 december 1990

Gorbatsjov heeft Moldavië aangekondigd zijn bevoegdheden te zullen gebruiken wanneer minderheidsgroepen in dat land geen einde maken aan hun etnische conflicten.

Sicco Mansholt is van mening dat het landbouwbeleid van de eeg op z'n gat ligt. De prijsdalingen van 1988 hebben niets uitgehaald. De productie is niet omlaag gegaan. Mitterrand, Thatcher en Lubbers zijn het spoor bijster. Mansholt werd in 1958 de eerste Europese landbouwcommissaris en zou dit tot 1972 blijven, bijna 25 jaar. Hij waarschuwt voor het absurde mestoverschot dat dreigt. Ik moet hem in Wapserveen gaan opzoeken. Bijzondere man.

Desi Bouterse heeft ontslag genomen als bevelhebber van het Surinaamse leger. Nu dat weer. Ook Sital nam ontslag. Hij noemde president Shankar ‘een joker’, die formeel zijn opperbevelhebber is. De verhoudingen in Paramaribo zijn compleet zoek. Er werd de ‘staat van paraatheid’ afgekondigd en de commandanten Graanoogst en Mijnals nemen de zaak over. Dat zit dus wel goed. Het kabinet Lubbers heeft gewaarschuwd voor een coup van het Surinaamse leger, en dreigt met het bekende Haagse chantagemiddel: verdere vermindering van Nederlandse hulp.

‘Als ik president was,’ aldus Bouterse, ‘en ik zat in hetzelfde vliegtuig en ik zou te weten komen welke behandeling mijn bevelhebber ten deel zou vallen, dan had ik heel Schiphol op zijn kop gekeerd. Het probleem is nu: deze man is mijn baas. Ik heb geen respect voor de wijze waarop deze man (president Shankar) opkwam voor het Surinaamse belang.’ Desi heeft gewoon gelijk. Shankar is een werktuig van Den Haag.

Frits Bolkestein is van mening dat Suriname ons om bestuurlij-

[p. 149]

ke hulp moet vragen. Ze begrijpen hier nog altijd niet wat er in Paramaribo speelt. Ik heb Lubbers geschreven oud-ambassadeur Hoekman te raadplegen, en aan Hirsch Ballin dat hij zich als een klein kind tegenover Bouterse opstelde, door hem op Schiphol te proberen te kleineren.¹⁸⁴

Yvonne Laudy heeft het boek van Jan Foudraine en mij op een halve pagina in De Telegraaf besproken en warempel word ik één keer in de intro genoemd. ‘Hij beklaagt zich dat de media hem boycotten, de boodschap is wellicht te bedreigend.’ Wel nee, zijn boodschap wordt niet begrepen, dus in de prullenmand gedeponeerd.

Henk Hofland sprak met Albert de Lange in Het Parool. Henk zegt ‘een zeer tevreden mens te zijn,’ omdat hij zich nooit had neergelegd bij de voorschriften die hij namelijk steeds aan de eigen redelijkheid toetste. Van de eerste leugen is Hofland niet gebarsten. Hij is immers het proto-type van een schipperaar die alleen het eigen belang nastreeft. Hij ziet de samenleving als ‘een enorme hoeveelheid half-analfabeten,’ maar verzuimt er de conclusie aan te verbinden dat mede om die reden ‘democratie’ ten dode is opgeschreven. ‘Heel Hilversum zou eigenlijk in de grond moeten verzinken. Dat is één van de pesthaarden van de Nederlandse beschaving.’ Eens. Maar het Binnenhof is vele malen erger. Soms ben ik het nog altijd op punten met hem eens, maar hij blijft voor mij ongeloofwaardig.

Lech Walesa is geïnstalleerd als president van de derde republiek Polen.

Buitenlandse Zaken stuurt 800 gaspakken naar het Golfgebied, bestemd voor Nederlanders in die regio in geval Saddam een chemische oorlog begint.

Israël heeft in een weekeinde 5.500 Joden van de ussr naar het beloofde land overgebracht. Etnische zuivering. Intussen heeft Saddam gewaarschuwd Tel Aviv te zullen treffen wanneer Irak wordt aangevallen. Radio Moskou riep om dat Israël-indien

184 Zie bijlage 50.

[p. 150]

door Saddam geattaqueerd - atoomwapens tegen Bagdad zou moeten gebruiken. Ze worden daar ook steeds geschifter. Iemand zei in Moskou op de bbc: ‘We had Lenin socialism, Brezhnev corrupt socialism and now we have even beggar socialism.’ De man was van mening dat Sjevardnadze door het militair-industrieële complex in de ussr ten onder was gegaan. De Sovjeteconomie ligt in puin. Stanislav Sjatalin, topadviseur van Gorbatsjov, heeft een plan opgesteld om de zaak in 500 dagen in een markteconomie om te zetten. Grotere waanzin is nauwelijks denkbaar. Een grootmacht met acht tijdzones die zeventig jaar gedraaid heeft op een planeconomie turn je niet om in anderhalf jaar. ‘Our malady is so serious and has gone on for so long,’ aldus Sjatalin, ‘that the time remaining to us can be counted not in months, but in days.’ Hij zei tegen Barry James van de International Herald Tribune dat het drie of vier dagen zou kosten om deze journalist uit te leggen wat er aan de hand was.

Vladimir Krjoetsjkov geeft mijns inziens (helaas) enigszins de werkelijkheid weer van wat zich rond de ussr afspeelt. Hij beschuldigde de Westerse landen en vooral de cia ervan bezig te zijn met ‘masterminding the collapse of the ussr.’ Deze activiteiten zijn zo oud als de weg naar Rome. Daar deed Max van der Stoel al aan mee in 1973 toen hij het voorstel van Moskou voor een joint-venture met Shell, geheim hield. Krjoetsjkov heeft gezegd dat de cia en andere Westerse inlichtingendiensten niet alleen bezig zijn de Sovjeteconomie te laten ontsporen, maar met behulp van o.a. Radio Liberty, afscheidingsbewegingen in verschillende deelrepublieken aan te moedigen, en intellectuelen te inspireren om naar het buitenland te emigreren. Hij zei zelfs dat het Westen ‘weedy and sometimes contaminated grain and foodstuffs with higher radioactivity and harmful chemical admixtures’ als zogenaamde hulpgoederen naar de ussr stuurt.¹⁸⁵

Op een geraffineerde manier worden bolwerken als de kgb en Buitenlandse Zaken uit elkaar gespeeld. Onder Sjevardnadze gaf het ministerie Radio Liberty nota bene een vergunning om een kantoor in Moskou te openen. De Gorbatsjov-kliek heeft nog altijd niet door waar Westerse inlichtingendiensten toe in staat zijn.¹⁸⁶

Oud-ambassadeur Sukrisno van Indonesië zei het per telefoon op typisch Javaanse wijze: ‘Dat was niet lief van Nederland om

185 International Herald Tribune, 24 december 1990, David Remnick.

186 Pas in 1999 zei Gorbatsjov er spijt van te hebben ooit de hand naar de vs te hebben uitgestoken.

[p. 151]

Desi Bouterse op Schiphol zo schandalig te behandelen. Ze voeren een buitengewoon kortzichtige politiek jegens Suriname.’ De Telegraaf had dezer dagen reeds een kop dat Den Haag Bouterse waarschuwde niet opnieuw een coup te plegen. Dat is de psychologische oorlogvoering, waarvan ze hopen dat hij erop zal reageren door het juist wel te doen. Ik heb Henk Herrenberg geschreven dat ik voor ik naar Zuid-Afrika terugga, eigenlijk een weekje ideeën zou willen spuien in Paramaribo. Denise de Hart zal de brief meenemen en hem overhandigen, omdat zij hem gaat ontmoeten.

25 december 1990

Er is in Suriname wat gebeurd volgens bbc-berichten. Gisteravond verschilde ik hierover nog van mening met Denise de Hart, toen ik zei van mening te zijn dat een coup niet uitgesloten was. Dit bestreed zij. Maar ik herinner me beter dan ooit de woorden van Christopher, dat Desi Bouterse zich drie jaar zou terugtrekken om anderen een kans te geven en zijn aanhang te hergroeperen. Dit is dus wat hij heeft gedaan. Ik heb trouwens altijd tegen Desi gezegd een voorbeeld aan Jerry Rawlings in Ghana te nemen en terug te komen, ditmaal onder de paraplu van de Wereldbank en het imf, zoals Rawlings heeft gedaan. Lubbers en Van den Broek, niet gehinderd door kennis van zaken, staan in Suriname voor de zoveelste maal in hun hemd met hun gepruts inzake Bouterse.

Inderdaad heeft Bouterse volgens de berichten de touwtjes weer in handen genomen. Prima.

Als ik straks weer naar Johannesburg afreis, neem ik eigenlijk in deze straat alleen maar afscheid van de vogels.

In de bus lees ik dat artikel van Jeroen Trommelen van 20 december helemaal. Hij schrijft over wat ik als de Gestapo-sfeer in Den Haag zie. Het dossier Victor Baarn (Prins Bernhard) wordt wèl vernietigd. Wat er in Den Haag allemaal gebeurt, is veel erger dan ik ooit voor mogelijk heb gehouden. De volksvertegenwoordiging slaapt er doorheen, dus wij ook.

Bush en Baker stappen met Irak een nachtmerrie in.¹⁸⁷ Maar die nachtmerrie hebben zij zelf gecreëerd. Hoe is het toch mogelijk dat zij de wetteloosheid van Saddams acties blijven benadrukken, terwijl zij zelf bij herhaling illegale acties van de cia goedkeuren. En ook Nederland maakt vuile handen. Mijn dagboek is het levende bewijs van de nazimethoden van de opeenvolgende na-oorlogse Nederlandse regeringen, want alles

187 International Herald Tribune, 20 december 1990.

[p. 152]

wat ik als journalist en schrijver te zeggen heb, kan alleen nog in mijn dagboek gebeuren. But there will be another day.

Een absolute lul van kro-radio (peau de suède schoenen) kwam weer wat onnozele vragen stellen. Ik wimpelde hem af, maar Denise stond de lul wel uitgebreid te woord. Zij zei dat Bouterse geen coup had gepleegd, want hij heeft verkiezingen aangekondigd. Dat vind ik wel een griezelig aspect van deze tweede coup. De vraag is of Suriname nu al rijp is voor verkiezingen of dat hij nog drie jaar moet wachten.

Ik stuur Luns de kerstkaart van Aat Veldhoen. Eigenlijk zou ik Beatrix er ook een moeten sturen, kijken of ik dan wel een reactie krijg.

Paul Witteman stuurde me een fax om contact met hem op te nemen vanwege de ontwikkelingen in Suriname. Ik had een lang telefoongesprek met hem. Ik heb later naar de uitzending gekeken, maar ik was blij dat ik er zelf niet zat.

26 december 1990

Ik sliep pas na 03:00 uur. Het was veel te koud in de slaapkamer.

De coup in Suriname schijnt deze keer per telefoon in elkaar te zijn gezet. Nederland, Frankrijk, de vs en Brazilië hebben geprotesteerd. Met ‘kracht’ natuurlijk. Den Haag heeft de ‘humanitaire hulp’ van 175 miljoen op het gebied van gezondheidszorg en onderwijs meteen stopgezet. Waar komt dit corrupte denken van Frans Weisglas, Hans Gualthérie van Weezel en de andere Haagse helden in godsnaam vandaan?

‘Being logical and behaving rationally are not necessarily the same thing,’ schrijft The Economist.¹⁸⁸ Men spreekt over computers. ‘Most logicians define rationality as consistent thinking. Most economists define it as trying to get what you want with the least effort.’ Hersens verschillen niet al te veel van computers. Hoe verbeter je logisch en rationeel denken wanneer de basale informatie ontbreekt? Wanneer je Hans van den Broek zogenaamde wisecracks over Suriname hoort maken, zou je de man willen inlichten over ‘truth-maintenance systems’ voor computers. Daarmee kan namelijk worden nagegaan ‘which conclusions depend on which assumption.’ In computers kunnen ‘misassumptions’ worden opgespoord, opdat ‘misguided conclusions’ kunnen worden teruggenomen.

Wanneer ik artikeltjes als uit The Economist tegenkom, vol onderstrepingen en opmerkingen, denk ik terug aan het ver-

188 The Economist, 25 augustus 1990.

[p. 153]

schrikkelijke moment dat ik tientallen dozen vol van dit soort artikelen heb moeten weggooien omdat ik ze niet kan meenemen naar Zuid-Afrika. Ik besef dat ik ook de tijd niet meer heb om al die informatie te verwerken.

Elisabeth ii heeft een traditie van honderd jaar doorbroken door aan Saddam Hoessein te refereren als een ‘ruthless man’. De kerstrede van Beatrix is ook dit jaar abracadabra van een kwalijke soort. Ze zou ermee moeten ophouden, want die dame heeft absoluut niets te vertellen, anders dan reeksen gemeenplaatsen.

27 december 1990

De Telegraaf vindt het correct dat Den Haag de hulp aan Suriname direct na de nieuwe coup heeft afgesneden.¹⁸⁹ Wat zijn dit toch voor mensen bij die krant? Ik heb het nooit begrepen, zal het niet begrijpen, en wil het niet begrijpen. Maar dag in dag uit worden honderdduizenden Nederlandse breinen onder de banier ‘vrijheid van informatie en meningsuiting’ door die krant de verkeerde richting op gestuurd.

Ook de Volkskrant zegt dat de klok in Paramaribo weer tien jaar is teruggedraaid, dat wantrouwen op zijn plaats is en de coup krachtig moet worden veroordeeld.¹⁹⁰ ‘Zo zal Suriname een bananenrepubliek blijven,’ meent deze krant, eraan voorbij gaand dat we zelf een bananenmonarchie zijn.

nrc Handelsblad onderstreept dat de coup in Suriname te maken zou hebben met ‘de lichtgeraaktheid van een zekere Desi Bouterse.’ Ook dit blad vindt het begrijpelijk dat Den Haag meteen de geldkraan dichtdraaide. Wat gaat er toch in die Hollandse hoofden om? Dat heet dan ‘journalistiek’.

In Suriname is opschudding ontstaan over de foto van president Shankar van Suriname die voor de deur van het torentje buiten staat te wachten om binnengelaten te worden.¹⁹¹ ‘De huidige politieke leiders lopen als hondjes achter Nederland aan en ze willen het werk voor Nederland doen,’ aldus Bouterse. Daarop toonde hij op een persconferentie die opname van 12 december 1990. De Surinaamse minister van Buitenlandse Zaken, Sedoc, die is afgetreden bij de

189 De Telegraaf, 27 december 1990.

190 De Volkskrant, 27 december 1990.

191 NRC Handelsblad, 27 december 1990.

[p. 154]

coup, dacht dat het niet uitgesloten was dat het om een trucagefoto ging. En de rvd zei dat iedereen die naar het torentje ging natuurlijk buiten moest wachten, als ieder ander. Hans van der Voet blijft een gladjanus.

28 december 1990

Gisteravond stond Hans Hoyer voor mijn deur, grijs geworden, lang haar om zijn kaalheid bovenop te maskeren, snor, dikke pens (like mine) en pas 41 jaar!¹⁹² Jaren geleden pikte ik hem, gekleed in een Lederhose, ergens op bij Utrecht, en nam hem mee naar Huis ter Heide waar we, nadat ik hem eerst in bad had gestopt, opwindende seks hadden. Toen was hij misschien twintig. Hij heeft twee zonen van twaalf en veertien jaar. Hij is ergens in Duitsland aan een gymnasium leraar in kunstgeschiedenis. Hij schijnt met meisjesscholieren bezig te zijn geweest, dus staat nu op scheiden.

Denise de Hart is met een legervliegtuig naar Stoelmanseiland gebracht voor een ontmoeting met Ronnie Brunswijk.

Pieter Lakeman vertelde dat tot dusverre 750 exemplaren van het boek met Jan Foudraine waren verkocht.

Om 15:00 uur bracht ik een bezoek aan Erik Jurgens. We zaten samen in zijn werkkamer op de eerste etage. Hij had een corduroy broek en een sweater aan: het landjonker type. Hij had als vele anderen voor mijn dagboeken ingetekend en er nooit meer iets van gehoord. Het bewijst voor de zoveelste maal dat Wim Hazeu niet te vertrouwen is. Hij had de bijeenkomst met De Klerk in Den Haag bijgewoond en was onder de indruk geraakt van de man: ‘Tenminste als hij meent wat hij zegt.’ Erik vond de behandeling van Desi Bouterse op Schiphol in strijd met de persvrijheid. ‘Maar ik kom uit een fractie van vijf leden (ppr) en zit nu met 49 (PvdA), wat wil zeggen dat een ieder zijn afgebakende terrein heeft. Je haalt het dus niet in je hoofd je op het terrein van een ander te begeven. Bovendien ben ik nieuw in de PvdA-fractie.’

Rienk Kamer stelde voor, omdat hij in is voor Indonesische dames, om samen naar Djakarta te gaan. Ik schreef Dewi of we, als we inderdaad zouden komen, bij haar zouden kunnen logeren. Een wat overmoedige boodschap.¹⁹³

William Styron schrijft in zijn memoires: ‘For years I had kept a notebook - not strictly a diary, its entries were erratic and haphazardly written - whose contents I would not have partic-

192 Zie vooral de Memoires 1963-1966.

193 Zie bijlage 51.

[p. 155]

ularly liked to be scrutinized by eyes other than my own.’¹⁹⁴ Maar dan wordt hij duur ziek en citeert Cesare Pavese: ‘No more words. An act. I will never write again.’¹⁹⁵ Onbegrijpelijk.

194 William Styron, Darkness Visible: A Memoir of Madness, Random House, New York, 1990.

195 The New York Times, 16 augustus 1990.

29 december 1990

Ik ontmoette in de trein tussen Amsterdam en Haarlem, Christino Arocho, een Puertoricaanse jongen die in Washington dc woont. Ontmoet hem morgen. Zou hem op de plaats rust in mijn vingers willen hebben. Gouden knop in één oor.

Wouter Kok kwam gisteravond en bleef slapen (niets gebeurd). Wat ik nu pas begrijp, is dat hij volkomen toevallig een keer Vrij Nederland kocht en een interview van Bibeb met mij las. Dat was het begin van zijn belangstelling. Het blijft een apart geval, die jongen. Hij gaf me een foto als wielrenner.

De oas (Organisation of American States) in Washington heeft het afzetten van president Shankar veroordeeld. 24 van de 32 lidstaten steunden de motie. Waar ze zich zoal niet mee bemoeien zonder een minimum van kennis van zaken.

Erika Terpstra noemde de kerstrede van Beatrix als ‘uit het hart gegrepen’. Ook de Tweede Kamer staat er helemaal achter dat de majesteit zich heeft uitgesproken bezorgd te zijn over de mogelijkheid van genetische manipulatie van het erfelijk materiaal bij mensen, dieren en planten.

Ontmoeting met mijn vriend Frits van Eeden en diens nieuwe vriend, Ad Poot (61), die best aardig was. Ex-klm'er. Waarom Frits me probeerde te overtuigen dat deze relatie platonisch was, terwijl zijn andere vriend Chuck in Florida over concurrent Poot in de vernieling ligt, begrijp ik niet. Heb samen met Frits Oskar Lens en Jaap Harten bezocht.

30 december 1990

De avond was ik bij mijn oude vriend, John van Haagen in Rotterdam. De zoon van zijn zoon Rinus, Jeffrey, logeerde bij hem. We beleefden weer een aantal uren samen alsof er nooit iets is gebeurd. Hij studeert Behasa Indonesia omdat hij een reis naar zijn geboorteland gaat maken.

John had in de Nieuwe Revu vier pagina's van Henk Hofland gelezen waarin hij toelichtte wie hij eigenlijk was. ‘Natuurlijk zal Hofland nooit meer over jou schrijven, want dan zou hij zichzelf moeten ontkennen. Mijnheer Oltmans is een man die

[p. 156]

fundamenteel vrij is. Hofland is het middelpunt van een spinnenweb. Voor hem is schrijven zijn boterham. Voor jou is dit in veel mindere mate het geval. Hij is gewoon niet in staat zichzelf naar buiten te brengen. Hofland heeft zich nooit kunnen onttrekken aan ‘het gezag’. Hij realiseert zich nu pas hoe jij dit met het grootste gemak wel deed en in zekere zin heeft hij dat jou kwalijk genomen. Hij was teveel met jou verweven om dit te kunnen toegeven. Dat is die zelfontkenning.’

Ik ben altijd totaal verbaasd wanneer ik naar John luister, omdat hij kanten van mijn leven toelicht waar ik zelf blind voor ben. Hij zei dat hij eens met een paar van mijn beste vrienden om een tafel zou willen zitten om mij van verschillende kanten te analyseren. ‘Dat zou voor jou een winstpunt zijn, want het kan je op nieuwe gedachten brengen,’ zei hij. Ik antwoordde dat het me niets kon schelen wat een stel kerels die zichzelf niet eens begrepen over mij te zeggen zouden hebben. John bracht me met de auto terug naar Amsterdam. We moesten via Jaap Harten in Den Haag rijden omdat ik mijn bril daar had laten liggen.

Jan Blokker schreef een amusante kolom over de situatie in Suriname en ‘het toppunt van belachelijkheid, dat we nog altijd parlementariërs hebben die Suriname in hun portefeuille hebben, zoiets als Peter Stuyvesanten après la lettre.’ Hij denkt dat André Haakmat, ‘die het als een onbesproken advocaat goed naar zijn zin heeft in Nederland, liever morgen minister van Kwaaie Zaken in Paramaribo zou willen worden.’¹⁹⁶

Intussen verklaarde vvd-leider Frits Bolkestein, die kennelijk aan de leiband van Frans Weisglas loopt, dat Den Haag zich juist veel intensiever met Suriname zou moeten bemoeien. Er wordt van alle kanten, ook door het cda en Hans van Mierlo (d66), in de ruimte gekletst over Suriname.

Fraai plaatje in de International Herald Tribune over het door George Bush naar Irak uitgezonden kanonnenvlees.

René de Bok schrijft een walgelijk hoofdartikel in De Krant op Zondag getiteld kanonnen op paramaribo. Hij pleit voor militair ingrijpen. ‘Een handjevol parate troepen van Relus ter Beek rookt het roversnest van Bouterse

196 De Volkskrant, 27 december 1990.

[p. 157]

in enkele uren tijds uit, met een minimum aan bloedvergieten.’ De notoire Frans van Klaveren krijgt de gelegenheid in deze krant zijn gal te spuien over Bouterse en Suriname. Uit welke hoek wordt De Krant op Zondag gefinancierd? De Bok staat op mijn lijstje voor een bezoek, om na te gaan of ik voor hem vanuit Johannesburg zou kunnen werken. Maar heeft het zin me in te laten met een man die dergelijke onverantwoordelijke onzin over Suriname schrijft?

Bracht een bezoekje aan Adèle Croiset in Houten. Gerard Croiset is tien jaar geleden overleden. Hij was 71 jaar. Adèle heeft nu ook patiënten en doet zelfs stervensbegeleiding. Zij zegt de kracht hiertoe van Gerard ‘van de andere kant’ te ontvangen.

Volgende bezoek aan Toon en Marlène Quarles in Vught. Truly old friends. ‘Iederen bij Philips wist dat na de heer Otten, en misschien Rodenburg, de zaak bergafwaarts ging. Dekker is met de werkelijke afbraak begonnen. Hij werd door Van der Klugt opgevolgd en nu leidt de maffioso Timmer die club. Deze mijnheer zal er niet in slagen Philips weer rendabel te maken.’ Volgens Toon heeft Gerrit Jeelof deze gang van zaken mede op zijn geweten. Er werden rapporten uitgebracht met enkel informatie van wat men wenste te horen, maar die onwaar waren. Iedereen bij Philips wist dat er met Jeelof geen afspraken te maken waren. Jeelof was onbetrouwbaar, maar er zitten nu bij Philips eigenlijk alleen nog maar schoften. Hij verwachtte dat men zo geruisloos mogelijk zou proberen uit te verkopen en dat het bedrijf over tien jaar wellicht helemaal niet meer zou bestaan.

Toon was snel met Rienk Kamer als ‘crook’ en ‘onbetrouwbaar’ af te schilderen, maar ik legde uit dat de gedachte van een stichting voor mijn dagboeken van hem afkomstig was. Toon is bereid de documenten voor een stichting in te zien.

31 december 1990

Heel verrassend is Johan Kraag (77) president van Suriname geworden. Jules Wijdenbosch is vicepresident. De Grondwet schijnt volgens een opzienbarende kop in De Telegraaf buitenspel te zijn gezet met de zegen van de oude vos Jagernath Lachmon, de voorzitter van de assemblee. Ik begrijp niet, en zal nooit begrijpen, waar men zich in Den Haag over opwindt. Laat Surinamers hun eigen gevechten leveren, want nation building is niet iets wat van de ene op de andere dag slaagt. Hoe lang hebben wij erover gedaan? De Nederlandse ambassade in Paramaribo had ‘de laagste diplomaat die voor handen was van

[p. 158]

stal gehaald,’ aldus nrc Handelsblad ‘om de installatie bij te wonen.’ Ons eigen land is in verkeerde handen.

Hoofdredacteur Bruno Vespa van het Journaal van de Italiaanse publieke omroep rai had een interview met Saddam Hoessein gemaakt waar algemeen directeur Pasquarelli zijn veto over uitsprak. Commotie onder de journalisten, die met staking dreigen. Zoiets als toen J.J.F. Stokvis mij in 1956 verbood in Rome Sukarno te interviewen.

Fotograaf Ed van der Elsken is overleden. In 1966 gedroeg hij zich op het paleis in Djakarta als een boertje uit Purmerend.

André Haakmat blijft ervan overtuigd dat de claim op Suriname - die we inmiddels verlaagd hebben naar 85.000 gulden - ‘wel in orde komt’.

Eduard was van mening dat ik de kerstkaart van de tekening van Aat Veldhoen, waarop Joop den Uyl Juliana neukt, nooit aan Luns had moeten sturen. ‘Dat krijgt een staartje,’ zei hij. ‘Straks word je nog gearresteerd.’

‘Ach, Ed,’ zei ik, ‘het is een uitdrukking van mijn volkomen minachting voor Luns en alles wat na hem kwam.’

Bij thuiskomst uit Thermos lag er een fax van Peter dat er in Hillbrow is ingebroken in mijn flat. Het hek was geforceerd, maar hij dacht niet dat ze binnen waren geweest. Peter heeft verder besloten om zes maanden naar Londen terug te gaan om daar werk te zoeken. Ik heb hem opgebeld geen overhaast besluit te nemen. Hij bedoelt het meer symbolisch, want hij zou het liefst een werkvergunning in Zuid-Afrika in de wacht willen slepen.

De Puertoricaan, Christino Arocho arriveerde. Ik maakte een visje klaar. We hebben tot 22:00 uur heel intens gesproken. Hij heeft een gedegen kijk op zaken. Zijn beste vriend is een zwarte jongen, Lenny. Als er een kogel door de kamer zou vliegen, zou hij geen moment aarzelen om er voor te springen opdat Lenny blijft leven. Hij scheen dit werkelijk te menen. Ik vroeg me in alle ernst af of ik, ondanks alle ‘woorden’ van het tegendeel, zoiets voor Peter of Eduard zou doen. Ik zeg toch immers dat ik van ze houd? Hetzelfde geldt voor de vraag of je een oog of een nier voor je beste vriend zou afstaan.

Chris is diep overtuigd dat ergens in de wereld iemand rondloopt ‘who in all respects would foot the bill and work himself into a total love affair.’

Ik heb geprobeerd hem duidelijk te maken dat ik het hier mee oneens was. Liefde is niet haalbaar, een fata morgana. Hij dacht dat zijn ouders na dertig jaar huwelijk vrienden waren, zoals Peter en ik en geen seks meer hadden. Het bleef een kor-

[p. 159]

te ontmoeting. Morgen vliegt hij met twa terug naar Washington.

Laura Starink stelt in een reportage dat Michail Gorbatsjov ‘na de instigator van democratisering te zijn geweest zijn politiek niet wil of niet durft tot een logisch einde uit te voeren.’ Het is natuurlijk ook niet niets: hij vernietigt waar zeventig jaar aan werd gewerkt. Niemand wijst erop dat toen Gorbatsjov over perestrojka begon te zwammen, hij er geen flauw benul van had bezig te zijn het Sovjetdenken te ondermijnen waardoor chaos gegarandeerd was, ook omdat er geen duidelijk (en haalbaar) alternatief tegenover stond. Een kind kan de was doen. Vandaar mijn hartenkreet in 1985 in Moscow News. Of mijn opmerking in nrc Handelsblad dat Gorbatsjov de gevaarlijkste man sinds Lenin was.

Strobe Talbott schrijft in Time dat de schok van het aftreden van Edoeard Sjevardnadze er wel eens toe zou kunnen leiden dat Gorbatsjov er zelf het bijltje bij neerlegt. De ramp in de ussr is compleet, dat staat voor mij al heel lang vast.¹⁹⁷

(Wordt vervolgd)

197 Time, 31 december 1990.