Memoires 1990-B

[p. 129]

[Johannesburg (vervolg)]

Botile adviseerde: ‘You should tell Cleary, I want to be in your company to help build it. Why do you worry about the Government or what Albert Nothnagel says? If you are an independent company, why consult people all over the place? This is a matter between you and me.’ Nelson dacht ook dat indien Slovo zich niet zou terugtrekken, de onderhandelingen met de regering helemaal niet door zouden gaan. ‘Did you know, Willem, that Slovo talked at Grote Schuur the most of all?’

Ook achtte Nelson Botile het onbegrijpelijk dat Mandela onderhandelingen voerde met de onderdrukker ‘and he refuses to talk to his bloodbrother Gatsha Buthelezi.’ Hij verweet dit aan de kwaliteit van de adviseurs die Mandela omringen. ‘Why speak of peace with De Klerk if you cannot make peace with Buthelezi?’ Botile dacht verder dat als Mandela nu van de onderhandelingen niets bakte, de regering met andere groeperingen in zee zou gaan en dat dan ‘(...) Mandela is finished.’ Ik speelde al met de gedachte naar Buthelezi in Ulundi te gaan, samen met Botile om na te gaan of er een brug was te slaan tussen Mandela en Buthelezi.

Later ben ik samen met Nelson op zoek gegaan naar de leider van de daggaverkopers op Pretoria Street. We zaten drie kwartier op een terras, maar vonden hem niet.

Heb behoorlijk piano gestudeerd en maak enig vorderingen.

28 juli 1990

Deze dag werd besteed aan het bijwerken van het manuscript van het boek met Jan Foudraine.

Peter liet een brief voor me achter. Soms denk ik dat hij in zijn hart content is dat ik er ben. Zoals zijn moeder zei: ‘Willem, nu jij daar woont ben ik gerust.’ Peter wilde om 17:00 uur naar mij toe, maar werd door Edwin meegetroond. Die jongen blijft a problem child.

Er was een werkonderbreking bij Checkers. Ongeveer vijftig stakende dames dansten in de straat. Stond ernaar te kijken en al is het onaangenaam om te zeggen, de geur was zeer penetrant.

Motregen: de eerst regen in de acht weken dat ik hier ben.

29 juli 1990

Mijn leraar Nederlands op het Baarns Lyceum, Maarten Schneider schreef een dierbare brief.²⁰⁶

Margot Snoeck Henkemans-Goudriaan belde vanuit Pretoria.

206 Zie bijlage 41.

[p. 130]

Zij was een klasgenoot toen we les hadden van Schneider. Hij had haar ook geschreven. ‘It made my day,’ zei ze.

Gisteravond dineerde ik bij Matt en Sue Mycielski, waar ik Maurice Carré ontmoette, een kleinzoon van de stichter van het Amsterdamse theater. Hij is half in de twintig en heeft een vrouw die zestien jaar ouder is. Hoe verzin je zoiets? ‘I have been a trapeze artist, I jumped from airplanes, was inside prisons and have a long time be connected with the mafia,’ vertelde hij.

Mandela heeft in een televisieprogramma op de Britse televisie gezegd dat de zogenaamde coup van de communisten, Operatie Vula, door de veiligheidsdiensten van Pretoria uit de duim was gezogen. Hij had de zaak met Joe Slovo van de sacp besproken. Er klopte niets van. Op de vraag of De Klerk verantwoordelijk was voor de zwartmakerij van het anc en haar bondgenoten, antwoordde Mandela dat De Klerk ook maar afhankelijk was van wat de politionele autoriteiten hem voorschotelden.

30 juli 1990

Vreemd dat in de Sowetan geen artikels van Sam Mabe meer staan. Een zo veelbelovende journalist.

Bruno Kreisky, oud-kanselier van Oostentrijk, vriend van Willy Brandt en later ook van Aurelio Peccei, is overleden. Hij is 79 jaar geworden.

The Star schreef gisteren in een commentaar dat een dialoog tussen Mandela en Buthelezi onontbeerlijk is. Precies wat ik dacht. Sean Cleary van Strategic Concepts zou dit moeten organiseren.

Mandela heeft met zoveel woorden gezegd dat er niet met Pretoria zal worden onderhandeld zonder Joe Slovo. Opmerkelijk

[p. 131]

dat de televisie en vrijwel alle kranten dit niet vermelden, met uitzondering van een klein bericht onderaan een pagina van de Sowetan. Grof schandaal eigenlijk.

De berichten over het communistische complot schijnen niet door feiten te zijn onderbouwd. Je vraagt je af hoe de politionele autoriteiten een zo stomme streek hebben kunnen uithalen. Business Day spreekt vanmorgen al van een ‘red plot blunder’. De Klerk zit in een lastige situatie. Ik denk namelijk dat hij de onderhandelingen toch met Slovo zal voortzetten, ook al zal rechts en extreemrechts hem hierom vervloeken. Het zijn opnieuw de zogenaamde securocrats, de befaamde rode knop (waar ik ruimschoot over kan meepraten) die alle shit hebben veroorzaakt. Dit heikele onderwerp heb ik in relatie tot jfk en lbj in 1990 met De Klerk zelf onder vier ogen besproken. Zijn geheime diensten hebben hem een ordinaire poets gebakken.

Kristina van Oliver Stone zond een briefje. Het schokt me toch dat Oliver te schijterig is om naar Zuid-Afrika te reizen. Zegt toch wel iets over hoe hij informatie verwerkt in zijn bovenkamer.

Slovo blijkt razend te zijn over de beschuldigingen. Het lijkt me buiten kijf dat hij ervan profiteert; hoe oerstom van Pretoria dat ze die kaart van Operatie Vula heeft gespeeld, want er is wellicht wel degelijk een deel van waar.²⁰⁷

Ook de gebalde vuisten van Mandela, Slovo en Winnie zijn niet mis.

207 Redactie: Er bleek enkele jaren later zeker een groot deel van waar. http://tia-my-soa.blogspot.nl/2013/12/operation-vula-its-secret-safari-and.html; https://en.wikipedia.org/wiki/Africa_Hinterland; http://www.armsdeal-vpo.co.za/articles10/vula.html.

[p. 132]

31 juli 1990

Pat Devereaux heeft in The Star uitgebreid geschreven over de verdwijning en dood van Stompie Moeketsi Seipei (14), die onder mysterieuze omstandigheden - en in het bijzijn van Winnie Mandela - om het leven werd gebracht. Het is een smerig zaakje waar de lijfwachten van Winnie, het zogenaamde Football team, tot over de oren bij betrokken zijn. De vrouw van de aanstaande president als verdachte in een moordzaak? Mijn goede vriend generaal Cor Knulst is overleden. Hij is maar 72 jaar geworden. Jammer.

Elsa Krüger van Beeld kwam me bezoeken voor een interview. André Haakmat schrijft en blijft moeite doen de 100.000 gulden uit Suriname binnen te halen.

Danie Fourie van het kantoor van Sean Cleary belde en zat dermate slap te ouwehoeren dat ik heb opgehangen. Ze begrijpen niet wie zij voor zich hebben. Ik had veel eerder mijn tanden moeten laten zien.

1 augustus 1990

Was bij de Volkskas, maar Dirk Keijer is zijn belofte nog altijd niet nagekomen. Geen overmaking. Had het kunnen weten. Eindelijk is cnn ook in Zuid-Afrika te ontvangen zodat internationaal nieuws hier eindelijk beschikbaar komt.

Pik Botha wijst er terecht op hoe belangrijk de veranderingen

[p. 133]

in Moskou voor Zuid-Afrika zijn geweest. Zonder die Umwertung aller Werte in het Kremlin zouden de hervormingen hier nooit zo snel tot stand zijn gekomen.

Willie Ramoshaba van de Black Business Achiever's Foundation zal in oktober een reis leiden van zwarte Zuid-Afrikaanse zakenlieden, die in de VS contacten en investeringen zoeken om daarmee voor zichzelf in Zuid-Afrika te kunnen beginnen. Sinds onze eerste ontmoeting heb ik steeds geweten dat Willie een ondernemend heerschap is, die het ver zal schoppen.

Heb in Het land van herkomst gelezen van E. du Perron.²⁰⁸ Ben er niet kapot van. Amusant is het liedje Boeroeng kakatoea, dat op pagina 85 staat en dat we bij juffrouw Bachem de Boer in de vierde klas van de Zeister Schoolvereniging uit hoofd moesten kennen en zingen. Du Perron noemt het één van de ontroerendste liedjes uit zijn kindertijd. Dat is dan een punt dat we gemeenschappelijk hebben.

208 E. du Perron, Het land van herkomst, G.A. van Ooschot, Amsterdam, 1962. Oorspronkelijke editie: 1935.

2 augustus 1990

De geplande onderhandelingen op 6 augustus tussen de regering en het anc gaan gewoon door. Ook de sacp en Slovo doen mee. Nelson Mandela heeft intussen president de Klerk verzekerd dat het anc zich stipt zal houden aan wat eerder bij de Groote Schuur conferentie is afgesproken. Ik denk toch zo langzamerhand dat De Klerk zich opnieuw door het anc en de sacp heeft laten inpakken, want vorige week nog eiste hij het tegenovergestelde van wat hij nu doet. Hij begrijpt, als advocaat uit Vereeniging, kennelijk niet tot welk bedrog de oppositie in staat is. The Citizen vraagt zich dan ook terecht af hoe Mandela deze garantie aan De Klerk kon geven als keer op keer blijkt dat hij Hani noch het anc-leger Umkhonto in de hand heeft. De krant vraagt terecht of dit nu zal betekenen dat de infiltratie van het land met soldaten en wapens door het anc zal ophouden. Stopt het anc nu ook met het vermoorden van politiemannen? Zal het anc ophouden met burgers te intimideren, die een andere mening zijn toegedaan? Zweren Mandela en zijn commandant Hani nu het geweld af? Ik deel de ongerustheid van The Citizen. Ik kan de manoeuvres in dit onderhandelingsproces van Mandela en De Klerk momenteel niet ondersteunen. Steeds weer gaat De Klerk door de knieën. Dit was absoluut het moment om een halt toe te roepen aan concessie's. De rode tegenstanders lachen zich kapot.

Irak schijnt Koeweit te zijn binnengetrokken. Washington

[p. 134]

schreeuwt moord-en-brand, alsof de vs er iets mee te maken hebben.

Lang gesprek met Christo Landman, die toegaf niet veel meer voor me te kunnen doen, sinds hij zelf min of meer uit de gratie is in Pretoria. Hij adviseerde om me verder niets meer van Nothnagel in Den Haag aan te trekken. ‘Dat zou ik ook wel willen,’ antwoordde ik, ‘maar iedere keer wanneer ik bezig ben hier wat van de grond te krijgen, stoot ik op zwartmakerij vanuit Holland georganiseerd door Nothnagel.’²⁰⁹

Christo wist niet dat ik in een televisieprogramma met Nothnagel had gezeten, en dat de ambassadeur me destijds eigenlijk publiekelijk diskwalificeerde. Ik vertelde erop voorbereid te zijn geweest, maar dat ik Wim Pretorius plechtig had beloofd niet scherp te reageren, waar ik me toen aan heb gehouden.

Peter wipte heel kort binnen, maar ging meteen weer weg. ‘Edwin wacht op me,’ zei hij. Onbegrijpelijk dat Peter die jongen niet ziet voor wat hij werkelijk is.

Eindelijk kwam er een brief van Michael Juel, de Deense kleinzoon van Cecile van Lennep. Hij kondigt aan dat een vriendje Vincens Henning Steensen-Leth naar Zuid-Afrika komt, die hij mijn adres gaf. Prima, ik verheug me er op.

Slovo heeft tegen de Financial Times gezegd dat een zwart Zuid-Afrika ‘will fully nationalise some industries and financial groups as part of its restructuring of the S.A. economy.’ Die man begrijpt niet dat dergelijke uitlatingen de zekerste weg zijn om helemaal geen investeringen meer te krijgen. Intussen denken de conservatieven in dit land, dat perestrojka van Michail Gorbatsjov op misleiding is gebaseerd. Dat is het dus niet, maar hoe maak je ze dit duidelijk? Gorbatsjov wil hervormen, maar hij is de controle kwijtgeraakt.

Vanmiddag moest ik Peter weer afremmen, want hij houdt er nog steeds geen rekening mee dat mijn telefoon wordt afgeluisterd. Ik herinnerde hem eraan en prompt werkte - om te pesten - mijn telefoon inderdaad niet meer. Precies als op Amerbos.

Vanavond vertoonde de sabc een programma over de Zuid-Afrikaanse communisten. Slovo kondigde aan dat het doel van de sacp een klasseloze samenleving bleef. Hij verwachtte dat hij dit nog mee zou maken. Onzin dus. Zowel Philip Nel als Jan du Plessis zat in het programma als Sovjetspecialisten. Nel zei dat de huidig communisten eigenlijk socialisten waren.

209 Later zou blijken dat het Nederlandse departement van Buitenlandse Zaken hier even hard aan had meegedaan.

[p. 135]

Wanneer je werkelijk al deze onzin in dit tv-programma serieus moet nemen dan ga je vanzelf naar de Conservatieve Partij van Treurnicht overhellen. Deze laatste doet niet anders dan herhalen dat niemand in dit land De Klerk het mandaat heeft gegeven om te doen waar hij mee bezig is.

3 augustus 1990

Briefje van Eduard die op reis is in Chili.

Ik zou iets rond mijn oude vriend Lord Chalfont die naar Zuid-Afrika komt willen organiseren.

Ik heb op Buitenlandse Zaken anderhalf uur met Joseph Stauch gesproken, die zei niets van al mijn problemen hier te weten. Ik moest me niet te druk maken over Nothnagel, want die had niet zoveel invloed in Pretoria. Toen ik aandrong, gaf hij toe dat de ambassadeur in Den Haag inderdaad problemen voor me in Zuid-Afrika kon veroorzaken, waar ik dus al de nodige hinder van ondervind. ‘That is why we, diplomats, do not like outsiders like Nothnagel to come in.’ Hij gaf aan dat indien Nothnagel minister Vlok van Orde en Justitie goed zou kennen, een brief aan hem over mij voldoende zou zijn om Vlok naar Pik Botha te laten bellen ‘and you are in trouble indeed.’ Joseph Stauch adviseerde via Gerrit Olivier te werken van de inlichtingenafdeling op Buitenlandse Zaken waar ook Christo Landman aan was verbonden en waar men mij kent. ‘Now is the time for your friends in South-Africa to stand by you. Do not make more waves now. Because if you stir up too much and get too many people involved, it might work against you.’ Ik zei Marc Burger en Spaarwater van de geheime dienst te willen spreken om hulp te krijgen.

Christo Landman heeft eigenlijk aangegeven dat Startegic Concepts een door de regering gesponsord consultancybureau is. Hij adviseerde daarom liever in het particuliere bedrijfsleven iets te gaan doen. Dus Sean Cleary leidt waarschijnlijk een undercover organisatie, precies als Jans Rautenbach. Generaal Du Toit, met al zijn welgemeende bedoelingen te willen helpen, haalt op deze manier de ene na de andere stomme streek uit. Misschien moet ik hier burger worden en een Zuid-Afrikaans paspoort accepteren.

4 augustus 1990

Het interview met Elsa Krüger is in Beeld verschenen.²¹⁰ Wat zouden mijn ouders ervan hebben gezegd? Zond het aan broer

210 Zie bijlage 42.

[p. 136]

Hendrik in Kaapstad. Christo belde en vond het prima. Otto Krause: ‘Een puik stuk.’

Peter wipte binnen om te zeggen dat hij trots was op mij vanwege het interview in Beeld.

Andries Treurnicht van de cp heeft natuurlijk gelijk als hij zegt dat een ‘non racial’ Zuid-Afrika een fictie is. Misschien over honderd jaar, god mag het weten. Nelson Mandela spreekt over een overgangsregering. Wanneer die man over ‘free and fair elections’ praat en je weet wat het niveau is van de 35 miljoen zwarten in dit land, dan kan je alleen maar je hart vast houden. Wat Treurnicht terecht de toekomstige ‘tirannie van getallen’ noemt. Jammer dat deze conservatieve leider vasthoudt aan een geheel blanke Boerenstaat. Ik denk niet dat dit ooit te verwezenlijken zal zijn.

De kwestie Koeweit is al honderd jaar omstreden. Harm Botje schrijft dat de geschiedenis van de grensgeschillen aan Saddam Hoessein ‘een aura van legitimiteit’ biedt. Irak is een product van de Eerste Wereldoorlog, zoals Koeweit een product is van de Europese koloniale machtspolitiek. Je kunt er gif op innemen dat iedereen die een opinie heeft over Saddam en Koeweit, geen benul heeft van hoe de geschiedenis van die spanningen eigenlijk in elkaar zit, inbegrepen Bush en consorten.²¹¹

211 NRC Handelsblad, 4 augustus 1990.

5 augustus 1990

Heb een uurtje op een Sonata van Chopin gestudeerd. Wat zou ik zonder de vleugel bij al deze problemen moeten beginnen? Kon weer niet slapen door alle onzekerheid.

Zou er werkelijk een wapenstilstand komen?

[p. 137]

Ontmoette in de jhc-sauna Louis Heyneman, die het blad De Kat exploiteert.

De Sunday Tribune uit Durban pleit in een commentaar voor een spoedig gesprek tussen Mandela en Buthelezi. Sinds 1987 zijn in KwaZulu-Natal in gevechten tussen Inkatha en het anc vierduizend doden gevallen.

Professor Hermann Giliomee, politiek wetenschapper aan de Universiteit van Kaapstad, spreekt over ‘the favourable personal chemistry’ tussen Mandela en De Klerk. Eerder, aan de vooravond van de Groote Schuur-conferentie, sprak men zelfs van ‘love at first sight’. Eigenlijk geloof ik hier niet in. Hoogstens tijdelijk. Hij legt kraakhelder uit dat Pretoria verantwoording is verschuldigd aan ‘a white electorate’, dat bovendien letterlijk alle belastingen heeft opgebracht. Het is natuurlijk een feit dat blanken in dit land al jaren de voorzieningen in de townships hebben gefinancierd, omdat het anc immers bewoners dwong nooit een cent te betalen voor huren, water of elektriciteit. De zwarten verwachten dat de schulden wel zullen worden afgeschreven, wat ook wel zal gebeuren, want er is geen alternatief. Terwijl ze nooit een cent voor de ontwikkeling van de townships meebetaalden, vindt men het vanzelfsprekend dat gratis wonen en gratis voorzieningen eeuwig door zullen gaan. In de ussr bestaat een dergelijk probleem. Ook in de Sovjet Unie was dit soort zaken gratis of men betaalde er slechts een habbekrats voor.

Ook wijst professor Giliomee op de dubbele agenda van het anc, dat nauw verbonden is met de sacp. Zijn de communisten bereid, terwijl zij een dominerende positie binnen het anc bekleden, om een pact te sluiten met het blanke kapitalistische Zuid-Afrika? Wat worden de ‘strategic priorities’ tussen De Klerk en Mandela bij de komende onderhandelingen?

6 augustus 1990

Zond een fax naar Gerrit Olivier om te vragen of hij me zou willen adviseren.²¹²

Weet De Klerk waar hij naartoe wil en in hoeverre zijn missie op die van Gorbatsjov lijkt? Die begon ook te hervormen, waarop dit proces totaal uit de hand liep. Het is gemakkelijk om de president te bekritiseren, zoals de cp en Treurnicht doen, maar wat dragen zij dan bij als mogelijke oplossing voor wat er gebeurt? Oud-president P.W. Botha zegt dat hij nooit

212 Zie bijlage 43.

[p. 138]

en te nimmer concessies ten aan zien van het anc zou hebben toegestaan, voordat de guerrilla van het anc duidelijk was stopgezet. Dat is wat ik in maart tegen Casper Venter opmerkte: ‘Je kunt niet het anc legaal verklaren zonder voorwaarden, want Chris Hani en de vechtersbazen gaan gewoon door met de regering te destabiliseren om betere eindvoorwaarden te behalen.’

Louis Heyneman heeft journalistiek aan de Columbia-universteit in New York gestudeerd. Hij lijkt me aardig. Omdat hij een vriend had in Kaaptad, bleef hij in New York van iedereen af. ‘Was your lover faithful?’

‘No.’

The Star wijst in een commentaar op het feit dat Joe Slovo enerzijds schreeuwt om buitenlandse investeringen en anderzijds aankondigt dat nationalisaties onvermijdelijk zijn. Slovo is nog altijd in de war: marxisme-leninisme werkte prima in 1917 in de voormalige ussr als reactie op het bewind van de tsaar. Dit kan echter niet klakkeloos worden overgeplant naar een eerste wereld economie als die van Zuid-Afrika. Marxisme-leninisme was nog onvoldoende op alle niveaus gerealiseerd om op kapitalisme en een vrijemarkteconomie over te stappen. De ramp is in Rusland dan ook niet te overzien.

De mensen in dit land, zwart en blank, zijn veel te lang van de rest van de wereld afgeschermd geweest. Ze leven in een droomwereld. Er wordt over economische vraagstukken de grootste onzin gezegd, alsof de economie hier los zou staan van Afrika of de rest van de wereld.

Ik zag de film Bad Influence met Rob Lowe. Afschuwelijk verhaal. De decadentie en onzin is afstotend. Vond Lowe eerder nog wel een vondst, maar die is ook niets meer. Bah.

Liep tegen mijn vriend Themba aan, die het boek van Minsky voor een week zou lenen, maar het al een paar maanden heeft. Hij was verhuisd dus ik kon hem niet vinden. Later lag het op me te wachten bij de receptie. Er was een brief bij dat hij ervan had genoten, ‘a terrific book’.

7 augustus 1990

Het probleem met De Klerk is dat hij eigenlijk de advocaat uit Vereeniging is gebleven, ook al is hij nu de staatspresident. Gisteravond waren ze samen op televisie na een dag onderhandelen. Mandela zei geen twistgesprek te willen beginnen, maar De Klerk had de politie niet voldoende in de hand. Hierop gaf De Klerk een duidelijk antwoord, maar Mandela viel in herhaling en attaqueerde De Klerk opnieuw. Daarop zei de presi-

[p. 139]

dent: ‘I don't want to have the last word, but...’ Dat was onder de omstandigheden te aardig.

De opwinding over de Irakese inval in Koeweit is onvoorstelbaar. Het kan ook niet dat het ene lid van de vn het andere in 24 uur van de kaart blaast.

Christo Landman, die eerder had gezegd niets meer voor me te kunnen doen, telefoneerde om te vertellen dat hij oud-ambassadeur Louw en echtgenote, en Gerrit Olivier en echtgenote zaterdagavond voor een diner had uitgenodigd. Het was vooral Marie Landman geweest die voor me had geknokt.

In Den Haag hebben de genieën bekendgemaakt dat het hen heeft behaagd de sancties tegen Zuid-Afrika te versoepelen. Jaap de Hoop Scheffer zou namens het cda een lans hebben gebroken voor Pretoria.

André Haakmat vraagt om nadere instructies die ik meteen heb verzonden.

Generaal du Toit heeft me geschreven. Ik heb hem onomwonden, open en recht voor zijn raap geantwoord.²¹³

Eindelijk heb ik Dirk Keijer in Monte Carlo gebeld. Hij wilde meteen een ontmoeting geregeld zien tussen Du Toit en het hoofd van de Sovjethandel in Afrika, Kuznetsov in Namibië. Het was een krankzinnig voorstel. Ik moest Du Toit en de directeur-generaal van handel in Pretoria vragen op de bonnefooi naar Namibië te reizen, opdat zij daar toevallig tegen Kuznetsov zouden aanlopen. Toch belde ik Du Toit om mijn voelhorens uit te steken. Hij moest aan een knie worden geopereerd en zou drie weken naar de vs gaan. Dus ik kon (gelukkig) Keijer terugbellen dat Du Toit buiten gevecht was.

Paul Witteman belde opnieuw. Hij was erg aardig. Toch heeft hij zijn aarzelingen over het project.

Time brengt in herinnering dat Saddam Hoessein een week voor de invasie van Koeweit zei: ‘We do not want war. We

213 Zie bijlage 44.

[p. 140]

hate war. We know what war does.’ Irak had immers een lange oorlog met Iran achter de rug. Ik denk dat hij het meende. Om te begrijpen waarom hij tegen Koeweit optrad, dient men te verdisconteren wat eergevoelens en dit soort afrekeningen in het Nabije-Oosten bij mannen onder elkaar betekenen. De schurken zitten in Koeweit, niet in Bagdad.

Ik liet Peter de brief van Du Toit lezen. Zijn commentaar: ‘Een beetje adolescent gedrag.’ En daarmee was inderdaad alles gezegd. Op een of andere manier onvolwassen.

Ik ben al enige tijd bezig met Herman van Niekerk, die werkt bij stuk, het kantoor dat optredens van buitenlandse musici in Zuid-Afrika regelt. Hij zei verbaasd te zijn dat mijn vrienden, Antonio de Almeida (dirigent) en Eduardus Halim (pianist), er geen problemen mee hadden in Zuid-Afrika te komen concerteren.

Maurice Carré wil 20 miljoen vaten petroleum importeren. Ik vroeg Keijer of dit mogelijk was. Niet dus. Maar zijn partner Theo Cranendonk geloofde dat er wel degelijk een mouw aan was te passen. Theo belde later nog terug of ik iemand wist die een hotel aan het strand in Durban wilde kopen.

Bill Faure heeft gisteren De Klerk gefilmd. Ik wil er alles over horen. Hoe zou mijn vriendschap met Casper Venter er op dit moment voorstaan? Ik weet niets meer. Alles wat ik opbouwde, wordt achter mijn rug verpest. Hoe het exact in elkaar zit, is niet te achterhalen, maar ik kan op deze manier niets beginnen hier.

9 augustus 1990

Boris Jeltsin wil de ussr op zijn kop zetten. Hij heeft Rusland soeverein verklaard en is op eigen houtje zaken gaan doen met de afvallige Baltische republieken. Hij wil nu ook de staatscontrole op de Sovjeteconomie afschaffen. Gorbatsjov vaardigde een decreet uit dat het Kremlin de controle zou houden over de banken in de vijftien republieken van de ussr. Jeltsin trekt er zich geen moer van aan. Gorbatsjov heeft nu toch een concessie gedaan aan de radicale Jeltsin. Ze gaan samen de economie hervormen.²¹⁴

Twee jonge analisten van de Academie van Wetenschappen van de ussr, politieke wetenschappers Alexei Izyumov en Andrei Kortunov, schreven in Time dat de buitenlandse politiek van de Sovjet Unie haar ‘monolithic unity’ aan het verliezen is. Nieuw denken is voor de oude garde in het Kremlin meer

214 Time, 13 augustus 1990.

[p. 141]

een tactische concessie dan een strategische wijziging. Ze spreken liever over ‘peredyshka’ (adempauze) in plaats van ‘perstroika’. Vooral de conservatieve oppositie tegen Gorbatsjov is van mening dat Gorbatsjov de belangen van het proletariaat aan het verkwanselen is en daarbij de nationale belangen van de ussr ernstige schade berokkent.

Ik had Nelson Botile Freedom Now, een boek over de zwarte beweging in de vs meegegeven. Hij belde dat de inhoud hoogst actueel was voor wat op dit moment in Zuid-Afrika gebeurt. Hij had ergens zondag een toespraak moeten houden en had dit boek uitvoerig behandeld. ‘I treasure the book so much, I keep it in my bedroom,’ zei hij. Ik heb hem later een boek over Martin Luther King gegeven. Wat de zwarte bevolking van Zuid-Afrika het meeste nodig heeft, is relevante input. Op Pretoria Street voelde ik een vinger in mijn rug en werd ‘your money!’ geroepen. Het was George, de daggadealer. Ik vertelde hem het plan van Botile om gemengde blank-zwarte brigades met rode baretten in de gevaarlijke buurten te laten patrouilleren. Hij zei enthousiast te zijn en stelde voor een taxi naar het huis van Botile in Soweto te nemen.

Ik heb bij de Namibia Bank vier cheques van driehonderd gulden verzilverd, wat me een crooked gevoel gaf, omdat ze niet helemaal zijn gedekt. De 10.000 gulden die Keijer met Kerstmis had beloofd, zijn er nog altijd niet. Op 18 juli zei hij het geld snel te zullen overmaken. Gisteren herhaalde hij zijn belofte.

Na enige aarzeling heb ik Hendrik gebeld. Hij reageert eerst altijd ingehouden en raakt geleidelijk aan op dreef, alsof je hem uit een sombere wereld moet trekken. Hij had Beeld ontvangen en merkte op: ‘Je hebt anders geen oplossing aangedragen.’ Hij zei dat het levensgevaarlijk was geweest om over Chris Hani te spreken zoals ik had gedaan, door te zeggen dat hij nog kletst als Brezjnev. Hij herhaalde dat dit voor mijn veiligheid erg gevaarlijk was.

Ik vroeg natuurlijk meteen naar Theo die heel ernstige rugpijnen heeft en er asgrauw uitziet. Hij wilde niet naar een kliniek gaan. Henk was er net naartoe geweest. Bonneville, waar Theo en Nellie wonen, is 400 kilometer van Kaapstad.

10 augustus 1990

Winnie Mandela blijft roet in het eten gooien. Zij heeft gezegd dat het staakt het vuren maar een anc-strategie was en dat het geweld zal voortduren. Het leger van Hani was op volle kracht en zou het volksleger van de toekomst zijn.

[p. 142]

George Bush dreigt met het sturen van 250.000 soldaten naar Saoedi-Arabië om de druk op Irak op te voeren. De minister van Buitenlandse Zaken van Saddam zou volgens cnn zijn geëxecuteerd, maar later arriveerde hij volgens plan in Cairo. Wat is eigenlijk het verschil tussen de Verenigde Staten die Grenada (of Cuba) binnenvallen en Irak dat Koeweit schoonveegt? Ze hadden het daarbij moeten laten, een ander regime installeren en de plaat moeten poetsen.

De Financial Mail schrijft in een commentaar making reason work exact wat ik steeds heb bepleit, namelijk dat Mandela en Buthelezi dringend bij elkaar moeten komen en dat De Klerk dit zou kunnen bewerkstelligen. Zoals ik al enkele keren heb gezegd: een lunch arrangeren tussen die twee kemphanen.²¹⁵

215 Financial Mail, 10 augustus 1990.

11 augustus 1990

Bezocht gisteren Gerrit Olivier op Buitenlandse Zaken, die als altijd heel vriendelijk was, maar het gesprek eindigde abrupt. Dus de missie die ik me had voorgenomen, mislukte totaal. Ik zette hem uiteen wat ik vanuit Den Haag al jarenlang had te verduren, zowel van Buitenlandse Zaken als van de bvd, en dat ambassadeur Nothnagel mij bijvoorbeeld had gevraagd hoeveel hij, Olivier, mij allemaal betaalde. Niets dus. Hij schudde meewarig zijn hoofd, toen ik vertelde dat Beeld voor stukjes bereid was 230 rand te betalen en dat Danie Fourie van Strategic Concepts desnoods 800 rand per maand wilde betalen.

Hij verzekerde me dat in het nieuwe Zuid-Afrika er geen sprake van was dat iemand in Pretoria een actie tegen mij voerde, waarop ik de vraag stelde: ‘Waarom mag de heer Spaarwater me dan niet meer ontmoeten?’

Hij vroeg: ‘Wie is dat, Spaarwater? Hij is zeker van de militaire inlichtingendienst?’ Christo Landman kende Spaarwater evenmin. Maar Otto Krause, de journalist, wist exact wie het was. ‘Wij denken hier op Buitenlandse Zaken nog altijd hoog over u,’ aldus Olivier, die waarschijnlijk de eerste ambassadeur van Zuid-Afrika in Moskou gaat worden. Hij was wel bereid Sean Cleary te bellen en hem te vragen met me te spreken. Ik ben weer niet hard genoeg geweest in dit gesprek.

Ik heb nog wel gevraagd of ik 5.000 rand public relations kosten vergoed kon krijgen voor het samenstellen van de delegatie van Kaapse bisschoppen naar Nederland, waar ik lange tijd en geheel voor eigen rekening mee bezig ben geweest. Dat moest ik met professor Van der Elst in Potchefstroom bespreken.

[p. 143]

Aart van der Want zond me een hollands dagboek van Jos van Kemenade, de oud-minister van Onderwijs (nota bene), en nu burgemeester van Eindhoven. Als voorzitter van een delegatie had hij zes dagen Zuid-Afrika bezocht. De delegatie had er de lagere goden van het anc en de udf ontmoet die hen verzekerden dat De Klerk van goede wil lijkt, ‘maar dat de apartheid en de onderdrukking nog in volle omvang aanwezig zijn.’ De idioten impliceren dat apartheid met een druk op de knop zou zijn om te keren. Er wordt dus bij de luisterende, weetgierige bezoekers op aangedrongen de sancties voort te zetten ‘die de blanken op de gevoeligste plek, namelijk de portemonnee treffen.’ Dan bezoeken ze Soweto en ontmoeten pac-leiders, die absoluut niet in de goede bedoelingen van De Klerk zouden geloven, ‘die menen dat het anc en Mandela zich laten gebruiken voor de blanke zaak.’ Notabene! Chris Hani zeker. Dan gaan van Kemenade en de zijnen naar Natal en stellen het voor alsof Gatsha Buthelezi, vertegenwoordiger van de Zoeloes, de kwade pier is, die bang is zijn macht te verliezen. ‘Het wordt de hoogste tijd dat de Westerse wereld en de Westerse pers hun lankmoedige en soms zelfs sympathiserende houding ten opzichte van Inkatha en Buthelezi drastisch gaan herzien. Er is hier sprake van een gewelddadig terrorisme en brutale, gewapende intimidatie onder grote delen van de zwarte bevolking,’ aldus Van Kemenade.²¹⁶

Er stond zoveel ergerlijke onzin in het stuk dat ik Van Kemenade heb geschreven dat ik in de vijf jaar dat ik hier werk, zelden eerder van iemand van zijn niveau zoveel onzin bij elkaar heb gelezen. Ik vroeg hem waarom hij niet met Buthelezi of Dhlomo had gesproken en schreef dat ik me afvroeg of het wel een postzegel waard was.²¹⁷

Andries Treurnicht heeft gezegd dat de cp nooit aan een onderhandelingstafel zal gaan zitten om de overgave van de blanke minderheid te bedisselen en al helemaal niet met een ak-47 van Hani en het anc in de rug. En hij eist ook weer een blanke Boerenstaat. Wanneer ik een blanke Zuid-Afrikaan was die dit land in driehonderd jaar had helpen opbouwen tot wat het nu is, ‘the only piece of real estate in Africa’ dat tot de eerste wereld kan worden gerekend, zou ik me ook verzetten om de hele zaak in handen te geven van een zwarte meerderheid die niet tot tien kan tellen. Ik denk ook niet dat die zwarte meerderheid erbij gebaat zou zijn een eigen vlag te hijsen en vervolgens de hele zaak binnen de kortste keren naar de bliksem te

216 NRC Handelsblad, 7 juli 1990.

217 De brief was niet goed. Ik had hem te emotioneel en te gehaast geschreven.

[p. 144]

helpen. De Klerk werkt aan een compromis, waarbij die vlag wordt gehesen, maar waarbij niet alles meteen in een puinhoop verandert. Dat denk ik tenminste, en misschien begrijpt Nelson Mandela dit uitstekend.

Het artikel uit mei van Robert Martens, indertijd voor de cia aan de Amerikaanse ambassade in Djakarta verbonden, is nu ook door The Washington Post overgenomen. Volgens Martens heeft de Amerikaanse ambassade onder Marshall Green lange lijsten met namen van vermeende communisten, die vermoord dienden te worden doorgespeeld aan de Indonesiërs. Martens gaf die lijsten aan Tirta Kentjana Adhyatman, de naaste medewerker van Adam Malik, die ze dus aan deze minister van Buitenlandse Zaken doorgaf. En Malik gaf de dodenlijsten vervolgens aan Suharto. Het leger voerde prompt haar cia-taak uit. nrc Handelsblad meldt nu dat sinds Suharto in 1967 aan de macht kwam deze zaak voor het eerst door de Kompas-correspondenten in Washington in Djakarta zelf werd afgedrukt.²¹⁸

Ook het blad Tempo heeft er nu over bericht. Ik heb het congreslid Ted Weiss geschreven dat ik hem graag over deze zaak wil spreken. Hij stelt naar aanleiding van de onthullingen een parlementair onderzoek in.

Bush arriveerde in Maine, waar zijn vrouw op hem stond te wachten. In plaats van haar eerst te begroeten, gaf hij de lokale autoriteiten allemaal een hand. Daar zie je dus weer aan wat een boer die man is. Het is voor deze mijnheer een geluk bij een ongeluk dat het voorstel van psychiater Arnold Hutschnecker nog altijd niet in werking is getreden, om personen die voor het hoogste ambt in Amerika (en de wereld) in aanmerking willen komen, eerst behoorlijk aan een psychotechnische - of zelfs grafologisch - test te onderwerpen. Bush zou het nooit hebben gehaald.

Spionnen blijven me achtervolgen. Ik had er niet aan gedacht dat ze het telefoongesprek met broer Hendrik, waarin hij me dringend adviseerde generaal Du Toit niet langer te vertrouwen, wellicht naar Du Toit hebben opgestuurd.

Intussen liet Rienk Kamer al acht weken niets meer horen en de hemel mag weten wat er om die affaire heen is gebouwd. Wanneer Du Toit, om wie vanaf het begin alles draaide, zich nu permanent terugtrekt, dan zit ik helemaal vast.

Belde met Christo Landman die benieuwd was hoe het gesprek met Gerrit Olivier was verlopen. ‘Je wordt niet jonger Willem, je moet een rijke weduwe zoeken,’ was zijn hulpvaardige

218 NRC Handelsblad, 18 juli 1990.

[p. 145]

advies. Hij vroeg: ‘Krijg je dan geen pensioen uit Nederland?’ Christo ging verdacht diep op mijn financiële situatie in. Ik voel me verschrikkelijk onzeker op dit moment. Wat te beginnen? Wat zou er gebeuren als ik niet op mezelf vertrouwde, zoals ik momenteel nog steeds doe? Ik weet zeker dat ik een zuiver parcours heb afgelegd. Dat houdt me er bovenop.

Lees in Anti-Memoirs van André Malraux om hiermee mijn kalmte te hervinden.²¹⁹ Hij schrijft dat Saint-Simon zijn Mémoires schreef ‘to court admiration’. Wanneer ik in mijn dagboek schrijf, doe ik dat uit liefde voor de vele mensen die ik op mijn levensweg tegenkom, er soms seks mee heb, ervan heb geleerd, er verhalen over te vertellen heb die niet verloren mogen gaan, maar vooral wil ik er een historisch document maken. Ik gebruik het ook om verdraaiingen of leugens te corrigeren over mensen die zichzelf niet meer kunnen verdedigen omdat ze dood zijn, zoals Sukarno. Een krant als Kompas zou de passages in mijn Memoires moeten lezen over de betrokkenheid van de cia in Indonesië en rond Sukarno.

Malraux schrijft over ook de memoires van Charles de Gaulle en over de dagboeken van André Gide ‘the study of man, of which Gide is the last great exponent!’ Helemaal niet. Ik denk dat mijn dagboek een kruising is van de dagboeken van De Gaulle en Gide, althans binnen mijn levensloop.

Mijn dagboek is een studie van politieke gebeurtenissen gemengd met de studie van mensen. Vreemd eigenlijk dat de gedachten van Malraux al een aantal jaren bij me op de plank staan en tot dusverre onbekend voor me bleven.

‘Admittedly, the truth about a man lies first and foremost in what he hides. But man can never plumb the depths of his own being.’ Malraux spreekt over ‘the whims of memory’ en ‘some belong to the realm of imagination.’

Ik vind Geschreven vriendschap terug, een boekje met brieven tussen Rimbaud en Verlaine, dat ik aan Peter gaf voor zijn eerste reis naar Zuid-Afrika, toen hij bij Edwin ging wonen. Moet het aan hem teruggeven.

Waarom moet Theo toch zoveel pijn lijden?

219 André Malraux, Anti-Memoirs, Harcourt Brace, San Diego, 1968.

12 augustus 1990

Deze zit/werkkamer is een schatkamer van gedachten, een kluis vol boeken. Al deze pratende hoofden staren me vanuit hun kaften aan, inbegrepen die van mezelf door middel van mijn dagboeken en mijn eigen boeken.

[p. 146]

Nu hebben dieven ook nog eens het huis van de vermoordde journalist Sam Mabe overhoop gehaald en geplunderd. Hoe diep kun je zakken? Wat zwarten elkaar allemaal aandoen. Het is werkelijk droevig en misselijkmakend om verslag na verslag te lezen over de stompzinnige moorden in Soweto.

Newsweek presenteert Saddam Hoessein aan de wereld als baghdad's bully.²²⁰ Dat heet ‘objectieve journalistiek’. Mijn vingers zijn enorm vooruit gegaan omdat ik veel en regelmatig speel. Wat zou ik zonder de vleugel moeten beginnen bij zoveel problemen?

Céline blijft me niets zeggen. De man staat me zelfs tegen. Ik las enkele hoofdstukken uit Mijn vader en ikzelf.²²¹ Ik viel van de ene verbazing in de andere. De ervaringen van hem zijn identiek aan die van mij een halve eeuw later. Ik herken veel van mezelf, terwijl dit boek al twintig jaar ongelezen op de plank stond.

Ackerley begon een dagboek tussen zijn 35^ste en 40^ste jaar. Hij hield het zes maanden vol. ‘Als iemand eens een jaar lang een openhartig en gedetailleerd dagboek zou bijhouden, en alles zou opschrijven wat zich van dag tot dag in zijn leven, in zijn gedachten zou afspelen, dan zou er een fascinerender boek ontstaan, hoe onbeholpen ook geschreven, dan wanneer hij anthropologisch werk had verricht onder de Pygmeeën of over het ijs op de Noordpool rond had gegleden.’

Er was een gesprek van een half uur met Nelson Mandela op televisie. Hoe meer ik naar hem luister, hoe meer opvalt dat hij alle cruciale vragen met ontwijkende antwoorden pareert, zoals over Inkatha, Gatsha Buthelezi, scholen, nationaliseren van het bedrijfsleven, de rol van de communisten, enzovoorts. Hij wordt cocky and arrogant en om eerlijk te zijn: ik geloof eigenlijk geen woord van wat hij zegt. Ben benieuw hoe erover geschreven zal worden. Op een vraag over religie reageerde hij ontwijkend en ordinair. Peter vond de vragen te weinig kritisch. Het verschil met de brains van Buthelezi is buitengewoon opvallend. Niet alleen is de mind van Buthelezi verreweg superieur, ook diens karakter is van een totaal andere rangorde. Er zou een vergelijkend psychologisch rapport over deze twee mannen moeten komen.

Ik ging naar jhc op Pretoria Street voor een sauna. Er was een absolute schoonheid van een jaar of 25, met een smooth, lean body, die zichzelf steeds weer voor de wolven gooide. Ik heb hem zeker acht verschillende blow jobs zien geven, inbegrepen

220 Newsweek, 13 augustus 1990.

221 J.R. Ackerley, Mijn vader en ikzelf, Bruna, Utrecht, 1970.

[p. 147]

aan mij. Hij werd vervolgens door verschillende jongens geneukt, allemaal zonder condooms. Het gaf me een deprimerend gevoel. Hij had zo'n mooi gespierd lijf. Wijnand, de eigenaar, zei dat hij een jonge arts was, ‘althans dat beweert hij.’ Heb trouwens het gesprek met Mandela in de club gezien en was de enige die er naar keek. De zwarte zondagskrant City Press, waarvan blanke Afrikaners nauwelijks weten dat het blad bestaat, vertelt een absoluut gruwelverhaal over waar zwarten in dit land nog altijd toe in staat zijn, terwijl ze op steenworp afstand leven met een blanke minderheid, welke Europese en Amerikaanse niveaus van ontwikkeling hebben bereikt.

13 augustus 1990

Saddam Hoessein zegt zich te willen terugtrekken uit Koeweit als Israël de bezette gebieden ontruimt. Slim. Maar de razernij in Washington is te groot geworden.

Zend een noodkreet naar Casper Venter, de woordvoerder van De Klerk.²²²

The Citizen schrijft in een commentaar dat terwijl het land niet beter weet dan dat het anc de gewapende strijd heeft stopgezet, er tijdens het weekend een verklaring is uitgegaan waarin Winnie Mandela er met nadruk op heeft gewezen dat het om een tijdelijke stopzetting van militaire activiteiten gaat, dat Umkhonto we Sizwe niet is ontbonden en dat het er geen afstand is gedaan van het recht op zelfbeschikking, dus dat de strijd ieder moment kan worden hervat. De krant vraagt hoe dit valt te rijmen met andere verklaringen en hoe Zuid-Afrika met twee legers naast elkaar zou kunnen functioneren. Het komt erop neer dat demonstraties, protesten, optochten, stakingen, werkonderbrekingen en boycots gewoon door zullen gaan. Walter Sisulu heeft gezegd: ‘The bullets will stop, but other forms of violence that do not involve armed action, will apparently continue.’

The Daily Mail komt met een commentaar don't give winnie a platform.²²³ Het blad wijst erop dat het openbaar ministerie haar waarschijnlijk binnenkort voor de rechter zal brengen vanwege betrokkenheid bij moord. Dus waarom staat het anc

222 Zie bijlage 45.

223 The Daily Mail, 13 augustus 1990.

[p. 148]

steeds weer toe dat zij haar mond opendoet en roet in het eten blijft gooien?

Wilde saa mijn vertrek meedelen en ontdekte tot mijn schrik dat ik mijn retourticket had weggegooid, omdat ik dacht dat het een oud ticket was.

Nelson Botile arriveerde in zijn Mercedes en we hebben een paar uur zitten praten over wat te doen met Strategic Concepts, Sean Cleary en Danie Fourie.

Botile zei dat de inlichtingendiensten van Zuid-Afrika ongetwijfeld alles van me wisten, tot en met mijn financiële problemen toe. ‘Mark my word, they will corner you and then they will make you an offer and you will be in their pocket.’ Hij benadrukte dat de overheid pure maffiapraktijken toepast. Hij vroeg, omdat Maurice Carré even hier was, of hij soms ook een maffiafiguur was. Ik zei het te betwijfelen, maar het kan me bovendien niets schelen. Hij dacht dat Cleary eigenlijk zat te wachten op het groene licht van hogerop om hem en mij bij Strategic Concepts te gaan betrekken. ‘In this country, Afrikaners are accustomed to people come begging for a job,’ aldus Botile. Hij vond dat ik helemaal niet diplomatiek genoeg handelde. Toch dacht hij dat ik de baan uiteindelijk wel zou krijgen. ‘They wait until you cannot pay your rent, then they will come.’

De Lawyers Committee for Human Rights in New York publiceerde een gedetailleerd en gedocumenteerd rapport van 231 pagina's over de moord- en doodslagpraktijken van Mobutu Sese Seko in Zaïre. Er is bijvoorbeeld een slachting geweest onder studenten van de universiteit van Lubumbashi, waarbij tientallen en misschien wel honderden studenten werden vermoord. Net als in het Indonesië onder Suharto, zitten de werkelijke moordenaars natuurlijk in Washington, van waaruit men die heren als Gauleiters heeft aangesteld om zich als beesten te gedragen.²²⁴

224 The Daily Mail, 13 augustus 1990, Steve Askin.

[p. 149]

14 augustus 1990

Hoe meer ik over de gebeurtenissen van de laatste maanden nadenk, hoe meer ik bewust raak van de maffiose sfeer die hier heerst. Strategic Concepts wordt dus duidelijk ook door het Haagse roddelcircuit voor me verpest. Om die reden is broer Theo natuurlijk in 1966 ook terug naar Europa gegaan. Trouwens, Henk in Kaapstad doet niet anders dan benadrukken hoe hij door Afrikaners verraden en verkwanseld is in de zakenwereld. Filmer Bill Faure begon laatst ook een schimprede dat hij er genoeg van had altijd weer door Afrikaners in de rug gestoken te worden. Hij behoort zelf nota bene tot de Afrikaners, maar woonde vele jaren in Londen en Los Angeles. En dan is er natuurlijk mijn trouwe Afrikaner ‘bloedbroeder’ generaal Du Toit, die zich tegenover mij ook als een ordinaire verrader heeft ontpopt, ondanks (schriftelijke) toezeggingen dat dit nooit zou gebeuren. En dan te bedenken dat al het gedonder dat ik sinds mijn aankomst op 30 april heb ondervonden, aantoonbaar uit Den Haag komt van Nothnagel, de ‘leerling-ambassadeur’. Ik geef de moed nog niet op. Wie weet kan ik de problemen toch nog overwinnen.

Mandela liegt steeds meer. Hij zei op televisie dat hij Gatsha Buthelezi niet had kunnen bereiken per telefoon. De Zoeloeleider antwoordde slechts: ‘He has my personal phone number.’

Waarom roept de grote koning van de zwarte massa zijn onderdanen niet tot de orde en draagt hen op om een einde te maken aan de constante laffe streken om bejaarde gepensioneerde blanke mensen in afgelegen huizen aan moten te hakken? Nu werd er weer de bejaarde theologieprofessor, J.H. Kritzinger (85) en zijn vrouw Elisabeth (83) met ‘a pick-handle’ doodgeslagen. Ook de zwarte huishoudhulp Francina Hlope werd maar meteen vermoord. Levens tellen niet onder de zwarten in dit land. De moordenaars gingen er met een Mazda en juwelen vandoor.

Geluncht in Papa Dante met professor Willem de Klerk, de broer van de president, die van huis uit journalist is en met mijn oude vriendin Nina Overton, de assistente van Willem de Klerk. Ik gaf Gerrit Olivier als referentie op en legde uit wat de problemen waren die ik ondervond. Beter dat ik hem inlicht over deze perikelen, dan dat hij het verhapstukt van anderen zou horen. Komt er ooit een dag dat ik niet meer aan de Haagse roddelaars zal hoeven te denken, wanneer ik ergens in de wereld ben om mijn werk als journalist te doen? Ik vond Willem de Klerk eenvoudig en aardig. Maar hij stapte in zijn Mer-

[p. 150]

cedes zonder ten afscheid een hand te geven. Ik zou een boek met hem willen schrijven, zoals ik met Arbatov gedaan had. Vanavond heb ik een feestje gegeven waar Peter en Edwin al het werk voor hebben gedaan. Ze waren naar vijf winkels geweest en hadden een uitgebreid buffet geprepareerd, waar ik erg dankbaar voor ben, maar het was wel erg duur en dit kan dus niet meer.

Toen Louis Heyneman van het feestje vertrok zei hij: ‘Ik wil dat je voor ons over buitenlandse zaken gaat schrijven.’ Ik dacht: zou ik ervan kunnen leven? Jan Bart Entrop - de zoon van Lex Entrop, mijn klasgenoot op Nijenrode was er ook. Hij is een lekkere kerel maar helaas een beetje swishy.

Wim Hazeu ziet het voortzetten van de uitgave van mijn Memoires dus niet meer zitten.²²⁵

Koning Hoessein van Jordanië is met een brief van Saddam Hoessein naar Washington gevlogen. Onbegrijpelijk dat Iran en Irak niet een lijn trekken, ook al hebben ze dan die rampzalige oorlog gevoerd.

225 Zie bijlage 46.

15 augustus 1990

Het is 25 dagen geleden dat ik Sean Cleary uitnodigde om samen te lunchen. Wacht nog op antwoord.

Na de laatste botsingen met broer Theo over de financiering van twee Memoires wil ik hem eigenlijk nooit meer zien. Vooral omdat hij bij mijn bank probeerde beslag te leggen op het weinige geld dat ik op dat moment had, als gevolg van de 100.000 gulden die Bouterse niet betaalde. Eigenlijk laat ook broer Hendrik me steeds onverschilliger sinds Du Toit me vertelde dat hij met Hendrik over me had gesproken. Wie houd je over in deze lieve wereld? Jezelf. Dat is een geweldig resultaat.

Ik lees dat 0,03 procent van de zwarte bevolking van Zuid-Afrika een universitaire opleiding heeft genoten. Dus het overdragen van dit land aan deze meerderheid blijft gekkenwerk.

16 augustus 1990

De onrust in drie townships, Thokoza, Vosloorus en Katlehong hebben weer verschrikkelijke gevolgen gehad. The Citizen heeft het over 143 doden en meer dan driehonderd gewonden.²²⁶

226 he Citizen, 16 augustus 1990.

[p. 151]

Lag weer om 05:00 uur wakker vanwege de afschuwelijke problemen waarin ik in verzeild ben geraakt. Ik heb Du Toit precies geschreven waar het op stond, hoe mijn situatie ervoor staat, en dat ik teleurgesteld ben in hem.²²⁷ Ik zond Wim en Tilla Pretorius een kopie.

Het commentaar in The Citizen spreekt van ‘brutality of an indescribable kind’ zoals zich dit in de Rand heeft voorgedaan. De gevechten in Natal zouden naar Transvaal overslaan, waardoor het ethnische gevecht tussen Zoeloes en Xhosa's nu ook hier een slagveld aanricht. Het wordt steeds dringender dat Buthelezi en Mandela bijeenkomen en samen een bestand afkondigen. Waar wachten zij op? Mandela gaat door met de politie van deze toestanden de schuld te geven.

André Haakmat vraagt met welk bedrag ik minimaal genoegen zou nemen wanneer Bouterse alsnog zou betalen.²²⁸ Dat is de omgekeerde wereld. Maar goed, ik heb geantwoord 100.000 gulden met 10 procent voor hem.

John Mearsheimer, politicoloog aan de universiteit van Chicago heeft een analyse geschreven, Back to the Future waarin hij betoogt dat Europa 45 jaar rust en vrede heeft gekend om de eenvoudige reden dat er twee kemphanen tegenover elkaar stonden.²²⁹ De bekende vrede als gevolg van atoomafschrikking. Maar met het wegvallen van de Berlijnse muur is er ‘a multipolar Europe’ ontstaan, ‘cluttered with pairs of rivals, that could easily slip out of balance and alliances that constantly shift.’ Natuurlijk zal door het wegvallen van de ussr als grootmacht overal gedonder in de glazen uitbreken, niet alleen in Europa.²³⁰

George Bush staat op de omslag van Time.²³¹ Die man is niet goed bij zijn hoofd. Ik ‘zie’ dat in een oogopslag. Het enige wat die bovenkamer weet te bedenken, is de beruchte machtige vloot erop af te sturen, zoals vroeger Michiel de Ruyter en Piet Hein de problemen oplosten voor de Republiek. Als je dan een foto ziet van Bush met Cheney, Sununu, Baker en Scowcroft aan het ontbijt, waar ze zitten te bedenken hoe ze Saddam kunnen naaien, en je probeert je in te denken hoe de chips van die mannen werken en met wat voor informatie deze chips opereren, dan geeft dit mij dit werkelijk kippenvel.

Michael Kramer schrijft in Time dat alleen George Bush uit Texas ‘the will and skill’ heeft om ‘the power-grab of a vain,

227 Zie bijlage 47

228 Brief d.d. 2 augustus 1990.

229 Redactie: Zie ook http://johnmearsheimer.uchicago.edu/pdfs/A0017.pdf.

230 Time, 20 augustus 1990, Strobe Talbott.

231 Time, 20 augustus 1990.

[p. 152]

amoral crusader like Saddam Hussein’ te bestrijden en ongedaan te maken. Bush, de idioot, heeft zelfs gezegd: ‘Maybe I will turn out to be a Teddy Roosevelt.’ Teddy was de man die in 1898 de Rough Riders oprichtte, die huis hielden op Cuba in de Spaans-Amerikaanse Oorlog. Hij stond aan de basis van een variant op de Monroedoctrine waarin de vs zich het recht toekennen te intervenieren in Latijns-Amerika. Dus Bush denkt: wat is het verschil, waarom niet in het Nabije-Oosten? Eisenhower begon toch ook een oorlog in Vietnam? Kramer zwaait Bush woorden toe als ‘masterly’ over hoe hij de Koeweitcrisis heeft behandeld door een internationale coalitie op de been te brengen, die gezamenlijk Irak even mores zal gaan leren. Een artikel om van te kotsen.

17 augustus 1990

Merdeka! Vijfenveertig jaar Indonesische onafhankelijkheid. Ik doe Don Camillo van Guareschi, dat mam in de Italiaanse editie las, nu maar weg. Wat kan ik ermee?

Mijn vader heeft op De Horst een uniek geschrift over kinine geschreven. Maar ik kan echter niet alles bewaren. Het gaat me aan het hart.

Leslie Saunders, de privésecretaris van Pik Botha, belde. Ik had hem per fax gevraagd waarom ik Spaarwater niet meer kon spreken. Hij antwoordde dat er geen enkel bezwaar was tegen een ontmoeting. ‘But general Du Toit told me that he had received orders not to speak with me,’ reageerde ik. Hij zou een en ander onderzoeken en ik zou er nader van horen.

Lunchte met Otto Krause. Hij wilde graag dat ik Themba en ook Christopher Landsberg (een kleurling) meenam naar zijn flat. ‘Ik heb veel te weinig contacten met zwarte mensen,’ zei hij.

Otto zette uiteen dat direct nadat Mandela had gesproken over een alliantie met de Nationale Partij van De Klerk - wat overigens meteen door De Klerk was ontkend - het gedonder in KwaZulu was begonnen. ‘They do not want to be ruled either by the anc or by whites,’ aldus Otto, ‘so they began a war and Mandela ran to De Klerk for help.’

Peter is nu van mening dat Du Toit ‘a devious mind’ heeft. Hij geeft inderdaad een rare slappe hand. Ik denk eerder dat hij van goede wil is, maar een buitengewoon slap en lullig karakter heeft met als eindresultaat dat hij geen knip voor de neus waard is.

Telefoneerde met André Haakmat in Amsterdam, die het eens was dat we Suriname 110.000 gulden vragen, waarvan dan

[p. 153]

10.000 voor zijn geboden diensten is bestemd. Als dat geld eindelijk binnen is, sta ik er hier totaal anders voor.

Otto Krause: ‘Je gesprek met Beeld was belangrijk, want het bracht jou in kaart.’ Ja, en dan?

Professor van der Elst en zijn vrouw kwamen uit Potchefstroom op bezoek. Gaf mevrouw Van der Elst mijn boekje Prins Claus (1965-1985) en heb hem voor de bibliotheek een 19^de eeuwse editie van Het slot Loevestein van J.F. Oltmans gegeven. Mijn vader zou ermee akkoord zijn gegaan. Van der Elst was het er allerminst mee eens dat Nothnagel in Den Haag een ramp was, wat Krause en ik dus wel vinden. Het was wel waar dat Nothnagel geen rechtse parlementariërs uitnodigde, die vroeger voor Zuid-Afrika op de bres hadden gestaan. Hij had de ambassadeur hier kritisch op gewezen.

18 augustus 1990

De foto's in de Sowetan van hoe men met kapmessen, halve zwaarden en houthakkersbijlen elkaar in de townships te lijf gaat, zijn nauwelijks te geloven. Ik vrees dat de vergelijking De Klerk en Gorbatsjov steeds meer op gaat. Beide leiders hebben krachten de vrije loop gelaten die ze niet meer onder controle hebben. Als dit land werkelijk op hol slaat, zoals nu aan de Rand gebeurt, zal de ramp niet te overzien zijn.

Tippelend op Pretoria Street viel mijn oog op een jonge, gespierde guy, blond, in een Volkswagen. Na een kat-en-muisspelletje stapte hij uit en begon karatebewegingen met een biljartkeu te maken en een dreigende houding aan te nemen. Ik vroeg hem: ‘Waarom? Ik ben journalist.’ Dat scheen hem te interesseren. Hij heette Paul, 17 jaar, we reden naar mijn flat en hebben lang zitten praten. Hij vroeg of ik voor hem speelde. Hij liet me bij het afscheid rustig mijn armen om hem heen doen.

19 augustus 1990

Die Paultje had ik wel eens echt in mijn vingers willen hebben. Hij weet niet wat hij mist.

Ook de zondagkranten geven de indruk dat Zuid-Afrika naar een bloedbad toe drijft. Alleen al in het weekeinde kwamen in Soweto 94 mensen om het leven. De Sowetan meldt vanmorgen dat in de Rif²³² de afgelopen week 280 mensen als gevolg van krankzinnig geweld om het leven zijn gekomen. De Sunday Times stelt in een commentaar dat Zuid-Afrika naar de Li-

232 Redactie: De Witwatersrand, ook wel de Rand, de Rif of Reef genoemd. De reeks heuvels met goudaders rondom Johannesburg.

[p. 154]

banon-optie toedrijft.²³³ Wat ook Peter altijd heeft voorspeld. Paul zei gisteren: ‘What the Government should do, is cordon the townships off and let them kill each other.’

De hoofdredacteur van City Press, Khulu Sibiya heeft een open brief aan Mandela en Buthelezi geschreven: ‘For God's sake bury your petty differences!’ Een dringende oproep om samen het bloedbad een halt toe te roepen. Onbegrijpelijk dat dit niet allang is gebeurd.

Prins Mcwayizeni Israël van de Zoeloes heeft publiekelijk scherpe kritiek geuit op Mangosuthu Buthelezi, zelf een Zoeloeprins. Onbegrijpelijk dat men daar onder elkaar rotzooi maakt onder deze omstandigheden.

233 Sunday Times, 19 augustus 1990.

20 augustus 1990

Ik denk dat De Klerk en Pretoria een afschuwelijke vergissing maken. Als er driehonderd blanken in de Rif waren vermoord en afgeslacht, was het halve Zuid-Afrikaanse leger erop afgestuurd om ze tot tot de orde te roepen. Nu zijn het maar afgehakte zwarte hoofden en gebeurt er niets. Om niet te spreken over de 400 gewonden.

Voor de zoveelste maal verschijnt er een commentaar dat Mandela en Buthelezi elkaar moeten ontmoeten om aan de losgeslagen waanzin een einde te maken.²³⁴ Niemand verroert zich. Hoe is het mogelijk?

Mandla Tyala schreef in de Sunday Times ‘there will be no peace in the hostels or anywhere else in the country where there are Zulu's until anc supporters learn to live with Inkatha.’ Zo is het precies. Het anc is er altijd abusievelijk vanuit gegaan dat ‘bevrijding’ automatisch zou betekenen anc-machtsovername. Ze komen van een koude kermis thuis. Journalist Tyala stelt dat het anc moet ophouden met van de daken schreeuwen dat Inkatha moet worden geïsoleerd, alsof zij het alleen voor het zeggen mogen hebben. Hij wijst op de buitengewoon moeilijke overgang voor zwarten in dit land ‘moving from the politics of protest and confrontation to the politics (hopefully) of the ballot box.’ Ik heb deze journalist geschreven hoe ik zijn reportage respecteer en of hij met enkele collega's wil komen eten.²³⁵

De reportage werd verlucht met vier foto's van de dertigjarige Sandile Gugudu die door ‘a blood-crazed mob’ met speren werd doorregen en met panga's bewerkt terwijl hij op de grond lag.

234 The Citizen, 20 augustus 1990.

235 Sunday Times, 19 augustus 1990.

[p. 155]

Ik kreeg een briefje van Louis Heyneman.²³⁶ Hij wil me mee uit eten nemen.

Ik vroeg Nelson Botile of hij met me bij Otto Krause wilde eten. Het was goed ‘but typical Afrikaners, they need you from Holland to have these contacts.’

Justin Wiechers van Nijenrode is gearriveerd.

B.F. Skinner (86) is overleden. Ik heb hem eens beschreven als het eerste mannetje uit het reageerbuisje. Ik ben dankbaar hem te hebben gekend.

236 Zie bijlage 48.

21 augustus 1990

Ik heb Klaas de Vries geschreven blij te zijn dat hij die idiote lota heeft opgeheven en dat ik nooit heb begrepen hoe iemand zo geïnformeerd en intelligent als hij, zich met die onzin heeft kunnen inlaten.

Heb Eduard getelefoneerd in Amsterdam voor zijn verjaardag. Zijn nieuwe vriendje Marco was er kennelijk, dus het duurde kort.

The Daily Mail schrijft over allerlei gezagsdragers die met elkaar in gesprek zijn om een einde aan de slachtpartijen in de Rif te maken. Zo gaat generaal Bantu Holomisa, militaire topman in Transkei in gesprek met Buthelezi.²³⁷ Maar wanneer praten Buthelezi en Mandela?

Het aantal doden in de Rif is gestegen tot 383. Al enkele dagen geleden schreef ik dat Pretoria diende op te treden tegen de slachtingen in de townships en vanmorgen staat in een commentaar The Citizen: ‘The situation is so grave that we say to the Government, you will have no option but to reintroduce the emergency.’ Onbegrijpelijk, dat dit niet onmiddellijk gebeurt.

Student Justin Wiechers is hier op een stage vanuit Nijenrode en krijgt 1.500 rand per maand van safto (South Africa Foreign Trade Organisation), waar ik hem introduceerde. Danie Fourie van Strategic Concepts bood mij 800 rand per maand, wat Du Toit kennelijk niet onredelijk vond. Bij het noemen van dat bedrag had ik rechtsomkeert moeten maken. Sean Cleary moet het geweten hebben. Ze hebben er wellicht op gerekend dat ik na dat aanbod nooit meer iets van me zou laten horen. Ik ga Karen Bateson ontmoeten om voor eens en altijd te weten wat de status is.

Jan Foudraine zond een bandopname met andermaal zijn standpunt over het veranderen van de tekst van ons boek.

237 The Daily Mail, 21 augustus 1990.

[p. 156]

De Klerk heeft erop gewezen dat de hele wereld druk op Pretoria had uitgeoefend om de noodtoestand op te heffen en wat kon hij nu anders doen dan lijdzaam toezien hoe men elkaar afslachtte?

En terwijl dit allemaal plaats heeft is de 20^ste jaarlijkse Goldfields Dogmor Dog of the Year show op Gillooly's Farm begonnen, waarvoor 2.500 honden uit alle delen van Zuid-Afrika zijn binnengebracht. Je kunt er donder op zeggen dat vele van die dieren een menselijker bestaan hebben dan de miljoenen in de townships.

23 augustus 1990

Het aantal doden op de Rif is opgelopen tot 500 personen. Dit in tien dagen.²³⁸

Gisteravond was ik samen met Jan Bart Entrop bij Bill Faure en zijn vriend Obie. Bill vertelde dat De Klerk hem had gezegd ‘a people's president’ te willen zijn en om die reden had hij veel van de strijkages, die presidenten zich in het verleden lieten welgevallen, afgeschaft. De Klerk rijdt in een kleiner type bmw in kogelvrije uitvoering. De Klerk is bezig om het anc stap voor stap duidelijk te maken dat zij het niet als vanzelfsprekend alleen voor het zeggen zullen hebben in het toekomstige Zuid-Afrika, zoals men al die jaren abusievelijk heeft aangenomen. Hetzelfde is in Namibië gebeurd met swapo. Bill Faure was ergens op een receptie tegen een Joodse advocaat, die voor cosatu werkt, aangelopen die had verklaard dat ‘all Zulu's should be wiped out forthwith.’ Bill - maker van de tv-serie Shaka Zulu- was hier razend over geworden en had bijna die ontvangst uit protest verlaten.

Bill zei dat ‘the lunatic rightwing fringe was the worst nightmare for De Klerk,’ want die mensen zijn in staat een bloedbad in dit land aan te richten. Jan Bart en Bill Faure lagen elkaar kennelijk. Later hebben we bij Peter en Edwin gegeten. Peter besteedt dan veel aandacht aan zo'n maaltijd en het was allemaal erg genoeglijk. Ze namen later Justin Wiechers mee naar gay bars in Hillbrow. Trouwens, Wiechers gaat bij Peter en Edwin wonen, omdat die meer kamers hebben. Hij werkt op mijn zenuwen. Kon Justin maar voor een nachtje in Eduard veranderen.

Bisschop Tutu heeft het plan geopperd om een internationale vredesmacht door de zwarte townships te laten patrouilleren. Van welke zijde werd hem die onzin ingefluisterd? Bill Faure

238 Sowetan, 23 augustus 1990.

[p. 157]

zei dat hij het onderwerp van de chaos in de townships met De Klerk had besproken. Kennelijk wil Pretoria de wereld laten zien wat er gebeurt wanneer de strakke teugels (zoals het buitenland wil) worden losgelaten. ‘You see,’ zei Faure, ‘Africa has at last come to South Africa,’ en dit is ‘the fucking truth.’ Het Westen maakt zich volkomen belachelijk door zeventig oorlogsschepen in te zetten tegen Irak. Bush wil dus een coalitie van de hele wereld organiseren tegen het oliestaatje Irak, met vijftien miljoen inwoners. Henry Kissinger, ook zo'n fijne mijnheer, heeft al tegen Hugh Sidey van Time gezegd: ‘If George Bush succeeds, he will become the dominant world leader.’ God helpe de wereld. ‘The super stars of recent months, like Mikhail Gorbachev and Helmut Kohl, will be swept aside. Only America could have put together the diplomacy, the military power and the economic measures to do this.’ Dat mag Kissinger denken maar die man is afgestudeerd in dit soort imperialistische campagnes, die fundamenteel misdadig zijn en ervan uitgaan dat ‘de wereld’ van de vs is.

Godzijdank is koning Hoessein van Jordanië het met de Amerikaanse waanzin niet eens en vloog daarom naar Kennebunkport, het vakantiehuis van Bush in Maine, met een brief van Saddam Hoessein. Van die tekst hangt griezelig veel af. Hoewel het waarschijnlijk te laat is. Brzezinski, ook zo'n licht in de duisternis, heeft Saddam al met Hitler vergeleken, dus de zaak is niet meer te redden. Nederland is ook weer erg moedig en stuurt twee fregatten naar het Golfgebied. De helden.

Heb Dirk Keijer nog maar eens per fax gevraagd, ook al weet ik dat hij eigenlijk een schurk is, of hij me misschien op zijn minst een deel van het aan mij toegezegde bedrag kan overmaken.

The Star zegt in een commentaar dat het anc reageert zoals de Conservatieve Partij, namelijk met het standpunt niet met ‘de vijand’ te willen spreken. De cp zit niet aan een tafel omdat het anc altijd een partij van ‘terrorists and communists’ zal blijven. Ik denk dat dit jammer genoeg waar is. Mandela en Sisulu zeggen hetzelfde over aan een tafel zitten met Buthelezi. Zij vinden Buthelezi verantwoordelijk voor het geweld in KwaZulu-Natal, wat klinkklare onzin is. Ze zitten zelf in dat potje te roeren om het Zoeloeterritorium te destabiliseren en onder anc-controle te brengen. Opmerkelijk overigens dat The Star de kant van Mandela en het anc kiest en Buthelezi omschrijft als ‘unable to curb the Natal war.’ Als Mandela met Public Enemy No. 1 (Buthelezi) aan een tafel zou gaan zitten, zou het anc invloed en prestige verliezen. Ik begrijp dergelijk

[p. 158]

geklets niet in The Star. Wat willen ze toch? Buthelezi is de beste bondgenoot die ze hebben in dit land om een vrijemarkteconomie - en dus de welvaart van het hele land, inbegrepen de welvaart van de zwarte bevolking - te handhaven, dus waarop baseren ze deze onzin?²³⁹

Jan Bart Entrop vertelde dat als hij in een uniform van de huzaren naar de gay bars ging ‘I had to keep the horny bees from my body.’ Hij is voor mij het evenbeeld van zijn vader zoals ik Lex me van Nijenrode herinner, blond, stevige poten, super Germaanse knul.

Koning Hoessein heeft op een persconferentie gezegd dat wat er nu in de wereld gebeurde rond de stormloop op Irak, hem deed denken aan ‘a world gone mad’. Daar komt hij laat achter. Zolang de Amerikanen de dienst blijven uitmaken en ‘the balance act’ met het Kremlin permanent naar de knoppen is, zal de waanzin alleen nog maar verder toenemen. Het is George Bush die steeds meer op Hitler begint te lijken. Zelfs Israëlische defensiespecialisten zeggen dat het beter zou zijn niet aan een oorlog tegen Irak te beginnen.

Justin bracht me vier takjes fresia's, die ik bij de foto van mam heb gezet die eens door Ilia Poslavsky in Luik genomen werd toen mijn moeder zeventien jaar was.

Ik dineerde met Themba, een Xhosa, en Justin bij Otto Krause, wat een plezierige aangelegenheid was. Otto was van mening dat Saddam de fout van zijn leven maakte door niet meteen ook Saoedi-Arabië binnen te vallen.

239 The Star, 23 augustus 1990.

24 augustus 1990

Het wordt prachtig weer.

Saddam verscheen op televisie met Westerse gijzelaars om te laten zien dat er niets aan de hand was. Hij besteedde aandacht aan een jongetje, minder slim, want wie neemt nu kleine jongens in gijzeling? Kurt Waldheim gaat naar Bagdad en Amman. Dat zal weinig helpen, want wat Washington wil, is wereldwet.

Probeer al dagenlang Maritz Spaarwater, de inlichtingenbaas, te bereiken. Zijn secretaresse scheept me steeds af, zodat ik keer op keer Leslie Saunders laat weten dat het niet lukt. Uiteindelijk belde de man toch op, kennelijk onder druk van Saunders, maar we spraken af elkaar te zullen ontmoeten als ik terug ben uit Amsterdam. Omdat Du Toit had gezegd dat het Spaarwater was verboden mij te ontmoeten, wilde ik het eens uittesten.

[p. 159]

cnn meldde dat de vs de psychologische oorlog voering tegen Saddam verder hadden opgevoerd. In Washington verwacht men ‘dat hij als een klein kind er onderdoor zal gaan.’ Ik denk dat Bush veel geschifter is dan Saddam en dat Bush wel eens zijn nek zou kunnen breken over Irak. Het kost de Amerikaanse belastingbetaler nu al 50 miljoen dollar per dag.

De sabc toont een propagandafilmpje over toerisme naar Mauritius, dat natuurlijk alleen voor blanken en de allerrijksten - althans in de ogen van de zwarte televisie kijkende meerderheid - is te betalen. Themba noemt dat: ‘De zwarte meerderheid wil nu meedelen in de rijkdommen van het land.’ Ik antwoordde hem het bedrog van Mandela en Hani te vinden om hun volgelingen voor te spiegelen dat wanneer de bevrijding en one man, one vote is gerealiseerd, dit betekent dat zij voortaan in de rijkdommen van Zuid-Afrika meedelen. Niets is verder van de waarheid en de realiteit af dan zoiets bedrieglijks op te dissen. Themba antwoordde steeds: ‘Zou je dan de zwarten in dit land hun stem willen onthouden?’

‘Nee, absoluut niet. Houdt die verkiezingen. Maar ik denk dat het misdadig gedrag is om de vrije verkiezingen aan de zwarte bevolking te presenteren als zouden die hun ellendige bestaan verbeteren. India is nu 45 jaar onafhankelijk, en dat land is bezaaid met Soweto's.’

‘One man, one vote is politics,’ aldus Themba.

‘In my view, it is gathering votes on the basis of blatant lies,’ zei ik.

‘Why would you withhold us to write our own history even if it meant making mistakes,’ aldus Themba.

‘When you have a son, you want to teach him, protect him from the mistakes you once made yourself.’

‘Thats is paternalism.’ Daar had hij gelijk in. Maar de verhouding tussen de blanke minderheid en de grote meerderheid van ongeschoolde zwarten is toch eigenlijk niet anders dan een vader-zoon relatie? Maar hij heeft gelijk, zonen willen de kans krijgen hun eigen fouten te maken. Dat de blanken daar geen zin in hebben, is omdat hun eigen arbeid van enkele eeuwen om dit land op te bouwen door de experimenten van de zwarte zonen binnen de kortste keren naar de knoppen zullen worden geholpen, met ernstige gevolgen voor blanke vaders en zwarte zonen incluis.

Intussen: wanneer het waar is dat de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad - dus ook China en de ussr - het erover eens zijn geworden dat ‘een minimum aan militair geweld’ mag worden gebruikt om de blokkade van Irak tot stand te

[p. 160]

brengen, dan heeft ‘de wereld’ toegestemd in een afschuwelijk en levensgevaarlijk precedent.

De kranten melden dat De Klerk op m-Net een uniek televisiegesprek zal hebben dat door Bill Faure tot stand werd gebracht. De Klerk: ‘Over the years it became clear that apartheid, however well-intended it might have been, could not work. Racial discrimination, often very hurtful, could not be justified, both in political and economic terms.’ Ik ben overtuigd dat Hendrik Verwoerd en de zijnen inderdaad de beste bedoelingen hadden in de jaren vijftig om naar een systeem toe te werken dat gebaseerd zou zijn op ‘gescheiden ontwikkeling’. Men dacht met apartheid ook in het belang van de zwarte bevolking te handelen door hen aan de hand van de eigen cultuur en historie naar een hoger ontwikkelingsniveau te helpen optrekken.

Wat de economie betreft, bepleit De Klerk blijkbaar het vrijemarktsysteem en staat daarmee automatisch dichter bij Buthelezi, de Zoeloes en Inkatha, dan bij het anc. ‘I believe that through educating the South African population on the merits of the free enterprise system,’ zei De Klerk, ‘by broadening private ownership and by stimulating business development, we will be able to create wealth and opportunities for all. We should not aim at slicing the cake into smaller portions, but rather at making a bigger cake.’

Op de vraag hoe hij wenst te worden herinnerd, (vind ik altijd een stomme vraag, alsof iemand morgen wordt doodgeschoten) antwoordde De Klerk: ‘As an honest leader who had the courage of his conviction and helped to bring long-term peace and justice to South Africa.’

Een professor van de universiteit van Wisconsin, Alex Molnar, heeft in een brief aan George Bush in The New York Times, gezegd hoe belachelijk de president overkwam. Namelijk dat hij tussen het spelen van golf en spelevaren voor de kust van Maine door televisiereporters te woord staat over het op stapel zetten van een afschuwelijke oorlog in het Nabije-Oosten. Molnar bladerde door het testament van zijn zoon, dat was opgesteld voor de jonge man naar Irak vertrok om voor de idioterie van Bush en de zijnen zijn leven op het spel te gaan zetten. ‘You seem to me to be both callous and ridiculous chasing golf balls and zipping around in your boat. This makes me doubt that you have either the courage or the character to meet the challenge of finding a diplomatic solution to this crisis.’

Welnee, die idioot denkt alleen in termen van raketten en bommenwerpers, die er voor moeten zorgen dat verre en on-

[p. 161]

begrepen potentaten als Saddam op hun knieën worden gebracht, omdat ze Amerikaanse wensen en geboden durven te doorkruisen.

Ik schreef professor Alex Molnar onder meer:

‘I have carefully watched that man via cnn for some years now. It is not only what he says, but how he says it and what he projects that made me feel for the past year or two, that he is turning into a psychopath. From the excerpts carried by the press here, I congratulate you for your courage. I commend The New York Times for carrying your views. ‘Thank God,’ I said to myself this morning, ‘at least somebody is waking up that we have a mental case in the White House.’ I would not be surprised that after JFK in Dallas, the Tonkin Gulf and the disappearance of LBJ, Watergate, peanut farmer Jimmy Carter and the Iran Contra scandal, this president some day will also disappear because it has finally become clear he has gone off his rocker.’

25 augustus 1990

Adriaan Vlok, de minister van Wet en Orde grijpt eindelijk in bij de waanzin in de townships in de Rif. Nelson Mandela heeft de maatregelen onmiddellijk van tafel geveegd met de opmerking ‘totally useless’.

Ik ben bezorgd, want de Veiligheidsraad staat op het punt te beslissen geweld te gebruiken tegen Irak. De Amerikanen zijn weer op het oorlogspad, omdat hun hersens geen andere middelen weten te bedenken. Dat zijn Amerikanen zo gewend: timmer er maar op, we zijn toch de grootste militaire macht ter wereld.

Nu gaat Armenië zich afscheiden van de ussr. Waar gaat het met de wereld naartoe?

26 augustus 1990

Generaal Magnus Malan heeft eindelijk eens namens Zuid-Afrika zijn mond open gedaan, dat het anc moet ophouden met de townships in de Rif onbestuurbaar te maken. Minister Vlok heeft alvast 28 townships tot ‘danger zones’ uitgeroepen. Het werd de allerhoogste tijd. Er zijn parachutisten en speciale eenheden uitgezonden om aan de ongeregeldheden een halt toe te roepen.

Het anc beweert dat de moord en doodslag in KwaZulu-Natal te wijten is aan ‘een derde macht’ en dat deze door Buthe-

[p. 162]

lezi en Inkatha zou worden aangezwengeld. Je reinste kolder.²⁴⁰

Luisterend naar Vladimir Horowitz en zijn onvergetelijke spel moet ik denken aan de kille graftombe in Milaan, waar hij te ruste is gelegd. Ik studeer al enige tijd op een prachtige prelude van Rachmaninoff.

Justin Wiechers vindt alles vanzelfsprekend. Brengt nooit iets mee als bijdrage en gaat er vanuit dat ik zijn verzorging geheel op me neem. Hij biedt zelfs niet aan eens samen buiten te gaan eten. Geen opvoeding. Morgen verhuist hij naar Peter en Edwin en dan zal ik hem duidelijk maken wat mijn mening is.

240 Sunday Tribune, 26 augustus 1990.

27 augustus 1990

Hans Sondaal, de zaakgelastigde in Pretoria, nodigt me uit voor een lunch met een parlementaire delegatie uit Den Haag met Maarten van Traa, Frans Weisglas, Harry Aarts, Andrée van Es, et cetera, de ik-weet-het-allemaal-al Kamerleden. Ze denken in vijf dagen iets te weten te komen over dit land.

Cornell (29) een hot number van hiernaast kwam langs. Zou gekund hebben.

Chris Hani gaf een interview aan de Sunday Tribune. Het is toch niet te geloven dat zo'n man doodgemoedereerd vertelt geen bezwaar te hebben tegen Inkatha of het bestaansrecht voor die partij ‘but I am against Inkatha using violence to impose itself.’ Verdomme. Moet je hem horen. Inkatha wordt op alle fronten door het anc aangevallen en gesaboteerd en dan zou men zich niet mogen verdedigen? Bovendien, KwaZulu-Natal heeft het volste recht het land te zuiveren van Xhosa dominantie door het anc.²⁴¹

241 SundayTribune, 26 augustus 1990.

28 augustus 1990

De grote staatsman Nelson Mandela is in Oslo om een conferentie toe te spreken over The Anatomy of Hate.²⁴² Why do people hate? Can one learn to cope with hate? Is it possible to solve international conflicts that stem from hate?

Mandela heeft in Oslo zionisme veroordeeld ‘if the term means the Israeli state has the right to occupy Palestinian land and refuse to deal with Arab leaders.’ Hij is dus met zevenmijlslaarzen door een porseleinkast gemarcheerd, wat hij zich waarschijnlijk niet bewust was.

En bisschop Tutu is ook weer eens bezig geweest. Hij heeft een

242 The Citizen, 28 augustus 1990.

[p. 163]

emotionele rede gehouden. ‘We are only going to win the struggle if we are organized on the ground and take it (the struggle) into white areas.’ Hij beweerde dat ‘tribalism’ niet de oorzaak van het geweld was, maar dat de politie zwarten zou hebben omgekocht om elkaar naar het leven te staan. Hij vroeg om het ontbinden van de strijdkrachten en de politie. Die man is echt niet goed bij zijn hoofd, maar dat kan iedereen in dit land die zijn handel en wandel heeft bestudeerd al jarenlang weten.²⁴³

Newsweek komt met de kop horror show.²⁴⁴ Zeventien procent van de Amerikanen willen dat Bush erop los ranselt, terwijl tachtig procent wil dat hij nog wacht. Er zijn al overzichten in Newsweek verschenen van hoe het allemaal moet gaan gebeuren. In totaal 20 pagina's oorlogshitserij om er de stemming in te brengen. Intussen daalde de goudprijs met 27 gulden op de beurzen.

243 Idem.

244 Newsweek, 3 september 1990.

29 augustus 1990

Volgens The Star heeft Nelson Mandela aangeboden te bemiddelen in het conflict met Irak. Hij zou samen met Jimmy Carter, ook zo'n dromer, naar Bagdad willen reizen. Dit hebben ze in Oslo gezegd. Ze begrijpen niet dat Bush & co bloed willen zien en allang hebben besloten Saddam een lesje te leren, de man die een lange neus naar Uncle Sam durfde te maken.

Peter is vandaag 45 jaar geworden, een kroonjaar. Ik denk aan zijn overleden vader, zijn moeder en hen die van hem houden. Waar is de tijd gebleven? Ik ken hem 24 jaar.

Meldde me bij Du Toit af. Schreef Sean Cleary andermaal dat zijn assistente zes weken geleden in het Sun Hotel had toegezegd ‘a working agreement’ tussen Strategic Concepts en mijzelf te zullen opstellen. Dat we nu drie maanden aan het onderhandelen waren en dat ik hem 23 juli uitnodigde samen te lunchen en nog altijd op antwoord wacht. Zo gedraagt zich een Zuid-Afrikaanse oud-ambassadeur en vertrouweling van Pik Botha.

Ik belde Gerrit Olivier, die zei met Sean Cleary te hebben gesproken. Maar Cleary was zijn eigen baas en meer kon hij niet voor me doen. Hij zei bereid te zijn, indien nodig, te getuigen dat we in het verleden uitstekend hadden samengewerkt.

Er was een etentje bij Michael, een vriend van Peter en Edwin, waar ik later naartoe ben gegaan. Het gesprek belandde op meditatie. Edwin deed als gewoonlijk vrijwel alleen het woord. Ik

[p. 164]

zal nooit begrijpen dat Peter dit accepteert. Peter bekijkt deze situatie als een therapeut vermoed ik. Hij voegde me toe, en dit verraste me: ‘Willem, jij mediteert als je piano speelt.’ Jammer dat ik zo weinig contact met hem heb door de dominante rol van Edwin in hun leven.

The Economist schrijft nu ook dat het de hoogste tijd wordt dat Buthelezi en Mandela samen praten. Het redactioneel van dit blad over George Bush heeft als kop the man with no illusions.²⁴⁵ De uitkomst van de oorlog tegen Irak ‘will not only make or break the Bush presidency, it will decide whether America is capable of leading the world through its first postcold-war decade - and thus how state and peaceful that decade is likely to be.’ Het blad waarschuwt om een invasie van Irak te beginnen, omdat Saddam een leger van een miljoen man heeft. ‘The archaic monarchies of Kuwait, Saudi Arabia and the Gulf states that will sooner or later will have to change their system of government.’ Dat is dus precies wat Saddam zegt! Hij wil een handje helpen, en nu schreeuwt Washington moord en brand.

245 The Economist, 26 augustus 1990

30 augustus 1990

Irak heeft nu verklaard dat Koeweit de 19^de provincie van het land is, wat een provocatie is die Washington niet zal pikken. Geen van de bondgenoten steunen de vs met de uitwijzing van de Irakese diplomaten, ook staat Washinton alleen met de wens om militaire macht in te zetten om de sancties tegen Bagdad nageleefd te krijgen.²⁴⁶

In ben aan het inpakken. Peter vroeg of ik zin had om naar Amsterdam te gaan. Ja en nee. Ik zie enorm op tegen de altijd weer onvermijdelijke ellende wanneer ik in Holland ben. Maar wie weet is er deze keer toch een oplossing voor het geld dat ik van Suriname nog moet krijgen.

Louis Heyneman kwam langs en speelde Bach op mijn vleugel. Hij heeft op het conservatorium gezeten. Hij begrijpt het belang van mijn dagboek opmerkelijk goed. Ik zou een artikel per maand voor De Kat willen schrijven.

Hendrik belde op om afscheid te nemen, wat me verbaasde. Het gaat goed met Theo, maar hij heeft veel rugpijn.

246 Time, 27 augustus 1990.

31 augustus 1990

Het is het mooiste weer van de wereld.

Vincens Steensen-Leth, de Deen, arriveerde gisteren toch nog

[p. 165]

in Circle Court. Hij kwam rechtstreeks van het vliegveld. Wat je noemt een blind date.

Toen ik Vincens uit de lift zag komen op onze verdieping, heb ik hem omhelsd en raakte meteen opgewonden. De Deen zag er een beetje gek uit, zijn haar was geknipt in bloempotmodel. Ik heb hem meteen in bed gelegd, want Nelson Botile arriveerde, ditmaal in een blazer met glanzende knopen. Nelson las de brief aan Cleary en vond deze niet diplomatiek genoeg. ‘Fuck Cleary and his outrageous behavior,’ zei ik. Ik heb overigens Gerrit Olivier geschreven en zijn hulp ingeroepen om al mijn materiaal en boeken van Cleary terug te krijgen, want hij laat gewoon niets meer van zich horen.

Om 14:00 uur heb ik Vincens wakker gemaakt en zittend op zijn bed heb ik hem gemasseerd. Ik vroeg voorzichtig of hij het lekker vond. ‘Very very much,’ zei hij. Ik ging ermee door en ontdekte dat de jongen een erectie had. Hij beëindigde the ball nogal abrupt. We gingen samen naar Pretoria Streed en deden boodschappen. Laten hielp hij de tafel dekken.

Hij is 22 jaar en heeft een zusje van 20. Hij liet prachtige foto's zien van het eiland waar hij woont. Zijn familie is al 400 jaar in bezit van het kasteel dat ze bewonen.

Vic en Margriet Vernède arriveerden als eerst om te dineren. Daarna kwam de journaliste Elphra Erasmus. Christo Landman en Marie waren 45 minuten te laat, erg jammer. Ik kon de steaks niet goed houden al gebruikte ik drie pannen. Peter had de soep voor me gemaakt.

Christo zei niet veel over mijn precaire situatie te willen zeggen. Hij dacht dat Nothnagel een minder belangrijke vijand was dan de bedrieger Jans Rautenbach, die veel belangrijker contacten heeft en me dus veel meer kwaad kan doen dan Nothnagel.

Het was vanavond eigenlijk mijn eerste officiële diner op 74 Circle Court. Ik lag pas om 02:00 uur in bed. Vincens sliep bij me en rolde in me zodat we eigenlijk geen oog dichtdeden. Waarom had Michael Juel hem niet verteld dat ik gay ben? Hij had wel tegen Vincens gezegd: ‘Als ik naar Zuid-Afrika ga, is Willem de eerste die ik ga zien.’ Daarom had Vincens diens raad opgevolgd.

Morgen zal Louis Heyneman me naar vliegveld Jan Smuts brengen.

(Wordt vervolgd)