Logo DBNL
Memoires 1989-A (2017)

Memoires 1989-A

(2017)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[Johannesburg (vervolg)]

16:00 tot 18:00 uur was ik bij Hans en Christine van Ketwich Verschuur. Morgen komt Du Toit naar Kaapstad. Hans gaf me een foto van Cecile van Lennep met haar Zuid-Afrikaanse vriendin Lucy Bean, genomen in de tuin bij de Ketwichs.

16 april 1989



illustratie



illustratie

De Sunday Tribune uit Durban publiceerde deze brief van de Xhosaleider aan de Zoeloeleider, de twee belangrijkste zwarte bazen in het land. Zij zullen de kar moeten trekken als het eenmaal zover is.

Ik haalde Du Toit om 10:15 uur af van het vliegveld om naar de Van Ketwichs te brengen. Hij stelde me voor aan een mede-

passagier, Frank van der Tas, van Lamberet S.A. Ltd. in Pretoria, volgens mijn vriend een steenrijke zakenman. Ik stel het toch enorm op prijs dat Du Toit naar Kaapstad is gekomen om de Ketwichs te spreken. Later trokken Hans en de generaal zich in de werkkamer van de gastheer terug. Ik luisterde intussen naar solo's van Christine, wat nauwelijks om te doen was. Ik wenste dat ik bij Peter op het strand was. De generaal was al om 06:30 uur van huis gegaan. Hoe kan ik die man ooit behoorlijk bedanken voor wat hij voor me doet? Ik zou hem eigenlijk nooit meer om een dienst moeten vragen.

Peter heeft een heerlijke dag aan het strand gehad. Hij zei nog eens extra goed rondgekeken te hebben. ‘Het was verrukkelijk Willem,’ zei hij. Hij had ook nog Thera Stein, de tante van Edwin, bezocht.

17 april 1989

Ken Owen van Business Day onderstreept in een redactioneel commentaar dat een Great Indaba (een vergadering tussen verschillende Afrikaanse volken) geen zin heeft zolang zwarte Zuid-Afrikanen niet hun eigen leiders hebben kunnen kiezen. Misschien moet ik Owen mijn voorstel sturen om onder zwarten een referendum te organiseren om eigen leiders te kiezen. Van Zyl Slabbert, net terug uit Moskou, zegt daar gehoord te hebben dat het Kremlin door zal gaan met druk uitoefenen op zowel de regering in Pretoria als op het anc, om een zodanig klimaat te scheppen dat een politieke oplossing mogelijk wordt.

Hendrik wist te vertellen dat onze broer Theo voor de tweede maal aan zijn dikke darm moet worden geopereerd. Het schijnt nu vast te staan dat het om een kankeraandoening gaat. Hij zou de operatie hebben geweigerd en is aan een kruidenbehandeling begonnen van vijf pillen per dag. Ik houd mijn hart vast voor Theo. Hendrik zei: ‘Ach, Wim, we zijn hier toch maar tijdelijk, dat is juist het leuke.’

Om 16:05 uur heb ik Peter naar vliegveld Malan gebracht. Hij vloog terug naar Johannesburg. Hij onderstreepte drie of vier heerlijke en onvergetelijke dagen te hebben gehad. Hij toont zich altijd zo dankbaar voor een uitje. Eigenlijk heb ik hem niet veel gezien als gevolg van mijn eigen besognes. Hij was onder meer druk in de weer geweest met tippelen bij het zwembad aan Sea Point.

Na vijven arriveerde ik bij de Nederlandse Club waar oom Hans een lezing had georganiseerd voor een aantal, later nogal enthousiaste leden. Ik sprak ongeveer anderhalf uur en beant-

woordde vragen. Een persoon kwam naar me toe en zei in 1937 al eens op De Horst te zijn geweest omdat hij mijn vader had gekend. Iemand anders wist te vertellen dat mijn oom Andreas Bronsing honderd jaar is geworden en nog leeft.212 Ook een aantal mensen, Paul Honig, Run Petit, Frans Wilde en Loek Hannes vroegen vooral groeten aan broer Theo over te brengen. Ik had langzamerhand trek en wilde wat eten. Er werd een afschuwelijke nasi goreng geserveerd die ik zelf moest betalen. Ook zo keurig. De Club was een stoffige en ongezellige tent. Ik heb trouwens een uitvoerige uiteenzetting gegeven over hoe schandelijk ik al bijna mijn hele leven wordt behandeld door Den Haag.

Ik heb deze avond sterk aan mijn ouders gedacht, die van 1950 tot 1960 in Kaapstad woonden en zeker trots zouden zijn geweest op mijn optreden deze avond.

18 april 1989

De City Press wijdt een artikel aan het afzetten en weer installeren van burgemeester Samuel Kolisang.213

De Sunday Tribune schreef dat een lid van de np uit Innesdal, Albert Nothnagel tot ambassadeur in Den Haag is benoemd. Hij wordt een ‘verligte Nationalist’ genoemd, en ligt niet in lijn met de np, de regeringspartij. Zijn benoeming wordt daarom ‘a shrewd tactical move’ genoemd.214

Stellenbosch

Wat hier rondloopt en aan de universiteit studeert, tart iedere beschrijving. De plaats ligt hier ook zo prachtig, de bougainvilles zijn in volle bloei.

Ontmoette professor Philip Nel, samen met een Britse medewerker. Ik wilde meer weten over de gesprekken die met Anatoly Gromyko in Engeland zijn gevoerd over de Sovjetpolitiek ten aanzien van zuidelijk Afrika.

Philip vertelde dat de ussr het anc zou blijven bewapenen ‘als bevrijdingsbeweging’.

Ik zei: ‘Bullshit! What about the cia sending arms to Armenia, Georgia or Estonia?’ Hij zag een stem voor Jeltsin als een stem voor Gorbatsjov en perestrojka. ‘Zeker niet,’ zei ik, ‘een stem op Jeltsin is een stem tegen Gorbatsjov.’ Hij had Anatoly Gromyko in Engeland als ‘rather flexible’ ervaren ‘but he was very formal and his aides seemed all afraid of him.’

In Nederland meldde De Telegraaf vandaag dat RaRa weer eens had toegeslagen, ditmaal tegen een Shell-vestiging in Hilversum, en voor anderhalf miljoen gulden schade had toegebracht als protest tegen de activiteiten van Shell in Zuid-Afrika. Wat een afschuwelijke en stupide verkwisting door idioten.

Burgemeester Kolisang denkt dat one man one vote tot chaos zal leiden. Burgemeester Mothlaping denkt hetzelfde. Er bestaat geen twijfel over dat met 1,5 miljoen geregistreerde stemmers op 23 miljoen, zwarten in Zuid-Afrika absoluut niet voorbereid zijn op een manier van kiezen zoals de geavanceerde landen dit doen. Ook de verwachting dat een verkiezing huizen, auto's en welvaart aan iedereen zal brengen, betekent in ieder geval op den duur - als de roes van de vrijheid voorbij is en massaal desillusie en onvrede de overhand krijgen - de chaos zal losbreken, die deze burgemeesters voorspellen.

Kaapstad - Johannesburg

Peter en Edwin waren blij dat ik weer thuis was. Peter had veel werk van het avondeten gemaakt.

In een brief doet Wim Hazeu zijn beklage.215 Ik ben allang vergeten wat ik hem heb geschreven. De schofferende toon zal nodig geweest zijn want Hazeu maakt er een potje van, met zijn belachelijke eisen voor subsidie.

Darlington Buthelezi belde opnieuw. Hij is nu bang geen visum voor het buitenland te krijgen omdat hij mij een interview gaf. Onzin dus, maar kennen doe ik de toestand in de townships dus niet.

Dirk Keijer belde en vroeg of Zuid-Afrika steenkolen en antraciet aan Brazilië kon leveren. ‘Kalme jagers vangen het grootste wild,’ adviseerde hij. Ik zei vriend Costa Pafitis nog niet te hebben benaderd, omdat mijn contacten zodanig zijn dat we de man hier niet nodig hebben als tussenpersoon. Ik meldde de order aan Du Toit, die zei Dirk Keijer in handen van een keiharde Zuid-Afrikaanse zakenman te willen geven. Zelf had de generaal zaken doen vermeden ‘want je dient er bikkelhard voor te zijn.’ Ik dacht: voor generaal anders ook lijkt me.

Peter en Edwin hebben na rijp beraad hun plan voor een nachtclub met restaurant laten vallen. Gelukkig maar, want dat wordt niets. Hillbrow is immers voorbestemd een zwart township te worden.

20 april 1989

Hillbrow

Er zijn nu 2.051.546 zwarte kinderen op lagere scholen. Dat is bijna een verdubbeling vergeleken met vorig jaar. Het aantal zwarte leerlingen op middelbare scholen liep met 18 procent op naar 452.308.216 Dit betekent in een land waar 23 miljoen zwarte inwoners of uit principe geen belasting betalen, of op advies van het anc denken dat huur, gas en elektra uit de lucht komen vallen, dat de 5 miljoen blanken die wel belasting betalen de poen moeten ophoesten om voor scholen (gebouwen), leerkrachten, onderwijsmaterialen en de rest te zorgen. De leider van de np, F.W. de Klerk tevens minister van Onderwijs, heeft aangekondigd dat als gevolg van de sancties van het buitenland minder geld beschikbaar zal zijn voor onderwijs. Ook het terugtrekken van buitenlandse bedrijven uit Zuid-Afrika, waar Wim Kok en Marianne Sint zo vurig voor pleiten, is een oorzaak dat minder geld voor onderwijs beschikbaar is.217

In Den Haag zijn de anti-Shell-idioten langs Huis ten Bosch gefietst als demonstratie om de majesteit aan te moedigen haar aandelen Koninklijke Olie van de hand te doen. Dat doet ze in geen duizend jaar.

Ik bracht een bezoek van vijftien minuten aan Gerrit Olivier in Burocadia en gaf hem een memo over mijn activiteiten. Ik vroeg ook om een kleine verhoging van de subsidie om de kosten om een nieuw boek te kunnen schrijven te helpen dekken.218 Hij leek gehaast.

De minister van Defensie, Magnus Malan, heeft bekend gemaakt dat in 1988 elf Zuid-Afrikaanse jonge militairen zelfmoord pleegden terwijl 294 een poging tot zelfmoord hebben ondernomen.

Martin van Amerongen heeft 5 april 1.1. in De Groene Amsterdammer weer eens over mij geschreven met de misleidende eerste zin: ‘Wie is Willem Oltmans?’ Daar weet hij dus letterlijk niets van af. Er zijn hem blijkbaar flarden van Surinaamse stukken toegespeeld. Zonder mij om een verantwoording te vragen - en een kans te geven duidelijkheid te verschaffen - is dit soort journalisten zo opgewonden en zo verlangend om wat zij als een ‘unieke primeur’ zien de wereld kond te doen dat ze even over het hoofd zien dat ze mogelijk bezig zijn met verdachtmakingen te spuien in plaats van informatie te verspreiden.219

Darlington Buthelezi is naar Circle Court gekomen. Hij heeft een gedeelte van ons gesprek herschreven. ‘I am really afraid of the anc,’ zei hij. Nog onlangs was een jongen, op weg naar zijn werk, uit de trein gegooid. ‘Some people lost their ears, because they did not want to listen.’

21 april 1989

Vermeulen zegt me dat we een goed vonnis hebben gekregen. De rechter heeft verklaard dat ik recht had op de 72.500 gulden, maar hij was niet bereid hierom de Surinaamse overheid failliet te verklaren. Vermeulen zei nog twee nevenvorderingen nodig te hebben en dan was de faillissementsaanvraag beslist gepiept. Ik zal Hans van Ketwich vragen met Ferdinand bij Enschedé & Zonen in te grijpen, opdat ze me helpen met hun claim van een miljoen. Ik stuurde hierover expresbrieven naar Ferdinand van Ketwich en André Haakmat.

Eduardus Halim stuurde me een programma van een recital in Kaufmann Concert Hall, waar hij 18 april speelde.



illustratie

Als mij gevraagd werd een foto in te sturen die mij het meest heeft getroffen inzake de state of the world, dan zou ik antwoorden dat ik een foto had gevonden die the state of mind of the world het beste zou illustreren. Dat is namelijk de foto van de zieltogende, met olie besmeurde zeeotter, als gevolg van de ramp met de olietanker Exxon Valdez in de Golf van Alaska. De dronken kapitein, veroorzaakte door het aan de grond lopen van de tanker een olievervuiling over een oppervlakte van meer dan 1.200 vierkante kilometer. Zolang ‘mensen’ op deze wijze met het kostbaarste goed dat we hebben, de natuur, blijven omspringen, is er geen hoop.220

Nomavenda Mathiane van Frontline belde om mij te vertellen dat oud-burgemeester Nelson Botile van Soweto ‘a crook’ was. ‘People like him are perpetuating apartheid.’ Ik dacht: dame, je valt me tegen. Botile heeft kennelijk geen zin haar te ontmoeten, waar hij zijn redenen voor moet hebben.

Professor Nel gooide in Stellenbosch ook een balletje op, of ik een methode wist om internationaal gepatenteerde technolo-

gie naar Zuid-Afrika toe te kanaliseren. Ik zei hem dat Dirk Keijer binnenkort naar Pretoria zou komen en ik bij hem navraag zou doen.221 Vandaag belde ik Nel op, die vertelde er reeds in geslaagd te zijn in West-Duitsland contacten te leggen ten aan zien van de levering van genoemde technologie. Intussen meldde The Star dat Pretoria bezig was handelscontacten in Oost-Europa en China te leggen, dus het ziet ernaar uit dat we ook daarmee te laat zijn.



illustratie

Om 17:00 uur heb ik een unieke kleine top belegd in het Sun Hotel in Johannesburg. Burgemeester Botile arriveerde het eerst, kort daarna gevolgd door Chr.S.M. Nkatlo, burgemeester van Dobsonville, Letsatsi Radebe, voormalige voorzitter van de Soweto Town Council, Ch. A. Tekwane, burgemeester van Mohlakeng en mijn vriendin Matilda Mothlaping van Kwa-Thema. Het werd een adembenemende ontmoeting. Men kwam ook omdat Botile hen een mogelijke deelname aan een bezoek aan Nederland in het vooruitzicht had gesteld, wat ik vermoed dat ik er in Pretoria door zal kunnen drukken. Wanneer ‘journalisten’ het verdommen om andere zwarten aan het woord te laten dan anc'ers, dan moet het maar op deze manier. Ik heb deze bijeenkomst beschreven in Listening to the silent majority.



illustratie



illustratie



illustratie

22 april 1989

Windhoek, Namibië

Ben het materiaal voor een interview met de journalist Jon Qwelane, die momenteel hier verblijft voor The Star, vergeten. Jammer.222

Ik besef hoe bevoorrecht ik ben nu weer naar Zuidwest-Afrika te zijn gevlogen, waartoe generaal Du Toit en Edwin van Wijk me aanmoedigden.223 Namibië ziet er vanuit de lucht uit als een grote woestijn. Geen wonder dat hier maar anderhalf miljoen mensen wonen en dat de Duitsers het loslieten zonder al te veel protest.

Windhoek, Kalahari Sands Hotel

De vn nam een resolutie aan waarbij Israël werd veroordeeld voor ‘human rights abuses, exessive gunfire and restrictions on Palestinian worship.’ Er werden 129 stemmen voor de resolutie uitgebracht en twee tegen, te weten Israël en de vs, twee landen die zich steeds meer als nazi's in de wereld gedragen.

Er zijn hier veel kleurlingen die Afrikaans spreken. In de hal van het hotel liep een zalige kapitein uit Kenia, bij de vn gedetacheerd. Later dronken we koffie samen. Hij vertelde dat de plaatselijke zwarten twee van zijn soldaten hadden gecastreerd, omdat zij met locale vrouwen hadden gerotzooid.

Bij de balie lag een persbericht. De politie heeft blijkbaar zes dode swapo-strijders gevonden. De South West Africa People's Organisation (swapo) knokt dus gewoon door hier.

23 april 1989

Alle pogingen Jon Qwelane te vinden tevergeefs. Ik kwam om hem te ontmoeten en een indruk van Namibië te krijgen. Ik heb rustig op het terras de vele tapes zitten uitschrijven, die moesten worden uitgewerkt.

Ik liep tegen Leo Strijdhorst (22) aan, een absolute beauty, een Zuid-Afrikaanse journalist. Hij heeft al twee jaar militaire dienst achter de kiezen. Hij woont in Eros, vlakbij, met twee andere journalisten. Ze leiden samen een soort public relationsbedrijfje en regelen daarnaast safari's. Hij was in Amerongen geboren en vertrok als zevenjarige jongen met zijn ouders naar Zuid-Afrika. Hij zei gevoel voor muziek te hebben en misschien ooit wel popzanger te worden.

Windhoek, J.G. Strijdom Lughawe

Wanneer er drie Deense blauwe baretten, waarnemers van de vn, binnenkomen, worden ze door proleterige Afrikaner hillbilly's beschimpt en uitgelachen. Ergens begrijp ik wel dat de lokale blanken nerveus zijn over de komende onafhankelijk-

heid van Namibië en wat zij zien als ‘het verraad’ van Pretoria. Maar voor dergelijk gedrag is geen enkel excuus.

De jeugdige zwarten die ik hier sprak, zien reikhalzend uit naar de onafhankelijkheid van het land. Toen ik naar voren bracht dat die vrijheid ook wel eens chaos kon betekenen, werd dit heftig tegengesproken.224 ‘Our country is rich in resources. Up till now, South Africa took everything. Now we will share in our riches.’

25 april 1989

Hillbrow

Alfred Vierling belde gisteravond laat nog dat hem van de zijde van unisa in Pretoria een baan was aangeboden om een China Instituut op te zetten. Hij is eens in China geweest, ‘screwed a lot in the Philippines’ en nam van daar een vriendje mee terug naar Den Haag. Wie kan dit bedacht hebben? Maar goed, ik wens hem het beste.

Pretoria, Holiday Inn

Constructieve ochtend in Burocadia met Theo Albrecht. Hij opperde het idee dat ik me als mediaadviseur in Zuid-Afrika zou kunnen vestigen. Ik vertelde hem dat zes burgemeesters belangstelling hadden in Nederland op te treden, om daar een ander geluid te laten horen dan de constante barrage van anc-functionarissen of pro-anc-dominees. Theo meende dat een dergelijk voorstel vanuit de ambassade in Den Haag zou moeten worden gelanceerd. Ik dacht: ze lijken hier meer op de ussr dan ze zelf beseffen. Als ik vroeger in Moskou bij Arbatov ideeën ontvouwde, noteerde hij ze maar verwees ze in principe naar de ambassade in Den Haag.



illustratie

Albrecht stelde me voor met professor Jacques van der Elst van de Potchefstroomse Universiteit te gaan praten. Hij houdt zich bezig met Afrikaans en Nederlands. ‘Ik vind dit een opwindend voorstel,’ zei hij toen ik hem belde. Shell zou volgens Albrecht via een donatie de trip kunnen helpen bekostigen. Dat betwijfel ik. Zelf hoef ik hier met Shell niet over een dergelijk plan te komen praten, want de rode kaart van Den Haag reikt

ver. Ik zou Hans van Ketwich kunnen vragen zich hiermee bezig te houden. Ik schreef meteen een memo over dit mogelijke project.225



illustratie

Het blijft hangen en wurgen in Moskou met Michail Gorbatsjov op de Kremlin-bok. Er vertrekken 74 cpsu-partijleden, een waar Who is Who uit de Leonid Brezhnev-periode.



illustratie

Peter had mijn brief over Adamisjin, die ik naar The Star had gezonden, bewaard. Hij had een belangrijke auditie vandaag. In Den Haag is veel heisa ontstaan over gemelde cocaïnehandel van Surinamers. Tot 1988 had ik er ter plekke geen enkele aanwijzing voor.



illustratie

Ik was twee eieren aan het koken, maar door ander bezigheden vergat ik ze. De zaak ontplofte tegen het plafond. Peter kwam naar mijn schrijftafel en adviseerde: ‘Willem, go to the sauna and fuck it off to lose your dizziness.’

Ontmoette Jabu Patose in het Carlton waar we ruim vier uur hebben zitten praten. Die jongen heeft een unieke, heldere geest en is buitengewoon de moeite waard. Via hem leer ik in vier uur meer over hoe de hazen lopen in de townships, dan de meeste journalisten die hier rondzwabberen in een jaar.‘It is brains, Jabu, that count,’ zei ik.

‘Yes, but with some link to the heart,’ terwijl hij zijn hand op die plaats zette en me een warme blik gaf. Ik heb hem met mijn auto naar zijn township Boipatong teruggereden. We namen onderweg twee liftende, blanke soldaten mee die een stuk onbenulliger uit de bus kwamen dan Jabu. Hij en zijn familie wonen in een klassiek township-huis. Ik zette hem op verzoek op enige afstand af. Hij was bang de indruk te wekken dat hij een blanke kontenlikker zou zijn.226

Jabu vertelde vorige week met beide groepen, de voorstanders en de tegenstanders van burgemeester Kolisang, een hele dag te hebben gesproken. Patose vertelde dat Olaus van Zyl en John Mavuso naar Sebokeng waren gekomen met een van tevoren geschreven tekst, die door de Transvaal Provincial Administration (tpa) was opgesteld. Kolisang werd geen keuze gelaten. Hij moest tekenen. ‘But that paper was null and void,’ aldus Jabulani Patose, ‘because it violated the law.’ De burgemeester van Lekoa had vervolgens een advocatenkantoor in Vereeniging in de arm genomen, zonder te weten dat F.W. de Klerk

een van de firmanten was. Kolisang won. Het Hooggerechtshof in Johannesburg verklaarde het document eveneens onwettig. Het afzetten van Kolisang door de tpa werd dus ongedaan gemaakt. Maar John Mavuso bleef een bondgenoot van ‘the radicals and troublemakers’ meende Patose.

Samuel Kolisang, John Gogotya en Jabulani Patose hebben intussen een onderhoud aangevraagd met Frederik de Klerk, dat vrijdagochtend zal plaatshebben. Het is dus inderdaad opmerkelijk dat terwijl John Mavuso het drietal niet wenst te ontvangen, De Klerk hier wel toe bereid is.

Peter had The Citizen van 21 april bewaard. Op de voorpagina staat een bericht over een botsing tussen burgemeester Ed van Thijn, (het blad noemt hem ‘de anti-apartheid burgemeester’) en Klaas de Jonge, out of all people, die zich nu schijnt bezig te houden met het mede-organiseren van anti-Shell-demonstraties. In Amsterdam werd het Shell-laboratorium door 2.000 demonstranten omsingeld. Wat moet men hier in Zuid-Afrika in godsnaam van denken, wetende dat De Jonge eigenlijk een terrorist is geweest die door Den Haag op pad was gezonden met in communistische landen vervaardigde kleefmijnen, om hier blanke boeren op te blazen, velen van Nederlandse afkomst.227

Het nieuwste nieuwtje: Den Haag zou de delegatie van zwarte burgemeesters weigeren door hen geen visa te verstrekken voor een bezoek aan Nederland, zo meldt Wim Pretorius van Satour.

26 april 1989

Hillbrow

Ik ontmoette Pretorius om 07:00 vanmorgen in het Sun Hotel.

Hij bracht enkele Nederlandse bladen voor me mee.



illustratie

De Telegraaf preciseerde hoe Den Haag het komitee ‘Shell uit Zuid-Afrika’ had gefinancierd. Via het ministerie van Piet Bukman voor Ontwikkelingssamenwerking had men 172.396

gulden ontvangen. Dit bedrag was toegekend aan een obscure organisatie met de naam Nationale Commissie Voorlichting Bewustwording Ontwikkelingssamenwerking. Ook de Anti-Apartheids Beweging Nederland (aabn) heeft 82.000 gulden uit dezelfde pot van Ontwikkelingssamenwerking - in goede gemoede door de belastingbetalers gevuld - ontvangen. Klaas de Jonge is bestuurslid van de aabn. De Telegraaf wijst erop dat deze mijnheer dezelfde is als de wapensmokkelaar die wapens naar Zuid-Afrika smokkelde en die de belastingbetalers al 800.000 gulden had gekost om uit handen van de Zuid-Afri-kaanse justitie te worden gehouden. We kennen Den Haag: die acht ton zal wel het vijf- of tienvoudige zijn geweest. De verschillende anti-Zuid-Afrika-groepen worden verder gesteund via de Algemene Loterij Nederland, de eeg, de vn, door de Landelijke Overheden Tegen Apartheid (lota), door politieke partijen, de fnv, Pax Christi, de novib en de werkgroep Kairos. Dit is geen misverstand meer, ik zie het hele zooitje als buitengewoon misdadig bezig.

Station 702, Midmorning Talk

Ik nam deel aan het radioprogramma van Nicky Carter. Wat me tijdens het programma eigenlijk schokte, was hoe gebrekkig zwarten zich uitdrukken, deels omdat ze nerveus zijn wanneer ze het station met vragen bellen, deels omdat Engels tenslotte ‘een andere taal’ voor ze is. Maar voor een belangrijk deel ook omdat ze misschien dikwijls nog analfabeet zijn of in ieder geval nooit in aanraking kwamen met een cursus teaching thinking. De jonge technicus, Charles Erasmus, was een aardig en efficiënt ventje.



illustratie

In het hooggerechtshof van Delmas stonden vier ‘soldaten’ in groene gevechtstenues voor rechter De Klerk, omdat zij als leden van het ondergronds anc-leger Umkhonto we Sizwe, op heterdaad waren betrapt. Waarschijnlijk zullen zij tot ophanging worden veroordeeld. De heren meldden zelf dat zij zich ‘in oorlog’ met Pretoria beschouwden, dus zo gek is het niet wanneer Zuid-Afrika zich door de acties van het anc zich inderdaad in oorlog beschouwt en aldus handelt.228

Intussen spant Gatsha Buthelezi zich in om in KwaZulu-Natal een einde aan de heersende moord en doodslag te maken tussen de leden van cosatu en de udf. Alleen al in de townships rond Pietermaritzburg vielen meer dan duizend doden bij gevechten tussen beide partijen.

The Star meldt dat in China 30.000 mensen werden geëxecuteerd tijdens een overheidscampagne om de misdaad uit te bannen. Wanneer Shell in China zou opereren, hadden de Klaas de Jonges en consorten dag en nacht werk met demonstreren.

27 april 1989

Luchthaven Jan Smuts

Peter (en ook Edwin) liet een lief briefje achter bij het koffieapparaat, dat ik voor vertrek naar Kaapstad vond.

Vanmorgen zal burgemeester Kolisang met Jabu en anderen, F.W. de Klerk in Vereeniging ontmoeten. Ik ben benieuwd. Lucille Ball (77) is gisteren overleden.

Er zit voor de zoveelste keer een absoluut sensationele beauty, op saa vlucht 303 naar de Kaap te wachten. Een soldaat in uniform, met een bast, een smoel., Ik zou desnoods 24 uur een wijf willen zijn om die kerel in mijn vingers te kunnen hebben. Er kwam warempel via Amerbos een brief van mijn oude vriend, professor Abraham Mints van het Instituut voor Gerontologie in Kiev, een man met wie ik altijd uitstekend contact had.229

Ik lees een afschuwelijk omslagverhaal in Newsweek over straatkinderen wereldwijd, die worden omschreven als ‘fever blisters, that signal economic and social ailments.’ Ze vergeten altijd de psychological ailments.

De teneur van telefonische meldingen tijdens het radioprogramma, was dat men geen interesse heeft in wat er in Nederland of de vs gebeurt. ‘We do not want anyone to come here and tell us what to do. We will solve our own affairs.’ Ja, ja, zonder developed brains.

Kaapstad

Hendrik haalde me af van luchthaven Malan. We hebben meteen weer ontzettend veel gelachen. Hij is buitengewoon melig, zoals onze vader dit kon zijn, met alles de draak steken. We reden naar het Sun Hotel waar ik op de 10e verdieping een perskaart haalde. Ik was de 114e journalist die was geaccrediteerd voor de gesprekken tussen Zuid-Afrika, Cuba en de ussr. Ik

zag de Sovjetafgevaardigde Viacheslav Ustinov met acht medewerkers vertrekken. Hendrik en ik hadden een buitengewoon gezellig dinertje samen in Garden Centre, niet ver van zijn flat in Hofstreet Gardens.

Minister Stoffel van der Merwe van Voorlichting heeft de garantie verstrekt dat Zuid-Afrika de komende tien jaar niet door een zwarte meerderheid zal worden geregeerd.230 Intussen kondigde de reizende ambassadeur Ustinov aan dat het Kremlin gaarne Pretoria zou willen assisteren (desgewenst) om apartheid sneller te ontmantelen.

Henk Hofland filosofeerde hardop in nrc Handelsblad over verslaafd zijn aan brieven schrijven.231 Ik heb de indruk dat het onderwerp mind er bij deze commentator van onze voornaamste krant nog altijd niet aan te pas is gekomen. Hij blijft babbelen over vorm, over ‘épistolaire kunstenmakers’ of over ‘vals schrijven is de zichtbare visie van vals praten’. Prima, maar hoe ziet hij dan de onzichtbare machinerie in het hoofd, die vals denkt en aan de lopende band valse producten aflevert?

28 april 1989

Ik schreef Jan Jacob Dólleman.232 Gisteren vertelde ik Hendrik dat deze jongen een passie had voor oude auto's. Omdat ik ook over zijn dertig jaar oudere vriendin had gesproken, antwoordde hij: ‘Yes, and he loves vintage ladies.’

Ik heb het hoofd van de Cubaanse delegatie in de ontbijtzaal van het Sun Hotel een exemplaar van Apartheid. usa 1988 gegeven, opgedragen aan Carlos Rafael Rodriguez met het verzoek dit via Salsamendi in de Presidencia in Havana door te geven. ‘Salsamendi is a friend of mine,’ zei hij. Dus er is een kans dat het aan komt. Ik zal ook Ustinov een exemplaar van mijn boek voor Anatoly Gromyko meegeven.

President Botha heeft Cubaanse en Sovjetdiplomaten op Tuynhuys ontvangen. Dit zou enkele jaren geleden nog ondenkbaar zijn geweest. Zoals het nauwelijks te geloven is dat The New York Times meldt dat in Peking 150.000 mensen de straat op zijn gegaan - en ook nog 14 uur lang - om tegen veertig jaar communistische heerschappij te demonstreren.233 Bill Keller meldt dat de door Gorbatsjov afgezette oudere partijbonzen in Pravda en elders fel protesteren.

Hendrik beluisterde de opname van het radioprogramma waar

ik te gast was. Hij bezorgde me een schok. ‘Jij hebt je begeven,’ zei hij met dertig jaar ervaring in dit land, ‘op een terrein waar engelen nog niet durven komen. Jij hebt emoties aangeroerd, waar niemand aan durft te komen. Jij bent met explosief materiaal gekomen. De zwarten zijn erg gevraarlijk. Je hebt jezelf in gevaar gebracht. Ze hebben allemaal een wapen tegenwoordig. En vergeet niet dat iemand met weinig verstand, maar met een wapen, de slechtst denkbare combinatie is. Wat je in een boek schrijft is een ding, maar via de radio bereik je ook zwarten. Boeken zijn voor zwarten onherkenbare hiërogliefen. Wat je schrijft is piramidetaal voor hen. Wanneer je die dingen zegt die jij debiteert via de microfoon, dan beginnen zwarten meteen te zweten, schreeuwen en stampen. Ze reageren precies als apen die men irriteert, ze verkleuren in paars en groen, en er is niets met ze te beginnen. Dat interview met jou was geen winstpunt. Ik denk ook niet dat de overheid hier er blij mee is. Je wint er bovendien niets mee. Je verandert er niets mee. Je wrijft alleen zout in de wonden. Ze kunnen niet kalm redeneren. Ze dromen dag in dag uit over vrijheid. Hun eisen zijn onrealistisch. Ze zullen pas veel later in de gaten hebben hoe de werkelijkheid ooit was, zoals ze dat in heel Afrika pas achteraf ontdekten. Zwarten denken dat de bevrijding hen meteen in het paradijs brengt. Maar zijn de zwarten in de vs ooit vooruit gekomen? Degenen die het is gelukt, hebben gewoon geluk gehad.’

Hans van Ketwich haalde me af en we reden naar het Mount Nelson Hotel, waar Christine met Lucy Bean had geluncht. De gouvernementstuinen in het hart van Kaapstad zijn absoluut prachtig. We hebben een heerlijk ontspannen middag gehad op het terras van het hotel.

Hendrik was in de war geweest omdat ik in het radioprogramma Moise Tshombe had beschreven als ‘a puppet of the colonialists and imperialists.’

‘Everyone in South-Africa,’ zei Hendrik, ‘considered Tshombe a moderate and a friend of the West. Now, through what you said, all of a sudden you turned him into a defender of a Communist like Patrice Lumumba.’ Ik heb het laten zitten. Het had kennelijk geen zin hem uit te leggen dat Lumumba geen communist was en dat het nauwelijks verdedigbaar was dat met Tshombe een collaborateur van het imperialisme te noemen - wat hij was, ook ter zelfverrijking - ik daarmee een communistisch argument gebruikte. Niets aan te doen.

Het Sun Hotel is inmiddels vergeven van de veiligheidsagenten en controles vanwege de ‘rode gasten’ uit Cuba en de

ussr. Op de derde verdieping had men in een lege zaal zes stoelen achter een tafel gezet. Het wachten was op de komst van Neil van Heerden. Er waren twaalf vouwstoelen beschikbaar voor meer dan honderd journalisten. Ik ben naar de dame van public relations, Madeleine G. gegaan en zei het een schandaal te vinden. ‘Ziet u dan niet dat er tientallen mensen op de vloer zijn gaan zitten? Nergens ter wereld wordt zo een persconferentie aangeboden.’ Het resultaat was wel dat er rijen stoelen binnengebracht werden.

Toen Neil van Heerden eindelijk arriveerde, vond ik het een dermate criant vervelende man dat ik ben weggegaan om een verdieping lager ambassadeur Ustinov te zoeken. De bewaking zei dat het niet mogelijk was om de gang waar zijn suite lag te betreden. Ik draaide me om en daar kwam de Rus aanwandelen met aktetas. We raakten in gesprek. Wat Adamisjin in Harare volgens de Zuid-Afrikaanse pers zou hebben gezegd, was een onjuiste weergave van zijn woorden ‘and I told Van Heerden’ zei Ustinov.

Over de situatie hier zei Ustinov: ‘I am sure, if Pretoria would offer talks to the anc, they will talk.’ Hij vroeg me: ‘Is it not totally unjustified the way Nelson Mandela is still being kept in detention?’ Zou het zin hebben gehad te herhalen dat Mandela al lang vrij was geweest als hij de guerrillaoorlog had stopgezet en onderhandelingen was begonnen, zoals Ustinov zelf blijkbaar voorstond. Hij was ook van mening dat de meerderheid van zwarte Zuid-Afrikanen het anc steunde. ‘Ik heb een ander beeld van die aanhang,’ antwoordde ik, ‘want ik heb de nodige contacten in de townships opgebouwd. Ik weet hoe bang men is om ‘anders te denken’ dan het anc en wat voor intimidatiemethoden daar worden toegepast. Mijn overtuiging is dat de meerderheid van de zwarten in dit land gematigden zijn, die geen moord en doodslag willen zoals uw bondgenoten van het anc.’

29 april 1989

Harold van Lennep had een tafeltje gereserveerd voor het ontbijt in Zerban's aan de Mill Street. Het werd een aangename ontmoeting. Hij bracht een vriend, John Hatfield en diens vriendin mee, haar ouders, een broer Ricky en vriendin en nog een andere vriend. Hatfield heeft vorig jaar met zijn privévliegtuig een ongeluk gehad. Hij heeft nu een tweemotorig toestel. Hij is een mijnbouwingenieur en sprak over non-ferro metalen. Ik wilde ze vertellen over wat burgemeester Kolisang in Sebokeng allemaal was overkomen, maar gaf de poging hen

voor te lichten over wat in de zwarte gemeenschap speelde verder op. Het is niet alleen dat Zuid-Afrikaners hier niet naar willen luisteren, het interesseert ze echt geen moer. Ze zijn nog steeds Oost-Indisch doof voor de zwarte meerderheid. Ze bannen iedere gedachte over de zwarte massa uit hun hoofd en babbelen vrolijk verder over een golfpartij en de investeringen in de mijnindustrie. Of er wordt over vliegtuigen, verzekeringspolissen en eetpartijtjes gesproken en wat men te verorberen heeft gekregen. Mevrouw Hatfield had een cursus van vier maanden gevolgd om haar kookkunst te vervolmaken. Een subcontinent staat op het punt in de fik te raken en de blanken hebben geen tijd - of erger: geen belangstelling - om na te denken over de wensen en problemen van de zwarten, waar zij dit land toch mee zullen moeten delen.

Ook Harold van Lennep had net als ik een brief van zijn tante Sylvia Juel-van Lennep gekregen. Ik sprak met hem over de zorgen die ik me maakte over Michael Juel. Harold doet me in alle opzichten aan zijn vader Frank denken. Terwijl Harold en Michael samen me ergens verbinden met de grootmoeder van Het Enzerinck.

Kaapstad-Johannesburg

Ik aarzelde nog een dagje langer te blijven, maar waarom zou je jezelf verwennen? Ik vind het altijd jammer deze prachtige Kaap te verlaten. Hoewel het van juni tot september regenachtige, sombere dagen zijn.

‘In de jaren vijftig en zestig was Zuid-Afrika een absoluut prachtig land,’ vertelde Hendrik. ‘Niemand repte ooit over apartheid. Vanuit de hele wereld werd er in Zuid-Afrika geïnvesteerd, terwijl er die dagen heel wat meer apartheid was dan nu. Daarop begonnen de Sovjets met wapenzendingen aan het anc. Steeds meer wapens en ak-47's werden het land binnengebracht. Denk ook aan die fijne mijnheer Klaas de Jonge van jullie, onder dekking van de Haagse autoriteiten en het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking. Nu loopt het land over van de wapens.’

Toen Hendrik me naar het vliegveld bracht, vroeg ik hem waarom Afrikaners zich niet bewust lijken te zijn, of geen interesse hebben, in wat de zwarte meerderheid beroert. ‘Most South Africans are perpetually bored,’ zei hij. Hij liet me een artikel uit The Argus lezen. De politie had bij Jenny Schreiner, de dochter van de vicerector van de Universiteit van Durban, vijf ak-47's, kleefmijnen en ontstekingen gevonden in een flat in Wynberg, bij Hendrik vrijwel om de hoek. Hij wilde duide-

lijk maken dat blanken zich soms dus wel met de ‘ontwikkelingen’ bemoeien.

Hillbrow

Twee brieven aan Henk Hofland werden geretourneerd. Waarom? Ik prober geen voorbarige conclusies te trekken.

30 april 1989

Behalve zee-otters zijn ook zeehonden in Alaska's Prince William Sound in de olietroep van de tanker terecht gekomen. Time publiceerde er een foto van. Het gaat me door merg en been zoiets te zien.234

Peter kondigde gisteravond aan van plan te zijn met een pot te huwen. ‘I love her a lot.’ Het gevolg zou zijn dat hij dan een Zuid-Afrikaanse verblijfsvergunning zou hebben, plus de mogelijkheid om te werken, wat op een bezoekersvisum ten strengste verboden is. Hij werd al eens door Edward Heath van de ambassade in Den Haag gewaarschuwd, nadat hij in een toneelstuk was opgetreden: ‘Nog één keer en eruit.’

De cia is tot de conclusie gekomen dat Michail Gorbatsjov een mislukking is, aldus vette letters paginabreed in de media. Daar zijn ze dan knap laat achter. Maar wanneer ook Dick Cheney, de minister van Defensie van de vs publiekelijk gaat stellen dat Gorbatsjov zal falen, dan is het hek van de dam. Het toont slechts hoe weinig Washington van diplomatie begrijpt. Het zijn dan ook nieuwkomers in dit vak, van na 1945.

 

(Wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

datums