Logo DBNL
Memoires 1985-A (2016)

Memoires 1985-A

(2016)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Miami

4 mei 1985

Club Bath, Coral Gables

Dezelfde cocksucker van vorige keer wandelde vannacht mijn cabine binnen. Ik moet zeggen: he did a splendid job.

tass noemt eindelijk de activiteiten van Reagan tegen Nicaragua ‘pathological’, wat het ook is, en dan is het zacht uitgedrukt.

Newsweek publiceert cijfers van de steeds verder om zich heen grijpende aids-epidemie, een artikel dat meteen ook naar Peter en Eduard moet. In de vs zijn 9.608 gevallen van aids bekend. Er zijn al 4.712 aids-patiënten overleden en dit zou de top van de epidemiologische ijsberg zijn.272

Mijn vriend Tony d'Almeida Santos haalde me af. We reden naar zijn huis aan Cocunut Drive, waar zijn vrouw Lynn ons opwachtte. De villa ligt prima verborgen achter bomen en heesters. Ze willen eigenlijk hun andere huis in Zuid-Frankrijk met ruim 40 hectare grond van de hand doen voor een miljoen dollar. Zij willen dan voorgoed in Florida gaan wonen. Tony werkt aan de inzameling van acht miljoen dollar om een Miami Symphony Orchestra van de grond te krijgen. Dan wordt er voor 28 miljoen dollar een concertzaal neergezet. Later ben ik met Tony alleen in de Grove Isle Club gaan lunchen.

Hij werkt aan een boek over Offenbach. Hij zag Spartacus van Arham Katchaturian in Riga, en vond het een ramp. Hij noemde Katchaturian ‘a second rate composer’, wat ik overigens ook wel eens bij bepaalde passages heb gedacht.

5 mei 1985

Miami - Orlando

Ik had vannacht in niemand zin, al waren er nog heel wat gentleman callers.

6 mei 1985

West Melbourne, Florida

Frits van Eeden kwam me gelukkig alleen van het vliegveld ha-

len. Zijn vriend Chuck verscheen bij aankomst wel even, maar verdween daarna tot 2:00 uur achter zijn computer.

Frits liet me jonge Barzois zien, en vervolgens moesten we ergens een poes met vier jongen ophalen. Nog dezelfde avond verkocht hij er twee voor 75 dollar per stuk. We hebben tot na middernacht, bij volle maan, samen op de veranda zitten praten. Hij probeert een ingezetenenkaart voor de vs te krijgen. Hij heeft zelden zo van zijn leven en werkzaamheden genoten als hier. Sommige van zijn schilderijen zijn prachtig, en weer heel anders dan eerder werk, hoewel, de afbeeldingen van paarden altijd weer terug blijven komen. Ook zijn beelden zijn opwindend. Zijn productie is overweldigend. Hij werkt altijd, zoals ik altijd schrijf.

Melbourne - Atlanta - Washington DC

De theoretisch natuurkundige Fritjof Capra, noemde de huidige wereldcrisis een bewustzijnscrisis.273 ‘Onze maatschappij is gebaseerd op een verouderd wereldbeeld. En dat beeld is exact hetzelfde als waarmee natuurkundigen in de jaren twintig worstelden. Het is materialistisch, mechanistisch en anti-ecologisch.’ Ja, en mythologisch: vasthouden aan reeds lang achterhaalde irrealiteiten en klinkklare onzin, maar daar komt interviewer J. Schildermans niet op. Waar de wereldcrisis op neer komt - voor een deel - is dat we aan de hand van hocuspocus-denkbeelden en geloofssystemen van weleer, met de nieuwe realiteiten van het atoomtijdperk proberen om te gaan. Psycholoog Paul Ekman heeft de volgende studie geschreven: Telling Lies: Clues to deceit in the Marketplace, Politics and Marriage.274 Die tekst had ik in mijn vingers moeten hebben voor ik met Den Alerdinck in zee ging, en naar de slijmverhalen van Frans Lurvink moest luisteren.

Four Seasons Hotel, Washington DC

Onderweg van het vliegveld naar hier kreeg de taxi motorpech. De motorkap ging open, en ik moest wachten. Een andere taxi stopte, en ik verhuisde met mijn bagage. Toen we wilden vertrekken, kwam de chauffeur van de eerste auto zeggen dat de motor weer liep, en hij probeerde vervolgens mijn schoudertas van me af te rukken. Ik zei oké, als dat waar is ga ik met jou. Maar hij loog en we vertrokken dus toch. Ik heb die man aangegeven bij de politie. Een agent en de hotelbeveili-

ging kwamen naar mijn kamer. Ik meldde het incident en wilde er verder geen zaak van maken, maar de man in kwestie, een Nigeriaan of Ghanees, moet een reprimande te krijgen.

7 mei 1985

The Washington Times is een obscure krant, die wordt geleid door de voormalige Belg Arnaud de Borchgrave.275 Hij werd gisteravond op abc-televisie ondervraagd door Ted Koppel, een arrogante schoft. Koppel gebruikt smerige methoden wanneer hij zich in een hoek gedreven voelt. Aan de andere kant meldde The Washington Post276 dat de mijnheer van The Washington Times een ‘fund-raising campaign’ was begonnen om 14 miljoen dollar voor de Contra's in Nicaragua bijeen te krijgen. Het is niet te volgen dat een dagblad iets dergelijks openlijk initieert. Het gaat niet om slachtoffers van de giframp in Bhopal, nee, het gaat om een misdadige, illegale oorlog van door Washington gefinancierde huurlingen, die dan worden gefotografeerd hoe ze een Sandinist een dolk in de keel steken, dit ten behoeve van de oplage van Newsweek.

Ronald Reagan, die in Madrid is, heeft verklaard dat de Spaanse regering de dupe was van een ‘disinformation campaign’. Omdat ik las dat Harvard overwoog een eredoctoraat aan Reagan te geven, heb ik president Derek Bok een briefje geschreven of ze daar ook gek geworden waren. Ook schreef ik Frank Wohl, de fotograaf van Newsweek die de opnamen nam van de slachtpartij in de greppel van een Sandinist. ‘What kind of man are you? You stood there taking pictures, to make money, on a bloody murder committed by a Nicaraguan Nazi on a Nicaraguan patriot. Shame you were not around to take pictures in Nazi concentration camps of ss executioners, and publish them in magazines.’

8 mei 1985

Bernard Fensterwald kwam naar mijn hotel. Verloren tijd. Hij had niets te melden.

Nancy Graham, Executive Director of the Institute for Soviet American Relations, kwam met een lid van de staf, een psychologe, voor het ontbijt naar het hotel. Zij bracht het materi-

aal van de activiteiten van haar instituut mee. Ik wil nagaan of er een link met Den Alerdinck mogelijk zou kunnen zijn.

Het is toch opmerkelijk dat zo betrekkelijk kort na de Indonesische onafhankelijkheid een Indonesische bankier, Mochtar Riady (een Chinees, die als zo velen een Indonesische naam heeft aangenomen), in Little Rock, Arkansas een aandeel kocht in een Amerikaanse bank, de Worthen Banking Corporation. Riady opereert in Djakarta, Hong Kong en nu dus in de vs.277

Washington - New York, Eastern Shuttle

Douglas Hofstadter schrijft over de vraag hoe we onze eigen aard kunnen begrijpen terwijl we zijn opgebouwd uit zoveel verschillende onderdelen.278 ‘Dozens of versions of Armageddon have been played out either on computers or in the minds of war planners. Not only have plans - software been drawn up, but all the hardware, the material is in place.’ Er komen dagelijks tussen de drie en vijf nieuwe atoomkoppen ‘ergens ter wereld’ bij. Hofstadter vertelt hoe hij bij het denken over dit onderwerp in zijn eigen brein heen en weer wordt geslingerd. ‘My mind is shoved around by internal agents of my brain that have become activated after a long dormancy. And where my brain shoves, so my mind must follow.’

Dan volgt een passage over de 100 miljard neuronen in zijn hoofd ‘most are connected with about a thousand other neurons, often quite far removed ones. As a consequence, the behavior of such a system has some striking properties that go under the general heading of collective phenomena. Collective phenomena are patterns composed of parts. Some examples are hurricanes, life, intelligence. You don't see them by looking inside an atom of oxygen, an amino acid, or a synapse.’

Dan komt de hamvraag: ‘What are the dynamics? How does a thought get generated and propagate around inside a brain? Nobody really knows. A brain, with its billions of neurons, resembles a community made up of smaller communities, each in turn make up of smaller ones, and so on. Competing subselves cannot be held in check indefinitely. For each inner voice is in actuality composed of millions of smaller parts, each of which is active.’ Heerlijk om in een vliegtuig in plaats van uit een raampje te staren je hersens te gebruiken door te proberen de hersens van een man als Hofstadter volgen.



illustratie
Peter (1985)
Foto: Hans Lonis




illustratie
V.l.n.r.: Vladimir Lomeiko, Volodja Molchanov, Anatoly Gromyko.




illustratie
Alerdinck II. Geheel rechts Volodja Molchanov.




illustratie
Anatoly Gromyko.




illustratie
Vladimir Lomeiko.




illustratie
V.l.n.r.: Gerd Ruge, ambassadeur McHenry, Enkelaar, voorzitter Spoor, Lomeiko, Gromyko en New York Times-journalist Vinocur.




illustratie
Kasteel Den Alerdinck.




illustratie
Volodja Molchanov voor Den Alerdinck.




illustratie
V.l.n.r.: Molchanov, Enkelaar en Brugsma.




illustratie
Broer Theo.




illustratie
Willem met broer Theo.




illustratie
Frits van Eeden aan het werk in Florida.




illustratie
Gelogeerd bij Roel Martens in een oud herenhuis in het centrum van Paramaribo.




illustratie
Henk Herrenberg wordt chef-de-kabinet van Desi Bouterse.




illustratie
Haakmat was mijn advocaat in de zaak tegen nrc-Handelsblad.
Foto: Sjakkelien Vollebrecht




illustratie
Televisiegesprek met Adriaan van Dis.


9 mei 1985

New York, Hyatt

Frans Lurvink arriveerde gisteravond. Ik zou echter eerst professor Kuhn willen ontmoeten, de dame die ‘Teaching Thinking’ doceert op de Columbia University, en probeer haar te contacten.

Er zijn opnieuw in een township bij Johannesburg elf zwarten gesneuveld. Ik zou meer over Zuid-Afrika willen weten.

Ik lunchte met Lurvink in Perigord aan de 52ste straat. André Spoor voegde zich bij ons. Lurvink beweert tot dusverre 900.000 gulden aan het experiment Den Alerdinck te hebben besteed. We zetten ons gesprek voort in de hal van het Hyatt, en gingen - na erg onaangename botsingen - om 18:30 uur uit elkaar. Stephan Schoor had hem een rekening van 60.000 gulden gestuurd, waar hij 20.000 op wist af te dingen. Marcel Enkelaar was uit de nos gegooid en had zich bij Lurvink gemeld met de mededeling, dat hij voor Den Alerdinck wilde werken. Nu is het onzeker of Carel Enkelaar wel directeur van Den Alerdinck zal worden, want hij vraagt een flink salaris. Lurvink wil kennelijk bezuinigen, en dat lijkt me redelijk. Ik kan de omvang van zijn kapitaal tenslotte ook niet overzien, ook al zei hij vanaf het begin tegen Carel en mij dat hij er tien miljoen of meer tegenaan wilde gooien.

Lurvink ziet kans op zo'n manier zijn verhalen af te steken dat je in de verleiding komt hem aardig of zelfs charmant te vinden. Hij vertelde bijvoorbeeld naar St. Patrickskathedraal te zijn geweest om te bidden voor Den Alerdinck. Wanneer je zelf tientallen jaren in een bepaalde hoek van dit gebouw inderdaad kaarsjes hebt aangestoken, zoals voor mijn moeder, voor Peter of voor Eduard, dan ben je wanneer je niet oppast geneigd de man te geloven.

Terwijl we na de lunch terugwandelden naar het Hyatt, moest ik wel beginnen over de openstaande 13.969 gulden. Hij voerde weer aan dat Carel er niet uitgekomen was. ‘Begrijpelijk, nos-personeel heeft geen zin de akkefietjes van Carel voor Den Alerdinck er ook nog bij te doen.’ Ik liet er keihard op volgen: ‘Als jij een gentleman was Frans,’ en ik keek nog eens naar zijn stippeltjesschoenen en steeds hetzelfde stippeltjeskostuum ‘dan zou je begonnen zijn met mij de achterstallige nota's te betalen, hier in New York, of op zijn minst zou je dit onderwerp zelf hebben aangesneden. Na alles wat ik voor het slagen van je conferenties heb gedaan, behandel je zó je medewerkers? Zodat ze om hun geld moeten vragen!’

10 mei 1985

De vs noemen ze in het Westen ‘een functionerende democratie’. Om de begroting door de Senaat te rammen was het nodig vicepresident George Bush in allerijl met een vliegtuig uit Californië te halen, en een andere senator moest in een rolstoel naar binnen gereden worden. En ja hoor, de begroting van Reagan werd met 50 tegen 49 stemmen aangenomen. Dit is toch gekkenwerk? Wat Sukarno in zijn autobiografie noemde: ‘Democratie met 50 blijde gezichten en 49 zure gezichten, dat is geen democratie.’ Azië streeft naar consensusdemocratie gebaseerd op een voor alle partijen aanvaardbaar compromis, wat Bung Karno noemt ‘de geleide democratie’.279 Alexis de Tocqueville (1805-1859) sprak al over ‘de tirannie van de zogenaamde Westerse democratie’.

André Spoor vertelde dat ambassadeur Paul Bremer en diens tweede man, Habib, in Den Haag meer de pest aan hem hadden dan ooit te voren. ‘Een goed teken,’ moedigde ik hem aan. Hij was echter vorige week opgebeld door de voormalige ambassadrice in Den Haag, Geri Joseph uit Minneapolis, die hem had verzekerd dat ze wanhopig was over wat de Reaganites allemaal uithaalden in de vs en de wereld. Lurvink meesmuilde ook dat de Amerikaanse ambassade zijn brieven niet langer beantwoordt.

Ik heb een ontmoeting gehad met Eric Eckholm van de wetenschapsredactie van The New York Times. Het blijft een bijzondere jongen met een hele speciale oogopslag. Zijn haar was nog even lang en natuurlijk gekruld als toen ik hem voor het eerst in Washington dc ontmoette toen hij nog werkzaam was bij het Worldwatch Institute.280 Hij herkende me eerst niet. Hij keek me aan en liep gewoon door. Hij heeft al een huwelijk achter de rug en het tweede ritje is in de maak. Hij kent zichzelf dus nog altijd niet. Hij is onlangs vier maanden in de bergen van Nepal geweest, evenals indertijd mijn vriend Richard Thieuliette.

Ronald Reagan heeft het Portugese parlement toegesproken. Hij zag overal in de wereld tekenen dat ‘power to the state’ werd vervangen door ‘power to the people’ alsof in de vs - of bij ons in Den Haag - de macht bij het volk zou liggen, zoals het in de boekjes heet. Reagan zei overtuigd te zijn dat het communisme op haar retour is.281

We lunchten met Stephen Cohen in het Barbizon Plaza Hotel. We brachten een bezoek aan Lawrence Grossman, directeur van nbc News.

11 mei 1985

Stephen Cohen vertelde een telegram van Georgii Arbatov te hebben ontvangen om hem in Moskou te komen bezoeken. Dat is andere koek. Een maand geleden stond hij nog op de zwarte lijst van de ussr. Ik heb hem aangemoedigd eens te schrijven dat een top met de wereldleiders bij de vn welkom zou zijn nu Gorbatsjov het Kremlin leidt, zoals dat in 1960 plaatsvond met Nikita Chroetsjov.

Lurvink wil zelf alle topmensen gaan bezoeken. Dat soort bezoeken doet hij echter erg overdreven, zoals gisteren bij nbc. Hij presenteerde Den Alerdinck nogal pummelachtig. André Spoor dacht hierover kennelijk hetzelfde, want hij nam het woord van Lurvink snel over, onderwijl fluisterde ik tegen Lurvink het liever aan Spoor over te laten. Grossman zegde gisteren toe bereid te zijn naar een volgende bijeenkomst op Den Alerdinck te komen ‘provided your agenda makes sense’. Ik stelde daarop voor dat hij zijn ideeën over een acceptabele agenda aan ons zou opsturen, en zegde toe aan zijn tegenspeler uit Moskou, Korolev, hetzelfde te zullen vragen. Lurvink kwam tussenbeide en zei (nota bene): ‘Of course we will leave the agenda to you, Mr. Grossman and Korolev.’ Ik protesteerde: ‘No, no, no, the final text will be at all times an Alerdinck agenda.’ Lurvink ziet misschien kans een failliete fietsenfabriek weer vorm te geven (met winst), maar dit soort zaken kun je niet aan de man overlaten.

Stephen Cohen opperde tijdens onze lunch dat de bestuursvoorzitter van Pepsi Cola, Donald M. Kendall, wellicht geïnteresseerd zou kunnen zijn in Den Alerdinck. Lurvink wilde al meteen naar hem toe. Ik maakte duidelijk de man te hebben ontmoet in Wenen, op introductie van Aurelio Peccei, met wie hij samen met Jermen Gvishiani uit Moskou in een andere Oost-Westonderneming zit, om te helpen spanningen tussen de grootmachten te doen afnemen. Frans Lurvink ging er blijkbaar automatisch van uit dat ik hem wel even via mijn vrienden bij Kendall zou binnenbrengen. Ik antwoordde hem recht in zijn gezicht: ‘Ik ben zuinig op introducties via mensen met wie ik vele jaren bevriend ben geweest, als Aurelio Peccei. Ik ga niet ins blauen hinein te werk zoals jij.’ Het scheen hem te kwetsen, maar zo liggen de kaarten nu eenmaal.

Ik heb een heerlijk boek gevonden: Delusion: Internal Dimensions of Political Life.282 ‘What appears in the delusional world,’ stelt Glass, ‘contains a story, an emotional fable. Delusion derives from what psychoanalysis calls the “unconscious”. Its existence is inferred from the evidence provided by delusion, hallucination, fantasy, dream, slips of the tongue, and symptomatic behaviors of various kinds. Delusional speech is a form of intentional thought that requires decoding and a sensitivity to complex emotional logics. Delusion is the internal mirror of political authoritarianism, the tyrant inside the self. Delusion terrorizes through the often horrifying scenarios or of an internal regime that take shape in bizarre symbolizations.’ Hemeltje wat heb ik nu weer allemaal ontdekt. Ik kocht voor Frans Lurvink een paperback: How to cope with difficult people.

Ik belde broer Theo. Hij stond in de startblokken om naar Amsterdam te komen en verzekerde me absoluut serieus na te denken over een zakenreis naar Suriname. Ik zou liever hebben dat Theo al mijn plannen daar overneemt en ik alleen de finders fees incasseer.

Ik stond gisteravond alleen met een lekkere zwarte kerel in de lift van het Hyatt. Zijn eerste woorden waren: ‘Are we going to your room or to mine.’ Omdat ik geen drank op de kamer heb, gingen we naar zijn kamer. Hij was een Soedanees, een piloot voor Saudi Arabian Airlines. Hij maakte zijn broek los en ging er vanuit dat ik hem zou pijpen, wat niet door ging. De visite duurde maar kort.

Jan van Wieringen kwam gisteren naar het hotel. We hebben een paar uur zitten praten en zijn daarna naar de film Code of Silence gegaan. Amerikaanse films vertonen steeds meer geweld. Dit kan niet anders dan een negatieve invloed hebben op dit land in haar geheel. We zaten nog enige tijd op het terras van Au Natural. Jan is aardig, maar hij maakt weinig opmerkingen, die je vasthoudt of uitgesproken bemerkenswaardig zijn. Mijn gedachten dwaalden af naar Peter en Eduard.

Vanmorgen heb ik twee uur lang met Frans Lurvink ontbeten. Hij noemt me steeds ‘briljant, maar moeilijk’ en hoe beter ik hem leer kennen, hoe enger ik het mannetje vind. Ik zei hem dat hij bij nbc geen al te beste indruk maakte. ‘Ik moet zo overkomen,’ was zijn verweer. ‘Ik heb liever dat ze me lief vinden dan dat ze me een uitgekookte zakenman vinden.’ Ik ging van deze woorden door de grond, maar vertrok geen spier. Den Alerdinck zou een belangrijk initiatief kunnen blij-

ken te zijn in de ontspanningspogingen tussen Oost en West. Maar wat beweegt de financier van dit initiatief om ‘lief’ gevonden te willen worden?

Lincoln Centre

Ik zit in een voorstelling van het New York City Ballet: A Midsummer Night's Dream op een choreografie van George Balanchine. Ik probeer de vlam van Eduard onder de dansers te ontdekken, maar ik heb geen idee wie het is. Er zitten de nodige mooie jongens bij. Ik moet zeggen: ik kreeg het er warm van. Alex Kagan, de uit Moskou naar hier geëmigreerde joodse jongen283 die voor arts studeert, heeft me zonder blikken of blozen gezegd dat hij patiënten van wie hij in de papiermolen ontdekt dat zij aids hebben, doorschuift naar andere artsen. Hij vertelde dat kinderen van aids-patiënten niet meer dan een of twee jaar in leven blijven.

Het is toch wel opvallend dat journalisten die wel naar Cuba afreizen en met Fidel Castro kennismaakten, zoals collega Tad Szulc van The New York Times, een totaal ander geluid laten horen dan de betweterige congresleden. Om niet te spreken van wat idioten op het Witte Huis sinds Eisenhower allemaal over Cuba uitkramen.

cuba's emergence, america's myopia heet de reportage van Szulc uit Havana.284 Hij wijst er op dat terwijl de regering Reagan geobsedeerd blijft door Nicaragua, Cuba met een sneltreinvaart uit haar isolatie van de afgelopen kwart eeuw lijkt te raken. Achterelkaar bezoeken vooraanstaande Latijns-Amerikaanse politici en diplomaten nu Havana, zoals de president van Ecuador en de minister van Buitenlandse Zaken van Colombia. Fidel Castro telefoneert regelmatig met de president van Colombia, en Uruguay heeft de blokkade van Cuba opgeheven. Een populaire Cubaanse zanger, Silvio Rodriguez, veroverde in een storm van enthousiasme Buenos Aires. Cuba begint op haar eigen continent de door de vs opgelegde positie van paria snel te verliezen. Het zuidelijke deel van het continent staat voor 360 miljard dollar bij het noorden in het krijt. Szulc spreekt over ‘de absurde Amerikaanse angst voor Havana’. Maar die angst is reëel in Washington. Het marxisme mag van hen in Cuba nooit ofte nimmer slagen, want dan zou de vlam immers naar het hele continent kunnen overslaan. Maar die observatie staat dus niet in deze reportage.

12 mei 1985

Moederdag. Een herinnering, als een piramide der oudheid in mijn geest gebeiteld.

The New York Times publiceert een schitterend artikel over zelfbedrog.285 ‘Denial makes uncomfortable truths. This is one reason, say cognitive psychologists, why individuals and whole societies find a compelling need to lie to themselves. Ibsen called this sort of secret “a vital lie”, a myth that stands in place of a disturbing reality.’ Dit is zo waar, zo waar.

Dan legt Goleman uit waarom zelfbedrog een passende en misschien essentiële plaats inneemt in ‘the ecology of the mind’. Onderzoekers hebben aangetoond dat ‘there is a specific mechanism in brain function associated with the psychological defense of repression. Upsetting emotional experience may be blocked from awareness. The roots of self-deception seem to lie in the mind's ability to allay anxiety by distorting awareness. Freud saw that the mind, with remarkable alacrity can deny a range of facts it would rather avoid and then not seem to know that it has done so.’ Moet je nagaan wat dit betekent.

‘Synchronized denial’ treft men ook aan in groepen, dit noemt men in de cognitieve psychologie ‘orchestrated self-deceptions’. De psycholoog Irving Janis heeft bestudeerd hoe in 1961 de plannen voor de invasie in de Varkensbaai op Cuba in Washington tot stand kwamen, en in het notoire fiasco eindigden. Janis heeft hiervoor de term ‘groupthink’ ontworpen, wat in essentie betekent dat de groep die bezig is met besluitvorming een oogje dicht knijpt bij het verzamelen van relevante informatie ten einde ‘een prettige eensgezindheid’ te bewaren. Uit loyaliteit jegens de groep stelt niemand pijnlijke vragen. Men geeft er de voorkeur aan zwakke argumenten liever te laten rusten, laat staan dat men probeert ‘soft-headed thinking with hard facts’ te bestrijden. ‘The more amiable the esprit de corps among the members of a policy-making group, the greater is the danger that independent critical thinking will be replaced by groupthink,’ aldus professor Janis.

Arnold Hutschnecker, psychiater en jarenlang een vriend van me, kwam voor een brunch naar het Hyatt Hotel. Drie weken geleden heeft hij weer eens een lang gesprek met Richard Nixon gehad.286 Hij had hem gezegd dat hij vond dat de regering Reagan een hopeloos buitenlandbeleid had. De Reaganites vragen voortdurend adviezen aan Nixon. Hutschnecker

was het eens dat Reagan en Gorbatsjov elkaar aan de Elba hadden moeten ontmoeten, om de Tweede Wereldoorlog te herdenken met verzoenende redevoeringen. ‘Reaganites know nothing about the world. Reagan is a performer. He surrounded himself with money people. In the ussr the priority lays on education. Lenin said: “Only science can save us.” Reagan cuts down on education. When the communist commissars came to Ivan Pavlov, he said: “I do not want to have anything to do with you.” They answered: “No, no, Lenin wants to know what you need, a better laboratory?” Reagan is creating an army of discontents. Reagan is killing Satan from the Middle Ages, Communism.’

Eindelijk is het etter John McEnroe verslagen. Ivan Lendl heeft van hem gewonnen.

De avond met André Spoor, Jessica Pander, plus Lurvink doorgebracht in Le Boeuf à la Mode. Jessica besprak haar antiekzaken met Frans, die bereid is een vrachtauto vol antieke meubelen door haar te laten verkopen. Wanneer ik zo langzamerhand niet beter wist, zou ik werkelijk hebben geloofd dat Lurvink en Pander samen in de antiekhandel zouden gaan. André sprak over de tijd dat hij samen met mijn broer Theo de krant van het Bilthovens Lyceum leidde. ‘Toen Theo Oltmans de financiën regelde, kwamen we uit met een kleurenomslag. Nauwelijks was hij weg, of we hadden weer een zwart-wit krantje.’

13 mei 1985

Voor ik naar Nederland terugkeerde betaalde Lurvink de openstaande bedragen met cheques. Het zou echter nog enkele weken duren voor ik ze kon verzilveren. Ik kreeg op mijn kamer een met de hand in rode inkt geschreven brief die eindigde aldus: ‘Tenslotte Willem, wees er van overtuigd, dat ik jouw werk hogelijk waardeer en dat het mijn streven zal zijn dat we vruchtbaar zullen samenwerken. Frans.’ Ik wist dat het best mogelijk was, dat hij dit meende toen hij de brief schreef, maar ik wist ook dat hij één uur later in staat was tegen Spoor te zeggen dat hij vast was besloten mij uit Den Alerdinck te verwijderen.287

Met Spoor besprak ik de curieuze brief van 27 maart 1985 van Slager en diens opmerking dat er bij een onenigheid in het geheel geen overeenkomst tussen Den Alerdinck en mij zou bestaan. André las de betreffende passage enkele malen, voordat hij begreep dat er niet stond wat werkelijk was overeengeko-

men en dat Slager zich op Spoor beriep, terwijl deze het allerminst eens was met Slagers formulering. Ook Spoor wist maar al te goed, dat mijn medewerking voor een derde jaar aan Den Alerdinck als een paal boven water stond.

‘Weet je wat je doet,’ zei André, ‘je schrijft Slager eerst een briefje dat zijn schrijven van 27 maart 1985 niet de werkelijke afspraken weergeeft en wanneer ik weer in Holland ben zal ik die zaak regelen.’ Intussen betekende dit, dat de op 26 januari in het Amstel Hotel gemaakte definitieve afspraak met Den Alerdinck vier maanden later nog altijd niet correct op papier stond.

Spoor zegt nog altijd diep overtuigd te zijn dat Frans Lurvink een aardige en integere man is.

‘Maar André,’ zei ik, ‘hoe naïef kun je zijn? Denk je echt dat Lurvink en Slager die brief aan mij per ongeluk in strijd met de waarheid zonden?’ Van mij mag Lurvink ook André zand in de ogen strooien, maar mij naait hij niet langer een oor aan. Tot op zekere hoogte is Lurvink best vriendelijk, maar vertrouwen zal ik hem, zeker na wat er zoal is gebeurd, nooit meer. In dat opzicht moet ik hem in dezelfde sector rangschikken als Enkelaar, helaas. De foto van George de Mohrenschildt, die Carel jatte, heb ik ook nog altijd niet terug.

Heb Maps of the Mind van Marvin Minsky naar Eric Eckholm bij de The New York Times gebracht met een briefje. Ik zou willen dat deze jongen die kant op ging, de wetenschap van de geest. Zou ik ooit deze moeite hebben genomen, als hij andere ogen had gehad?

Ben naar Thorndike Hall aan de Columbia University gegaan om Deanna Kuhn te ontmoeten. Zij was er niet. Een medewerker, Ernst Rothkopf ontving me namens haar, om te spreken over de colleges ‘Teaching Thinking’. Hij waarschuwde dat tot dusverre uit wetenschappelijk onderzoek niet was komen vast te staan dat denken geleerd kon worden ‘at least, not in the area of problem-solving’. Ik had geen zin hem uit te leggen dat overal ter wereld wel degelijk proeven hadden plaatsgehad, waarin het tegendeel werd bewezen.

‘Much consequential mental activity goes on outside awareness,’ schrijft Goleman in zijn artikel over zelfbedrog. Cognitieve psychofysioloog Emanuel Donchin van de University of Illinois, deed onderzoek naar ‘the timing of the mind's operations’. Hij schreef: ‘In our research we find that the mind recognizes a word within the first 150 milliseconds of seeing it. But nothing shows up in awareness, as the subject reports it, for another 100 milliseconds or so, if it shows up at all.’ Dit

betekent dat ‘most of what impinges on the senses, and most of the thoughts or memories that might come to mind as a result, never do come to mind. Awareness would be far too cluttered were the flow of information not vastly reduced by the time it arrived. If too much gets through, awareness is swamped by irrelevant information, as happens, in different forms, during anxiety attacks and in schizophrenia. Awareness is a limited capacity system,’ aldus Donchin.

Tim Page schrijft over Otto Klemperer ‘die luisteraars naar “het hart” van de muziek leidde.’288 Ik heb hem een aantal malen gehoord en gezien in het Concertgebouw, en ik herinner hem net als Kubelík en Monteux als grote dirigenten. Daarom kon ik nooit in beroering raken van Bernstein met zijn overdreven theatrale gedragingen. Ook Bruno Walter was een dirigent die bij de huidige architectuur van de geest niet meer wordt gemaakt.

14 mei 1985

Gary Dotson die tot 50 jaar veroordeeld was, maar onschuldig vastzat nu de belangrijkste getuige haar verklaring introk, wordt tot een volksheld gemaakt. Hij staat al weken op de voorpagina's in Chicago, meldt abc. Nu stapt hij naar de rechter om zijn naam te zuiveren. Hij is een eikel.289

Als ik morgen thuiskom, is het het beste om Eduard niet te bellen. Maar wie weet. Ik heb wat hem betreft geen controle over mijn emoties.

Robert Jay Lifton, die ik in 1971 op het spoor kwam voor Grenzen aan de Groei, heeft 28 artsen ondervraagd die mee hebben gedaan aan de experimenten op mensen door de nazi's. Er waren artsen bij die in dodenkampen met gaskamers hadden gewerkt. Lifton constateerde dat deze medici erin slaagden zichzelf te splitsen in twee persoonlijkheden, in twee afzonderlijke mensen eigenlijk: de ene ‘the torturer, who inflicted great suffering’ en de andere ‘an ordinary family man’. Volgens deze psychiater is ‘doubling’ de sleutel tot het kunnen handelen geheel in strijd met de rest van ons leven. ‘In doubling a person develops a full repertory of feelings and habits that are quite specific to his evil role, and he is able to revert to his ordinary self while away from work,’ aldus Lifton over nazi-artsen.290 Die mensen konden dus alleen hun misdadige gedrag voor zichzelf rechtvaardigen via ‘doubling’, het vormen van

een tweede identiteit. Wat ik me afvraag: geldt ‘doubling’ ook voor zakenlieden (Lurvink) of televisiebazen (Enkelaar), kortom voor mensen in het moderne dagelijkse leven die zich alleen maar staande kunnen houden door te huilen met de wolven in het bos? Of voor journalisten als Henk Hofland?

Frans Lurvink belde me. De fondsenwerving gaat niet zoals hij had gehoopt. Hij wilde de bijeenkomst in oktober uitstellen tot volgend jaar maart. Ik zei dat hij daarmee het momentum zou verliezen. Ik zei hem dat ik om elf uur met Spoor zou spreken. Ik luister naar Rachmaninoffs derde pianoconcert. Ik kan het toch wel eens zijn met Volodja dat dit derde concert het mooiste is van de vier. Katchaturian vindt Rachmaninoff maar een tweederangs componist.

Op televisie ging het deze morgen op alle zenders over de politie van Philadelphia die probeerde een aantal ‘radicalen’ van de ‘black liberation’ groep Move te arresteren. Dit leidde tot een vuurgevecht tussen de politie en de verdachten. Uiteindelijk gooide de politie na een dag vanuit een helicopter een bom op het huis. Gevolg was dat zo'n zestig woningen in brand kwamen te staan, twee huizenblokken verloren gingen en god mag weten hoeveel slachtoffers het tot gevolg had. Ik hoor de zwarte burgemeester van Philadelphia de politie-actie verdedigen op televisie. Ze zijn stapelgek in dit land.

Ik bedenk me dat Jessica voorspelde dat André en ik uit Den Alerdinck zouden stappen. Het is allemaal anders geworden. Ze zei ook dat ze wel een vrachtwagen antiek kon verkopen. Toen Lurvink een cheque moest tekenen om het ontbijt vanmorgen te betalen, zette hij alleen zijn handtekening. De rest moest ik invullen. ‘Ik wil niet dat ze aan mijn integriteit twijfelen,’ zei hij. Misschien dat André daar intrapt, maar ik niet. Ik ben opnieuw in tranen als ik aan Eduard denk, en hoe groot het risico is dat hij gekwetst wordt nu hij zich in deze affaire stort. Met mij weet hij in ieder geval dat ik nog steeds van hem hou.

Ik kreeg Eduard niet te pakken, maar Peter wel. Hij heeft een contract getekend tot half juli. Sinds ik geweest was, had het iedere dag geregend zei hij. Het maakte hem droevig. Ik kijk ernaar uit hem weer te zien.

Ik heb besloten de fondswerving op me te nemen, via Kendall en Hammer. Ik ga het Lurvink en Spoor vandaag vertellen. Ik zal het via de sovjets gaan doen.

Hutschnecker gaf me antwoord op mijn brief. Hij stelt dat dogma's vast zitten in het brein, zonder dat daar controle over is. Ze onstaan in de kindertijd, wanneer denkbeelden makke-

lijk geaccepteerd worden. Op latere leeftijd kan dat wel veranderen door bijvoorbeeld te lezen of door onderwijs. Maar nooit gedwongen, want dat leidt tot opstandigheid. Dogma's worden dus eigenlijk in het brein ingeplant, voordat het volledig ontwikkeld is. Het wordt er dus geleidelijk ingebracht, maar daarna wordt het steeds versterkt. Moslims bijvoorbeeld bidden vijf keer per dag.

Vliegveld, in de bus

Ik had met Lurvink nog kort gesproken over mijn plannen om via de sovjets fondsen te werven. ‘Briljant,’ zei hij, ‘dat ik daar zelf niet aan heb gedacht.’ Hij lachte erbij en leek de gelukkigste man ter wereld. Hij gaf me twee cheques van 15.000 gulden, dus het begon ergens op te lijken. Ik zei hem dat ik het via Gvishiani zou gaan proberen, op dezelfde manier als we het Harriman Institute tot samenwerking willen bewegen, via Arbatov.

‘Ik heb jullie nu een paar dagen zien prutsen, en je hebt wel gezien dat ik alleen naar Grossman mee ben geweest. De rest is zonde van de tijd,’ zei ik nog tegen Lurvink.

‘Ja,’ zei Frans, ‘dat was mij ook opgevallen. Ik heb je daarover geschreven.’

Ik zit in het restaurant van PanAm, want in het cafetaria is alleen oneetbaar junk food. Ik bedenk me wat er in Ed zal omgaan op 12 juni wanneer hij op jfk zit te wachten op zijn vliegtuig naar huis. Zou er ergens in zijn hoofd de gedachte omgaan: fijn dat Wim er is als ik thuiskom? Of zou hij alleen maar helemaal in de vernieling zijn vanwege het achterlaten van zijn geliefde? En dan te bedenken dat die jongen over een aantal jaren helemaal niet meer in beeld zal zijn.

Ik houd me steeds maar voor ogen dat niemand, noch Eduard, noch ik, ook maar enigszins die chip in het hoofd onder controle heeft. En bovendien is Eduard nog maar 25.

Ik heb André gebeld om er bij Lurvink op aan te dringen dat het contact met Gvishiani zeer discreet moet blijven, en liefst volledig geheim gehouden moet worden.

Ik ben vandaag flink bijgekleurd. Ik wou dat Ed me zo kon zien.

New York - Londen

Ik luister naar een sonate van Chopin. Ik herinner me ineens dat Wicher iedere dag naar muziek luistert in zijn auto. Freddy waarschijnlijk ook. Ik kan me mijn leven zonder een dagelijkse dosis muziek, niet meer voorstellen.

15 mei 1985

Heathrow, metro

Ik heb geprobeerd Ed te bellen, maar hij nam niet op.

Peter kwam al om 11:15 uur. We lunchten bij Kettner's. Peter at een dikke biefstuk. Gisteren kreeg hij een lieve brief van Edwin uit Johannesburg. Misschien moet Peter daar in september maar naartoe.

Heathrow, 17:20 uur

Ook al was ik dood- en doodmoe - ik had totaal niet geslapen - ik vond het toch gezellig met Peter. Ik gooide zijn wijn om, en piste in een galerij vlak bij zijn huis. Ik moest ieder kwartier pissen. We hadden een leuk gesprek in een café, en daarna bracht hij me naar de metro terug. Ik hield het droog deze keer. Waarschijnlijk was ik te moe.

Ik probeerde Eduard te bereiken, maar zowel vanochtend als daarnet lukte het niet. Het is zijn balletavond. Misschien is hij weg voor Transavia.

Ik heb 10 pond achtergelaten voor Peter, maar ik voel me er niet goed bij. Wie weet wat hij echt nodig heeft? Ik zal eens in zijn bankpapieren kijken, en als zijn saldo laag is, zal ik 1.000 gulden naar hem overmaken.

Het is niet te geloven. De paus heeft aan enkele mensen in Nederland gevraagd of zij vonden dat hun beeld van Jezus overeenkwam met de realiteit.

Peter had een kop in nrc Handelsblad gezien met de strekking dat niemand in Suriname achter Bouterse stond - dat was dus het artikel van Van der Zee. Zul je zien: straks, wanneer ik net in Suriname op gang kom, wordt Bouterse vermoord (zoals Van Eeghen drie jaar geleden voorspelde).

De Soet van de klm is aan boord. Hij zag me, en keek uitgebreid om. Ik zal Carel nu toch eens vragen of hij zijn belofte heeft gehouden.

Amerbos, in bed

Eduard was niet thuis, dus ik nam een taxi van Schiphol naar huis. Ik was ook erg moe.

Peter had 2.500 gulden schuld aan de bank, nu nog 1.600 ofzo. Ik vind het vreselijk. Maar wanneer zal hij ooit op eigen benen staan als ik altijd maar blijf bijspringen. Ik heb hem al met een paar duizend gulden geholpen.

Ik had Eduard nog om 21:30 uur gebeld en trof hem thuis. Hij was in Hannover geweest voor Transavia en was deze avond om 19:45 uur teruggekomen op Schiphol. Morgen is hij bezig

- we zijn morgen weer een jaar herenigd - maar vrijdag vliegt hij zijn ouders naar Spanje. Als hij terugkomt, komt hij meteen naar hier. Hij moet dit weekend wel beschikbaar zijn voor Transavia, maar zijn ouders zullen een week in Spanje blijven. Hoe kan ik van hun afwezigheid gebruik maken? Ik vertelde hem wat ik van hem en Paul dacht waarop hij zei: ‘Ik ken je.’ Ik probeerde Peter nog te bellen maar kreeg hem niet te pakken. Ik snak ernaar Ed in mijn armen te houden.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums