Logo DBNL
Memoires 1984-A (2015)

Memoires 1984-A

(2015)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[Amsterdam (vervolg)]

sen missen Amerikaanse bedrijven een omzet van 10 miljard dollar per jaar vanwege de handelsrestricties door de regering opgelegd.309

lubbers neem nu besluit! aldus De Telegraaf310 waarbij G.B.J. Hiltermann in het vaarwater van Luns en de Amerikanen op een hele pagina mag bepleiten dat het cda zich geen crisis over de kruisraketten kan veroorloven. Marcus van Blankenstein noemde in het verleden de radiopraatjes van Hiltermann, ‘gejaagd geklets’. Dat was 25 jaar geleden. Het valt te vrezen dat Hiltermann onverdroten zijn licht op de wereld zal blijven doen schijnen tot zijn allerlaatste snik. Hij is trouwens de enige niet. Een hele roedel commentatoren schijnt zich hetzelfde te hebben voorgenomen.

29 mei 1984

Amerbos

Het artikel over Luns is gereed. Panorama laat het al om 08.30 uur halen.

Ronald Gase kwam gisterenavond om 21:00 uur nog langs. Ik had zijn manuscript gelezen en vond het onzin dat hij schreef dat - als gevolg van een persconferentie van mij - hij geen toegang meer kreeg tot officiële persoonlijkheden. Ook was ik nijdig over het fragment waarin Luns tegen hem zei dat hij het beneden zijn waardigheid vond in te gaan op beweringen van mij, omdat wat ik te zeggen had sprookjes van Moeder de Gans waren, en dat Gase het er dan bij liet zitten en overging op een vraag over Dulles. ‘Ik had maar veertig minuten,’ zei hij ter verdediging, ‘en Luns praatte steeds maar.’ Dat begrijp ik wel, maar ik adviseerde hem deze misser op te vangen met een voetnoot. Op een gegeven moment kreeg hij zowat tranen in zijn ogen, omdat hij begreep dat ik het niet goedvond. Dat bewijst dat hij oprecht bezig is. Ook had hij pagina 5 van het voorwoord achtergehouden, waarin hij mij bedankt, maar waarmee hij me wilde verrassen. Dat vond ik aandoenlijk. Ik zou hem bij Hans Kombrink willen introduceren om in de politiek te kunnen gaan. Waar anders?

Er was een brief van Wicher de Marees van Swinderen. Ik verbaas me over zijn mededeling: ‘Ik heb een zeer dull leven, en begin nu te oud te worden voor vele dingen.’ Dat begrijp ik helemaal niet. Hij vindt dat ik als een Marco Polo door de wereld reis. Ook mijn oude vriend Jonathan Raymond had geschreven. Jonathan is ondanks een graad in de filosofie nog

steeds timmerman. Hij heeft wel besloten weer te gaan studeren - naast zijn werk - en wil een ‘engineering degree’ halen. Dat vind ik knap, waar haalt hij de moed vandaan?

Voetelink heeft (helaas) aan Philips geschreven dat ik met 25.000 gulden genoegen zal nemen. Ik blijf het een zeer walgelijke gang van zaken vinden; oud-Nijenrode kameraad Gerrit Jeelof heeft zich tegenover mij als een beest gedragen.311

Henk Herrenberg zei vandaag dat de hele pers om interviews vroeg ‘maar ik praat alleen met jou.’

30 mei 1984

Vanmorgen meldde de Volkskrant dat het overleg tussen de slm en de klm weer is vastgelopen. De slm zou het met een verouderde DC-8 moeten doen, terwijl de klm een dc-10 op de lijn naar Paramaribo wil gaan inzetten. Ron Wunderink belde op, namens Orlandini, dat zijn baas de zaak ‘puur formeel wilde spelen.’ Suriname had het Luchtvaartverdrag opgezegd en als Suriname iets wilde laten weten, waren daar de geëikte kanalen via de Nederlandse ambassadeur in Paramaribo of de klm-vertegenwoordiger voor beschikbaar. ‘Wij willen de zaak zo zuiver mogelijk houden, juist nu de besprekingen weer zijn begonnen.’ Ik dacht: ik heb jullie ook wel eens anders horen praten, toen ik in de auto van Orlandini naar Herrenberg in Den Haag reed. Ik vraag me opnieuw af in hoeverre de Nederlandse overheid - mijn vaste Haagse vijanden - hier weer tussen zijn gaan zitten.

Ik vroeg of ik dan tenminste een ticket zou kunnen krijgen voor mijn aanstaande reis. ‘Dat kan,’ aldus Wunderink, ‘maar je krijgt de rekening gewoon bij je thuis.’ Mijn hoop is nu op Herrenberg gevestigd een oplossing te vinden, want net als met Philips, heb ik al heel wat in het belang van de klm op het hoogste niveau in Paramaribo ondernomen.

Ik telefoneerde met Carel Enkelaar. Hij gaat de nos 1 oktober 1985 verlaten. Ik adviseerde hem om zijn oude vriend Herrenberg te bezoeken voor hij vertrekt, want sinds de moorden van 1982 heeft Enkelaar zijn contacten met Suriname verbroken. ‘Ik vind het niet de taak van de pers,’ zei hij, ‘om koploper te zijn bij het herstel van de betrekkingen tussen Nederland en Suriname.’ Ik denk daar anders over. Ze willen geen koploper zijn, maar ze willen ook niets ondernemen om te onderzoeken, ook niet om dat maar zelfs te overwegen, of ze voldoende informatie hebben over wat er in 1982 in Paramaribo gebeur-

de, waardoor ze blijven manoeuvreren met goedkope vooroordelen.

Luns heeft opnieuw een steek onder water gegeven bij opening van de navo-Raad in Washington. Een opstelling voor de navo en tegen het dubbelbesluit uit 1979 over de modernisering van kernwapens in Europa is een illusie, meent Luns.312

Opvallend is dat psychiater Harold Bloomfield uit Del Mar, Californië zegt dat negentig procent van de mensen zegt een onvolledige verhouding met hun ouders te hebben gehad. Soms komen ouders pas op hun sterfbed tot verzoening met een kind. Bloomfield zegt dat wanneer er thuis problemen zijn, ‘it sometimes helps to find a surrogate parent - an older adult to whom you look for advice and support.’313 Voor mij is dat Gertrude Buringh Boekhoudt geweest, van 1942 tot en met 1982. Advies en ondersteuning waren één kant van die relatie. Er was meer. Mejuffrouw Boekhoudt, Aunty dus, was een soort ‘oase’ in mijn leven, een plek waar ik vooral met mijn eigen denkwereld mezelf kon zijn en gevoelens tot uitdrukking kon brengen, of denkbeelden, waar ik thuis op De Horst nooit aan toekwam uit angst onmiddellijk voor schut te worden gezet. Ik zal wel nooit precies weten wat voor betekenis mijn surrogate parent op het verloop van mijn leven heeft gehad.

In bed lag ik te bedenken wanneer, en of, de mens zich ooit bewust zal worden van het belang van het brein. Door de eeuwen heen is het verstand met onzin overbelast geraakt. Misschien leek die onzin 500 jaar geleden de enige en juiste waarheid, maar inmiddels is de waanzin ervan dubbel en dwars vast komen te staan. Vierling heeft het steeds over de ‘zure regen’ in het milieu. Wanneer beginnen we met het bestrijden van de ‘zure regen’ in onze bovenkamers?

Henk Herrenberg brengt vandaag zijn afscheidsvisite aan Beatrix. Ik belde hem gisteravond nog op om hem te suggereren een parallel te trekken met het mislukte dekolonisatiebeleid in het voormalige Indië. ‘Ja, ik weet natuurlijk niet hoe dit gesprek zal verlopen,’ zei hij.

Gisteravond kwam Alain Hirschler eten. Hij zag er sensationeel uit: kaki broek en shirt, fel rood colbert met een hagelwit T-shirt eronder. Ook zijn haar zat lekker. Hij is de zoon van een psychiater, die 61 jaar was toen hij aan een hartaanval overleed. Alain stond op intieme voet met hem. Hij is in natuurparken geïnteresseerd, en staat op het punt een reis naar Indonesië te

gaan maken. Hij loopt momenteel stage bij het Haarlems Dagblad. Zijn vader liet hem geld na, vandaar zijn fraaie auto.

Reisde naar Den Haag om te vernemen hoe het bezoek van Henk Herrenberg op het paleis was verlopen. Herrenberg vertelde dat hij de twaalf motorrijders van de Koninklijke Marechaussee eerst op de ambassade binnen gevraagd had voor koffie en champagne. ‘Jij bent de eerste, die ik zie, en een handdruk geef na de hand van Beatrix.’ Hij had een Surinamer gevraagd het binnengaan van het paleis te filmen. Er was ook een plaatselijke fotograaf aanwezig geweest. Hij wilde wel kwijt dat de koningin aan één stuk door had gesproken, en er geen speld tussen te krijgen was. Zij had bijvoorbeeld gezegd dat Herrenberg nu vast beter kon begrijpen hoe totaal onverantwoordelijk de pers dikwijls te werk ging, vooral omdat hij ooit zelf journalist was geweest. Hij zei de koningin dat mede om die reden hij bij terugkomst in Suriname vooral ook belast zou worden met ‘media affairs’.

Terwijl een adjudant van de koningin kwam zeggen dat de tijd om was, of dat er iemand anders was om met haar te spreken, ‘kletste Beatrix gewoon door.’ Er scheen een probleem te zijn, want door de mist kon ze ergens niet met de helikopter naar toe, en moest ze nu anderhalf uur in een auto zitten. Beatrix vertelde Herrenberg over een journalist, die heel smerig over een kidnappingsaffaire had geschreven - Henk: ‘Ik wilde haar niet zijn naam vragen.’ De man werd later geconfronteerd met de ontvoering van zijn eigen gezin. Pas toen had hij begrepen wat zoiets werkelijk betekende. Zij had met de journalist in kwestie een gesprek gevoerd.

Bij het afscheid had hare majesteit aan Herrenbergs vrouw Carmen gevraagd. ‘U gaat nu pakken?’ Mevrouw Herrenberg vertelde dat dit al was gebeurd en dat de kinderen al in Suriname op school zaten. Dit verbaasde Beatrix zeer. De ambassadeur had de koningin voor de gastvrijheid in Nederland bedankt, en de zorg om zijn veiligheid en bewaking had hij zeer op prijs gesteld. Hij zei te hopen dat zijn opvolger zich verder zou kunnen wijden aan het herstel van de betrekkingen op regeringsniveau. Hij zei dat hij Desi Bouterse een telegram ging sturen over dit bezoek. Intussen liepen we naar een andere kamer waar we naar de opnamen van zijn aankomst en vertrek bij het paleis gingen kijken.314 Omdat er zes heren van het Surinaamse verzet arriveerden, vroeg hij mij de ambassade via de tuindeuren te verlaten.

Ik vertelde hem wat Orlandini had laten zeggen, en hij was verbaasd. ‘Die denkt dus nog steeds dat hij ons in zijn zak heeft. Wacht maar. Als het vast loopt gaat hij jou bellen.’ Schat Herrenberg de Hollandse inborst nu nog altijd verkeerd in? Zo werkt het niet in Den Haag: nee is nee. Arrogantie en misplaatste trots zegevieren.

In Vietnam worden nog altijd 2.447 militairen en 42 Amerikaanse burgers vermist. Ronald Reagan heeft met veel trammelant gebeden bij de doodskist van een onbekend gebleven Amerikaanse militair.315 Een dag later werden de resten op Arlington met volle militaire eer bijgezet. Robert Hershey beschreef, hoe Reagan ‘his voice choking of emotion’ de begrafenis had geleid.316 De meeste Amerikanen hebben nog altijd niet door hoe ze door de eigen regering belazerd zijn.

The New York Times meldt dat Washington zich inderdaad grote zorgen zou maken over het voortdurende uitstel van Den Haag om over te gaan tot plaatsing van 48 kruisraketten.317

Roel Martens liet via een telegram weten dat Harvey Naarendorp niet in Paramaribo zou zijn als ik deze week kwam. Ik stel mijn reis uit, en belde Herrenberg hierover op. ‘Zie je wel, ik zei je al nu niet te gaan. Bel Orlandini en zeg dat je je reis uitstelt.’ Ik dacht daar is deze mijnheer verder niet in geïnteresseerd, hij heeft mij afgeschreven. Henk vertelde verder de heren van het verzet te hebben ontvangen, onder hen André Haakmat. ‘Ik heb hen een tros bananen aangeboden en ze eten uit de hand.’

Ronald Gase belde nog om me erop te wijzen dat Luns ook nog had gezegd: ‘En u weet, Oltmans is toen helemaal in diskrediet gebracht.’ Oud-staatssecretaris Theo Bot had 45 minuten met Ronald getelefoneerd, en was ook woedend op Luns. Ik benadrukte andermaal bij Ronald toch vooral alles nauwkeurig op te tekenen.

Wim Klinkenberg zei uitgenodigd te zijn voor een avondje poëzie op het paleis op de Dam met Beatrix (zonder Claus). Gisteren had hij de opening van een tentoonstelling door prinses Margriet bijgewoond. ‘Je stapt toch niet over op de Oranjes?’ vroeg ik.

‘Nee,’ zei hij, ‘ik heb het gevoel dat ze op mij overstappen.’

31 mei 1984

Ik stond perplex. Eduard belde me op. Hij zei al eerder te heb-

ben gebeld. Ik ga hem maandag ontmoeten. Ik kan het niet geloven. De eerste dag van het jaar dat ik vanwege de zon in de tuin zit, belde hij, precies zoals Peter ooit heeft voorspeld. Straks vliegt hij naar Kreta. Hij zei gewoon: ‘Met Ed.’ Ik moest er even van bijkomen. Ik kan het eigenlijk nog niet geloven dat het echt is gebeurd. Ik ben te opgewonden om verder te schrijven. Wat heb ik hier lang op gewacht. En gehoopt. Lex Poslavsky vindt de laatste versie van het Claus-manuscript ‘oneindig veel beter’. Hij adviseerde slechts er nog één regel over Carl Rogers uit te halen. Ik vertelde hem dat Eduard eindelijk uit zichzelf had opgebeld. Lex vroeg toen: ‘Was je opdracht in het Claus-boekje “voor jou” dan voor hem bestemd?’ Inderdaad. Ook Wim Hazeu had de nieuwe versie gelezen en ja, hij ging het boekje publiceren en zou meteen een contract geven.

Heb uit puur enthousiasme en opwinding drie keer naar Peter in Londen gebeld. Zijn advies was om in de polders te gaan fietsen. Hij vond ook dat ik niet te hard van stapel moest lopen. ‘Je had ook tegen hem kunnen zeggen, sorry maar ik ben nu niet vrij, bel een andere keer.’ Dergelijke spelletjes zijn onwaarachtig, en komen niet bij me op. Ik verlang al zo lang heel intens naar hem.

Opnieuw had ik een lang telefoon gesprek met Ron Wunderink van de klm. Hij begreep ook wel, dat Desi Bouterse geen zin had om in deze zaak via de ambassadeur in Paramaribo te opereren, want dan kon hij niet om premier Udenhout en zijn eigen ministerie van Buitenlandse Zaken heen, terwijl een ‘rondkletsende’ vertegenwoordiger van de klm in Paramaribo ook geen ideaal contact was voor ‘stille diplomatie.’ Ik zei ook bereid te zijn om samen met Voetelink naar de klm te komen, als hen dit ‘veiliger’ leek. Hij zou de zaak opnieuw onder de loep nemen en het met Orlandini bespreken.

1 juni 1984

Peter Hagtingius van Panorama zegt dat het hem meer spijt dan hij zeggen kan, maar ze nemen mijn Luns-reportage niet. ‘Het artikel mist structuur, er zitten te weinig citaten uit het komende boek van Ronald Gase in, je overbelicht je eigen rol, de nieuwswaarde valt tegen en je hebt meer een pamflet tegen Luns geschreven in plaats van een journalistiek artikel, terwijl je te weinig rekening houdt met de belangstelling van de Panorama-lezer,’ zei hij. Hij zal wel gelijk hebben. Ze geloven bovendien nog altijd niets van mijn rol in 1961 op het Witte Huis bij Walt Rostow wat leidde tot het geheime bezoek van

prins Bernhard aan jfk, en wat de eigenlijke doorbraak in de Nieuw-Guinea-zaak is geweest. Nu staat dus niet Luns op de omslag, maar gezwets over afslanken in de zomer.

Ik maakte krachtig bezwaar tegen het omslag voor het nummer van 22 juni 1984 waarin gerefereerd wordt door Panorama aan geheime psychiatrische rapporten over Claus, en dat de rvd onmiddellijk het bestaan ervan zou gaan ontkennen, met andere woorden ‘nodeloos gelazer.’

‘Ja, maar ik moet wel een kop op de omslag maken, zodat mensen het blad in de kiosk werkelijk zullen kopen,’ antwoordde Hagtingius.

‘Maar het is onjuist,’ antwoordde ik, ‘en wat als er gelazer van komt, dan kan ik jullie niet helpen.’ Dat was verder geen punt, dat besefte hij.318

Ik ben toch wel bezorgd om deze presentatie van Panorama en moet het met Gijs van der Wiel of Hans van der Voet bespreken en om advies vragen. Panorama was waarschijnlijk gewoon bang voor een anti-Luns-omslag, omdat de man nog altijd populair is. Ik vind het wel een creatieve gedachten om het gezicht van Claus in stukjes van een puzzel te zetten.

Het was heerlijk in de polders, ondanks de regen. Wonderlijk die zangvogels met de meest verschillende geluiden op zomeravonden rond het huis in de bomen.

2 juni 1984

Vreemd artikel over hoe de orang oetan bezig is de gorilla en de chimpansee te vervangen als ‘man's closest relative’. Professor Jeffrey Schwartz van de University of Pittsburgh is nu overtuigd dat alle drie van een andere apensoort afstammen, die achttien miljoen jaar geleden hier zou hebben rondgebanjerd. Schwartz ontdekte bijvoorbeeld, dat ‘humans and orang-utans have their mammary glands set relatively widest apart, substantially closer to the armpits than other primates.’ Ook dat ‘humans and orang-utans can grow their hair substantially longer than other primates.’ Er zijn in de vs zoveel ‘overtollige dollars’ beschikbaar dat er onderzoek wordt verricht, waar men in de rest van de wereld nooit aan toe komt.319

Jaarlijks worden - alleen al in de vs - honderdduizenden kinderen gemolesteerd en seksueel misbruikt. Negentig procent van deze wandaden staan op het conto van mannen. En dan te bedenken dat er minder dan tien procent van wat er werkelijk gebeurt wordt gemeld. Ik heb nooit begrepen, en zal nooit be-

grijpen hoe iemand ertoe komt een kind zelfs ook maar aan te raken.320

Ruud Lubbers maakte na een kabinetsvergadering van een uur bekend dat de regering, om een crisis te vermijden, een besluit tot plaatsing van de kruisraketten heeft uitgesteld. Ik vraag me af of oud-ambassadeur Alexandr Romanov, net als hij dit herhaaldelijk tegen mij heeft gezegd, indertijd ook tegen koningin Beatrix (toen nog de kroonprinses) heeft gezegd, dat Moskou Lubbers ‘as a rare bird’ beschouwde. Hij was toen minister van Economische Zalen, reisde naar Moskou en maakte er indruk. Ook The New York Times maakt melding van dit besluit.321

Uiteraard is Joseph Luns op dit kritieke moment in Washington, en verschijnt samen met Ronald Reagan en George Shultz in een streepjespak met decoratie op televisie om te onderstrepen hoe zeer hij het met de Amerikanen eens is. Reagan: ‘It is our sincere hope that the Soviet Union will finally realize it is pointless to continue its efforts to divide the alliance. We will not be split. We will not be intimidated,’ zegt de man die niet anders doet dan de Sovjet Unie proberen te intimideren.

Serge Schmemann meldt vanuit Moskou,322 dat wat de navo-ministers in Washington ter gelegenheid van de 35ste verjaardag van deze militaire verdragsorganisatie over ‘love and peace’ verkondigen, is ‘imbued with the spirit of bellicosity’ en de voorstellen tot nieuwe Oost-West gesprekken zijn in de ogen van Moskou ‘ultimate hypocrisy.’323

De Telegraaf bericht dat Washington teleurgesteld is over het besluit van Den Haag en dat Moskou tevreden is. nrc Handelsblad geeft de zaak iets nauwkeuriger weer. Nederland zal 48 kruisraketten plaatsen als op 1 november 1985 - dat is dus nog een veilig eindje weg - zou blijken dat de Sovjet Unie het aantal geplaatste ss-20 raketten verder heeft opgevoerd, gemeten aan de datum van 1 januari 1984. Er zit natuurlijk een angeltje onder het gras: Den Haag krijgt de gegevens over ss-20's enkel en alleen uit Washington, en we weten hoe betrouwbaar ze daar zijn, namelijk op dit punt helemaal niet.324

3 juni 1984

Ben natuurlijk non-stop met Eduard bezig. Ik moet hem alleen maar vragen stellen en mezelf volkomen wegcijferen, en voor-

al met geen woord reppen over mijn hevige emoties van de afgelopen periode. Kan ik dat?

Beatrix heeft incognito en begeleid door de beeldhouwers Ruud Peters en Hans Leutscher een bezoek gebracht aan een beeldententoonstelling in het Amstelpark. Ruud van der Linden zag kans een plaatje te maken.325 Het is aardig dat dit ook gebeurt.

Premier Wim Udenhout is in Washington om tot meer samenwerking met de vs te komen. Het gaat om bosbouw, waterbeheer en de exploratie van delfstoffen. De nieuwe ambassadeur Heidweiler zei in Washington dat hij Udenhout om een ruime mate van discussionaire bevoegdheid had gevraagd voor zijn post in Den Haag, ook ten aanzien van de media. Hij had al tegen Bouterse en Udenhout gezegd: ‘Laat de lastposten maar naar Suriname komen. Laten we enkele maanden door de zure appel heen bijten als er zure artikelen over Suriname verschijnen, en dan zal de bekende Nederlands nuchterheid wel de overhand krijgen...’326 Het zijn werkelijk andere geluiden dan Herrenberg en zijn theorie dat journalisten als makrelen te vangen zijn bij de Scheveningse pier, bij zeven tegelijk.

Kees van der Hoeven en Hubert Smeets schreven een groot artikel: de waanzin van de centrumpartij.327 Ik zou niet graag een dergelijk verhaal in die vorm op mijn conto hebben staan. Het begint met Alfred Vierling, zittend achter het bureau van Janmaat in het gebouw van de Tweede Kamer. ‘Sociaal culturele vivisectie’ op de Nederlandse natie is het sleutelwoord van Vierling, schrijven de heren. Componenten van zijn notoire vijandbeeld: ‘Communisten, die zeggen, je moet je niet aan je omgeving hechten maar aan je klasse. Het judeo kosmopolitisme dat heel bang is voor kleinschaligheid, omdat er dan geen grote ondernemingen meer zijn die de materiële behoeften kunnen bevredigen. De PvdA die nieuwe stadsproletariaten importeert, de oude verelendungstheorie, die de Surinamers en Antillianen heeft gegijzeld met subsidies en gratis drugs. Het cda-Christenen Dienen Allah, denk ik wel eens - dat de school met de Bijbel wil redden door daarnaast een school met de Koran neer te zetten. Net als het liberalisme, ideologieën die ontbindingsverschijnselen vertonen en buitenlanders binnen halen om nog in het zadel te komen.’

Met een vette kop voorvechters voor volk en vaderland wordt de indruk gevestigd van een nieuwe nsb in op-

komst. Aan Henry Brookman, de founding father komen zij niet toe, maar wel wordt onderstreept dat een oude makker van Joop Glimmerveen naar de cd overliep en dat Florrie Rost van Tonningen hen steunt. De hele lap is geschreven door twee journalisten, die er eens voor zijn gaan zitten om de club van die afschuwelijke Janmaat de grond in te schrijven. Zo krijg je een waardeloos demoniserend zwart-wit stuk, waar niemand wijzer van wordt. Zelf heb ik juist steeds de neiging mezelf weg te cijferen om eerlijk te kunnen zijn wanneer ik over mensen of politieke systemen moet berichten, die me eigenlijk onsympathiek zijn of waar ik een tegenstander van ben. Dat is hier niet het geval.

4 juni 1984

Breng het huis op orde, voor Eduard, en omdat de Herrenbergs komen eten. Ben uitermate nerveus vanwege Eduards komst. Als ik 2 januari 1983 had geweten, dat hij op 4 juni 1984 pas zou komen, zou ik er hartstikke gek van zijn geworden.

André Haakmat had sensationeel nieuws. Cesar Seedorf, indertijd adviseur van Roy Horb, was nu bereid de ‘bevoegde autoriteiten’ te vertellen wat Horb indertijd in Washington uitspookte. Ik vroeg Haakmat meteen een ontmoeting met Seedorf te arrangeren, ‘want in laatste instantie neem ik natuurlijk geen opdrachten van Herrenberg aan en handel ik op eigen kracht.’

Belde Peter in Londen, kreeg Edwin van Wijk aan de telefoon. Ik zei dat ik nerveus was vanwege de komst van Eduard. Hij reageerde: ‘You, who meets statesmen and scientists all over the world and you get nervous about a stewardess (dit zei hij expres) who comes to dinner.’

‘Al die anderen hebben verder geen betekenis. In dit geval is love in het spel.’

‘And it was you, who was always so cynical about “love”,’ antwoordde hij, wat waar is. Daarom is Eduard het erop-of-eronder gevecht van mijn leven.

Eduard belde en we spraken af bij Bodega Keijzer, omdat ik niet wilde dat hij zou concluderen, dat ik hem meteen al weer naar Amerbos probeerde te tronen. Nu komt dit ene moment, waar ik achttien maanden naar uit heb gekeken.

In bed

Ik heb Ed weer omhelsd. Het is allemaal niet te beschrijven. Hij zag er absoluut super uit, een licht blauwe overall jeans met

een shirt. We dineerden in de serre. We hebben het heerlijk gehad. Het was Ed, zoals hij altijd is geweest. Er is wel een andere, heel ernstige blik in zijn ogen gekomen. We waren open en totaal relaxed. Hij bracht me naar huis en ging op de bank in mijn werkkamer op zijn oude plaatsje zitten. We hebben heel veel gepraat. Hij vertrok om 22:45 uur.

Peter belde, hoe het was gegaan. Het is niet mogelijk dit te vertellen.

5 juni 1984

Kon niet slapen, zoals Peter al verwachtte. Vreselijke nacht. Maar ik glimlach inwendig en sprong al om 08:30 uur op de fiets om de polders in te gaan. Bij het konijnenbos vloog een duif in volle vaart tegen mijn rug, wat nooit eerder gebeurd is. Zijn de goden met me bezig? Alles lukt. Ed is lid van de Dakota Club en vertelde zondag vanuit Texel over Amerbos te zijn gevlogen. Hij krijgt nu ook een eigen flat in IJmuiden. Het allerheerlijkste vind ik dat zijn uitstraling van toen terug is. Ik zei: ‘Konden we maar broers zijn en samen wonen.’

‘Ik heb misschien nog één of twee jaar nodig om je als een broer te gaan zien, zoals tussen jou en Peter.’ Wat me schokte was dat hij zei over alles erg veel gehuild te hebben. Ik ging ervan uit dat zijn woede en kritiek op mij hem er overheen had geholpen.

Ik ontmoette Peter Hagtingius in Hilton Schiphol. Hij was van een slank jong ventje in een brede, dikke, grote kerel veranderd, die nu nota bene sigaren rookt. Hij reserveerde toch nog vier of vijf pagina's voor het Lunsverhaal, waar ik 4.000 gulden voor vroeg.

Zond Alexander King van de Club van Rome een brief dat ik graag - zoals vroeger via Aurelio - op de hoogte wilde blijven van de handel en wandel van de organisatie.

Peter belde. Vertelde van de duif vanmorgen. ‘Die zal goed scheel zijn geweest,’ was zijn reactie. Ik vertelde dat Ed had gezegd: ‘Jij was al klaar toen we elkaar ontmoetten, jouw persoonlijkheid was al gevormd. Ik moest nog beginnen. Ik was werkelijk een puppy. Jij verpletterde mij. Ik leefde mijn eigen leven niet meer. Er was werkelijk geen andere uitweg.’

Scarlet Windster, een Surinaams meisje, studerend aan de School voor de Journalistiek in Utrecht, kwam me interviewen over hoe ik gesprekken voerde en welke technieken ik daarbij hanteerde. Zij vertelde hoe onmogelijk en bekakt Wibo van de Linde zich had gedragen toen hij in Utrecht kwam spreken. Zal best.

In Sketches in the Sand,328 van James Reston komt de volgende zin voor: ‘Even Sukarno in Indonesia is not acting as viciously as he is talking, and it can be taken for granted that this comparative restraint is not due to any moral scruples on his part.’ (pagina 267) Hoe durft zo'n man iets dergelijks op te schrijven? Hij weet kennelijk helemaal niets van Bung Karno.

Ronald en Nancy Reagan hebben vandaag op Buckingham Palace met Elisabeth II en Philip geluncht. ‘It was a very nice, relaxed lunch, just the four of us in the family dining room,’ zei Ronnie na afloop tegen de The New York Times.329 Wat zou het Britse koningspaar werkelijk van de Reagans denken?

Daniel Goleman schreef over the use and misuse of hidden feelings in de psychoanalyse.330 Hij schrijft: ‘of all human relationships, perhaps none has as much potential for intimacy as that of therapist and client.’ Vraag me zeer af of dit waar is. In het vak wordt gesproken over ‘transference’ (gevoelens van de patiënt voor de psychoanalyticus) en ‘countertransference’ (gevoelens van de psychoanalyticus voor de patiënt). Een aantal specialisten twijfelt nu aan de geldigheid van de transference-theorie. Zij zijn van mening dat countertransference onvermijdelijk is ‘since not even the most thoroughly analyzed analyst is entirely free of unresolved conflicts from his own childhood that will arise in reaction to the patient.’

‘In its most rudimentary sense,’ aldus Goleman, ‘transference refers to the transfer of feelings from the past to the present.’ Ik heb altijd gedacht - of aangenomen - dat de psychoanalyticus zich strikt afstandelijk diende op te stellen, laat staan dat er sprake zou mogen zijn van een wisselwerking op het affectieve of emotionele vlak tussen analyticus en de man of vrouw die om hulp vraagt. Robert Langs, een analyticus in Manhattan, stelt zelfs dat ‘therapists have misused the concept of transference so that it defends them against their own failings.’ Stel je voor.

6 juni 1984

Hou oud zou Bung Karno vandaag zijn geweest? Drieëntachtig. Ik zou mevrouw Hartini willen telefoneren.

Bij Panorama werd gezegd dat er een conflict rond John Drieskens schijnt te zijn. Wat is er aan de hand? De nrc meldde ook al enige tijd geleden dat de rijksrecherche zijn telefoon had afgeluisterd. Dat zou verband houden met de omkoping van

twee Amsterdamse rechercheurs door Panorama.331 Wat is er nog meer? Hij was vandaag niet op de redactie. Is er keet over de halve ton voor mijn vier Claus-artikelen?

André Haakmat heeft Seedorf naar Henk Herrenberg geloodst, met het advies wat hij te zeggen heeft voor een officier van justitie te doen.

Eduard belde. Hij wil zaterdag om 14:30 uur langskomen. Ik was heel flink en suggereerde maandag. Nee, het werd zaterdag.

Zag Chin A Sen met een dame op straat lopen.

Tweede Kamerleden Nijpels, Eversdijk en Van der Hek hebben op de Sovjetambassade 5.000 handtekeningen willen overhandigen, waarmee ze de vrijlating van Andrej Sacharov bepleiten. Het pakket handtekeningen worden nu per post naar het Kremlin verzonden, omdat de deur van de ambassade dicht bleef.332

Irak heeft in Frankrijk de Dassault Super-Étendard-aanvalsjager met Exocet-antischeepsraketten gekocht, wat onmiddellijk gevolgen heeft voor de oorlog met Iran. Ze worden ingezet tegen olietankers die Iraanse olie vervoeren. Er schijnt er al een tot zinken te zijn gebracht. Het is de bedoeling hierdoor de Iraanse economie te ontwrichten. Voor alle zekerheid heeft Washington maar vast Stinger-raketwerpers naar Saoedi-Arabie gestuurd, die kunnen vanaf de schouder worden gevuurd. Weer iets nieuws.333

7 juni 1984

Vraag me af of Gerrit Jeelof, die met Orlandini in het bestuur van Nijenrode zit, misschien iets rottigs heeft gezegd. Of, erger, dat Den Haag - zoals bij Ernst van Eeghen -weer achter het gelazer met de klm zit. Heb Wunderink opnieuw aangespoord te handelen, maar hij zei dat er gisteren nog contact tussen klm en slm waren geweest, en dat wil Orlandini op zijn beloop laten.

Ik geef Eduard The Future of an Illusion en de The Picture of Dorian Gray.

Ik ontmoette Wim Hazeu in Baarn. Hij had nog een paar kleine suggesties voor het Claus-manuscript. Ik gaf hem een foto door Freddy Rikken gemaakt voor op de achterflap. Hij nam deze meteen. ‘Precies een senator,’ zei hij. Het boekje zal in oktober uitkomen. Hij wilde 2.000 gulden voorschot geven.

Ik protesteerde hevig, waarna hij het bedrag verhoogde tot 4.000 gulden. ‘Je moet je nu meer als schrijver gaan profileren, en geen grapjes meer als Made in Soestdijk, luidde het advies. Hij heeft een gedeelte van een kastje ingericht, waar mijn zaken in komen. Ik blijf hem een vreemde kerel vinden. In de trein zag ik pas dat hij de voorwaarde dat het voorschot bij het inleveren van het manuscript diende te worden voldaan, had doorgehaald.

William Safire schrijft, dat Michail Gorbatsjov ‘next in line for Kremlin power’ is. De Amerikaan schrijft zijn commentaar, alsof hij vanuit het brein van Gorbatsjov redeneert. ‘When my time comes, I will exploit the congenital Western hope that the new man will be better - more reasonable, less repressive. I am short and balding and pleasant, which will help. That will be the moment for a peace offensive, with the stage set by our years of anger...’334 Veel van het verhaal is aantoonbare onzin. Nadat uitvoerig melding is gemaakt van duizenden geheime commando's opgeleid in de ussr om overal ter wereld in te grijpen en mensen te vermoorden meldt The New York Times,335 dat het Amerikaanse ministerie van Defensie ‘secret commando units’ heeft gevormd, die vermiste Amerikanen kunnen opsporen, deelnemen aan militaire operaties zoals onlangs op Grenada, en bij geheime operaties van de cia, bijvoorbeeld in Midden-Amerika, de helpende hand bieden. Over terrorisme gesproken. Er wordt gezegd dat er 500 miljoen dollar voor deze ‘activiteiten’ is uitgetrokken.

Verder meldt Bernard Gwertzman dat documenten zijn vrijgegeven dat generaal Dwight Eisenhower in 1953 als president van de vs het besluit had genomen atoombommen te gebruiken in Korea en tegen china als dit nodig mocht blijken om de Koreaanse oorlog te beëindigen. Ook na de bestandsovereenkomst van 27 juli 1953 is Washington doorgegaan met het gereedmaken van atoombommen in het geval Peking opnieuw de strijd zou aangaan.336 Amerikaanse historici maken zich zorgen dat het nageslacht blijft zitten met geschiedschrijving van ‘self serving memoirists’, omdat ‘historians are not getting access to records until long after the death of important figures.’ Het gevolg is ‘that historians are not able to write accurate contemporary history.’ Het is allemaal natuurlijk nog veel erger. De versnipperingapparatuur draait overuren om sporen uit te wissen van politieke smeerlappen, die een levenlang scheve

schaatsen hebben gereden, zoals onze vriend Joseph Luns. Die man liet in zijn ‘herinneringen’ zetten, verteld aan Michiel van der Plas, dat hij de boel in de fik had gestoken.337

Heb nog nooit van chlamydia gehoord. Het is een geslachtsziekte, die in de vs drie tot tien miljoen mensen per jaar treft en daarmee veel belangrijker is dan gonorroe, waar 2 miljoen mensen mee in aanraking komen. Het gevolg van chlamydia is dat honderdduizenden mannen en vrouwen er onvruchtbaar door worden. Bij mannen veroorzaakt het infecties aan de urinewegen ‘and sometimes causes a potentially sterilizing infection of the testicles,’ aldus Jane Brody in de The New York Times. De meeste mensen weten niet dat ze dragers van de ziekte zijn en geheel onbedoeld geven ze deze aan anderen door. Wanneer je zoiets leest durf je nauwelijks nog iemand aan te raken.338

Henk en Carmen Herrenberg arriveerden voor het avondeten precies om 18:00 uur, gevolgd door Hugo van Reijen, Jouke Mulder van Elseviers en tenslotte Motke en Gerbia Chanoeka. Gerbia was naar de kapper geweest, en haar kapsel zat even afschuwelijk als meestal dat van Beatrix. Motke omhelsde me en plein publique en gaf me letterlijk een zoen, waar ik dus niets van geloof of enige waarde aanhecht. Hij valt in de klasse Van Eeghen. Hugo begon weer over de oude Surinaamse munten, die hij wilde kopen en Motke praatte als brugman. Henk zei slechts dat hij er verstandig aan zou doen zelf naar Suriname te gaan.

De ambassadeur bevestigde dat Seedorf inderdaad bij hem was gekomen en een officier van justitie had zijn verklaring vastgelegd. Maar op dit moment liever geen publiciteit hierover. Haakmat schijnt zijn verzetsgroep te hebben omgedoopt in ‘verzoeningsgroep’.

Henk zei ook: ‘Wat jij in je dossier van Panorama hebt geschreven is andermaal volkomen bewezen.’ Ik antwoordde dat de fall-out van mijn interview met André Haakmat in de Haagse Post precies had uitgepakt, zoals het was bedoeld - namelijk nieuwe bruggen slaan. Daarop reageerde Henk: ‘Dat interview is een historisch stuk.’ Hij had vanmiddag afscheid genomen van minister van den Broek, waar niet veel uit was gekomen.

Lex Poslavsky telefoneerde dat ik in hoofdstuk 4 van het Claus-boek het woord biochemisch voor therapie (pagina 133) moest weghalen. Ook waarschuwde hij dat Freud niet onfeilbaar was

geweest. ‘Maar veel psychiaters zullen het met je eens zijn, Trimbos 100 procent: van Ree 110 procent en Cooper 120 procent.’

Belde tweemaal met Peter vanavond. ‘I worry about you,’ zei hij. ‘This time I want you to be on top and you should decide when you see Ed and not the other way around.’ Ik begrijp wel wat hij bedoelt, maar zo ben ik niet gebakken.

8 juni 1984

Het was heerlijk in de polders vanmorgen voornamelijk door de vele dieren.

Voetelink aan de lijn: Philips heeft gezegd bereid te zijn 25.000 gulden over te maken. ‘Nu moet je ook, wanneer mensen over die zaak tegen je spreken ook zeggen dat het op bevredigende wijze is geregeld.’ Ik antwoordde hem: ‘Laat dat woord “bevredigend” maar liever weg, want wat Jeelof heeft bewerkstelligd vind ik meer dan schofterig. Dit dekt zelfs in de verste verte mijn kosten niet.’339 Ik wilde het niet zeggen - ook omdat ik hem eigenlijk nooit behoorlijk heb kunnen betalen - maar ik vond het buitengewoon sukkelachtig van hem dat hij naar Eindhoven gaat om 50.000 binnen te halen - wat onder de omstandigheden een ‘keurig bedrag’ was - en slechts met de helft terugkomt. Ik wil hem het liefste nooit meer zien.

Heb Ron Wunderink op weg naar Den Haag een brief voor Orlandini gebracht.340

Ontmoette Volodja Molchanov. Hij vertelde dat zijn minister van Buitenlandse Zaken Andrei Gromyko, intern had gezegd over zijn gesprekken in Stockholm met Hans van den Broek dat dit de meest nerveuze en domste minister van buitenlandse zaken was geweest, die hij daar had gesproken. Geen wonder: Hansje kwam met slechte bedoelingen en een kwaad geweten over die slechte bedoelingen. Hij verried zichzelf door zijn nervositeit. En dom: ja wat weet Van den Broek van Oost-West verhoudingen? Niets.

Volodja bracht me naar Tante Jetty in Wassenaar.341 Zij was erg oud geworden en liep heel wankel. Zij was gevallen tijdens een celloles voor een jong meisje. Haar hond was stervende aan een nierziekte. Toch gaat zij een andere hond in het asiel halen om veiligheidsredenen, want zij woont nog altijd alleen in Les Archets. Niettemin hebben we gezellig zitten praten.

De receptie van de Herrenbergs in Kasteel Oud Wassenaar was

nogal slecht bezocht. Er waren nauwelijks Surinamers. Het was eigenlijk nogal pijnlijk. Hugo van Reijen was ook gekomen, en overhandigde Herrenberg zowel zijn verzoek daterende uit 1982 om munten in Suriname te kopen, als een nieuwe brief.342 Ook de Chanoeka's arriveerden. Geen van beiden weten zich bij een dergelijk gelegenheid te kleden. Motke, wijzend op Gerbia vroeg me zelfs: ‘Zij ziet er toch niet ordinair uit?’ Ik ging door de grond. Vrienden van de familie op Soestdijk...

Ik durf het nauwelijks hier te noteren, maar ik zou regelrecht met Eduard de koffer in willen: to make love to him for ever and ever. Waarom moeten mensen trouwen, of voor eeuwig trouw zweren? Ik heb de lakens verschoond, je weet maar nooit. Het lijkt wel Dallas.

9 juni 1984

Lag in bed steeds te denken hoe het zou zijn wanneer we weer seks zouden hebben, en all the way als vroeger. Had diep willen slapen, maar het was weer het verdomde luilak-gedoe.

Briefje van Robert Maxwell.343 Heb altijd geweten dat die man niet te vertrouwen is. Nu ik eindelijk Alexandrov ga interviewen, zegt hij de afspraak op. Schreef hem onmiddellijk.344

Peter belde uit Londen wetende dat Eduard naar Amerbos zou komen: ‘Are you anticipating?’ Hij dacht dat we ‘were to hit the sack.’ Ben er niet zeker van, helemaal niet. Zit in de tuin, in korte broek en blote poten. ‘Waar ik alleen in paniek over ben,’ aldus Peter, ‘is dat wanneer jij in “cloud nine” bent en er gaat iets mis, dan val je des te dieper.’ Wat zou het heerlijk zijn als alle klokken stil zouden komen te staan op het moment, dat Eduard door de deur binnenwandelt...

10 juni 1984

Ben vandaag 59 jaar geworden. Zou een bloem willen zetten bij de portretten van mijn ouders, maar ook bij Peter en Ed. Ben triest, een beetje, maar niet ondankbaar; ik zit met een gevoel van tot op zekere hoogte te hebben gefaald.

Eduard kwam binnen, nog in Transavia-uniform, deed zijn jasje uit, nam zijn epauletten af en ik stelde voor in de tuin te gaan.

Middernacht

Ik zou nu eindelijk over gisteren moeten schrijven, maar kan het niet. Hij vertrok tegen 22:00 uur. Ben toen meteen met walkman en muziek op de fiets gesprongen, de polders in. In tranen. Heb ik hem opnieuw van me weggejaagd en dus gefaald?

Hij was om 04:00 uur opgestaan en had een vlucht naar Malaga gemaakt. Terug op Schiphol zocht hij mij op. We gingen naar de tuin, hij leende een zwembroekje. We zaten in de zon. Het was allemaal zeer ontspannen en plezierig. Na vier uur praten in de tuin, het verorberen van de bonbons die Carmen Herrenberg had meegebracht, en een bak noten en krenten, serveerde ik de soep die ik had gemaakt. Ik speelde en passant met zijn tenen. Hij wilde thuisblijven, maar ik stelde voor in het Sonesta Hotel te gaan eten, wat ook prima was.

Ed vond mijn werkkamer weer sfeervol. Hij zag er zo lekker uit; in zijn uitstraling herken ik toch veel van mijn invloed. Onder het avondeten vertelde ik hem dat ik nog altijd een erectie kreeg zelfs als ik aan hem dacht. Ik geloof dat hij dit begreep - en accepteerde. ‘Seks in een intieme relatie is het natuurlijke gevolg van een intense conversatie,’ zei ik. We hebben elkaar gisteren een aantal keren op de mond (alleen op de lippen) gezoend, waar hij kennelijk geen bezwaar tegen had. Probeer met lezen van achterstallig materiaal afleiding te zoeken. Leon Edel heeft een vierde deel van brieven van Henry James (1895-1916) samengesteld.345 Edel komt tot de conclusie dat James nooit een love affair heeft gehad. Hoe kan zoiets? Maar Edel schrijft: ‘By the late fifties, James had lost much of his earlier dread and disapproval of sex and that he was able to recognize and enjoy his homoerotic affections for young male disciples, expressed in warm letters, fond apostrophes and pats on the back.’ Edel: ‘His loyalty to friends survived many trials. One of his greatest “crushes” was on Hendrik Andersen, a young Norwegian sculptor with a studio in Rome...’ Eveneens: ‘His aloneness was something perfectly acceptable to him, perhaps even necessary.’ James schreef zelf: ‘This loneliness (...) deeper than my “genius”, deeper than my “discipline”, deeper than my pride, deeper, above all than the deep countermining of art.’ Edel presenteert zijn artikel ter gelegenheid van de verschijning van dit deel als ‘A near mania for the written word.’ Dat zal van dit dagboek ook op een dag worden gezegd.346 Mij goed.

Eduard had Le Sacre du printemps in New York gezien en achttien voorstellingen van Alvin Ailey. Hij zit nu bij een balletgroep in IJmuiden, of all places.

Ben vanmiddag tegen heug en meug naar het Surinaamse afscheidsfeestje bij Henk en Carmen thuis geweest.347 Ik liet Henk de brief aan Orlandini zien. ‘Je bent wel brutaal geweest met te zeggen dat Heidweiler geen entree bij Bouta heeft.’

‘Is het dan niet zo? Heidweiler en Desi gaan toch niet samen in geen duizend jaar?’ vroeg ik.

‘Daar zit wel een grond van waarheid in,’ aldus de ambassadeur.

‘Nou dan.’

Ook Volodja Molchanov en zijn vrouw Consuelo Segura kwamen - op mijn introductie - binnenvallen. Toen ik samen met hen wegging zei Henk: ‘Ik breng je naar het hek, dan zien je Sovjetvrienden dat je uitgeleide wordt gedaan door mij.’ Toen gebeurde er iets, wat ik liever niet gezien zou willen hebben. Twee agenten waren bezig om parkeerbonnen op de auto's van zijn gasten te plaatsen voornamelijk op de wagens, die op het trottoir stonden. Henk begon aardig. ‘Waarom zijn jullie niet even binnengekomen om er ons op te attenderen dat ze fout geparkeerd stonden?’ Maar de conversatie escaleerde, en ik kon niets doen om het tegen te houden. Trouwens, ik herkende mezelf. Het zou mij ook razend gemaakt hebben, twee typisch Hollandse op hun strepen staande droogkloten. Toen ze in hun Mercedes stapten riep Henk ze na: ‘Hollandse boeren,’ wat Volodja verstond als ‘Hollandse boeren.’

‘We kunnen zien waar u vandaan komt,’ riep die ene tuut nog. Ik geneerde me voor Volodja en Consuelo, met wie ik meereed. Zij brachten me naar het station.

Het verhaal van Roger Williams over Beaudelaire is walgelijk. Ik wil nooit meer over hem lezen.348 Flaubert, Molière citerend: ‘A woman is to be compared to a soup. Many will taste of her and get their mouths burned.’349

Vandaag heeft Ed me niet gebeld. Dat maakt me onrustig. Ik schrijf een aantal brieven aan hem. Maar verstuur niets.

11 juni 1984

Ben iets rustiger vanmorgen. Ben vroeg de polders ingegaan.

Amsterdam-Vorden

Cécile van Lennep haalde me af van het stationnetje in Vorden. We reden naar Hotel Bakker voor een lunch met uitstekend voer. Ik vond haar toch weer ouder geworden. Ik moest denken aan het telefoontje van Tante Yuut een paar dagen geleden, die zei: ‘Wim, als je 75 jaar bent moet je eigenlijk maar ophoepelen. Oud worden is de rotste tijd van je leven. Geniet nog maar zolang je alles kunt doen.’ Cécile en ik spraken heel intens een aantal uren samen. ‘Je speelt met vuur. Je leeft erg gevaarlijk Wim, ik ben zo bang, dat je nog eens een verschrikkelijke klap zal krijgen.’ Zij hoorde van vele kanten dat ik niet alleen gehaat was, maar zeer gehaat werd. Ik antwoordde dat het me geen bal kon schelen en dat ik mijn hele leven in die situatie had verkeerd en er aan gewend was. ‘Bovendien,’ benadrukte ik, ‘de mensen waar het op aan komt, en die me door en door kennen, haten me allerminst. Het zegt bovendien meer over de haters dan over mij.’

Cécile van Lennep gaf toe dat zij mijn naam eigenlijk tegenover niemand durfde te noemen, of vertellen dat we in contact stonden of elkaar ontmoetten: ‘want anders zouden ze denken dat ik “gaga” aan het worden ben.’ Wel ja, ook dat nog.

‘Gisteren dejeuneerde nog iemand verbonden aan het hof bij me. Zij krijgen hun instructies van het hof.’

‘Mogen ze er geen eigen mening op nahouden?’ vroeg ik.

‘Ja, maar hun informatie komt vanuit één punt.’ Ik maakte duidelijk dat mijns inziens een aantal mensen die wel ontvangen werden aan het hof er minder thuis hoorden dan ik, zoals Frits Salomonson en consorten. Salomonson die als juridisch adviseur Beatrix ook nog onbeschermd liet ten aanzien van een ernstig auto-ongeluk in Italië.

Zij had vorig jaar instinctief aangevoeld dat ik in een crisis was, over Eduard dus. Deze keer vertelde ik haar iets meer over mijn vriendschappen met Peter en Ed. ‘Iedereen heeft het instinct in zich te willen zorgen, zoals bij dieren. Wanneer ik mijn kinderen en kleinkinderen niet had zou ik heel eenzaam zijn.’ Zij vertelde ook haar testament opnieuw te hebben gewijzigd, om vooral haar dochters te beschermen. Er waren problemen met de weduwe van haar zoon Frank in Engeland, ‘maar ik kom er wel weer overheen,’ zei ze, wat typisch Cécile was.

We kwamen ook nog op mijn Open Brief aan Beatrix in 1980 in Nieuwe Revu met het advies het koningschap niet te aanvaarden en haar eigen vrije leven te gaan leiden.

‘Zoiets zeg je niet tegen een toekomstige koningin,’ aldus Cécile van Lennep.

‘Waarom niet?’ antwoordde ik. ‘What makes her so special?’ Daarop volgde de informatie, dat Beatrix onlangs voor een groep jonge beeldhouwers en schilders op Huis ten Bosch model had gestaan. ‘Zij doet zoiets met heel veel geduld en begrip. Het licht was niet goed en ze gingen naar een andere zaal. Zij heeft voor letterlijk alles belangstelling.’

Toen ik vervolgens uiteenzette dat ze nog niet één procent van de bouwstenen van het dna had van haar ‘voorvaderen’ uit de vorige eeuw, laat staan dat Beatrix in de verste verte ook nog maar iets met Willem van Oranje (1533-1584) te maken had, en dat de adoratie voor deze dame naar aanleiding van de verdiensten van deze Willem de Zwijger een opgefokt en pathologisch sprookje was dat hele volksstammen blijkbaar nodig hadden, maar ik dus zeker niet, betoonde Cécile van Lennep zich onthutst, en misschien was zij zelfs gekwetst. Dat was eigenlijk ook steeds het probleem met mejuffrouw Buringh Boekhoudt. Ook zij - en dit past waarschijnlijk bij haar generatie - projecteerde altijd in haar kroon-leerling de figuur van een zestiende-eeuwse historische held. Wie er troost in vindt, moet dit zeker doen - afgezien van het feit dat het parcours van de tussenliggende generaties niet altijd even heroïsch of opvallend verdienstelijk is geweest - ik heb er geen behoefte aan hieraan mee te doen. Ik vind het klinkklare flauwekul.

Historici uit West-Duitsland, Engeland en Nederland zijn het erover eens dat feitelijk de Sovjet Unie de Tweede Wereldoorlog heeft gewonnen. De invasie van Normandië, die in 1944 pas plaatsvond, was volgens de Sovjets twee jaar later dan beloofd. De reden, de Russen en Duitsers zouden zo meer tijd hebben elkaar in de pan te hakken, is een twistpunt onder geschiedkundigen. Ook John Erickson350 zegt, dat er geen keiharde bewijzen zijn voor deze theorie van de Sovjets. Nee, daar zal wel voor gezorgd zijn, de heren in Londen en Washington kennende. Toch werd het keerpunt in de oorlog, de slag om Stalingrad (augustus 1942 - februari 1943), door de Sovjets gewonnen. De Duitsers verloren in de ussr 1,6 miljoen man van de in totaal 5,5 miljoen gesneuvelde militairen. De ussr verloor in totaal 10,7 miljoen man.351

Intussen is met veel kabaal bekend gemaakt in The New York Times dat onderzoek heeft uitgewezen dat de Bulgaarse communisten de Turk Mehmet Ali Agca hadden ingehuurd om

paus Johannes Paul II te vermoorden. De Amerikaanse krant wijdt twee volle pagina's aan de bewijzen van die stelling.352

12 juni 1984

De eerste keer dat ik bij achtergrondinformatie bewust gelogen heb - tegen John Drieskens over de zogenaamde geheime documenten betreffende de behandeling van Claus - haal ik 50.000 gulden binnen. Wat walgelijk. Drieskens belde trouwens dat morgen het tweede artikel over Claus naar de persen gaat

In de vs is het nodige te doen over wat er moet gebeuren met officiële documenten. (In Nederland zegt Luns gewoon in zijn ‘herinneringen’ dat hij ze heeft verbrand.) ‘Facts? Let them eat docudrama’ schreef David Burnham. Het blijkt namelijk dat oud-minister Alexander Haig van Buitenlandse Zaken heeft bepaald dat 200.000 stukken tweemaal zolang geheim moeten blijven, dan de dossiers van president Ronald Reagan. De dossiers van een president moeten twaalf jaar na diens aftreden beschikbaar komen: ‘providing they do not fall in certain categories.’ Altijd weer een clausule om onder smerige streken in strijd met verdragen of internationale recht uit te komen. Een ander achterdeurtje is: wie bepaalt wat een officieel stuk is en wat niet?353

Vervolgens heeft Colin Campbell een reportage gewijd aan het teruglopen van het publiceren van historische documenten over de hele linie.354 Eén belangrijke reden is het minder grif dan voorheen beschikbaar stellen van overheidsgeld. Wat ook is teruggelopen, is de verkoop van dikwijls dure edities van historische documenten. Een daling van 1.200 exemplaren tot 800 en soms zelfs 400 exemplaren. Ook verschijnen er steeds meer publicaties met alleen de belangrijkste jaren van historische figuren in plaats van de wieg tot het graf aanpak. En dan is er de factor van snel veranderende technieken om waardevolle documenten op microfilm vast te leggen of in computers op te bergen. Een teken aan de wand voor het publiceren van mijn gehele dagboek?

The New York Times meldt dat Ronald Reagan vrij snel nadat hij op het Witte Huis kwam interdepartementale gesprekken en overleg over door de cia uit te voeren strikt geheime operaties heeft afgeschaft. Het gevolg is dat dat hierdoor het aantal cia-operaties, waar niemand verder iets van weet, van tien onder de

regering Carter tot vijftig is opgelopen. Zo werkt de Amerikaanse democratie. De man in het Witte Huis heeft dictatoriale bevoegdheden die dateren uit 1776 en niets te maken hebben met opvattingen van een twintigste-eeuwse democratie.

Stuart Miller schrijft over de ‘decline of friendship between men.’355 Teleurstellingen leiden tot het verlagen van verwachtingen. ‘Men remember another time when they were much younger, when they believed in true friendship, when they thought they had it...’ De crisis met Eduard speelt zich af tussen mijn 57ste en 59ste jaar!

Bij de interviews in het begin van diens onderzoek had Miller geen reden om aan te nemen ‘that American men no longer know what a friend is.’ Hij is echter gestoten op de mentaliteit dat ‘a real man needs and wants nobody.’ (...) ‘The decline of friendship in our time must be seen against the decline in intensity and closeness of all human relationships,’ schrijft hij op pagina 17. Misschien is dat waar.

Vandaag zag ik op het stationsplein voor de zoveelste maal een vlerk met een hond aan de lijn, die zo strak aan een ijzeren ketting vast zat dat hij steeds rukte, en door de jongen (misschien 20 jaar) werd teruggerukt. Ik werd woedend en zei: ‘Moet je zo met je hond omgaan?’ Zoals te verwachten was riep hij in plat Amsterdams: ‘Bemoei je je er niet mee kerel.’

‘Je hoort te worden opgesloten,’ voegde ik hem toe op weg naar de krantenstal.

Bezocht Voetelink en was ongeveer in tranen, toen ik het pand verliet. Mam had honderd procent gelijk: je kunt niemand vertrouwen. Voetelinks kantoor Nauta van Haersolte brengt mij 10.000 gulden honorarium in rekening en haalt dat uit het bedrag dat Philips zal betalen, inbegrepen duizend gulden voor het Chanoeka-contract - wat ik dus in mijn eentje moet gaan betalen, want Chanoeka doet niks. Er zal 15.000 gulden naar de amro worden overgemaakt. Ik heb hem om een declaratie gevraagd, al was het maar om van Chanoeka toch nog geld terug te proberen krijgen. Ik was geschokt toen hij me dit allemaal vertelde. Ik had hem hem uitdrukkelijk gevraagd, voordat hij naar Eindhoven ging, wat zijn bemiddeling bij Philips zou gaan kosten. Hij had toen gezegd 2.000 gulden inclusief btw. Ik legde hem dit voor. Hij keek betrapt en zei niets verder. ‘Please, Herry, wil je een volgende keer open kaart spelen en me eerlijk zeggen wat je van plan bent?’ Je hebt aan niemand iets. Uiteindelijk sta je alleen.

13 juni 1984

De Herrenberg's vertrekken vandaag. Advocaat Boukema had ooit twee bijzondere glazen van zijn vader gekregen. Hij gaf er nu één aan de ambassadeur als afscheidscadeau.

Heb aangetekend 28 vragen voor Anatoly Alexandrov naar Moskou gezonden.

Hans van der Voet van de rvd belde op. Hij wilde graag het Claus-manuscript ter inzage krijgen, zoals ik enige tijd geleden al had aangeboden. ‘Is het een aardig manuscript?’ vroeg hij. ‘Natuurlijk, wat had u dan verwacht?’

Panorama heeft het nieuwe nummer met het tweede Claus-artikel gebracht. Het is ongevraagd ingkort. Dat ze het nog 12.500 gulden waard vinden.

Peter is in Tilburg. ‘Als je alleen maar “hallo” zegt,’ zei hij, ‘weet ik al hoe het met je is. Ik hoef het nooit te vragen.’ Hij voorspelde dat Ed vanavond zou bellen. Inderdaad telefoneerde Eduard om 21:15 uur. Hij was onverwachts op 10 juni opgeroepen voor een vlucht naar Joegoslavië en was sindsdien met zijn nieuwe flat in IJmuiden bezig geweest. Hij was zo vrolijk en goedgemutst dat ik vroeg of hij een glaasje op had. Ik belde Peter om te zeggen dat hij gelijk had gekregen. ‘Wat ik niet begrijp,’ antwoordde hij ‘is dat een vliegende non jouw leven op die manier kan beïnvloeden.’

Hans Bethe is nu 77 jaar. In 1940 beschreef Time hem als ‘one of Nazi Germany's greatest gifts to the United States.’ Hij was één van de voornaamste ontwerpers van de atoombom. In 1967 ontving hij de Nobelprijs voor natuurkunde. Nu is hij tegen atoombewapening.

Bethe bepleit ons vertrouwen en onze hoop niet in technologie te zoeken, maar in mensen. ‘Only human reasoning and the struggle to foster human relationships will stem the drift toward nuclear war. We need to try to understand the other fellow and negotiate and try to come to some agreement about the common danger.’ Bethe zegt dat er politieke oplossingen moeten worden gezocht, want technische oplossingen zijn er niet.

Hij wijdt uit over de nieuwste ‘beam weapons, the X-ray laser, the device that would take the power of a nuclear blast and channel it into powerful beams that would flash across space at the speed of light to destroy enemy missiles.’356

Ik denk dat het feit dat er in een belangrijk deel van de wereld ‘vrede’ heerst het gevolg is van de balance of terror, namelijk het

zich ervan bewust zijn dat een nucleaire oorlog geen overwinnaars kent. Vrede heeft niets te maken met ‘menselijke wijsheid’, want we zijn chaotische warhoofden. Onze vriend James Reston wees er onlangs nog op dat volgens het Center for Defense Information er op dit moment ongeveer vier miljoen mensen bezig zijn 42 verschillende oorlogen en oorlogjes uit te vechten, waarbij de oorlog tussen Irak en Iran de kroon spande.357 Het is juist te hopen dat de voortdurende technologische uitvindingen in de wapenwedloop de zaak in evenwicht blijven houden, zoals sinds 1945 is gebeurd. Want wanneer we op de breinen van sujetten als Hitler, Stalin, Roosevelt, Churchill of Mao moeten terugvallen dan komt er zeker bonje, en gaan er geen 50 miljoen mensen aan, maar honderden miljoenen.

Time wijdde een omslag aan ‘pijn’. 70 miljoen Amerikanen lijden aan rugpijn, 36 miljoen aan artritis, 20 miljoen aan ondragelijke hoofdpijn. Meer dan 800.000 Amerikanen hebben de pijnen die bij kanker horen, en naar schatting 18 miljoen mensen lijden aan die ziekte in de wereld. Onderzoek wees uit dat 75 procent van de patiënten in ziekenhuizen narcotica krijgen toegediend om de pijn te helpen verlichten.

 

(wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

datums