Memoires 1983-A

[p. 218]

Amsterdam

18 juni 1983

Amerbos

‘Soms wind ik me wel eens op,’ zei Ingrid Bouterse, ‘want Desi blijft altijd kalm en zegt dan: “Waarom zou ik reageren?” Hij weet veel over wat Chin A Sen heeft uitgespookt. Vroeger waren zij vrienden. Hij zegt nooit iets over hem, ook niet tegen mij.’ Dat is precies hoe ik Bouterse zelf heb ingeschat.

Ingrid werkt parttime bij Surinam Airways (slm) en iemand vertelde dat zij voor een cursus bij de klm naar Nederland kwam. Ik vroeg aan de militair die haar begeleidde, of het goed was een paar foto's van haar te nemen. Ik kreeg via de steward een briefje van hem terug²⁸², dat er geen bezwaar was. Het is er niet van gekomen.

Henk Herrenberg had zijn auto bij de vliegtuigtrap gezet en kwam aan boord om de vrouw van de bevelhebber af te halen. Henk decreteerde ‘geen foto's’, waarop ik mijn camera opborg. Er was natuurlijk ook een man van De Telegraaf. Hij flitste toch en werd door een Surinaamse veiligheidsagent meteen afgeschermd en aangevallen. Er waren veel Nederlandse marechaussees met hun karabijnen in de aanslag. Bespottelijk.²⁸³

Er was een lieve brief van mevrouw Hartini Sukarno²⁸⁴ en er lag een kaart van Roderick van Voorst, voor wie ik nog steeds een zwak heb. Lex Poslavsky had ook geschreven: ‘Tout est bien qui fini bien!’ Hij was blij dat ik professor Nijdam had geschreven te begrijpen dat ook een interview via Poslavsky uit den boze was. En hij was even blij dat ik niet op ‘the crazy canard’ van de van Eeghens was ingegaan en Made in Soestdijk niet had teruggenomen.

Op de Vrije Universiteit was de eerste tegen wie ik aanliep mijn goede vriend Wim Klinkenberg. Daarna ontmoette ik professor Arbatov, gekleed in een nieuw, Amerikaans pak. De groep internationale artsen voor de preventie van een nucleaire oorlog waren er bijeen.

Tegen de Sovjetcolumnist Spartak Beglov, die ik al jaren ken, zei

282 Zelfs dat kattebelletje zit in mijn dagboek.

283 De Telegraaf, 19 juni 1983, door Guido van de Kreeke.

284 Zie bijlage 42.

[p. 219]

ik: ‘Maak een boek met Malcolm Toom, de voormalige ambassadeur in Moskou, dan doe je ook iets nuttigs.’ Hij antwoordde: ‘No, we must not let ourselves be provoked by them.’ Van Eeghen liep natuurlijk ook prinsheerlijk rond als een der notabelen, smoesde met Arbatov en zag kans zich op tv te wurmen. Wim Klinkenberg ging een wandeling met Arbatov maken. Ernst regelde verder ontmoetingen tussen zijn zwager Sickinghe van vmf-Stork en Frits Bolkestein met Arbatov. Hij kon overal prachtig indruk maken met het door mij aangedragen Moskouse contact. Hij vroeg me trouwens opnieuw of ik Beatrix al geschreven had. Ik ben tot het einde van de middag gebleven, tot en met de persconferentie. Ernst ook. Eigenlijk word ik langzamerhand een beetje misselijk van die man.²⁸⁵

In Newsweek²⁸⁶ staat een bericht dat er in Moskou een ‘persoonlijke koude oorlog’ is ontbrand tussen Georgii Arbatov en de nieuwe Amerikaanse ambassadeur Arthur Hartman. Het zal niet voor niets zijn. Er valt met Arbatov prima te rijsttafelen, maar ze sturen uit de vs altijd idioten als ambassadeur. Het zou in 1981 zijn begonnen, toen Arbatov tijdens een Thanksgiving Dinner op de Amerikaanse ambassade een toast uitbracht en scherpe kritiek op de regering-Reagan lanceerde.

Anatoly Alexandrov heeft een interview gegeven aan Newsweek.²⁸⁷ Ik vind het een nogal slap verhaal. Er werd door interviewer Robert Cullen natuurlijk weer gehamerd op het geval Andrei Sacharov. Alexandrov vertelde dat Sacharov In de ussr op hetzelfde niveau betrokken was geweest bij de ontwikkeling van de waterstofbom, als Edward Teller in de vs. Hij nam aan dat Amerikanen het ook niet prettig zouden vinden wanneer de sovjets constant aanpapten met Teller, zoals men vanuit de vs met Sacharov probeerde te doen. Alexandrov praatte de verbanning naar Gorki goed als een humanitaire handeling van het Kremlin, maar zo werkt dit niet bij de lezers van Newsweek. En helemaal niet als Alexandrov zegt: ‘We hope that Sacharov will think things over and change his behavior.’

Nog laat ben ik de polders in gegaan om na al het gekakel vandaag een frisse neus te halen.

285 Wat hier vreemd genoeg totaal ontbreekt, is een belangrijk gesprek van Klinkenberg en mij met Josje Hagers over de homoseksualiteit van prins Claus.

286 Newsweek, 20 juni 1983.

287 Idem.

19 juni 1983

Ik probeerde gisteren in contact te komen met Robert Jay Lifton. Waar te beginnen met zo'n brein? Ook sprak ik even met

[p. 220]

Howard Hiatt, een van de beste vrienden van Philip Handler en in de jaren zeventig de Amerikaanse tegenspeler van Alexandrov. Hij zei zijn vriend ‘very fondly’ in herinnering te houden maar hij gaf verder geen andere suggesties dan om het manuscript van Handler via de nieuwe president van de National Academy of Sciences, Frank Press, gepubliceerd te krijgen. Het Handler-project zit vast.

Josje Hagers kwam ook nog op me af en gaf me een zoen. Zij zei dat Guido van de Kreeke Suriname behandelde en ik hem moest bellen om een interview gepubliceerd te krijgen. Ik belde de man op. Hij zei eerst met de hoofdredactie te moeten spreken alvorens mij te interviewen. Daar hoor ik vast niets meer van.

Ik heb later glashard Wim Klinkenberg aan Ernst van Eeghen voorgesteld. We gebruikten uiteindelijk gezamenlijk de lunch. Deze was, voor de zestig gulden die we hebben betaald, schandalig slecht. En dat voor een conferentie van artsen. Ik zou een briefje moeten schrijven en mijn geld terug vragen. Arbatov het zich trouwens een mooie zin ontvallen: ‘We are handling the nuclear age with the mentality of the stone age.’

Ernst van Eeghen zei naar de persconferentie te gaan om admiraal Gayler²⁸⁸ te ontmoeten ‘een hele goeie vriend van me’. Ik antwoordde: ‘Ernst, jij hebt zo ontstellend veel goeie vrienden, hoe houd je ze in godsnaam allemaal uit elkaar?’

‘Arbatov is zo blij dat Boebie Brugsma er is,’ zei hij ook nog. Dat kon ik me levendig voorstellen.

Peter Schumacher van nrc Handelsblad kwam naar Amerbos om, met een blocnote in de hand, aantekeningen te maken over mijn meest recente ervaringen in Suriname. Ik heb zelf maar een tape laten meelopen om te kunnen verifiëren wat ik heb gezegd. Ik heb hem die overigens later meegegeven om te helpen voorkomen dat er geklets de wereld in komt.

Vanavond feest op Berkenrode: het diner van de eeuw ter ere van Georgii Arbatov. Ik arriveerde als laatste. Iedereen scheen er al lange tijd te zijn. Ik was blijkbaar op een andere tijd gezet. Arbatov moet er al met de lunch zijn geweest, want hij had zelfs de kleinkinderen van Van Eeghen ontmoet. Ook Frits Bolkestein was er eerder geweest en had een wandeling met Arbatov gemaakt, in het park van Berkenrode. Ik nam plaats op het terras naast ambassadeur Beletski. Tegen de vrouw van Brugsma, zij is een Poolse, zei ik: ‘Are you Mrs. Beletski,’ want zij was behoorlijk opgedirkt voor de bijzondere gelegenheid. Ik sprak

288 De lijst van deelnemers is in mijn dagboek.

[p. 221]

met de Sovjetambassadeur opnieuw over Philips. Hij zou Eindhoven aanstaande vrijdag bezoeken. Arbatov merkte dienaangaande op: ‘Willem, you should work for Philips.’ Zou dit nu werkelijk gaan gebeuren? Het zou zeker een redding betekenen. Ook mevrouw Arbatov was er deze keer bij, vergezeld door een tolk. Er werden de nodige tafelredes gehouden.

Ik sprak als laatste en bedankte professor Arbatov ‘from the bottom of my heart’ voor de samenwerking welke uiteindelijk had geleid tot het schrijven van een boek samen. ‘Some people at this table believe in God, others in Communism, some believe in diplomacy, others in journalism. But we all have the same “hearts” in our body and I feel privileged that I was more or less the initiator, the chef d'orchestre of this table and everyone around it.’ Daarbij werd behoorlijk geapplaudiseerd. ‘Then I want to speak a few last words to Mrs. van Eeghen.’ Ik vertelde over ons jongste bezoek aan Windsor en de rede die zij daar had gehouden. Daarop stond ik op en ik was de enige om haar namens iedereen dank te zeggen voor de gastvrijheid. ‘A toast of wine is not enough, I also give her a kiss,’ en liep naar haar toe om de daad bij het woord te voegen. Ik dacht: dat was een lesje wat de anderen nodig hadden.

Om 22:00 uur ben ik nog even achter de vleugel gaan zitten. De bassen van dat instrument zijn uitstekend. Die Steinway slaat lichter aan dan mijn Yamaha.

Prins Claus had een bezoek aan Brugsma thuis gebracht - ik geloof om de pony's die hij heeft te zien. Hij had uitgelegd dat Beatrix niet mee was gekomen vanwege wat Brugsma over prins Bernhard zou hebben geschreven. Claus had gezegd dat de Oranjes het meest bevreesd waren voor de zogenaamde monarchisten.

Brugsma's vrouw, Bascha werd zij genoemd, was een Poolse en van adel. Ze vroeg of ik het Beatrix-boekje uit wraak had geschreven. Ook zei ze de naam Poslavsky nooit te hebben gehoord en te betwijfelen of ze wel van adel, of graven waren. De grootmoeder van Lex Poslavsky heette Ostrovsky. Ja, dat was bekende Poolse adel. Zij zou haar moeder wel eens navragen wie de Poslavsky's eigenlijk waren.

20 juni 1983

De Volkskrant wijdt een groot artikel aan het artsencongres, poetst Arbatov een beetje weg, maar de aandacht die gewenst is, wordt de lezers overgedragen.²⁸⁹

289 De Volkskrant, 20 juni 1983, door Gerbrand Feenstra.

[p. 222]

De paus is op safari in Polen en werd ceremonieel door generaal Wojciech Jaruzelski ontvangen en toegesproken. Een miljoen mensen dromden samen om de heilige vader toe te juichen. De paus en de generaal spraken twee uur en twintig minuten samen. Het is een zeer historisch bezoek, omdat Johannes Paulus ii een Pool is, maar nog meer omdat de multinational in het Vaticaan de klok op deze manier weer de nodige jaren terugdraait in het overwegend rooms-katholieke Polen.²⁹⁰ ‘He may be more dangerous to the Communist philosophy than all the missiles of the West,’ schreef James Reston. ‘The pope argued for the freedom and sovereignty of Poland,’ aldus de commentator uit New York. Het land zou zes miljoen burgers hebben verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Er wordt in Moskou echter met nadruk op gewezen hoeveel Sovjetsoldaten er zijn gesneuveld om Polen van Hitler te bevrijden, een aspect dat zowel de paus als Reston gemakshalve overslaan. ‘He never mentioned the Soviet Union,’ schreef de Amerikaan over de paus. Zo gaat dat.²⁹¹

Schumacher belde dat nrc Handelsblad slechts 100 regels wilde hebben van ons gesprek van gisteren over Suriname. Later zou Van Klaveren, de Suriname specialist van het blad, de zaak tot 40 regels hebben verkleind. Ik probeerde André Spoor te bellen, daarna Sampiemon en kreeg uiteindelijk Nieuwenhuis die zei: ‘Ik heb erg weinig tijd want ik moet drie pagina's maken.’ Ik verzocht niets van het gesprek met mij te publiceren. Het zou dus worden weggegooid.

Uiteindelijk kreeg ik André te pakken, die toegaf dat er ter redactie een gevecht aan de gang was het gesprek met mij van Schumacher wel of niet te gebruiken. Later belde hij terug: er zouden vandaag vijf regels worden gebruikt en morgen zou het gesprek met Schumacher alsnog verschijnen. Men had bezwaren een journalist door een beroepsgenoot te laten interviewen. Uiteindelijk hakte Spoor de knoop door. ‘Je doet me aan Jan de Quay denken,’ zei ik.

‘Die was anders wel lid van de Nederlandse Volksunie,’ antwoordde Spoor. Ik verbeterde: ‘Ok, niet De Quay maar Piet de Jong.’

‘Dat is de meest onderschatte premier van na 1945,’ zei hij daarop. Overigens vroeg hij me om me verder stil te houden, want hij was er zeker van dat er morgen opnieuw een gevecht zou komen over plaatsing van het gesprek Schumacher-Oltmans, of woorden van die strekking.

290 The New York Times, 17 juni 1983, door Henry Kamm.

291 The New York Times, 8 juni 1983.

[p. 223]

Ik belde met Schumacher. ‘Het gedonder is natuurlijk door Van Klaveren gekomen,’ zei hij, ‘die heeft voor Chin A Sen gekozen.’

Bascha Brugsma belde om haar excuses te maken. Haar moeder had haar verzekerd dat de Poslavsky's zeer prominente Poolse adel waren. Haar moeder kende zelf ook een Poslavsky. Ik vroeg haar dit aan Erica van Eeghen door te bellen, omdat zij zich zo pertinent had opgesteld op Berkenrode en zelfs had gezegd dat de naam Poslavsky niet zou bestaan. Ik herhaalde dat ik haar gedrag misplaatst en goedkoop had gevonden.

Arbatov vertelde dat Jermen Gvishiani in Boedapest een hartaanval had gehad en nog in een ziekenhuis in Hongarije lag. Hij was buiten levensgevaar.

Walter Mondale heeft verkondigd dat het volgens Reagan ‘onvermijdelijk’ zou zijn dat de vs troepen naar Latijns-Amerika zullen sturen. Reagan was bezig de oorlog in El Salvador ‘uit te breiden, te militariseren en te Amerikaniseren’. Hij zei totaal tegen een dergelijke politiek te zijn.²⁹²

Het bezoek van de paus wordt gezien als ‘a stunning propaganda disaster’ voor de Poolse regering.²⁹³ De Poolse regeringswoordvoerder, Jerzy Urban, heeft de kerk zelfs gewaarschuwd dat anticommunistische demonstraties beëindigd moesten worden, want anders zouden er maatregelen worden genomen om terug te keren naar de normale toestand van voorheen.²⁹⁴ De vraag is: zal Polen na dit pauselijke bezoek nog ooit hetzelfde zijn als sinds de Tweede Wereldoorlog onder door Moskou ingesteld communistisch leiderschap?

Er zijn in The New York Times paginagrote artikelen verschenen over de aids-crisis in de vs. De helft van alle gevallen van aids is in New York geconstateerd. Onder hen is 71 procent van de hiv-gevallen onder homo's geregistreerd. Er zouden in New York 350.000 homoseksuelen zijn tussen de 16 en 55 jaar. Sommige specialisten schatten dit cijfer hoger.²⁹⁵

‘aids has struck at an ethos still in evolution,’ aldus Dudley Clendinen in andere reportage. Terwijl homo's eindelijk meer en meer aanvaard werden als medemensen met een andere ‘sexual preference’, is er in reactie op de aids-epidemie een fascistoïde bangmakerij ontstaan om gays buiten te sluiten en bars en sauna's te sluiten, ook omdat de aard en de werkelijke dreiging van de afschuwelijke ziekte onvoldoende wordt ver-

292 The New York Times, 19 juni 1983, door Leslie Gelb.

293 The New York Times, 20 juni 1983, door John Kifner.

294 The New York Times, 20 juni 1983, door Henry Kamm.

295 The New York Times, 16 juni 1983, door Michael Norman.

[p. 224]

klaard en door buitenstaanders niet wordt begrepen. Er is met aids beslist een soort plaag in de vs op gang gekomen. Het laatste cijfer is 1.552 gevallen van hiv en 597 doden.

Het Handler-manuscript is van Putnam's Sons teruggekomen. Exact zoals redacteur Ned Chase per telefoon naar Paramaribo zei: ‘The hero is not alive to promote it.’ Alsof dat er iets mee te maken zou hebben bij het uitgeven van een gezaghebbend en historisch belangrijk boek.

21 juni 1983

Ik ontmoette Rienk Kamer, van wie ik hoorde dat hij tegenwoordig ook boeken uitgaf. Het is wel een poenige kerel geworden. Geld staat totaal centraal in zijn brein. Hij woont in Brussel maar heeft juridische problemen en mag het land niet uit.

Ik arriveerde in Noordwijkerhout, vooral omdat ik Georgii Arbatov nog wilde spreken, maar die was al vertrokken.

nrc Handelsblad heeft vanavond, puur en alleen onder druk van hoofdredacteur André Spoor, het gesprek met Peter Schumacher alsnog gepubliceerd.²⁹⁶ Stel je voor dat zijn grootouders niet op de Baarnseweg hadden gewoond, en mijn broer Theo niet met hem op het Bilthovens Lyceum had gezeten.

Peter Schumacher wist vanavond te melden dat het Willebrord Nieuwenhuis was geweest, die opdracht had gegeven het tot 40 regels in te korten. Dat is dan ‘de miskoop van de eeuw’ van Spoor zelf, de man die altijd poeslief in mijn gezicht doet en over wie Peter (van de Wouw) al vijftien jaar geleden in New York zei: ‘Kijk uit voor die kerel.’ Nadat Schumacher me hiervoor uit loyaliteit had gewaarschuwd, heb ik het interview dus formeel ingetrokken wachtende, en hopende, op een besluit van Spoor, dat door Jan Sampiemon schijnt te zijn gesteund. Schumacher noemde de situatie op de redactie bij nrc Handelsblad ‘wanhopig’ en vulde aan: ‘Niemand is meer eerlijk. Er had een vereilandisering ingezet van groepjes en kliek-

296 Zie bijlage 43.

[p. 225]

jes en onderlinge oorlogjes.’ Schumacher bevestigde wat Spoor al jaren zegt. Men deed zoveel mogelijk zijn eigen werk om te vermijden ter redactie te verschijnen. Peter Schumacher heeft zelf een tijdje in de redactieraad gezeten. Hij zou het liefst ergens anders werken, maar waar? De Haagse Post staat ook al op springen.

Adriaan van Dis belde. Hij vond het gesprek met Schumacher over Bouterse verstandig en prima.

Ik belde broer Theo omdat mam vandaag 87 jaar zou zijn geworden, maar ik kreeg Nellie aan de lijn.

22 juni 1983

Adriaan gebruikte ook het woord ‘opzienbarend’ voor mijn mening betreffende Suriname en Bouterse. Dolf van Dantzig telefoneerde om te zeggen dat mijn lunchverhaal voor de Rotary als het meest populaire verhaal van dit jaar werd beschouwd. Ik bezocht Ernst van Eeghen kort. Hij had geluncht met Ed van Thijn in het Amstel Hotel.

Hij had Arbatov gevraagd wiens fout het was dat hij de toestand in de wereld als ‘zeer zorgelijk’ moest omschrijven. Hij had geantwoord: ‘Both sides are guilty. Most leaders are sixty and beyond and they possess scenarios in their heads that are not of this epoch.’ Ik zie met het grootste genoegen dat ook Arbatov steeds meer aandacht besteed aan mind problems in de politiek. Al jaren heb ik allerlei informatie op dit gebied uit New York voor hem meegebracht.

Bascha Brugsma had inderdaad Erica opgebeld om te zeggen dat wat ze over mijn familie had gezegd onzin was. Arbatov zou tegen Van Eeghen hebben gezegd tegenwoordig ook wel eens een kerk in Moskou te bezoeken, niet om naar de dienst te luisteren omdat hij ‘gelovig’ was, maar om het gebeuren in de kerk in haar geheel te beschouwen. Koren op de molen van de gelovige Van Eeghen, die hiermee aantoonde dat ‘de Russische stakkers immers niets konden zonder God’. Verder had Julius Nyerere een telegram gezonden dat hij Van Eeghen zou ontvangen, terwijl Buitenlandse Zaken deze visite zou hebben afgeraden aan het staatshoofd van Tanzania. Geen wonder: eens corrupt, altijd corrupt.

Ernst herinnerde me aan zijn tafelrede op Berkenrode waarin hij had gezegd dat de sovjets misschien eens een verdedigingsplan voor de vs en de Amerikanen voor de ussr zouden moeten opstellen. ‘Misschien dat er dan meer begrip tussen Moskou en Washington zal komen.’ Arbatov had hem op dat moment onderbroken en gezegd: ‘Als beide zijden tenminste

[p. 226]

eerlijk zijn.’ Van Eeghen zei tijdens dit jongste bezoek Arbatov pas werkelijk te hebben leren kennen. Ze waren nu vrienden geworden, en dit met Gods hulp natuurlijk. Ik sta al sinds 1971 op uitstekende voet met Arbatov en dit met behulp van mijn eigen brein.

Hoe hij erop kwam weet ik niet meer, maar Van Eeghen zei opeens te weten hoe de bvd mij inschatte. Ik was labiel. Dit etiket maakte me razend. Ze hebben in een boekje gelezen dat nichten vanzelfsprekend labiel zijn, en omdat ze niets anders hebben te rapporteren ben ik labiel.

23 juni 1983

Ik werk aan een artikel over Beatrix voor nrc Handelsblad, een analyse over het koningschap en allerbelabberdste voorlichting. Minister Hans van den Broek schijnt Henk Herrenberg voor een gesprek te hebben uitgenodigd naar aanleiding van diens uitspraak - volgend op die van Alibux in Paramaribo - dat ook hij zich als vijand van Nederland zou gaan gedragen. De minister achtte dit voor een in Den Haag geaccrediteerde diplomaat ‘erg ongebruikelijk’. Hij sprak niet zelf met Herrenberg maar liet de klus over aan de chef van de Directie Westelijk Halfrond, Peter van Walsum. Herrenberg zei na afloop dat Van den Broek het parlement eens duidelijk moest maken dat Suriname nu een soevereine staat is. ‘De verhouding meester-knecht of ruiter-paard was voorbij,’ aldus de ambassadeur.

De bvd heeft Ernst van Eeghen gisteren opnieuw om een gesprek gevraagd. Gezien de Tanzania-affaire was hij hiertoe bereid. Gaat hij de brave jongen uithangen en spelletjes spelen ten eigen faveure met informatie over mij?

Ik had een ontmoeting met Guus Jansen van Strengholt. Hij wil nog steeds een gesprek met Joeri Andropov filmen in coproductie met de nos. Hij is bereid als voorschot zesduizend gulden neer te tellen.

John Jansen van Galen wil een interview maken over Suriname voor Haagse Post. Laatst zag ik hem in de trein. Hij deed toen of hij me niet kende. Hij reisde eerste klasse, ik zat op het gebruikelijke klapstoeltje in de gang van de tweede klasse.

De jongen die ik laatst in Thermos zag, heeft opnieuw gebeld. Ik tippelde op hem maar zag hem later hevig zoenend in het zwembad van Thermos en dacht: barst. De volgende dag belde hij en vroeg of ik naar April kwam. Dit heb ik 's avond laat nog gedaan, maar de straat stond vol met nichten. Ik had geen zin me in het gewoel te begeven. Nu belt hij weer. Het is geen Indische jongen, ook geen Indonesiër. Het is, geloof ik, een Braziliaan.

[p. 227]

Frans Kellendonk weet nog niet wanneer in juli hij naar Moskou gaat maar hij gaat tenminste.

Jan Sampiemon belde. Hij had mijn artikel over het Oranjehuis ontvangen en vroeg: ‘Hoe maak je waar dat Wibo van de Linde en Robert Kroon pink house of orange hebben geschreven?’

‘Maar Jan,’ antwoordde ik, ‘voor jouw informatie heb ik de stukken van het gerechtelijke verhoor van beiden heren erbij gedaan!’ Hij is alleen maar van mijn artikeltje geschrokken en onderzoekt het verder niet. Hij zou er met André Spoor over spreken.²⁹⁷

De Israëlische minister van Defensie, Ariel Sharon, eist maar liefst 50 miljoen dollar schadevergoeding van Time omdat ze hem hebben belasterd. Dat is andere koek dan de 500.000 dollar die ik opeiste voor de leugens van Wibo en Kroon. Het gaat dus om het bloedbad in de Palestijnse kampen Sabra en Shatila in Libanon. Sharon kan zich de moeite besparen. Hij ziet van Time nooit een cent, want ik weet hoe die heren te werk gaan.

297 Zie bijlage 44.

24 juni 1983

Dit was mijn vaders verjaardag.

Om 08:00 uur vanmorgen belde ik Josje Hagers. Ik stelde een interview met Johan Olde Kalter voor. Het leek haar een mogelijkheid.²⁹⁸

Om 09:00 uur, ik had al een uur piano gespeeld, belde Erica van Eeghen om te vertellen dat ze voor mij had gebeden.

Om 10:45 uur belde Josje Hagers vanuit het Telegraaf-gebouw. Het blad was niet in een interview geïnteresseerd, maar of ik wel voor een informatief gesprek met Olde Kalter naar ze toe wilde komen. Ook was een honorarium geen bezwaar. Ik antwoordde dat geld het laatste was waar ik op dit moment aan dacht. Dit had bij mijn voorstel dan ook geen rol gespeeld. ‘Je bent in het verleden met deze krant in proces geweest.’

‘Weet je hoe lang geleden dat was?’

Het gesprek eindigde koel met: ‘Een volgende keer beter.’

Het Igor Stravinsky-archief is voor maar liefst 5.250.000 dollar aan de Paul Sacher Foundation in Basel verkocht.

Osvaldo Dorticós, een voormalige president van Cuba, pleegde zelfmoord. Ik heb hem in actie gezien in Havana en bij de vn in New York.

Ik at een broodje bij Van Eeghen op kantoor. Hij vertelde dat

298 Het ging om de onthutsende informatie die Josje over Claus op het artsencongres aan Klinkenberg en mij gaf.

[p. 228]

het blad Het Leger een hoofdartikel had geplaatst tegen de zogenaamde Von Meijenfeldt-generaals.²⁹⁹ Ook werd de Weense Conferentie genoemd ‘waar Willem Oltmans was geweest met zijn grote vriend Ernst van Eeghen’. Hij zei nota bene, en misschien gelooft hij het zelf, dat hij nooit op de Conferentie in Wenen was geweest en er ook geen bijenkomsten bijwoonde. ‘Maar Ernst, ik heb je in de conferentiezaal zien zitten,’ riep ik uit.

‘Ja, maar ik ben er uit gelopen,’ antwoordde hij. Hij liegt, of de hemel mag weten hoe je dit moet noemen. Misschien gelooft hij het nu zelf, dat hij er niet is geweest.

‘Ik ben alleen naar Wenen gegaan om de heer Chitikov te ontmoeten,’ zei hij en was blijkbaar ons urenlange diner met Radomir Bogdanov, de zogenaamde kgb-generaal, vergeten. Misschien is deze ontkenning wel het gevolg van het jongste bvd-bezoek, maar daar vraag ik verder niet naar als hij me er niet uit zichzelf over vertelt.

Ik liet hem een ontwerp lezen voor een mogelijke brief aan Beatrix. ‘You have to be blunt,’ zei hij en vond deze niet goed genoeg. Morgen zou hij zelf een ontwerp gereed hebben. Als ik daar op inga, kletst hij helemaal rond de pater intellectualis van de brief te zijn, mede als bewijs hoe labiel ik zou zijn. Hij sprak reeds over mijn depressies vanwege Eduard. Ik probeerde dit te corrigeren, want een crisis als met hem is nooit eerder voortgekomen. Wat heeft hij de bvd hierover verteld? Ik moet dit met Erica bespreken. Hij zei dat God met me bezig was en ik zou gered worden. Ook Erica bidt steeds voor me ‘en dat zou ik maar niet onderschatten,’ zei hij geëmotioneerd.

Ontmoette André Spoor bij Keijzer.³⁰⁰ Frits Salomonson was inderdaad de persoonlijke advocaat van Beatrix. Diens broer (Jan Laurens Salomonson) zou degene kunnen zijn, die tijdens de reis van het koninklijk paar in de vs een homoseksuele affaire met prins Claus zou hebben gehad. Spoor zit er zelf ook achteraan en hoopt dit weekeinde ‘via trans-atlantische contacten’ meer te weten te komen.

André vertelde Claus na de Amerikaanse reis nog te hebben ontmoet. Claus maakte toen al een depressieve indruk. Hij zou altijd tegen biseksualiteit hebben gestreden. ‘Maar hoe is dit te bewijzen,’ vroeg hij zich hardop af. Ik opperde dat straks Der Spiegel in navolging van de Greet Hofmans-affaire het verhaal gaat brengen. ‘Als ze daar iets van plan zijn, dan bellen ze altijd

299 De groep Westerse generaals die willen helpen de spanningen tussen Oost en West te laten afnemen.

300 Het zou ook Keizer in Rotterdam geweest kunnen zijn.

[p. 229]

eerst mij,’ aldus Spoor. ‘Maar Wim, als het waar is, als Claus als man van Beatrix een homoseksuele relatie heeft gehad, dan ziet het er niet best uit. Dan is het hopeloos. Daarom ook durft niemand in Nederland dit bericht te publiceren. Het zal dus wel eerst in het buitenland gebeuren.’

Spoor vertelde thuis een lunch voor Georgii Arbatov te hebben gegeven, met Sampiemon, Woltz, Soetenhorst, Michielsen, enzovoorts. Ik dacht: niet aardig dat je mij erbuiten liet, want andersom gaf ik een diner voor jouw mensen en Arbatov op Amerbos. Trouwens dit Arbatov-contact heeft Spoor immers via mij. Hij noemde verder Peter Schumacher zelf een van de smerigste intriganten van de hele nrc-redactie. De aids-kwestie interesseerde hem zeer. De Telegraaf moet je niet hebben, want die zitten op de anti-Beatrix-cia lijn. En hij noemde Adriaan van Dis ‘een schat’.

25 juni 1983

Joseph Luns heeft zijn ontslag ingediend als secretaris-generaal van de navo.³⁰¹

Een nog jonge Britse wetenschapper, Rupert Sheldrake, heeft een kleine sensatie veroorzaakt met een nieuw boek waarin hij opperde ‘when a behavior is repeated often enough, it forms a “morphogenetic field” which sets a “morphic resonance” instantaneously ranging through space and time. If rats in a London lab learn to cope with a particular maze, then rats in New York should thereupon be able to solve the same maze much more quickly’. Wat Sheldrake dus stelt is ‘that the formation of all organisms is not predetermined by dna alone, that genetic programming is not a law but simply a habit established by experience. This notion conflicts with the basic assumption of materialistic science that life can be reduced to a matter of physics and chemistry’.³⁰²

Het niet bestaan van het effect van tijd en ruimte, was een aspect in het denken van Gerard Croiset, die heel sterk met dit soort zaken bezig was. Mijn vraag: hoe werkt een morphogenetic field in de hersenen? ‘Plato held’, aldus Sheldrake, ‘that somewhere there was an eternal, archetypal fingernail. I say that the field is cause by actual fingernails of the past, a kind of pooled memory’. Sheldrake's onderzoek lijkt me nog onaf.

301 NRC Handelsblad, 25 juni 1983.

302 International Herald Tibune, 23 juni 1983.

[p. 230]

27 juni 1983

The New York Times³⁰³ meldt dat de neergang van het Amerikaanse kerkbezoek bijna tot stilstand is gekomen. Slecht teken.



Gisteravond laat kwam ik in tranen op de fiets uit de polders terug, omdat de behoefte Eduard weer te zien me niet los laat. Hieraan zou kerkbezoek immers niets veranderen, tenzij je bereid bent jezelf met open ogen te verlakken, zoals de Van Eeghens willen dat ik zou doen.

De Telegraaf lanceerde een hoofdartikel: psp en kgb.³⁰⁴ De psp zou hebben gezegd, dat het internationale artsencongres hier in Amsterdam door agenten van de bvd werd bijgewoond om te speuren naar agenten van de Russische (ze zullen sovjet bedoelen) geheime dienst. De psp heeft dit bekritiseerd. Georgii Arbatov wordt afgeschilderd als ‘top-acrobaat van het door de kgb geregisseerde propagandcircus, die zat nota bene op het podium!’ Degenen die dergelijke gevaarlijke onzin bij De Telegraaf debiteren, zijn werktuigen van de Haagse vertakking van de cia en de Amerikaanse oorlogsophitsers.

Het Studium Generale van de Rijksuniversiteit in Utrecht organiseert een serie lezingen over de buitenlandse politiek van de ussr. Of ik mee wil doen.

Ik had een lang gesprek met Josje Hagers over Claus en zijn vermeende homoseksualiteit. Ton van Dijk gaf me het nummer van Jan Pijper, die ik eerst opbelde. De man die overweegt

303 The New York Times, 27 juni 1983.

304 De Telegraaf, 26 juni 1983.

[p. 231]

de zaak te publiceren zou Guido Beauchez redacteur-uitgever van het Gentse stadsmagazine METRO zijn. Ik belde hem op en gaf hem als raad in ieder geval eerst de rvd om commentaar te vragen om zich in te dekken alvorens iets op papier te zetten. Ik belde zelf met de Rijksvoorlichtingsdienst en kreeg het nummer van de gepensioneerde Gijs van der Wiel in Delft. Josje Hagers heeft het tweede bezoek van Beatrix en Claus aan de vs meegemaakt en er met haar neus opgezeten, zegt zij. Zowel Hans van der Voet als de Henk Bax waren mee, maar zij ontkenden alle indianenverhalen. Volgens Josje is het niet de broer maar Frits Salomonson zelf die met Claus gerommeld zou hebben. Ze zijn tijdens het bezoek aan de vs een aantal avonden samen op stap geweest en de volgende ochtend was de prins gewoon ziek.

Later telefoneerde ik met Van der Wiel die zei: ‘Ik heb Claus als een nuchtere, heldere en zakelijke man leren kennen en wat doet het ertoe of hij anders is ingesteld?’ Dat leek me een zeer belangwekkende uitspraak. Ik antwoordde dat ik van verschillende zijden hierover was aangesproken, ook uit het buitenland en het een verontrustende affaire vond. Bovendien gaf Gijs toe dat Josje Hagers tot tweemaal toe met die homoverhalen over Claus bij hem was geweest. Ook heeft Josje me verteld dat sommige Amerikaanse senatoren het oneens waren geweest met een aantal uitspraken van Beatrix in de vs. Volgens Jan Pijper wist ‘de Basisweg’ - dus De Telegraaf - alles. Het verbaast me niet. Het is de krant met de nauwste bindingen naar de inlichtingendiensten. Welke rol spelen deze in de Claus-affaire? Robert Bobrow vraagt zich in Psychology Today af: ‘Can we choose a time to die, consciously or unconsciously.’³⁰⁵ Het is een vraag die me sinds de plotselinge dood van mij vader in 1966 dikwijls heeft bezig gehouden. Ik wist niet dat Freud, die leed aan kanker aan de kaak, in 1939 om een ‘unusually large shot of morphine’ had gevraagd, als gevolg waarvan hij overleed. Bobrow stelt de vraag: ‘Is medical thought ready to consider that death may result from a decision that “enough is enough”, with no proximate cause in stress, let alone identifiable pathology?’ Het is een onderwerp apart: ‘The Will to Die.’

June Wilson schrijft in The New York Times over toenemende geïrriteerdheid bij mensen als gevolg van gewijzigde gedragspatronen. ‘Irritability operates on three levels,’ schreef zij. ‘The senses, the emotions and the intellect. The sense responds

305 Dat was exact wat Gerard Croiset zei toen hij op de operatietafel lag en verdere chirurgische ingrepen afwees.

[p. 232]

to external stimuli, the emotion to psychic agitation, the intellect to a contrary idea. Rock music drives me into paroxysms of irritability, so does bubble gum, the rustle of candy wrappers at a concert and the gunning motorcycles.’ Dat is me op het lijf geschreven, tot en met het gesmak van Ernst van Eeghen bij een broodje op kantoor.

De psychiater Robert Ascher in New York ziet geirriteerdheid als ‘a symptom of the injured Self that emerges as body and mind deteriorate’ wat mij absolute nonsens lijkt. Psychiater Avodah Offit, eveneens in New York, zegt: ‘It is almost a given in psychiatry that as people get older, they become their predominant quality. And the quality intensifies. If you tended to be aggressive when younger, you may become more strident as you age. We think it may be related to arteriosclerosis. Just as the arteries harden, so does the personality.’ En wat wanneer mensen op oudere leeftijd juist zachter lijken te worden? Allemaal slagen in de lucht.³⁰⁶

De ochtendbladen tonen een foto van prins Claus met Johan Friso op Golf Club De Pan. Er wordt gedaan of er geen vuiltje aan de lucht is.

Ik gaf in de trein naar Den Haag een interview aan John Jansen van Galen. God zegene de greep.³⁰⁷ Ik bracht zes boeken (door mij geschreven) naar Herrenberg, bestemd voor de Universiteit van Suriname.

Ik liep ook even bij Vladimir Opalev binnen op de Sovjetambassade. Hij gaat morgen voorgoed naar Moskou terug. Zijn opvolger, Kulishov, fluisterde: ‘Can you keep a secret? Volodja Molchanov comes to Holland to work with us here.’

Ik sprak met generaal Von Meijenfeldt en had een gesprek met Jan van Beek van de gpd, die onderstreepte dat collega-hoofdredacteur Spoor een nauwe relatie met Beatrix had. Van Beek had zelfs gezien dat Beatrix hem eens aanstootte met de woorden: ‘Malle gekkie.’ Hij reageerde meer dan curieus op wat ik hem vertelde over Claus te hebben gehoord.

Het was een druk Haags dagje, tot en met een gesprek met de eerste secretaris van de ambassade van China, Lu Qiutian.

Toen Jan Cremer hoorde dat John Jansen van Galen me had geïnterviewd, riep hij uit: ‘Pas op voor die gozer. Hij is een rat.’

Ik heb eindelijk de knoop doorgehakt en een korte brief aan de koningin gezonden, met kopie aan de Van Eeghens.

306 The New York Times, 16 juni 1983.

307 Zie bijlage 45.

[p. 233]

Aan H.M. de Koningin
Lange Voorhout
Den Haag
Mevrouw,
Heb er behoefte aan U ervan te verzekeren, dat ik in ieder opzicht achter de monarchie zal staan en achter U persoonlijk en dit zal blijven doen, zolang U er de voorkeur aan geeft dit ambt te bekleden.
Ik heb nooit anders gedaan of willen doen dan sociale en psychologische structuren, die aan de monarchie ten grondslag liggen (en me ongezond en onvolwassen lijken) te analyseren. Ik betreur het, indien dit door veel mensen anders is opgevat. En eigenlijk dacht ik, terecht of ten onrechte, dat door deze inzichten tijdig ingang te doen vinden veel ellende en verdriet bespaard zou hebben kunnen blijven. History will tell.
En zeker, nu vanuit kringen rond De Telegraaf opnieuw tegen U persoonlijk en prins Claus wordt geconspireerd aarzel ik geen moment naar mijn beste weten en kunnen te reageren.

28 juni 1983

Peter vertelde gisteravond als herboren van een vakantie in Spanje in Londen te zijn teruggekeerd.

Wim Klinkenberg verwacht ieder moment in De Telegraaf de affaire van de homoseksualiteit van prins Claus. ‘En geloof maar,’ zei hij, ‘dat André Spoor ook niet stil zit. Hij bereidt zich ook op alles voor.’

Ik belde met Jan Pijper: ‘Robert Kroon is een voormalige cia-agent, want een cia-kerel heeft me verteld, dat hij op een missie in Zuidoost-Azië iemand anders toegevoegd zou krijgen, en tot diens verbazing was Robert Kroon als vervanger gezonden.’ Ik vroeg Pijper of hij hier bewijzen voor had, maar dan krijg je een bla-bla antwoord. Ik zou niets liever doen dan Kroon ophangen, alleen al na wat hij mij heeft geflikt met de kgb-beschuldiging. Trouwens, Kroon is hoogstens journalistieke loopjongen voor de cia geweest, maar ik betwijfel of je die man een cia-agent kan noemen zoals Pijper doet.

Ik liep met John Jansen van Galen het interview door. Het was niet slecht. Toch moesten er puntjes op de i worden gezet. John hield het voor mogelijk dat Ron Kaal de kopij zou tegenhouden ‘maar dan zullen er twee blanco pagina's in de Haagse Post verschijnen’.

[p. 234]

Ik belde Josje Hagers, die begon met: ‘Ik heb eigenlijk geen zin om met je te praten.’ Zij ging naar een ander toestel en zei vanmorgen al van verscheiden kanten te zijn opgebeld dat ik met een interview in de Haagse Post zou komen. ‘Als ik met jou spreek, doe ik dit als vakman en vakvrouw. Dat je nu dus mijn naam noemt, begrijp ik niet want ik heb niet eens over concrete zaken met je gesproken.’

‘Er staat alleen maar in dat je als verslaggeefster bij het tweede bezoek van Beatrix en Claus naar Amerika bent geweest.’

Guido Beauchez van METRO zei: ‘Nee, de publicatie over Claus gaat niet door, want we hebben financiële moeilijkheden. Ja, het artikel is gereed, maar voor mij als Nederlander is het toch wel een hete boel. We hebben schulden bij de drukker. We weten vandaag of morgen of we kunnen blijven bestaan.’ Ik vond Wim Klinkenberg in Arti. Juist op tijd, want hij gaat morgen naar Zagreb. Ik stelde voor dat wanneer De Telegraaf het opnieuw zou presteren ons als kgb-agenten te presenteren, dat we dan samen een persconferentie zouden geven. Dit wilde hij niet. Hij nam De Telegraaf verder niet serieus. Ook wilde hij zijn voorgenomen reis hiervoor niet afzeggen.

Billy R. Moses, die Cole speelt in de tv-serie Falcon Crest, blijft een aantrekkelijk ventje.

Wim Klinkenberg belde tegen 22:30 uur, maar de lijn werd weer eens verbroken. Hij belde terug. Hij wist te vertellen dat er ‘hoog beraad’ op de Basisweg was over Josje Hagers. De Claus-affaire was bovendien in een beperkt college van hoofdredacteuren besproken.

John Jansen van Galen kwam vervolgens aan de lijn om mee te delen dat hoofdredacteur Ron Kaal van ons interview was geschrokken. Gijs van de Westelaken had geopperd: ‘We kunnen het bijschaven.’ Maar de tekst was al naar de vara gestuurd voor het programma om middernacht waarbij de weekbladen worden behandeld. ‘Nou,’ aldus Van de Westelaken, ‘dan maak je ze er bij de vara op attent dat het artikel enkele wijzigingen heeft ondergaan.’

29 juni 1983

Guido van de Kreeke van De Telegraaf heeft de terugkeer van Ingrid Bouterse naar Suriname aangegrepen om een kop te plaatsen: bouterse hitst suriname op tegen de vs en nederland. De bevelhebber schijnt de hele bevolking te hebben opgeroepen om op 30 juni tegen Amerika en Nederland te gaan protesteren. Ook wijdt Van de Kreeke aandacht, met een foto, aan het zwaar bewaakte vertrek van Ingrid Bouterse. Hij

[p. 235]

hoedde zich er wel voor te refereren aan de inmiddels verschenen tekst van John Jansen van Galen in de Haagse Post. Wie weet zoemt die tekst wel ‘geruisloos’ door het vaderlandse media-establishment, terwijl het ook stilte voor de storm kan zijn.

Jan Cremer zegt acht jaar aan een boek van 1.500 pagina's te hebben gewerkt, dat bij de Bezige Bij zal verschijnen. Ik adviseerde er drie delen van te maken voor 35 gulden per stuk. Alleen Babette en haar moeder en twee medewerkers van de Bezige Bij zijn op de hoogte en nu ik dus. Hij heeft er twee jaar geleden een voorschot van 270.000 gulden voor gekregen. Waarom eigenlijk zoveel? Ik blijf toch erg op Jan en Babette gesteld.

Er is bij nrc Handelsblad een fiks gevecht geweest over welke journalist naar de zogenaamde Brasa Dee (massabijeenkomst) in Suriname zou gaan. Ambassadeur Herrenberg had Peter Schumacher om begrijpelijke redenen een visum toegezegd. Van Klaveren, de Suriname-specialist bij de krant, had vliegende bonje gemaakt en Sampiemon had besloten dat niet Herrenberg, maar hij uitmaakte wie er voor de krant naar Paramaribo zou reizen. Nu gaat er waarschijnlijk niemand. Schumacher had het verder gewaagd een interview met oud-vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken André Haakmat te maken. Nieuwe heibel. ‘Haakmat is van mij,’ had Van Klaveren ter redactie geroepen. Resultaat: eerst ging een artikel van Van Klaveren over Haakmat mee in de krant en de volgende dag een zwaar gecoupeerd stuk van Schumacher. Er zal nu een interne ‘nrc-top’ worden georganiseerd om de Suriname-verslaggeving voor eens en voor altijd op de rails te krijgen. Het moet een ramp zijn op die redactie te moeten werken.

Anthony Lewis heeft weer eens halt gemaakt bij Henry Kissinger zonder zich door de huidige stroming te laten meesleuren. Zonder de ‘great achievements’ van de man onder tafel te schuiven - zoals de met Nixon bereikte ‘opening’ naar China - heeft deze Kissinger ‘in the exercise of power again and again’ gesteund op corrupte methoden: ‘secrecy, deceit, cynicism, and violence. The means were dangerous in themselves and they led to some terrible ends.’³⁰⁸ Lewis schrijft: ‘Mr. Kissinger's methods threatened the deepest American values.’ In 1969 koos Kissinger persoonlijk de doelen om te bombarderen in Cambodja uit, terwijl ze in de rapporten werden gemeld als plaats te hebben gehad boven Vietnam. In 1973 kwam

308 The New York Times, 26 juni 1983.

[p. 236]

het opzettelijke bedrog uit. Kissingers commentaar: ‘I think it is deplorable.’ Kissingers bombardementen werden uitgevoerd om een goede beurt bij Richard Nixon te maken!

Ik zal nooit begrijpen waarom Amerikanen zo nodig een buitenlander hun buitenlandse beleid moeten laten voeren. Kissinger is een uit Duitsland gevluchte jood, terwijl Brzezinski een gevluchte Pool is. Natuurlijk vertegenwoordigen zij geen ‘deep American values’, want ze zitten opgezadeld met ‘deep values’ uit Duitsland en Polen.

The New York Times besteedt aandacht aan The Secret Life of Plants, een boek dat staande houdt ‘that some members of the plant kingdom are sentient organisms with human-like emotions and could perceive and react to the injury or death of other organisms’.³⁰⁹

Ik stel me al een levenlang die vraag: lijdt een bloem pijn als hij afgesneden wordt? Bij proeven is het volgende aangetoond: ‘When an animal such as a brine shrimp was killed in the vicinity of a plant, the plant's electrical response was similar to that of a traumatized human’. Aanvankelijk veroorzaakten deze mededelingen veel kabaal onder wetenschappers. Maar nieuwe onderzoekingen van twee afzonderlijke groepen plantenbiologen, een in New Hampshire en de ander in Washington, ‘indicate that trees can communicate with each other and even may have a rudimentary nervous system. The new research indicates that trees under insect attack may convey airborne chemical warning signals to their fellow trees, which then implement defensive maneuvers in the form of subtle alterations in their chemistry’.

‘Trees can do amazing things’, aldus Jack Schulz, bioloog aan Dartmouth College. ‘We are just beginning to find out how complicated their behavior is. They are like slow animals - the only thing they cannot do is run away’. Een hoogst opzienbarend artikel.

309 The New York Times, 12 juni 1983, door Bayard Webster.

30 juni 1983

De Telegraaf publiceerde vanmorgen een artikel: moordaanslag op bouterse mislukt. Hij zou op weg naar Domburg, dus het huis waar ik hem een avond uitvoerig sprak, vanuit de bosjes zijn beschoten.

Time publiceerde een omslagartikel over de aids-hysterie in de vs.

Het aantal doden staat nu op 644 en het aantal besmette Ame-

[p. 237]

rikanen op 1.641. Er komen 165 gevallen van hiv-besmetting per maand bij. Er zijn inmiddels in zeventien andere landen 122 gevallen van aids bekend gemaakt. Time noemt de hysterie over de ziekte ‘largely unwarranted’. Het blad voert aan dat tenslotte twintig miljoen Amerikanen besmet zijn met herpes en jaarlijks worden 100.000 nieuwe gevallen van syfilis gemeld en een miljoen gevallen van gonorroe.

De gemiddelde aids-patiënt zou zestig verschillende seksuele partners in de afgelopen twaalf maanden hebben gehad. Velen voelen zich door de samenleving behandeld als leprapatiënten. Verpleegsters weigeren aids-patiënten te helpen. De vooroordelen tegen homoseksualiteit zijn weer helemaal terug bij af. In San Bernardino eiste een familie die in een restaurant zat te dineren, dat een nichterige ober op staande voet werd ontslagen uit angst voor aids. De conservatieve commentator Pat Buchanan heeft al geschreven dat homo's het beste van arbeid waarbij voedsel in het geding is, kunnen worden uitgesloten. Sommige restaurants waarvan geruchten gaan dat de chefs homo zijn, ondervinden een boycot van gasten. In een gevangenis in New York werden homo's die openlijk voor hun homoseksualiteit uitkwamen, van het bedienen in de eetzalen uitgesloten. In sommige restaurants ontdekken homo's dat hun voedsel op papieren borden wordt geserveerd. Begrafenisondernemingen aarzelen nog aids-slachtoffers in behandeling te nemen. Gouverneur Mario Cuomo van New York heeft gedreigd begrafenisondernemingen die zo handelen, hun vergunning te ontnemen Het Rode Kruis weigert seksueel actieve homo's om bloed af te staan. Aangetoond is, dat bij tien miljoen bloedtransfusies over de afgelopen drie jaar slechts drie ervan tot besmetting met aids hebben geleid. Je zult er maar bij zijn, dat is drie te veel.

Time wijst er bovendien op dat, gezien de uitzonderlijk lange aanlooptijd voor men weet aids te hebben opgelopen, de homoseksuele gemeenschap in angstige onzekerheid verkeert, onzekerheid als nooit te voren, want bij een druiper krijg je een prik en ben je er in vijf dagen af. Maar aids heeft gegarandeerd een dodelijke afloop.

‘aids has changed the rules of the sexual game for homosexuals’, schrijft Time. ‘Anonymous and casual sex can be fatal. “You are always looking for a potential partner and be thinking, is this the one who will kill me?” says Craig Rowland’. Er zijn in de vs zelfs ‘sexual collectives’ opgericht, van drie tot twaalf leden, die elkaar plechtig beloven alleen met elkaar in de koffer te duiken. In Fort Lauderdale, Florida is een groep ge-

[p. 238]

vormd van mannen van 23 tot 63 jaar, die zich iedere vier weken door een gay-arts laten nakijken. Het sauna bezoek is al 50 procent teruggelopen.³¹⁰

Ik reisde naar Den Haag voor de opening van een kunsttentoonstelling door Cubaanse artiesten. Ambassadeur Antonio Diaz verrichtte de plechtigheid. Ook oud-ambassadeur Jacob van der Gaag was er bij. Frans Uijen vertelde me er rekening mee te houden dat Wim Kok de nieuwe Den Uyl gaat worden. De hoeveelheid PvdA-zetels in de Eerste Kamer was tot zeventien teruggelopen. Er was een kans dat ook Frans zijn zetel kwijt raakte. Ik besprak met Herrenberg het interview met premier Alibux. Hij adviseerde er niet teveel achterheen te zitten ‘want anders worden ze kopschuw. Als de premier mij belt, vraag ik er wel naar.’ Ingrid Bouterse had hem opgebeld om te bedanken voor alle goede zorgen tijdens haar verblijf hier.

310 Time, 4 juli 1983.

1 juli 1983

Max Pam en Rob Sijmons hebben in Rotterdam een paginagroot interview met Delgado gemaakt.³¹¹ Dit zwengelde ik aan om het Forum Humanum in Vrij Nederland vermeld te krijgen. The New York Times schrijft terecht ‘that the Reagan Administration yawned through the first two years of the new disease known as aids and has now awakened to declare that no special efforts are needed. It could usefully imbibe a little of the public's panic. aids is a frightening disease: it kills many of its victims by sabotaging their immune systems. aids patients should not be treated as lepers. The homosexual community deserves support in its effort to combat the disease and to comfort its victims.’³¹²

Nu zegt de regering-Reagan inderdaad de aids-crisis als ‘the nation's number one health priority’ te beschouwen. Er is thans een klein gedeelte van bestaande budgetten gereserveerd voor onderzoek naar de aids-epidemie.

311 Vrij Nederland, 25 juni 1983.

312 The New York Times, 25 juni 1983.

2 juli 1983

Helmut Schmidt publiceert een indrukwekkend pleidooi: leven met de russen in het atoomtijdperk in nrc Handelsblad.³¹³ ‘Natuurlijk zou geen Duitse bondskanselier spreken over “the evil empire”. Hij zou evenmin de handel met de

313 NRC Handelsblad, 2 juli 1983.

[p. 239]

Sovjet-Unie en de ddr of met Polen tot een instrument maken om politieke druk uit te oefenen’. Schmidt heeft ook jarenlange ervaring in manoeuvreren met het Kremlin, terwijl Reagan niet alleen een nieuweling in het staatsmanschap is, maar van wat zich in Oost-Europa afspeelt kan hij zich in de verste verten geen voorstelling maken.

Schmidt waarschuwt dat Westerse beleidsvormers zich dienen te verplaatsen in de positie van het Politburo in Moskou. Kom daar maar eens om in Washington. Daar heerst de onverbeterlijke opvatting, dat de vs alleen de juiste methode hebben gevonden land en volk ‘gelukkig en welvarend’ te maken. Wie een andere weg volgt zal vroeg of laat ausradiert moeten worden.

Schmidt waarschuwt: ‘Als de Sovjetleiding ooit tot de overtuiging mocht geraken, dat de Amerikanen haar een de economische capaciteit van de Sovjet-Unie te boven gaande bewapeningswedloop willen opdringen of haar op een andere manier economisch willen overheersen (overwinnen), dan zou zij een bereidheid tot offers en beperkingen kunnen opwekken, die - in elk geval in vredestijd - alle offervaardigheid der massa's in de Westerse democratieën zou overtreffen.’ De vs zouden derhalve een Koude Oorlog met de Sovjet-Unie, gericht tegen de economie en de handelsvloot, niet beslissend kunnen winnen’.³¹⁴

Soms vraag ik me af hoe ze erin zijn geslaagd de affaire-Claus nog steeds uit de publiciteit te houden. Op mijn aanzet in de Haagse Post is een ijzige stilte gevolgd. Ik lag er wakker van.

Jan Pijper vertelde te weten dat Der Spiegel het leven van Claus, ook van voor zijn kennismaking met Beatrix, volledig had gedocumenteerd. De correspondent van Der Spiegel in Den Haag had gezegd, dat Spoor en nrc Handelsblad iets gingen doen. Friso Endt was de enige die het verhaal zou kunnen brengen. Alles draaide om Jan Laurens Salomonson, niet zijn broer Frits, zoals nu wordt gezegd. Ik zei: ‘Dan zou er een interview met die broer moeten worden gemaakt.’

‘Dan beschadig je toch de monarchie,’ aldus Pijper. Hij vond de METRO-affaire ook verdacht. Guido Beauchez zei nu dat het van plaats en ruimte afhing of hij het Claus-verhaal ging publiceren. Het probleem is: niemand heeft het bewijs, afgezien van dat het me hoogst onwaarschijnlijk lijkt.

Gisteravond beleefde ik iets afgrijselijks. Bij de volkstuintjes kwam een auto met grote snelheid aanrijden - niet ver van waar

314 Ik was het in 1983 met Schmidt eens, maar Reagan zou gelijk krijgen. De USSR kon wel degelijk economisch gekraakt worden.

[p. 240]

vroeger het konijnenbos was - en vervolgens zag ik een jonge hoen in doodsstrijd fladderend over de straat gaan. Het ging me door merg en been. Ik stapte af, hoorde Saint-Saëns niet meer. Ik dacht: deze keer moet ik resoluut handelen en het gewonde dier met een klap doden. Ik keek rond of ik een stok of grote steen zag. Niets. Toen zag ik van verre dat de vogel kalm werd en ging liggen om te sterven. Vreselijk. Ik kan niet tegen dood en lijden en dacht weer aan die ene nacht met mam in het ziekenhuis, dat het leek of zij geen adem meer kreeg en zou sterven. Gisteravond waren via de bbc liederen te beluisteren. Ik kon me zo indenken dat mijn moeder ervan hield en zichzelf bij het zingen op de piano begeleidde.

Guus Jansen van Strengholt blijft geïnteresseerd in een televisiegesprek met Joeri Andropov.

Ik kreeg een brief van oud-minister Ruslan Abdulgani (Buitenlandse Zaken) uit Djakarta.³¹⁵

Oud-ambassadeur Jacob van der Gaag begrijpt niet dat de Haagse Post mijn gezwam over Beatrix heeft afgedrukt. Hij roemt eveneens de organisatie van de Cubaanse tentoonstelling.

315 Zie bijlage 46.

Schiphol

Ik ben op weg naar Parijs voor de opnamen van Telecom Japan Incorporated. Zij maken een film ter herinnering aan Bung Karno.

Er was een lunch georganiseerd in een Japans restaurant. Ik liet de Japanners eerst rustig al hun wensen bekendmaken en stelde daarna de kwestie van het honorarium aan de orde. Na over en weer gemarchandeer werd het interview beklonken op 1.250 dollar. Ik beantwoordde anderhalf uur vragen en werd prompt contant betaald. Ik had het jaren geleden op die manier moeten aanpakken.

Ik ontmoette vooraf Dewi in mijn favoriete restaurant Bar des Théâtres. Zij was ouder geworden. Na gezegd te hebben dat ze verder niets met de film te maken had, begon ze een groot aantal instructies te geven over wat ik wel en niet in de film moest zeggen. De filmploeg gaat met Dewi naar Indonesië en Bali. Ik heb tweemaal mevrouw Hartini Sukarno genoemd en ook geadviseerd om met zoon Guruh te spreken. Dat wil zeggen, als Dewi het niet verhindert. Wat Dewi betreft heb ik in de film opgemerkt dat ik hoopte dat zij eens meer aandacht aan Sukarno zou besteden in haar publicaties dan aan zichzelf. Maar

[p. 241]

ik noemde ook het voorval met Norma Levi in Londen, die van de daken had geschreeuwd in die stad met Sukarno naar bed te zijn geweest, terwijl de Indonesische president nooit in Engeland is geweest.³¹⁶ Ik onderstreepte hoe Dewi die dame in rechten had aangesproken om haar leugens bloot te leggen en het proces had gewonnen. Ik verzweeg dat ik Dewi daartoe had aangespoord.

Ik vroeg Dewi hoe de stand van zaken met Suharto was. ‘Die is erg slim,’ zei ze. ‘Hij kondigde aan nog vijf jaar president te willen zijn.’ Er is trouwens geen werkelijke oppositie. Zij vertelde de film The Year of Living Dangerously te willen gaan zien. Ik raadde haar dit af en zei er zelf uitgelopen te zijn omdat ik de onzin over Bung Karno niet kon aanzien.

Ik belde met oud-ambassadeur Hanafi. ‘Wim,’ zei hij, ‘je moet Dewi geld aftroggelen. Suharto heeft haar veel geld gegeven voor haar huis Wisma Yaso.’ Ik ontmoet hem morgen.

Ik waardeer enorm dit avondje in Parijs te kunnen meepikken, maar ik wacht op een levensteken van Eduard. Helemaal.

316 Luns oefende maximale druk uit in Londen om Sukarno daar niet te ontvangen.

3 juli 1983

Parijs, Hotel Mont Thabor

Ik zag in een krant een foto van Sicco Mansholt met zijn broer op een zeilboot in de Azoren.

Er staat een fraaie tekening in Le Monde vandaag.

[p. 242]

Ambassadeur Hanafi vertelde dat hij eens een brief voor Dewi opstelde gericht aan de Indonesische regering waarin zij om teruggave van haar huis Wisma Yaso vroeg. Hij werkte eraan, overhandigde deze aan haar en hoorde nooit meer een woord van haar. Typisch Dewi. Gisteravond liet ze me enkele boodschappen in het hotel achter, maar ik vond het heerlijk om alleen te zijn. Een zomeravond in Parijs.

Pak Hanafi schrijft zijn memoires, die na zijn dood gepubliceerd zullen worden. Hij kende bijvoorbeeld Aidit, de voormalige secretaris-generaal van de pki, al in de jaren twintig. Hij zei dat de pki in 1964 zich al distantieerde van Sukarno. ‘Hoe weet u dit,’ vroeg ik.

‘I was talking to them. They said, for many years we asked Bung Karno to work towards gotong royong³¹⁷ and look where we are now! Wim, China was pushing them and maybe even the ussr. The cia too, yes, but so did the other.’ Pak Hanafi is ervan overtuigd dat de kpi de eerste stap heeft gezet met de arrestaties van de generaals in de nacht van 30 september 1965. Het is een feit dat ik voor het laatst met Aidit sprak in 1961 in New York. Er kan sindsdien veel gebeurd zijn. ‘Aidit felt in 1965 he was stronger than Bung Karno,’ aldus Hanafi. ‘Physically, it might be true, although Bapak did lose some of his popularity in 1965.’

Hij vertelde dat toen Bung Karno op Cuba was, Castro hem uitnodigde voor een ontmoeting bij een meer. Toen president Sukarno arriveerde bleek Fidel aan het vissen te zijn. Hij liet de Indonesische president maar liefst drie uur wachten. Bung Karno was woedend. Fidel had zijn excuses aangeboden. Ik vroeg hem wat zijn indruk van Rodriguez was, de vice-president van Cuba. Zonder enige aarzeling noemde hij Carlos Rafael ‘the best brains of Cuba, next to Fidel a historic figure of the first order.’ Dat zie ik hetzelfde en daarom zin ik al heel lang op een interviewboek met de man.

317 Samenwerking om een gezamelijk doel te bereiken.

4 juli 1983

Amerbos

Tijdens een conferentie in Belgrado van honderd ontwikkelingslanden is een resolutie aangenomen met 81 stemmen voor, achttien tegen en zeven onthoudingen, waarin economische maatregelen van Washington tegen de Sandinistische regering in Managua scherp worden veroordeeld. Het was de zesde zitting van de United Nations Conference on Trade and Devel-

[p. 243]

opment.³¹⁸ Hoe lang veroordeelt de overgrote meerderheid van landen in de vn de aanpak van de vs en Westerse landen al niet, welke verdacht veel lijkt op het imperialisme vanuit Europa gedurende de negentiende eeuw?

Desi Bouterse heeft in Paramaribo gezegd dat vanuit Zwitserland een lening van 100 miljoen was aangeboden. Een woordvoerder van de regering in Bern heeft de mededeling ontkend. Willem Brugsma is tijdens zijn bezoek aan Moskou door Volodja Molchanov begeleid. Maar hij heeft Vadim Zagladin niet te spreken gekregen. Volodja heeft een brief voor mij aan Brugsma meegegeven, die hij me toezond.³¹⁹

Zo weinig als Van der Gaag schreef te hebben begrepen van mijn gesprek met de Haagse Post, zo uitstekend heeft professor Wim Wertheim geëvalueerd wat ik zei, vooral met betrekking tot de vergelijking tussen wat er op 30 september 1965 in Indonesië gebeurde met de moorden op de generaals en een luitenant en wat er zich op 8 december 1982 in Paramaribo afspeelde met een aantal Surinamers, die tegen iedere prijs Bouterse wilden opruimen. Het cia-scenario voor dergelijke interventies is immers over de hele wereld steeds hetzelfde.

318 The New York Times, 2 juli 1983, door Paul Lewis.

319 Zie bijlage 47.

5 juli 1983

Weer een dag van lezen, piano, zon en stilte. Eduard zwijgt nog steeds. Toch kijk ik voortdurend naar welke auto's Amerbos inrijden. Hoop.

On Human Nature van Edward Wilson is weer een nieuwe schat aan informatie, die al in 1978 op de markt kwam en ik nu pas ontdek.³²⁰ ‘How does the mind work’, vraagt hij zich af, ‘and beyond that why does it work in such a way and not another, and from these two considerations together, what is man's ultimate nature?’

Hij somt de mind op ‘as the summed activity of a finite number of chemical and electrical reactions, boundaries limit the human prospect - we are biological and our souls cannot fly free’. Vererop schrijft hij: ‘Deity can still be thought in the origin of the ultimate units of matter, in quarks and electron shells’. Dan citeert hij Hans Küng die de gerechtvaardigde vraag aan atheïsten stelde ‘why there is something instead of nothing’.

Vervolgens schrijft Wilson: ‘The brain exists because it promotes the survival and multiplication of the genes that direct its assembly. The human mind is a device for survival and repro-

320 Edward O. Wilson, On Human Nature, Bantam Books, New York, 1978.

[p. 244]

duction, and reason is just one of its various techniques’. Dat noem ik ‘heerlijk denkwerk’. Nog meer.

‘Traditional religious beliefs have been eroded, not so much by humiliating disproofs of their mythologies as by the growing awareness that beliefs are really enabling mechanisms of survival’. En een schitterende formulering voor Joeri Andropov en Georgii Arbatov: ‘Marxism and other secular religions offer little more than promises of material welfare and a legislated escape from the consequences of human nature. They, too, are energized by the goal of collective self-aggrandizement’.

Net als Delgado filosofeert Wilson over de vrije wil. ‘If biology is destiny, as Freud once told us, what becomes of free will? It is tempting to think that deep within the brain lives a soul, a free agent that takes account of the body's experience but travels around the cranium on its own accord, reflecting, planning, and pulling the levers of the neuromotor machinery. If our genes are inherited and our environment is a train of physical events set in motion before we were born, how can there be a truly independent agent within the brain? The agent itself is created by the interaction of the genes and the environment. It would appear that our freedom is only a self-delusion’.

‘Consciousness consists of immense numbers of simultaneous and coordinated, symbolic representations by the participating neurons of the brain's neocortex. In Sir Charles Sherrington's splendid metaphor, the brain is an “enchanted loom where millions of flashing shuttles weave a dissolving pattern”. The brain invents stories and runs imagined and remembered events back and forth through time: destroying enemies, embracing lovers, carving tools from blocks of steel, travelling easily into the realms of myth and perfection’. En dan: ‘The Self is the leading actor in this neural drama’.

6 juli 1983

Ontwikkelingslanden, plus landen in het Oostblok hebben een schuld van 700 miljard dollar. Hoe komen ze er ooit nog van af? Hoe krijgen de rijke landen ooit hier iets van terug?

Als een zwaard van Damocles hangt dit gigantische bedrag boven de internationale financiële wereld. ‘Failure to manage and diffuse these strains could deal a serious blow to the recovery of the United States and the world economy’, aldus Paul Volcker, voorzitter van de Federal Reserve Bank in de vs.³²¹ Jan van Wieringen zei me dat zelfs Han Hansen van de Volks-

321 The New York Times, 5 juli 1983, door H. Erich Heinemann.

[p. 245]

krant mijn interview in de Haagse Post de moeite waard vond om nader te onderzoeken.

In Thermos liep ik deze keer regelrecht tegen de jongen aan die me al enige tijd is opgevallen. Hij heet Newton en is Braziliaan. Ik aarzelde eerst. Hij woont boven de club April, bij een jongen die in cocaïne doet. Ik aarzelde hem werkelijk te omhelzen of hem te zoenen. Hij had een pleister op zijn arm, wat me verder afschrikte, ook vanwege de aids-situatie. Er stonden bloemen in de bar. Newton plukte er twee af, hield er een zelf en gaf een bloempje aan mij. Dagenlang wilde ik al een margriet in het weiland plukken en nu krijg ik een bloem.

7 juli 1983

Om 22:30 uur haalde ik Newton bij Centraal Station af. Hij was gekleed in een roodbruine vilten broek, blauw ceintuur en duur uitziende blauwe loafers. Hij had honger. Ik maakte iets te snabbelen. We keken naar de film Straw Dogs.

Newton kende zijn vader niet. Toen hij veertien was, had hij de drang naar Rio te gaan. Hij woonde er vijf jaar en werd meteen al het eerste jaar dat hij in de Braziliaanse hoofdstad was gay. Sinds een jaar trekt hij langs bars in Rome, Parijs en nu Amsterdam. Hij gebruikt cocaïne wanneer het hem gegeven wordt. Hij wil uit het circuit, maar de vraag is hoe. ‘If you take me in matrimony,’ zei hij, ‘I give myself to you.’ Hij meende het kennelijk en gezien zijn culturele en psychologische achtergrond als Latino betekende het waarschijnlijk dat we lovers zouden zijn. Dat is het laatste waar ik op zit te wachten. Toch vind ik hem aantrekkelijk.

In bed wilde hij me neuken, maar ik ben niet in die business,

[p. 246]

nooit geweest. ‘Why don't you kiss me,’ vroeg hij verwijtend. Ik aarzelde nog steeds. Toen draaide hij zich om, gereed zich te laten neuken, wat er van mijn kant dus ook niet in zit. Eigenlijk vergeet ik het liefst deze jongen ontmoet te hebben.

De zaak van ambassadeur Herrenberg, die in Het Parool van cocaïnehandel werd beschuldigd, draait op volle toeren. Boukema verdedigt hem, hij is de advocaat die ik Herrenberg via Voetelink kon bezorgen.³²²

Nadat Newton heel lang had geslapen, heb ik hem - ook al deed het enigszins pijn - weer de deur uit gewerkt. Hij zei met een verwijt in zijn stem: ‘After you sleep with me, you don't need me anymore.’ Daar heb ik hem nooit voor meegevraagd, zoals ik niemand ooit nodig heb voor seks.

Newton had heel lief het bed boven opgemaakt. ‘I need you so much,’ zei hij. ‘Will you marry me?’ Ik geloofde hem niet. De ervaring verwart me. Ik zag hem heel lang in het bushokje van lijn 33 zitten en aarzelde, want ik zou hem wel hebben willen terughalen. Ik werd er eigenlijk helemaal naar van. Hij zoekt een serieuze relatie, en is al zolang zwervende. Ik zal hem een briefje schrijven en dat later in club April afgeven.

Oud-president Chin A Sen van Suriname heeft verklaard dat er 120 Cubaanse ‘adviseurs’ in het land zijn, dit in strijd met afspraken die Alibux en Bouterse in Brazilië zouden hebben gemaakt. Chin A Sen, die nu in de vs woont, laat zich gebruiken door de cia.³²³

Ik ontving uit New York een stapeltje commentaren over het boek met Arbatov in Amerikaanse media. Er wordt zelfs geadverteerd met ons boek.

(Wordt vervolgd)

322 NRC Handelsblad, 6 juli 1983, zie bijlage 48.

323 NRC Handelsblad, 7 juli 1983.