Logo DBNL
Memoires 1978-1979 (2009)

Memoires 1978-1979

(2009)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[Amsterdam (vervolg)]

Brandt & Brandt literaire agenten op 101 Park Avenue willen mijn jfk-boekje niet uitgeven.

Ik heb Wibo van de Linde nog eens geschreven om zijn geheugen op te frissen dat hij vrijwel meteen - of liever zelfs voor publicatie van het bezopen artikel over Claus als rode Feldwebel en Beatrix als links (en ikzelf als kgb-mannetje) - mij had gebeld om te waarschuwen dat hij niets met die onzin te maken had gehad. Ik schreef onder andere: ‘Enerzijds was het normaal dat je me waarschuwde. We waren juist die dagen bezig via generaal Van den Wall Bake prins Bernhard voor jouw camera te brengen. Anderzijds was het een gewoon collegiaal gebaar van jou.’ Ik herinnerde hem er aan dat ik de dag van dit telefoongesprek zijn baas bij de tros, de heer Leeman, had geschreven het op prijs te hebben gesteld dat Wibo zich distantieerde van het geklets van Time en De Telegraaf. Ik vroeg Leeman bovendien of het niet vreemd was dat de ene tros-medewerker, Van de Linde, toegaf dat het allemaal gelogen was, terwijl de andere, Robert Kroon, de samensteller van The Pink House of Orange was.158

Vervolgens vertelde ik Wibo over de snuffelpartij door Time in mijn dagboeken. Ook dat hierbij de advocaat Dressel van Time al had voorspeld dat hij, Wibo, zou ontkennen mij te hebben gewaarschuwd dat hij niets met het verhaal had te maken. ‘Voor mij is dit natuurlijk belangrijk. Ik neem aan, zoals ook Leeman doet, dat je zult bevestigen wat je me hebt gezegd, inbegrepen je communicatie aan Time, dat het verhaal in die vorm onjuist was.’ Ik vroeg hem om een en ander schriftelijk te bevestigen. ‘We kunnen natuurlijk deze zaak, als kleine kinderen, ook via de rechtbank spelen, maar het lijkt me gezien onze contacten ook in het verleden gerechtvaardigd te mogen verwachten dat we dit als volwassenen onder elkaar eerlijk afwikkelen.’

De president van Zaïre, generaal Mobutu, heeft te kennen gegeven een werkbezoek aan Nederland te willen brengen. Maar de bijzondere vriend van prins Bernhard is niet welkom vanwege zijn Suharto-achtige optreden jegens de bevolking van het land.

Peking heeft shell uitgenodigd te komen praten over mogelijke olieboringen in de Zuid-Chinese Zee. Bovendien zijn Sjanghai en Rotterdam ‘zustersteden’ geworden. Het is toch volkomen bezopen dat we wel joint ventures met Peking en niet met Moskou - tegengehouden door Max van der Stoel - organiseren!

Broer Theo had ik het gesprek met ambassadeur Romanov gezonden. Hij telefoneerde uit Lugano dat het heel leesbaar was maar helemaal op Amerbos geschreven, ‘Romanov zelf komt er niet aan te pas’. Hij noemde het pure journalism en wilde de oorspronkelijke tape met de ambassadeur wel eens horen, kennelijk ervan uitgaande dan pas de werkelijke Romanov te zullen beluisteren. Ook dacht hij dat Romanov een uitstekende getuige in mijn Time-proces zou zijn.

Dirk Keijer introduceerde me bij F.M. Dirkx, managing director van Bunker & Storage Company Rotterdam. Hij belde op om te onderstrepen dat hij me een gunst had bewezen door de man niet zelf rechtstreeks bij mijn vriend Abdelkadir Chanderli in Genève te hebben binnengebracht. Hij zou om 11.00 uur nog afscheid nemen bij Romanov en had over twee dagen weer een afspraak met de ambassadeur in Moskou.

Bill Bast belt uit Hollywood dat de reparatie van het dak van ‘mijn’ huis op 15.000 dollar wordt geschat.

26 januari 1979

Professor Howard Raiffa van Harvard University geeft een college Competitive Decision-Making. De student Gerald Thomchick haalde het hoogste cijfer. Hij vertelde de The New York Times: ‘I was willing to lie to get a better score.’ Dat bleek akkoord te zijn wat professor Raiffa betrof ‘whose course is designed to teach budding businessmen to negotiate in the real world’, schreef William Bulkeley in dit blad. ‘Like it or not,’ aldus de hoogleraar, ‘lying or strategic misinterpretation is sometimes resorted to in business negotiations(...). The idea is not necessarily to teach them to lie, but to teach them they may be lied to. That makes them much more aware, because the students are very naïve when they start.’

Raiffa vervolgt: ‘The truth teller is at an extreme disadvantage against someone who lies or bluffs. Later, liars may lose a chance for a profitable settlement because their opponent is outraged and becomes more stubborn. People have to understand the nature of the game and understand how they are vulnerable.’ Ik vrees dat het voor mij nu te laat is nog een leugenaarsklasje op Harvard te gaan volgen. Trouwens, geen wonder dat vrijwel niemand meer in Amerika de waarheid spreekt, met liegen wordt je immers een succesnummer als Gerald Thomchick?159

Een eclatant voorbeeld: Richard Nixon. In 1975 verkondigde

diens vriend rabbi Baruch Korff nog dat Watergate de man tot de bedelstaf had gebracht. Nu is hij met glans miljonair. Ra, ra, hoe kan dat? Alleen al zijn memoires over zijn schoftenstreken brachten miljoenen op, plus nog eens 500.000 dollar voor zijn televisiegesprekken met David Frost.160 Nixon heeft het duidelijk gered zonder colleges van professor Raiffa te volgen. Henry Kissinger is wellicht als grootste overwinnaar in oneerlijkheid uit de bus is gekomen. Hij zag kans het algemene respect van de kudde bij zijn oplichterspraktijken te behouden.

Lloyd de Mause van het Psychohistorisch Instituut in New York stuurt me een absoluut boeiende analyse over de collectieve waanzin en het Joodse martelaarschap.

In Thermos waren Harry Hagedorn van de nos, Frans Hartong, Ton Kors, Kees Broos, Wim Hoogenkamp en anderen. Gezellige club dus.

Wat moet ik met de advocatentoga van mijn vader beginnen? Of met mams roze bruidsschoentjes? Daar kan ik nog helemaal geen afstand van doen.

27 januari 1979

In de trein naar Den Haag zat een Arabier. Omdat we alleen waren voelde hij in mijn broek, maar hij durfde niet verder te gaan.

Ik ontmoette ambassadeur Romanov in diens werkkamer. Hij droeg een wollen vest. Hij kreeg nog steeds veel reacties op ons interview. Prins Bernhard had tegen hem gezegd het ‘excellent’ te hebben gevonden. Ook prins Claus had tegen hem opgemerkt dat het ‘completely correct’ was geweest. Echter noch Juliana noch Beatrix hadden er bij het afscheid nemen over gerept. Toen Rom met hare majesteit in gesprek was op Soestdijk, zoog hij uit zijn duim dat hij in Moskou onlangs met generaal Ivanov had gesproken161 en dat deze er aan had herinnerd dat de koningin had gezegd verlangend te zijn Rusland te bezoeken. ‘Als dat geen aangevertje was voor haar om op in te gaan,’ aldus de ambassadeur, ‘dan weet ik het niet.’ Maar Juliana hapte niet.

Hij had prins Bernhard gevraagd om de Olympische Spelen in Moskou te komen bijwonen, ‘as my personal guest if need be’. De ambassadeur voegde er voor het eerst aan toe dat Max van der Stoel tot tweemaal toe tegen hem had gezegd dat ‘the Government needs prince Bernhard here’ toen hij vroeg

waarom Bernhard niet naar de Sovjet Unie kwam, zoals andere leden van Europese koninklijke families. In 1977 had Romanov andermaal aan Van der Stoel gevraagd of de prins naar de ussr kon reizen. Van der Stoel had geantwoord dat er al twee koninklijke bezoeken dat jaar in Nederland dienden te worden afgewerkt. ‘Nobody came that year to Holland,’ zei Rom, ‘and we need only four or five days for this visit.’

Hij poeierde alle vragen over zijn interview met mij af door te zeggen dat hij vier uur met me had gesproken en geen idee had wat ik had geschreven. Hij weet het natuurlijk exact en heeft Prokchorov binnen de kortste keren een vertaling laten maken. ‘Even yesterday, at a Czech reception many people spoke about it,’ zei hij. Hij noemde namen. Staatssecretaris Wim van Eekelen had hem gewezen op een portret over hem in Elseviers van deze week. Ik heb het gekocht. Het was geschreven door René de Bok en ‘typical’. Ik word als ‘Luns-hater’ opgevoerd wat onzin is. Minachting voor Luns is het juiste woord, niets meer niets minder. De Bok neemt gewoon mijn gesprek over en voegt er gegevens aan toe uit een standaardwerk van John Barron over de kgb. Elseviers staat aan de kant van de koudeoorlogsretoriek van Luns en Van der Stoel.

Romanov had tegen sommige mensen gezegd: ‘The nrc article is only a glimpse of what I really said. This journalist did not want to make my remarks perhaps too sharp.’ Anderen hadden hem gevraagd of hij wel wist wie ik was, het aloude Haagse gestook. ‘Oh yes, he was in Moscow many times,’ had Rom juist geantwoord. Hij benadrukte dat hij om tactische redenen zich van het interview had gedistantieerd. Ik begrijp zoiets niet, maar antwoordde: ‘Fine, fine.’ Hij adviseerde de heer Tolstikov als eerste om een interview te vragen via Prokchorov. Hij zou de nieuwe ambassadeur inlichten.

Samen met mevrouw Romanov had hij dus een afscheidsbezoek op Drakensteyn gebracht. ‘It was a very homely visit, very pleasant. Claus talked most, because the children were also there and the mother was busy with them. I told him, this bloody magazine Time wrote all these ridiculous things.’ Daarop moet Claus dus hebben gezegd dat hij het met hem eens was.

Gisteren bood Van der Klauw een afscheidsdiner aan in Wassenaar. ‘He was incomparably better than Van der Stoel,’ zei hij en tekende de vorm van de dinertafel. ‘I never saw it like that.’ De tafel moet eivormig zijn geweest. Er waren zestien gasten bij aanwezig, zoals zijn tennispartner, de Belgische ambassadeur. Ook baron van Lynden van het Oranjehuis, ‘I like

him very much.’ Er werden tafelredes gehouden, o.a. door Van der Klauw, die refereerde aan het nrc-gesprek en zei dit met belangstelling te hebben gelezen.

Frits van Eeden opende vandaag een tentoonstelling van metaalcollages in Pulchri Studio. ‘Hoi: kom niet met dit pestweer,’ schreef hij op de kaart. ‘Het is niet de moeite waard in de kreukels te komen. Er hangen al genoeg kreukels aan de wanden.’



illustratie

28 januari 1979

Weer gedonder rond de Dallas-data. Het Select Committee on Assassinations stemde in december met 5 tegen 2 stemmen dat niet één maar twee mensen op jfk hadden geschoten. Nu blijkt dat de commissie over twijfels dienaangaande heeft beschikt, die men niet naar buiten bracht om ‘de verwarring’ niet te vergroten. Nu zeggen leden van de commissie dat het eindrapport overhaast tot stand kwam en zij min of meer werden gedwongen er mee in te stemmen.

De antiquair Van Kranendonk Duffels maakte 1.405 gulden over voor een broche en mijn vaders gouden vesthorloge (Waltham). Triest, maar het is niet anders. Kon er niets mee.

Dirk Keijer zegt dat André Spoor ‘a creep’ is die hij niet vertrouwt. Hij waarschuwt me hem geen contacten in Moskou toe te vertrouwen en me strikt aan Rob Soetenhorst te houden. Soetenhorst vertelde me trouwens dat er een brief was binnengekomen in reactie op het Romanov-gesprek, ‘waarin we werden gewaarschuwd dat je een gevaarlijke “leftist” was. Ik heb er niet op geantwoord,’ zei hij. Hij wil Frits Schaling naar Moskou zenden. Wim Klinkenberg zegt dat Schaling inlichtingendienstencontacten heeft. Kan best waar zijn. Ik heb Wim gevraagd, waarom hij niet-bewezen beweringen aangaande prins Bernhard in zijn komende boek doet, zoals Peter Loeb

me had verteld. Het gaat toch wel ver om te verklaren dat de prins wist dat de Duitsers 10 mei zouden binnenstormen. Hij antwoordde zijn beweringen gestaafd te hebben aan de hand van documenten.

De journalist Louis Sinner is overleden. Een aardige en kundige man.

Het is koud en gaat misten. Denk zeer aan de beesten buiten. Vanmiddag nog zagen we dat bij Woerden een eend werd doodgereden. Alles wat met de dood te maken heeft, ervaar ik als diep schokkend.

Oud-ambassadeur Pak Hanafi,162 die in Parijs woont als vluchteling voor het Suharto-regime, schrijft het met me eens te zijn dat het Indonesische volkskarakter ‘te geduldig’ is, zoals ik hem heb geschreven. Hij zegt dat Indonesië na Sukarno geen echte leider meer heeft gehad. ‘Suharto is maar een popje in de poppenkast van de buitenlandse geldmagnaten en de Chinese “chukongs”’. Hij vervolgde: ‘If Sukarno had to struggle and to wait for twenty years for the downfall of Nederlands-Indië, I am sure these crooks around Suharto will not last longer than that, may be until 1982. Indonesia needs a leader badly (...). At times I am pondering in silence. I become sad and complain, but then I regain my optimism.’

Ook hij is kennelijk trots op kolonel Latief, die inmiddels openlijk heeft getuigd dat president Suharto van tevoren op de hoogte was dat een aantal generaals zouden worden gearresteerd. Suharto deed niets, waarschuwde niemand en toen eenmaal linkse en rechtse militairen elkaar in de haren waren gevlogen, liep Suharto als derde hond met het been weg en greep de macht. Suharto is en blijft een ordinaire coupgeneraal, die via hoogverraad op de plaats terechtkwam waar hij al twaalf jaar zit.

29 januari 1979

Jan Cremer gaf me gisteravond het boek over zijn vader, een Jan Cremer krant, een Panorama met een verhaal over Beatrix en een foto van ons samen tien jaar geleden in New York. Jan vindt dat ik mijn dagboeken niet mee naar Californië moet nemen en in de Koninklijke Bibliotheek moet laten.163

Joon Swart van het nieuwe blad Zero heeft hem gevraagd interviews te maken. ‘Die mensen interesseren me niet. Ik kan niet onderdanig zijn,’ zei Jan. ‘Wanneer ik de paus zou moeten interviewen zou ik vragen “heb je nog wat onder de kurk?” of

“wanneer heb je het laatst geneukt?”’ Hij zou 5.000 gulden per gesprek dus 30.000 per jaar krijgen voor een set van zes. Het zou echter te veel tijd kosten, zeker een maand per interview. Hij wilde liever reisbrieven van een pagina maken. ‘En dan kan jij die interviews voor ze maken.’ Daar zou ik wel zin in hebben. Het klinkklare geklets van de paus op reis in Mexico is genant. De leer van Jezus belichaamt de menselijke betrekkingen voldoende, zodat Rome zich buiten de politiek kan houden. De fantasy world van het Vaticaan is mental pollution van de kwalijkste soort.

De familie Lokhoff, de nieuwe buren, heb ik door kloppen op de muur te verstaan gegeven dat ik de bonje die ze hadden letterlijk kon verstaan. Heb dit met een briefje bevestigd.

Gerard Croiset werkt aan een nieuw boek. Hij las er telefonisch stukken uit voor. De zinnen zijn te lang. Ik bracht het gesprek op de paus en het onvolwassen gedrag van de kerkvorst om de mensen in Mexico klinkklare onzin op de mouw te spelden. ‘Die Mexicanen zijn toch ook onvolwassen? Het is verdeel-en-heerspolitiek,’ zei Gerard. Toen hij over ‘die vent’ sprak zei ik: ‘Je bedoelt zijne heiligheid.’

‘Hij is geen cent meer heilig dan ik ben,’ antwoordde de paragnost.

‘Van al het kwaad in de wereld is de kerk het minst erg. Laat die mensen maar hun gebedjes opzeggen.’

Adriaan van Dis belde voor vertrek naar Mauritius om te vertellen dat Max van Rooij geen belangstelling heeft voor een gesprek met Jan Cremer.

30 januari 1979

In Iran heerst anarchie. Khomeini dreigt met een heilige oorlog wanneer het leger de macht zou grijpen. In de straten van Teheran worden de standbeelden neergehaald, portretten van de sjah verbrand. De mensen roepen hysterisch: ‘God is great!’ Premier Shahpour Bakhtiar is naar Frankrijk gereisd om Khomeini te ontmoeten. De voormalige procureur-generaal Ramsey Clark is teruggekeerd in de vs met de mededeling dat 99 procent van de Iraniërs Ayatollah Khomeini blindelings steunt. Ik geloof er niets van.

R.W. Apple meldt in de The New York Times dat de middenklassen wel degelijk verheugd zijn over het vertrek van de sjah, maar fel bezwaar hebben tegen een religieuze dictatuur. Dit is exact wat dreigt te gebeuren.164

Schandelijk dat Carter en Washington de sjah kennelijk hebben afgeraden naar Californië te komen. Volkomen karakterloos na de man jarenlang als bondgenoot te hebben misbruikt. Upsetting artikel over Hermann Hesse. Hij vermeed naar ‘his beloved dying mother’ te gaan. Hij vermeed zelfs haar begrafenis. Dan hoef je eigenlijk verder niets meer te weten. Toch heb ik jaren geleden intens genoten van Siddharta.

Peter Gay165 schreef over Pilgrim of Crisis, een biografie waarin hij Hesse omschrijft als ‘a fanatical scribbler who never wanted to do anything but write’. Dat leverde Hesse in 1946 de Nobelprijs voor Literatuur op. Anderzijds was de schrijver een man, die driemaal huwde, er gepassioneerde vriendschappen op nahield, een poging tot zelfmoord deed en in psychoanalyse ging om materiaal voor een roman te vergaren. Zijn leven zou een langgerekt drama zijn geweest. ‘The narcissism that marks most modern artists,’ meent professor Gay, ‘was overpowering in Hesse. When his best friend, Hugo Ball, lay near death, Hesse found time to notice that the dying man wanted to be left alone, even by Hesse.’ De schrijver merkte in een brief aan zijn zuster op: ‘Most recently Ball does not want to see anyone. So far he has always wanted to see me, but now he even wants to be spared by me, so for the last five days I haven't been there.’

De biograaf Freedman noemt die zin ‘strangely self-involved’. Peter Gay verwijt Freedman dat hij Hesse kennelijk geen geboren narcist wil noemen. Wat een onzin. Tenzij men narcisme vertaalt als iets anders dan verliefd zijn op eigen beeltenis, lijkt me Hesses opmerking aan zijn zuster gerechtvaardigd. Ik zou het absoluut als dodelijk ervaren, als Peter, of een van mijn trouwste vrienden alleen gelaten zou willen worden in diens doodsstrijd. Maar dat houdt geen enkel verband met vermeend narcisme. Dodelijk in de zin van machteloosheid ‘to share affection’ tot het laatste moment, welke zou moeten kunnen werken als een vorm van verlichtende narcose. Je zou trouwens een beetje mee sterven, zoals gebeurde met de dood van mam.166

Christopher Lasch publiceerde The Culture of Narcissism. American Life in an Age of Diminishing Expectations.167 Decadentie is volgens professor Lasch het huidige Leitmotif, ook al co-existeert dit met ‘an antithetical pattern devoted to renovation.’ Dus een oude orde maakt plaats voor een steeds weer nieuwe

orde. Volgens ‘the tumult of ideas’, die de wereld heeft beleefd, zijn slechts bittere lessen te leren. De belangrijkste conclusie is, ‘that nobody ever learns anything’. ‘We are all tainted with the same modern diseases; that hope itself is an illusion fostered by the very powers that are destroying our lives. Having lost our sense of communion with the past, we feel no responsibility for the future.’

Onzin, vooral voor een hoogleraar geschiedenis als Lasch. Als ik zoiets lees keer ik terug bij professor José M.R. Delgado en de wortel van het werkelijke vraagstuk, namelijk dat de kuddes sinds mensenheugenis al voor het zesde levensjaar met dezelfde onzin worden gehersenspoeld. Het feit dat we niets van het verleden leren heeft daar haar oorsprong. We hebben juist ‘that sense of communion with the past’ helemaal niet verloren. We worden er als robots al duizenden jaren mee opgezadeld, terwijl de realiteit van de wereld van het kindeke Jezus in Bethlehem en die van het jaar 2000 geen moer meer met elkaar te maken hebben.

‘The political crisis of capitalism reflects a general crisis of western culture,’ aldus Lasch, ‘which reveals itself in a pervasive dispair of understanding the course of modern history or of subjecting it to rational direction.’ Professor F. Kermode van Cambridge University vervolgt zijn Times-kritiek op Lasch als volgt: ‘If history is bankrupt, so are sociology and psychoanalysis. As for cultural radicalism, it merely seems to attack the status quo: in fact, it unwittingly supports it. The final product of bourgeois individualism is psychological man, who lives entirely for the present, demands instant gratification, and yet exists in a state of restless, unsatisfied desire.’ Een doordenkertje dus.

Professor Lasch meent dat veranderingen in psychoanalytische praktijken voortkomen uit veranderingen in de samenleving. ‘We need a more modern doctrine of narcissism than Freud's. He dealt with patients who had to come to terms with a rigid censorship; the modern therapist deals not with repression but with excessive “acting out”, with shallowness in personal relations, with inability to mourn, with a pathological narcissism made all the worse by the ubiquity of the camera, and by the fact that the narcissistic personality is often fashionable and successful, at any rate when young and seductive.’ Volgens Lasch betekent het nieuwe narcisme ‘a sense of inner emptiness, boundless repressed rage, and unsatisfied oral cravings’. Ze zouden parallel lopen aan ‘pseudo-selfinsight, calculating seductiveness and nervous self-deprecating humor’. De mo-

derne samenleving werkt slechts mee ‘in intensifying the narcissistic syndrome’. Om een of andere reden - moet er over nadenken - heeft het geen bliksem met narcisme te maken.

In de optiek van Lasch wordt seks ‘a performance’. ‘Men who not so long ago complained of women's rigidity now complain of their demand for limitless orgasm.’ Professor Lasch gaat er zelfs van uit dat ‘things were better when people thought sex was dirty; the modern insistence, that it isn't a desire to sanitize it by washing away its unconscious associations’. Geen woord in dit review over gewijzigde realiteiten, over een wereld waarin ‘gaat henen en vermenigvuldig u’ ongestraft kon worden gepropageerd en een wereld een paar duizend jaar later waarin men bezig is naar ‘standing room only’ toe te werken. Seks ten tijde van de piramidebouwers was immers een geheel andere aangelegenheid, dan in het epok van moderne wolkenkrabbers?

De moderne Steinway Model b heeft 88 toetsen ‘with the 68 highest ones setting in motion triplets of strings and the 20 lowest ones setting in motion pairs of strings or single strings,’ schrijft Gabriel Weinrich.168 Dit ‘tripling’ en ‘pairing’ schijnt de klank van de vleugel te beïnvloeden. Hierdoor ontstaan subtiele ‘mistunings’ of ‘frequency discrepancies’ die het geluid van het instrument beïnvloeden. Interesting.

Willem Smitt van Privé zou niets liever dan de lunch en de vriendschap tussen de Romanovs en Drakensteyn publiceren. ‘Het blijft tussen jou en mij. We zullen het niet onder jouw naam publiceren.169 Ik betaal je er 2.500 gulden voor.’ Ik denk er niet over me tot zo'n combine te lenen. Hij slijmde dat hij mijn interviews in de Nieuwe Revu geweldig vond en begreep niet hoe ik bij Georgii Arbatov was binnengekomen.170 ‘We zouden een verhaal met Leonid Brezhnev moeten maken,’ zei de man van Privé ook nog. Hij zei gisteravond aan me te hebben gedacht bij een reportage op televisie over het Engeland-spiel en wie de grote verrader was geweest. (Prins Bernhard wordt ervan verdacht.)

Oliver Stone heeft een prijs gewonnen voor de film Midnight Express. Zal hem schrijven.

Genève, Hotel du Rhône

abc News toont een televisiefilm over Operation Mind Control van Paul Altmeyer. Het gaat om experimenten met ‘drugs, lsd

and hallucinogenic’.171 Uit gesprekken met voormalige cia-ambtenaren, zoals John Gittinger, een gepensioneerde cia-psycholoog, blijkt dat er gebruik werd gemaakt van ‘powerless types’, zoals prostituees en drugsverslaafden.

Eric Protter van Gallery magazine maakte me attent op de pocket Operation Mind Control van W.H. Bowart,172 een journalist uit Tucson, Arizona. De man gaat over een aantal pagina's in op mijn avontuur met George de Mohrenschildt. Wat niet duidelijk wordt is wat die affaire met mind control heeft te maken. Bowart meldt overigens dat Pat Russell een belangrijk gedeelte van de informatie over De Mohrenschildt173 heeft bevestigd, die ik aan het House Select Committee on Assassinations had gegeven.



illustratie

Newsweek heeft een omslagverhaal174 van negentien pagina's over het nieuwe China van Deng Xiaoping, die grootscheepse hervormingen van het communisme is begonnen. Deng is een pragmatist, die onder Mao volop problemen moet hebben gehad. In 1966, toen de zogenaamde Culturele Revolutie werd gelanceerd, werd Deng, die in 1934 de Lange Mars naar Yenan als politiek commissaris meemaakte, uit al zijn topfuncties ontheven en in een open jeep door Peking gereden met een papieren muts op voor stommelingen. Hij kreeg een baantje toegewezen waarbij hij de handen uit de mouwen moest steken. In 1973 regelde Chou En-lai zijn terugkeer in de politiek. Nu is hij in de vs voor een ontmoeting met Jimmy Carter. Het kan verkeren.

Vast staat dat er in China veel in beweging is waar we weinig of niets van weten.

Ik ben hier om voor Dirkx van het overslagbedrijf ‘Rotterdam’ contact te leggen met ambassadeur Abdelkadir Chanderli. Maar aangezien er geen schriftelijke overeenkomst is en ik deze relatie van Dirk Keijer voor geen cent vertrouw, doe ik er niets aan. Schreef Dirkx zelfs dat ik Chanderli was misgelopen, wat gedeeltelijk waar is, want ik bereikte hem vanavond pas per telefoon.

31 januari 1979

Genève

Nieuw pak sneeuw. Wilde naar de luchthaven lopen, maar de stinkende uitlaatgassen van bussen en trucks vergalde dit genoegen. Het valt op dat de meeste mensen al immuun zijn en er niets van schijnen te merken. Puur vergif.

Beatrix is 41 jaar. Totaal verkeerd geprogrammeerd en nog wel door dezelfde dame als ik, G. Büringh Boekhoudt.

Genève-Rome, Alitalia

Deng gaf een interview aan Time.175 De man heeft kennelijk ook de brief van 170 Amerikaanse generaals en admiraals gelezen. Hij is het er volkomen mee eens. Ook Deng beschouwt de ussr en de nucleaire macht van het Kremlin als een ernstige dreiging. ‘We consider the true hotbed of war is the Soviet-Union not the United States.’ Dat is een krasse uitlating voor een broeder uit een communistische staat. De sovjetdiplomatie in China en Azië faalt totaal. Deng zegt zelfs: ‘The first characteristic of the Soviet Union is that it always adopts the attitude of bullying the soft and fearing the strong. The second characteristic of the ussr is that it will go in and grab at every opportunity.’

Tenslotte vraag Time of Deng Xiaoping het gesprek met Leonid Brezhnev heeft gelezen, waarin deze een andere Time-interviewer vertelde dat hij er genoeg van had over de Chinezen te spreken. Deng: ‘I am not tired of talking about them. You know, that Brezhnev told the Japanese that I myself am the worst Chinese? So when Time made me Man of the Year you have made an error.’ ‘We don't think so,’ eindigt Time het gesprek; een overbodig imbeciele opmerking.

Acht jaar na diens harakiri blijkt de schrijver Yukio Mishima nog steeds populair te zijn in Japan. Een tentoonstelling van zijn werk trok tienduizenden bezoekers, 70 procent mannen, want Mishima was gay. Hij leidde een privélegertje van 80 man.

Schitterende zonneschijn boven de besneeuwde Alpen. Broer Theo is ergens daar op weg per auto van Lugano naar Lausanne. We spraken via de telefoon. Hij wilde van alles weten. Volgens hem is goud de enige juiste belegging.

Ik zou met de psychoanalytica Dorothy Bloch in Manhattan willen spreken. Zij schreef So the witch won't eat me.176 Eindelijk een deskundige, die verwoordt wat ik al vele jaren heb ‘geweten’ maar niet onder woorden kon brengen, namelijk dat de onzin van sprookjes funest is voor ‘children's minds’. Bloch heeft dit onderwerp 25 jaar lang bestudeerd aan de hand van 600 patiënten, het merendeel kinderen. ‘Fairy tales are full of parents and stepparents with a murderous bent toward kids,’ schrijft zij. Sneeuwwitje wordt achtervolgd door een moordenaar gestuurd door haar schoonmoeder, de koningin. Het meest eclatante voorbeeld, wat mij vroeger rillingen bezorgde, betrof de wolf die de grootmoeder verslindt.

Volgens Bloch hebben kleine kinderen ‘an almost built-in fear of infanticide, which these hoary horror stories help expunge.’ Daarom: ‘The fear of infanticide is crucial in early psychological development and sometimes in later psychological problems as well (...). Since children find it too dangerous to direct anger and terror at their parents, those emotions are displaced onto witches, goblins and other fantasy figures. Usually a temporary retreat into fantasy is enough to exorcise the child's fear.’ Dorothy Bloch is zelfs van mening dat ‘severe parental abuse, perhaps beatings, can turn to potentially damaging reveries, including ones about changes in sexual role’. Het kind kan volgens Bloch gaan denken dat de vader misschien wel van het kind gehouden zou hebben als het een jongen was geweest of omgekeerd. Wanneer dit soort conflicten niet tijdig wordt opgelost kan het een eerste stap in de richting van homoseksualiteit betekenen concludeert Bloch.

Bloch gaat tegen de klassieke theorie van Freud in dat kinderen incestueuze gevoelens jegens ouders zouden hebben (Oedipus). Zij geeft een andere weg aan, namelijk dat kinderen zich tot een ouder voelen aangetrokken ‘as a sexual strategy to gain control over a threatening parent’. En we zijn terug bij al die dreigende sprookjesverhalen. ‘The master (Freud) apparently missed the key point: the young Oedipus himself narrowly escaped death at the hands of the father.’ Deze benadering van sprookjes is me sympathiek en klinkt plausibel.

Paul Gray beschrijft in dezelfde Time de biografie over Joseph

Conrad, in 1857 in de Oekraïne geboren: The Three Lives.177 Hij noemt hem ‘a cartographer of the imagination’ en vervolgt: ‘He imposed color and boundaries, an unclaimed mindscape; when he was finished, certain images and sensations became forever Conradian (...).’ Karl gebruikte documenten en 4.000 overgebleven brieven. Conrad moet zijn sporen hebben bijgestuurd en uitgewist, met zorg zelfs, zegt professor Gray. Heb nooit iets van de man gelezen. Trekt me ook niet aan.

Rome, Hotel Eden

Kijk vanuit mijn kamer op Villa della Rose, waar Goethe verbleef tijdens zijn Italienische Reise.

McGeorge Bundy treedt af als president van de Ford Foundation. Dankzij hem ontmoette ik Philip Handler, president van de National Academy of Sciences, die een echte vriend is geworden.

Samen met de partner van Dirk Keijer was ik om 16.00 uur bij Ital Consult waar Aurelio Peccei de heer Baehr en mij een aantal heren voorstelde. Aanwezig waren onder meer Ingenieur Emilio Maraini, Mario Vivalda (directeur-generaal van Ital Consult) en de assistent van Aurelio, dr. Gian Alfonso Borromeo. Er waren nog vier heren present. Baehr, de gediplomeerde ouwehoer, partner van Dirk Keijer, werd gevraagd waarom hij met Ital Consult in zee wilde. Hij stak van wal en kwam met een waardeloze uiteenzetting, waar iedereen ongeduldig van werd. Het was alsof hij een klas toesprak. Hij noteerde alles wat los en vast zat, kletste kolossaal, was eigenlijk onbruikbaar. Waarom heeft Keijer met zo'n man te maken?

We waren om 19.15 uur aan het einde van ons Latijn, maar Baehr scheen ze toch zover te hebben gekregen dat ze het gesprek morgen willen voortzetten. Ik ging met de man in Piccolo Mondo dineren. Hij vertelde veel. In 1970 verloor hij zijn partner door een ongeluk. Zijn zaken draaiden in de soep. Hij begon te drinken, scheidde van zijn vrouw, maar nu, dankzij Keijer, die hem meetrekt, zou hij weer in de lift zitten. Toch had hij vorige zomer ook met Keijer willen breken. Nu zat alles snor. Hij vroeg hoe ik de presentatie van zijn zaken had gevonden. Ik zei hem dat hij te lang van stof was en beter diende te luisteren naar de reacties van de anderen die zonder meer aangaven dat ze hem uitstekend begrepen hadden en dat hij het volgende onderwerp kon entameren.

Baehr vertelde dat Moskou bereid was om 500 miljoen D-mark in het Soedan-project te steken. Zij zouden sovjettechnici en wat dies meer zij willen meesturen. Dat lijkt me een riskant spel. De Amerikanen hebben al een squadron bommenwerpers op bezoek gestuurd. Het is duidelijk dat de Yanks bij het wegvallen van de sjah van Egypte een pro-Westers bolwerk zullen proberen te maken. De sjah beklaagt zich trouwens over ontrouw van Washington. Nog in 1977 bezocht Jimmy Carter hem in Teheran en zwoer hem eeuwige trouw. Amerika heeft de sjah als een baksteen laten vallen.

1 februari 1979

Rome

Ayatollah Khomeini is uit Parijs met een Air France toestel naar Iran vertrokken. Nu krijg je pas echt het gedonder in de glazen. De 2.500 jaar oude monarchie is gesneuveld. De republikeinse regering is pas twee weken oud. Er is een nieuw totem nodig anders helpen ze elkaar om zeep. Van een keizer naar een ayatollah: lood om oud ijzer.

Panorama maakte een omslagverhaal over Beatrix: Uit de schaduw van mammie, geschreven door Rolf Stallinga. Straks wordt zij koningin ‘een gebeurtenis die kringen rond het huis van Oranje Nassau met zorg vervult, want Beatrix, de koele, die afstand schept en zich spiegelt aan koningin Elisabeth, is zo anders dan haar moeder, de warme, die contact zoekt met het volk.’178

‘Van de Oranjedochters is zij de eigenwijste, hoewel de persoonlijkheid van prinses Christina in New York hoger wordt ingeschat. Trix heeft een grote mond, soms op het onbeschofte af, weet het altijd beter en is dan al bezig leiding te geven aan haar zusjes. Vooral Irene in Madrid, de enige, die een echte prins trouwde, houdt er aanvankelijk een trauma aan over (...),’ aldus Panorama. Hella Haasse schreef: ‘Met haar grijsgroene ogen kan ze plagerig, maar ook zeer koel doordringend en scherp taxerend kijken (...). Een brok drift en samengebalde koppigheid, een hooghartige, keiharde kwelgeest, een flapuit, moeilijke leerling. Ze voelt weinig voor dromerijen en behoort tot een generatie die zich geen knollen voor citroenen laat verkopen.’ Wat hier wordt opgemerkt zou het resultaat van een gesprek tussen Stallinga en mejuffrouw Büringh Boekhoudt kunnen zijn. Zo heb ik Beatrix uit gesprekken met haar leren kennen. Weinigen kennen haar als Miss bb waarvan Bea-

trix dus in Mexico tegen mij zei dat het haar tweede moeder was.

Stallinga signaleert terecht dat de verhouding met Juliana vrij hopeloos is. ‘Niemand in de hofkliek durft het aan,’ schrijft hij. ‘Haar moeder wel, maar die gesprekken ontaarden vaak in ruzie, omdat Beatrix op zulke momenten fel terugslaat. De verhouding met haar moeder is erdoor bekoeld tot op het kribbige af. Beatrix weet dat haar moeder populairder is dan zij.’ Uit die lamentabele verhouding is dus ook de relatie met mejuffrouw Boekhoudt ontstaan waardoor Beatrix en ik - door een soortgelijke situatie op De Horst - bij dezelfde lieve dame terecht zijn gekomen.

Voor het eerst dit jaar een terrasje gepakt na te voet allemaal oude plekjes te hebben bezocht uit de jaren 1955-1956 dat ik hier woonde. Ik denk het eerste aan Paolo, waar zou hij zijn? En verder kende ik een zalige blonde filmster. Ook de prins Paul Theodore Paléologue en dan natuurlijk de fotograaf Leonard Freed uit New York. Ook Frieda was in Rome. Wat zou ze over die tijd nu denken?

Ben begonnen aan een open brief aan Beatrix. Zal het concept eerst aan Peter laten lezen. Het artikel over de analyse van Julian Jaynes uit Psychology Today van 1977 helpt me minder dan ik verwachtte. Ik zou hem willen ontmoeten. ‘When a group gets beyond the size of 30 or so, elaborate forms of communication and social control must be invented. I suggest,’ schreef Jaynes van Princeton University, ‘that the auditory hallucinations of the bicameral mind were the means of social control. The individual heard a command that issued from the leader or the king. These voices could “think” and solve problems in much the way that a contemporary schizophrenic's voices think. When the king died, his voice was still hallucinated. In this way, dead kings became living gods. Later, idiots were substituted for the corpses of kings, and temples became the houses of the gods. It was the authority of these hallucinations that allowed the strictly hierarchical civilizations to begin to develop into vast kingdoms like Egypt and the many city states of Assyria. The evidence that hallucinations were the support of the social hierarchy is clear.’179

Julian Jaynes vroeg: ‘What is the difference between the primitive and the modern mind? Why did the gods grow silent and abandon man?’ In Iran zitten ze er overigens nog helemaal aan vast. Zelf lijken we evenmin van het koningssyndroom te

zijn genezen, vooral wanneer je zo'n verhaal over Beatrix leest. De goegemeente kan nog altijd niet buiten de Gouden Koets! Tijdens de vergadering bij Ital Consult werd besloten dat men 6 maart in Hamburg opnieuw bijeen zou komen.180 Aurelio Peccei sprak twintig minuten met Baehr en mij samen en daarna waren we alleen.

Baehr vond het Soedan-project ‘onzeker’. ‘Five years ago, the Soviets and Qadaffi engineered a coup against Numeiry. Sadat sent bombers. They were all killed. Some Soviet advisors were captured. After putting black shoe polish on their faces they were all executed,’ aldus Baehr. Toch bevestigde hij dat de sovjets 500 miljoen D-mark in Soedan wilden steken, wat Aurelio verbaasde die tot tweemaal toe om opheldering vroeg. ‘It must be obviously for political reasons,’ aldus Peccei. Baehr benadrukte dat het project ook de steun had van Abdelkadir Chanderli, die een opening heeft naar de Arabische geldkraan. Baehr zei dat het erom ging rechtstreeks een contact met Numeiry te leggen. Met een miljoen Zwitserse franken in de hand zou dit wel lukken. ‘No business of that size is realized without such arrangements on the side,’ zei hij. Ik stelde voor om Hongaarse of Joegoslavische contacten te gebruiken wat minder geld onder de tafel zou betekenen. Aurelio viel in de rede ‘The Sudanese are shrewd. They will see through the game and try to find out whether the Americans bid more.’ Aurelio was van mening dat de Amerikanen na het wegvallen van Iran een nieuwe defensielinie zouden aanleggen van Saoedi-Arabië, via Egypte naar Soedan.

2 februari 1979

Droomde net als enkele dagen geleden van Henk Hofland. Ik was bij hem thuis met nog iemand - weet niet meer wie - en begon in een nrc te knippen. Mimi Hofland waarschuwde dat zij de krant nog niet had gelezen. Ik antwoordde dat ze mijn exemplaar mochten hebben, wanneer ze me met de auto thuis zouden brengen.

De International Herald Tribune meldt dat Khomeini door twee miljoen mensen in Teheran is ingehaald. De nieuwe totem is veilig binnen bereik. Weet niet wat bezopener is, een sjah of een Ayatollah. ‘Joy exploded,’ meldde James Markham in The New York Times. De massa beschouwt het blijkbaar in alle ernst als de wens van God dat dit is gebeurd. Khomeini kondigde al vast aan dat wanneer premier Shahpour Bakhtiar niet als de

bliksem aftrad, hij hem zou laten arresteren. ‘Agha Amad,’ riepen de kuddes. De heilige is gekomen! What next?

Aurelio vertelde dat de Japanse regering onze vriend Saburo Okita, voorzitter van de Club van Rome in Tokio, benoemd heeft om in Peking de financiële problemen tussen beide landen te regelen. China schijnt nu ook Club van Rome-vergaderingen te willen bijwonen. Ik had Baehr voorgesteld ook iets in Japan te gaan doen, wat hij Dirk Keijer doorgaf Deze had geantwoord: ‘Heb je een mes bij je?’ om mij tussen de ribben te steken. Keijer zag hierin teveel hooi op de vork. Saburo Okita heeft in een gesprek met de Times181 gezegd dat Peking de hulp van Japan heeft ingeroepen om te helpen in tien jaar de Chinese economie te moderniseren.

Okita wordt omschreven als de architect van de naoorlogse Japanse boom en voorzitter van het onafhankelijke Japan Economic Research Center. Peking is vooral onder de indruk hoe Japan de staalproductie van 10 miljoen naar 140 miljoen ton heeft weten op te trekken. Yoshihiro Inayama de baas van Nippon Steel Corporation is hiervoor al in Peking geweest.

Aurelio: ‘The ills of Iran might spread. It could even speed up a Camp David agreement. This is what I was told in New York this week. Henry Kissinger also sees it that way. The Saudis feel threatend. This might take them off the fence. It will bring them in a more militant position with Anwar Sadat. There are two areas which are critical and bring the Soviets internationally into the game. The Arabs in the Near East and more to the south, Egypt and Sudan. They will get involved, however carefully they will do it.’

‘And not in Cambodia?’ vroeg ik.

‘No, that is taken care of by Vietnam. Who would defend Pol Pot?’

Welke was de andere kritische plek voor problemen? ‘The Balkans,’ zei Aurelio.

‘Is that why Brezhnev recently went to Bulgaria?’ vroeg ik.

‘Well, the ussr asked the comecon countries to raise their military expenses by three percent. They simply are unable to comply. Rumania disagreed openly. Poland cannot meet this requirement. Brezhnev probably tried to strengthen his position in Sofia. They know that Tito will not last forever. They are probably waiting for a faux pas by Ceausescu. But then, who are these Soviet leaders? Brezhnev will probably get sick, retire or die. They will smoothly take over, but the new party

leadership will be introvert and look after their own internal situation. They will know nothing of the world.182 There will be a hardening of the situation for at least one or two years. The Soviets cannot stand the Chinese and their intrigues. Then they will have a nationality problem on their hands, which means quite serious developments inside the Soviet empire. In the mean time the Balkans remain a second area of tension. They cannot stomach in Moscow the recent trip of Hua Kuofeng there.’

Aurelio was ook zeer bezorgd over jimmy Carters zwakke positie en leidinggeven. Hij dacht dat Edward Kennedy zich alleen kandidaat zou stellen indien Jerry Brown in Californië dit zou doen. Had nog uren met Aurelio willen praten.

Parijs, Hotel Vendôme

Peter wachtte me op. Hij was doodmoe. Hij had weer niet kunnen slapen, niet meer dan één uurtje. Zijn vriendin Mary was gisteravond in zijn laatste voorstelling in Madrid tijdens het zingen van haar lied in tranen uitgebarsten. Peter dus ook. In het publiek was het opgemerkt en men had zitten wijzen, vertelde hij. Hij wil nu eerst zijn hom-modeshows doen en gaat daarna naar Londen. Ik vroeg of hij wilde dat Edwin overvloog naar Amsterdam, dan kon ik dit regelen. Hij houdt er niet van dat ik van alles wil bedisselen. Hij staat wel positief tegenover naar Californië verhuizen.

Later gingen we naar Intercontinental Baths. Ik zag een blonde jongen, die me koude rillingen van heerlijkheid bezorgde. Een half uur later kwam Peter ermee aanzetten. Halvor Musaeus, een Noor, jurist bij de oecd.

3 februari 1979

Peter spelt de International Herald Tribune echt uit iedere dag en is goed op de hoogte van het internationale nieuws. Hij neemt niets klakkeloos aan en analyseert alles. Hij las in Time het essay: God and Science, waaruit ik informatie kan putten voor mijn verhaal over het Oranjehuis.183

Opvallend is dat Robert Yastrow een boekje God and the Astronomers heeft geschreven, waarin hij tot verbazing van collega's de stelling poneert ‘that the Bible was right after all’. Hij noemt de vraag ‘what became before the Big Bang? the most interesting question of all’ en lijkt de schepping achteraf toch aan God toe te schrijven. Deze ‘ontknoping’ is het laatste wat

ik van hem had verwacht. Zelfs de knapste koppen gaan, lijkt het, vroeg of laat door de bocht wanneer zij geen plausibele antwoorden meer weten te geven. De schrijver Isaac Asimov is fel tegen Yastrow van leer getrokken. Ze halen er ook een variant op de uitspraak van Augustinus bij, die gezegd zou hebben: ‘Faith is to believe on the word of God, what we do not see.’ Ik herinner mij dat Augustinus had gezegd: ‘(...) voor wáár aannemen wat niet is te bewijzen.’

Nederland heeft de cadeaubon voor het generaalsregime in Indonesië weer rustig verhoogd van 130 naar 150 miljoen voor 1979; 64 weggesmeten en 86 miljoen als lening. Geld voor Suharto is à fonds perdu.

Werk aan de open brief voor Beatrix: negen pagina's zijn gereed. Er wordt het nodige over Carter geschreven. Yves Laulan: Visa pour un désastre met op de omslag Jimmy die in Europa bijt. Carter si, Carter no, is een andere titel geschreven door André Halimi. Bruna en Bosch & Keuning meenden dat er geen belangstelling was voor Carter. Ze blijven hier provinciaaltjes.

Ontmoette oud-ambassadeur Pak Hanafi in het Intercontinental Hotel. Het blijft een triest verhaal, deze trouwe Sukarno-aanhanger verdwaald in Parijs. Na de coup in Jakarta gebruikte hij 100.000 dollar om een organisatie op te zetten die Indonesië van het generaalsbewind had moeten bevrijden. Hij had een aanbieding naar Moskou te gaan. Dat weigerde hij. ‘I am only prepared to raise the banner of Sukarno,’ zei hij. Hierdoor verloor hij het contact met Moskou, wat het regime in Havana nog sneller deed besluiten hem te verzoeken weg te gaan. Hij vestigde zich in Frankrijk, want ook Peking was geen optie. Hij zat gewoon op de Sukarno-lijn, dat is duidelijk.

We bespraken de mogelijkheid voor Guntur Sukarno om de Conferentie van niet-gebonden landen in Havana namens zijn vader toe te spreken. Hanafi dacht dat Adam Malik er voor zou zorgen dat Guntur deel uit maakte van Suharto's delegatie en dan is het beoogde effect weg. De ambassadeur voelt zich zeer in de steek gelaten en eenzaam. Een drama dus.

Heerlijke dag met Peter. Parijs blijft ons lievelingsuitje. Stralend weer trouwens.

4 februari 1979

Pak Hanafi noemde oud-minister dr. Subandrio de laatste levende politieke getuige van een gesprek van president Sukarno met hem, Johannes Leimena, Chaerul Saleh en Subandrio, waarbij Bung Karno benadrukte in Batatulis te willen worden begraven. De dames Hartini, Dewi en mevrouw Supeni, Su-

karno's reizende ambassadrice, hebben vóór de begrafenis Suharto gevraagd aan deze wens gevolg gegeven, wat de rotzak natuurlijk weigerde.184

Hanafi zei dat zoon Guntur twee miljoen dollar van Suharto had gekregen plus vergunningen voor import- en exportfirma's. ‘Invite Guntur to Holland,’ zei hij, ‘he has money.’

The New York Times schrijft dat Deng Xiaoping, vice-premier en China's ‘grote hevormer’, als een ‘natural master of the medium’ door de vs is getrokken bij zijn eerste bezoek aan dat land. Op de vraag hoe lang de honeymoon tussen Peking en Washington zou duren, antwoordde hij dat deze zich zou voortzetten. ‘Honeymoons never do,’ zegt de Times welke hoopt dat de huidige détente zal veranderen in een ‘routine irreversible’.185

Mijn goede vriend Mark Lane wordt in dezelfde krant aan mootjes gehakt door John Crewdson. Een half jaar geleden bezocht Lane de People's Temple in Guyana en sprak over ‘een socialistisch paradijs’. Drie maanden later, na de afschuwelijke moordpartij, noemde hij dominee Jim Jones een paranoïde moordenaar en de sekte ‘a horror’. Er liggen natuurlijk talrijke aasgieren op Mark te loeren, gezien zijn kritische benadering van de moord in Dallas. Er wordt nu dan ook bekeken of hij als advocaat door zijn broeders in het vak kan worden afgezet.

5 februari 1979

Amsterdam

Wanneer Peter en ik samen zijn, gaan we dermate in elkaar op dat ik mijn dagboek veronachtzaam.

De open brief aan Beatrix is in grote lijnen gereed. Hans Wilbrink lijkt geïnteresseerd om er een omslagverhaal voor Nieuwe Revu van te maken.

Prins Claus gaf een opmerkelijk interview aan Ir. S. Rozendaal van nrc Handelsblad. ‘Aan het eind van deze eeuw,’ meende Claus, ‘zal China, samen met andere derdewereldlanden als India en met Japan een nieuw machtscentrum vormen. Niet alleen in de vs en Europa zullen dan de beslissingen worden genomen, maar ook daar. Dat duurt geen honderd jaar meer. Het zwaartepunt zal in het Oosten komen te liggen en onze belangen zullen ondergeschikt zijn. Als je alleen al ziet wat voor economische wonderen die paar Chinezen in Singapore tot stand hebben gebracht.’186

De prins vervolgt: ‘Dan hoeven we hier ook niet meer te filosoferen over economische matiging: externe factoren zullen ons daartoe dwingen. De internationale arbeidsverdeling gaat dan vast en zeker door en na de scheepvaart zullen hier nog andere industrieën verdwijnen.’ Hij verwoordt de Club van Rome-gedachte als volgt: ‘We zitten nu als het ware in een supersonisch vliegtuig dat de oceaan oversteekt. Het probleem is hoe je dat vliegtuig verandert in een langzaam vliegende zeppelin, zonder dat er brokken ontstaan.’ Dat is natuurlijke het aloude geschilpunt van de geest die eenmaal uit de fles is geraakt en je er moeilijk weer in terug krijgt. Denk dan ook niet dat de klm ooit van Jumbo's weer op Dakota's zal overgaan. Tenslotte dromen de Robert Yastrows, Freeman Dysons en Roald Sagdeevs van expansie naar het universum.187

6 februari 1979

Amsterdam-Genève

Verliet Peter om 06.00 uur in onze master bedroom, legde de hoorn van de telefoon, zodat hij lekker lang kon slapen en ben weer op weg, enigszins uitgeput overigens.

Zondag ontmoette ik Halvor Musaeus nog in de Bar des Theatres. Hij kwam in een bmw met cd-kenteken, witte corderoy, trui en das, ski-boots, bruine loden jas, zag er aantrekkelijk uit. Hij is de tweede van vier jongens. Hij wil teruggaan naar Oslo en werken voor het ministerie van Energie. Peter voegde zich bij ons voor de lunch in het Intercontinental Hotel, overigens gekleed in zijn nieuwe knalrode overall, wat ik maar een matig succes vind. Halvor vertelde over Halloween parties in San Francisco in drag en hoe moeilijk het was geweest schoenen met hoge hakken in zijn maat te vinden. Halvor herinnerde Peter aan Frederick Ress, ‘alhoewel Frederick is far superior,’ zei hij. Hij zette ons later op Charles de Gaulle af. We omhelsden elkaar.

Thuis wachtte de zoveelste brief van Georgii Arbatov, met een afwijzing van ons voorgenomen boek wegens tijdgebrek. Toch zet ik dit project door.

Friso Endt schreef in een artikeltje in nrc Handelsblad, waar Peter op wees, dat de Arabische staten olie gaan leveren aan de ussr. Ik belde Dirk Keijer in Klosters hierover. Hij vertelde dat in De Telegraaf had gestaan dat zijn en mijn telefoon werden afgeluisterd. Toen ik erop inging, zei hij dat het een grapje was. Intussen meldde nrc Handelsblad dat de afgelopen jaren de

afluisterpraktijken van de staat waren toegenomen. Dat kan allemaal maar gewoon. Kan er van meepraten. Keijer zei dat hij 25.000 barrels olie per dag wilde kopen en adviseerde snel met Chanderli contact te hebben om dit te realiseren. Dat betekende snel geld voor mij.188

Er zit een jonge blonde knul aan de stuurknuppel van dit toestel. Zat Loet Kilian er maar.

In Den Haag wordt gebazeld over 155 millimeter Houwitsers met kernkoppen voor het leger. We zouden dit geschut naast de Lance-raket nodig hebben.189 Ze zijn gek. Zou het enige zin hebben een rationele politieke partij op te zetten met het doel al die ondingen van het grondgebied te verwijderen? Tenslotte doen Noorwegen en Denemarken het binnen de navo ook. Waarom zijn we toch altijd meelopers met Washington geweest?

Ambassadeur Abdelkadir Chanderli ontmoette me in het restaurant op Cointrin. Hij was in een uitstekende stemming. Ik vroeg dus allereerst of Transol van Dirkx de olie kon krijgen. ‘Algeria is sold out till 1981 in natural gas, forget it,’ zei hij. ‘The main difficulty presently is Iran. They shut down the whole damned thing. This means, that it will take at least five months before the refineries can fully operate again. You want 25.000 barrels a day? Iran produces seven million barrels a day.’ Hij rekende uit wat de bestelling van Keijer-Dirkx praktisch betekende. De aankoop zou 2,5 miljoen dollar per dag kosten. Maar hij wilde eerst een aantal pertinente vragen beantwoord zien: 1) welke exacte hoeveelheden waren gewenst; 2) welke kwaliteit, api of wat anders; 3) voor welke duur zou het contract gelden; 4) wordt er iedere 60 of ieder 90 dagen betaald (Shell schijnt het enige bedrijf te zijn dat iedere 90 dagen afrekent); 5) transport: f.o.b. of c.i.f., dus wordt het opgehaald of moet het in Rotterdam worden afgeleverd; 6) wanneer ‘refined products’ gewenst worden, willen Keijer-Dirkx dan ‘petrochemical or gasoline fuel’ hebben?

Chanderli: ‘I have to know, do they want light oil, as delivered by Algeria, Nigeria or Lybia? Because that kind of oil is not found in the Gulf States, Abu Dabi or Kuwait, where I could get them perhaps oil also. Everybody is rushing around trying to get what they can because of the situation in Iran.’ We spraken ook over de Soedan-plannen. ‘Mr. Baehr is coming back here tomorrow. We shall see. Of course, you are in now.’ Ik

vroeg of hij met de president van de Arab Development Bank had gesproken over een money deal met de sovjets. ‘Yes, but it will have to be negotiated locally. Anyway: I have given them the advise to avoid mistakes. No doubt, Soviet technology is good. What is important is whether the Soviets are ready to handle affairs through the Arab Development Bank, because otherwise it would be difficult.’

Ik vertelde Chanderli van plan te zijn een huis in Californië te kopen, waardoor ik dubbel zo geïnteresseerd was nu een paar commissies in de wacht te slepen via p.r.-activiteiten. Van daaruit wilde ik deze activiteiten trouwens voortzetten, zei ik tegen hem.

De bemanning van het klm-toestel was verbaasd dat ik meteen weer terugvloog. Viel wel in slaap. Nam van Schiphol een taxi naar Amerbos. Peter keek in bed net op zijn horloge of het tijd was om op te staan.

7 februari 1979

Amsterdam

Willem Smitt van Privé arriveerde om 10.00 uur op Amerbos in een kanariegele Taunus. ‘Ik zou een Rolls Royce kunnen kopen,’ verduidelijkte hij. Hij maakte een lange tape tot 13.30 uur. Peter kwam beneden, omhelsde mevrouw Hornkamp en voegde zich enige tijd bij ons. Peter vindt dat ik niet te achterdochtig moet zijn ten aanzien van collega's. Maar Smitt trok tijdens ons hele gesprek voortdurend gezichten van twijfel, waardoor ik op mijn hoede bleef. Hij verwachtte dat Juliana zou aftreden en dat dan de werkelijke ‘drek’ over Bernhard pas goed zou loskomen. Wim Klinkenberg bevestigde dat Joop den Uyl tegen de koningin had gezegd, dat indien zij zou aftreden de Lockheed-zaak pas goed in de publiciteit zou komen. Pure chantage over en weer. Want Juliana had gezegd te zullen heengaan als de prins zou worden vervolgd, waar Beatrix zich dus bij aansloot. ‘Als ze pappie pakken verdom ik het,’ zou ze volgens Panorama hebben uitgeroepen.

We aten zuurkool bij Dikker & Thijs en toen we thuiskwamen zetten we onze stoelen bij elkaar om naar het songfestival te kijken. Theo Cammann belde echter. Hij besloot meteen een afspraak te maken. Ik had Peter net met klem gevraagd in ieder geval vandaag nog mijn open brief aan Beatrix te lezen. Ik bracht dus naar voren dat wanneer onze relatie werkelijk betekenis had, hij op zijn minst gevraagd zou hebben of ik een objectie had dat hij nog met Theo de hort op ging. Peter houdt niet echt rekening met mijn wensen of verwachtingen. Zijn ei-

gen zaakjes gaan altijd voor. We hadden dus een nare scène, en als altijd vanwege een intruder, in dit geval Cammann. Ik wierp hem toe dat we in Los Angeles dezelfde problemen zouden krijgen. We kalmeerden, maar ik was onpasselijk van de ruzie. Ik ben in een stemming om het Hollywood-plan helemaal te laten varen, Amerbos te verkopen en ergens heel anders in de wereld te gaan wonen. En dat is dan de laatste keer dat ik heb geprobeerd een ménage á deux op te zetten.

Toen hij wegging zei hij: ‘Ik ben helemaal naar van je preek.’ Hij boog over me heen en zei: ‘Wees niet boos.’ Dat is moeilijk. Probeerde uit te leggen dat je met elkaars gevoelens toch enigszins rekening moet houden. Dat is een kwestie van fundamentele égards en beschaving en heeft niets te maken met wat hij altijd ‘de knoet van mij’ noemt. ‘Ik ga twee uurtjes naar Theo Cammann,’ zei hij. Ik voelde dat dit een oneerlijke verklaring was, want hij kwam inderdaad pas om 03.20 uur thuis. Nu is hij vier dagen terug uit Madrid en het is weer mis. Jammer. Het doet me zeer aan de ruzies vroeger als kind op De Horst denken. Ik haat het.

Robert Maxwell schreef dat hij voor het komende boekproject met dr. Jermen Gvishiani 2.000 dollar op mijn Chase account heeft overgemaakt.

McGeorge Bundy wordt hoogleraar geschiedenis aan de New York University.

8 februari 1979

Ayatollah Khomeini heeft Mehdi Bazargan opgedragen een nieuwe regering te vormen.

Chanderli krijgt gelijk. De vs maken zich zorgen over de oliebevoorrading nu het in Iran hommeles is. De Times spreekt over mogelijk een ernstiger tekort dan in 1973.190 Minister van Energiezaken James Schlesinger, spreekt over voorraden van zestig dagen.

Willem Smitt vertelde ook nog dat hij had gehoord dat ik in ruil voor zekere handelslicenties kgb-informaties zou terug ontvangen. Wat moet je met zoiets? Dat zijn dus weer duidelijk pogingen van de bvd mij in het journalistieke circuit verdacht te maken naar aanleiding van mijn pogingen via verschillende contacten mijn financiën op te vijzelen. Wat heeft dat met de kgb te maken? Ik heb André Spoor hierover een brief geschreven.

Het Fonds voor de Letteren betaalt me over 1977 een bedrag

van 426 gulden voor publicaties van mijn hand, die werden uitgeleend.

Nu het doodvonnis van oud-premier Bhutto van Pakistan is bekrachtigd, stromen uit de hele wereld verzoeken binnen bij president generaal Zia ul-Haq - die onder één hoedje optreedt met de cia - om zijn leven te sparen. ‘Mr. Bhutto is an innocent victim of the changing political winds,’ zegt de Times in een hoofdartikel.191 Maar ik vrees het ergste. Sukarno's vriend! Bung Karno werd dood getreiterd. Bhutto wordt opgehangen. Wat is erger?

Rosalynn Carter heeft in de Senaat getuigd over de problemen van mentaal gestoorde mensen in de vs. ‘Everybody has a mental problem,’ heeft zij gezegd.192

9 februari 1979

Keijers partner Baehr is in Khartoum niet ontvangen, zoals Chanderli had gearrangeerd. Hij had een groep specialisten ontmoet, die naar hem luisterden en daarmee was de zaak afgelopen. ‘Dat is Afrika,’ zei Keijer later laconiek. Misschien had de president van de bank voor het weekeinde een grietje geregeld. Alles kan daar. Ik belde vervolgens Chanderli in Genève, ‘I am very surprised,’ zei hij. Ik vroeg dus of hijzelf met Baehr naar Khartoum wilde gaan. ‘That depends on the time and the usefulness,’ zei hij.

Willem Smitt zei zeker te weten dat Wim Klinkenberg honderd procent kgb was. Ik belde hem. ‘Zelfs Time magazine heeft dat niet durven zeggen,’ was diens antwoord, wat waar is. Klinkenberg vertelde dat De Waarheid gedeelten van mijn gesprek met Romanov voor nrc Handelsblad had overgenomen zonder bronvermelding. Klinkenberg had mijn Open Brief aan Beatrix nu gelezen en vond deze ‘voortreffelijk’. Peter heeft het stuk nu eveneens nauwkeurig gelezen en maakte enkele constructieve opmerkingen. Zijn opmerkingen verrassen me altijd en verraden scherp nadenken.

10 februari 1979

Het is opzienbarend te noemen dat Mehdi Bazargan, nog onlangs op een persconferentie heeft gezegd dat noch het revolutionaire regime van Muammer el-Kaddafi in Lybië, noch de semi-feodale conservatieve regering van Saoedi-Arabië model zullen staan voor het komende revolutionaire islamitische regime in Iran. Zelfs het Ottomaanse keizerrijk zou irrelevant

zijn. Bazargan stelde zich voor een regime op te zetten vergelijkbaar met dat tijdens de regering van de profeet Mohammed, of dat van zijn schoonzoon Ali, de eerste Shiitische imam. Dat was weliswaar 1.300 jaar geleden. R.W. Apple vraagt zich in de Times af hoe een dergelijk regime in de tachtiger jaren zal zijn te verwezenlijken.193

Professor Michael Kammen somde op waarom het belangrijk was het verleden te kennen:

1) om ons meer bewust te maken van menselijke verschillen en overeenkomsten;

2) om beter irrationele elementen in het menselijk gedrag onder ogen te zien;

3) om ons bewustzijn ten aanzien van het causale verband in historische gebeurtenissen te doorgronden, zoals het onverwachte dooreenvlechten van gebeurtenissen en opinies, en de consequenties die hieruit voortvloeien, waardoor we die wervelwind van sociale veranderingen kunnen verklaren;

4) de erkenning van de consequenties dat historie dikwijls door machtige politici ten eigen bate wordt geïnterpreteerd aan de hand van onvoldoende en onaccurate informatie omtrent het verleden, en

5) proberen te vermijden om gelijke waarden te hechten aan alle gebeurtenissen en betrekkingen tussen mensen.

Kammen concludeert: ‘It is the historian's vocation to provide society with a discriminating memory.’194 Khomeini en Co. zijn fanatieke dwepers met de islam, die, afgezien van dat zij de geschiedenis niet kennen, de klok dertien eeuwen denken te kunnen terugdraaien van Einstein terug naar Mohammed. Absurd.

Andrew Young, Carters permanente vertegenwoordiger bij de vn heeft in dit verband een mesjogge duit in het zakje gedaan. ‘Islam is a vibrant cultural force in today's world,’ zei de man, ‘and is not something, that died in the Middle Ages.’ Young, die bovendien een gewijde dominee is van de United Church of Christ, reageerde op beschuldigingen dat Khomeini antichristelijke en antisemitische opmerkingen had gemaakt, met: ‘Khomeini will be somewhat of a saint when we get over the panic.’195 Mevrouw Carter heeft meer dan gelijk wanneer zij zegt dat Amerikanen barsten van de geestelijke problemen. Andrew Young is er één van.

Prins Claus is dus zonder verdere oppositie van het parlement

tot bijzonder adviseur van minister De Koning voor Ontwikkelingssamenwerking benoemd.196 Drs. H.J.B. Aarts (cda), voorzitter van de betreffende kamercommissie, zou hebben geaarzeld. Uitstekende benoeming. Ik zal nooit vergeten dat enkele jaren geleden mejuffrouw Büringh Boekhoudt, na een wandeling met Claus door de tuin van kasteel Drakensteijn, tegen mij heeft gezegd: ‘Als Claus niet iets zinnigs krijgt te doen gaat het fout.’

Willem van den Berge (65) vertrekt bij de Rijksvoorlichtingsdienst.197 Hij verzorgde 25 jaar voornamelijk de publiciteit van koningin Juliana.

De Telegraaf vreest in een hoofdartikel dat, ook al is de functie van Claus van adviserende aard, ‘de grenzen tussen zuiver technische adviezen en de politieke besluitvorming’ onduidelijk zijn. De prins kan derhalve toch in politiek vaarwater terecht komen. Het blad meent dat de benoeming van prins Claus ‘een ongelukkig besluit is dat beter niet had kunnen worden genomen’. Onbegrijpelijk zo'n commentaar. Ze beschouwen de man daar als links, op het communistische af - wat dus puur geklets in de ruimte is - en nemen om die reden stelling tegen hem.

In New York zijn de brieven van Vincent van Gogh in drie delen, samen 1.809 pagina's, door de Graphic Society gepubliceerd.198 Ook hij had een broer Theo, die hij eindeloos brieven schreef ‘as some men talk to themselves while they work’. Er wordt niet vermeld of broer Theo van Gogh antwoordde. Want waarom schreef Van Gogh dan niet gewoon een dagboek, zoals ik heb gedaan?

11 februari 1979

Peter en ik spreken weinig. De beide scènes hebben me helemaal van mijn stuk gebracht. Gisteravond belde hij eindelijk. Hij had een Amerikaan ontmoet, die nu in Amsterdam woont, maar die hij uit Minneapolis kende. Het was zeer de moeite waard geweest. Ze hadden vrijwel non-stop seks gehad en een hele dag in bed doorgebracht. Dit is inderdaad voor Peter een zeldzaamheid. Intussen belde een Braziliaan, die hij in Thermos had ontmoet, ook een aantal keren voor hem op. De toestand is niet bepaald gezellig.

Hij las geduldig ook de twaalfde versie van mijn Beatrix-brief en adviseerde het woord paranoïde door psychose te vervan-

gen. Vanmiddag zijn we naar Zunderdorp gewandeld. Dat was fijn.

We zijn met Jan Cremer en Babette in de De Hartedief gaan eten, wat heel plezierig was. Vooral Babette was uitgelaten en zette haar beste beentje voor. Ik vond haar veel ernstiger en weer als gewoonlijk, nadat Peter was vertrokken om zijn Braziliaan te gaan ontmoeten. Op het moment dat Peter had verteld hoe zijn vriendin Merry Webber in de musical in Madrid tijdens de voorstelling een teen verloor, vroeg Jan: ‘Was er applaus?’

Ik heb Peter vandaag niet omhelsd, al gaf hij me een zoen toen hij De Hartedief verliet. Ik ben nog steeds niet over de spanningen heen, exact als vroeger op De Horst. Hij vroeg wel terecht hoe mejuffrouw Büringh Boekhoudt op mijn Open Brief aan Beatrix zal reageren. Helaas kan en moet ik met haar gevoelens in dezen geen rekening houden. Ik ben deze mening toegedaan en schrijf deze op. Daarnaast vertelde ik opnieuw het verhaal dat mejuffrouw Boekhoudt uit de kerk komend door koningin Juliana bij de hofauto werd opgewacht. De vorstin verlaat de dienst als eerste, dat is een bekend feit. Mejuffrouw Boekhoudt vertelde dat wanneer daar een praatje met de koningin wordt gemaakt, zij dikwijls het gevoel had dat Hare Majesteit best zou willen meegaan voor een kopje koffie, maar dat het protocol dit niet toeliet. Nu lieg ik zelden tegen Peter. Maar tijdens het eten met Jan en Babette vertelde ik weer in geuren en kleuren het fabeltje over de reactie van hm op mijn brief over de Thaise pantoffeltjes, waarin ik stel dat de statiefoto moet worden overgenomen. Van tijd tot tijd fantaseerde ik daarbij dat Beatrix tegen mejuffrouw Boekhoudt zou hebben gezegd: ‘Hij heeft wel gelijk’. Ik betrapte me er op dat ik opnieuw bij het fabeltje over hm's reactie op mijn brief ook fantaseerde dat de koningin me gelijk had gegeven. Ik flapte het hele verhaal er weer uit voor ik mezelf kon censureren. Probeerde zo goed mogelijk te camoufleren dat ik het er bij verzon.199

3.154 honden hebben in Madison Square Garden om een prijs gedongen van de Westminster Kennel Club. Er waren 135 soorten dieren vertegenwoordigd. The New York Times drukte de onvoorstelbare waslijst af.200

12 februari 1979

Vannacht werd ik wakker en wond me op dat Peter weer was weggebleven, toen er opeens iets naast me bewoog. Hij was dus in bed gekomen, maar wat nooit gebeurt, ik had er doorheen geslapen.

Een nieuwe sneeuwstorm. Arme beesten.

Jimmy Carter heeft zich publiekelijk uitgesproken tegen het standpunt van Deng Xiaoping dat de ussr uit was op wereldoverheersing. Dat slaat dus ook nergens op. Zo is Lenin, gevolgd door Stalin misschien begonnen, maar anno 1979 is een dergelijke opvatting volledig buiten de werkelijkheid. Premier Kosygin schijnt Carter overigens via een van zijn medewerkers te hebben gesouffleerd.201

In Teheran zijn al honderden doden gevallen. Militairen bestrijden elkaar in pro-Khomeini- en pro-sjah-groeperingen. Er is een ad hoc Islamitisch Revolutionair Commando gevormd. Van de vier- tot zevenduizend Amerikanen in het land worden de meesten met spoed geëvacueerd.202 Anarchie alom. Op televisie werden de eerste gevangenen van het nieuwe regime vertoond, zoals oud-premier Amir Abbas Hoveida, de commandant van de luchtmacht generaal Amir Hussein Rabii, de militaire gouverneur van Teheran generaal Amir Rahimi en een andere generaal Riza Nazih, die als de slager van de stad Isfahan werd aangekondigd.203 De meeste legercommandanten kozen eieren voor hun geld en zegden hun vertrouwen in premier Shahpour Bakhtiar op en sloten zich bij Khomeini aan. Op andere plaatsen wordt door het leger van de sjah nog weerstand geboden. ‘Allahu akbar!’ is de ‘battle cry’: ‘God is great!’ En de eerste ‘kangeroo courts’ in de naam van Allah zijn al van de grond gekomen.

13 februari 1979

Gisteravond was André Douw hier, in een oude legerbroek en legerlaarzen.204 Hij ging meteen achter de vleugel zitten en speelde, zoals ik dat zelf teveel doe, van alles wat. ‘Ik houd er niet van voor mensen te spelen,’ zei hij, wat hij scheen te menen. Hij componeert. Hij is bezig aan muziek bij twee sm-verhalen van de Markies de Sade voor het Nederlands kamerkoor met vier blazers (twee hoorns en twee trombones). ‘Ik kan toch onmogelijk meer á la Debussy componeren? Dat is al ge-

daan. We leren op school trouwens alle muziek sinds de veertiende eeuw te componeren.’ Hij vond Picasso geniaal, maar zei niet waarom. Men kletst elkaar altijd weer na. Waarom geen muziek schrijven die jezelf mooi vindt en uit je eigen brein voortkomt? Of ze nu op Bach of Debussy lijkt, is irrelevant. Als ik een Open Brief aan Beatrix richt - iets wat al duizendmaal is gedaan over haar - probeer ik immers uit mijn eigen brein te putten om iets nieuws te vertellen. Kan dit niet met muziek?

Peter vond André aardig. We hadden trouwens een genoeglijke dag. Later ging hij nog in de sneeuw lopen en kwam thuis met de mededeling dat het buiten ‘maagdelijk’ was.

Een broer van Casper van den Wall Bake is op zijn dertigste jaar voor de dag gekomen met de mededeling dat hij homo is. De ouders van Casper vonden mij ook om die reden slecht gezelschap voor Casper, afgezien dus van de gebruikelijke door Luns verspreidde leugens. Nu hebben ze zelf een zoon die gay is. Casper gaat vrijdag in ondertrouw. Ik gaf hem het materiaal over de activiteiten van Ital Consult van Aurelio Peccei op het gebied van irrigatie.

Ger Ackermans van Nieuwe Revu vertelde dat bij het lezersforum mijn interviewpagina's er ver uit waren gesprongen bij waardering van het publiek. Dit vond hij een prettige verrassing. Toch wilde hij die pagina niet op vaste basis voortzetten. Mijn Open Brief vond hij van pagina's 14 tot 22 perfect, maar het eerste gedeelte was onleesbaar en op gymnasiumniveau geschreven, ‘niets voor onze lezers’. Maar daar gaat het nu juist om. Zou het een omslagverhaal worden? Dat zag hij helemaal niet zitten.

Willem Smitt van Privé belde dat hij een cheque zou sturen voor alle informatie laatst verstrekt, die hij ‘bouwstenen’ voor andere artikelen beschouwde. Ik ging naar boven en zei tegen Peter: ‘Dat is een meevaller, de helft is voor jou.’ Hij kijkt dan altijd eerst even puzzled, maar zei vervolgens: ‘Dan ga ik een broek kopen.’ Hij heeft die nodig voor de modeshow in Keulen.

Kom tot niets. Onrust.

14 februari 1979

Sneeuwstorm. Schiphol is gesloten. De arme beesten buiten. Paus Johannes Paulus heeft op reis in Mexico het beeld van Jezus als een politieke messias afgewezen.205 ‘This idea of Christ as a political figure, a revolutionary, as the subversive man from



illustratie

Nazareth, does not tally with the Church's catechesis.’ De missie van de kerk van Rome is niet politiek of sociaal gestoeld, maar beschouwt de mens ‘in the entirety of his being’. Hij benadrukte de waarde van ieder mens in de ogen van God en de noodzaak ‘for spiritual freedom’. Dat moet hij nodig zeggen. Wat heeft geestelijke vrijheid met het keurslijf van het Vaticaan te maken? Zou deze paus de werken van Delgado kennen? Zou hij ooit over cognitieve psychologie hebben gelezen?

Losgeslagen studenten hebben in Teheran de Amerikaanse ambassade aangevallen en ambassadeur William Sullivan in hechtenis genomen. Khomeini-militairen hebben hem later weer bevrijd.

Rudolf Serkin heeft met Mstislav Rostropovich in Carnegie Hall het tweede pianoconcert van Brahms gespeeld. Wat zou ik dat graag hebben gehoord. Schönberg noemt het iedere keer weer een andere ervaring zoals Serkin het voordraagt. ‘The young Serkin was dashing and impetuous in this concerto, full of fire. He has been taking it slower and slower as he grows older, and Friday night his tempos were so slow that they actually were daring,’ aldus criticus van The New York Times.206 Hij wijt dit onder meer aan Serkins rijpingsproces. De pianist is nu 73 jaar. Ik denk, en zou hier veel meer over willen weten, dat die gewijzigde interpretatie van Brahms alles heeft te maken met de groei van de mind in positieve zin, niet met ouder worden alleen.

‘He took those tricky octaves in the second movement with a good deal of care: trembling on the precipice as it were. There were also a few minor finger slips here and there through the concerto (...). This was not a cut-and-dry performance. It had extraordinary personality, both at the keyboard and the podium (...),’ aldus Harold Schönberg. Dat is de key: mind, personality, growth of the brain.

In Beverly-Hills, Californië staat de vip Toy Store. Daar worden speelgoedmodellen van een Rolls Royce verkocht voor 100.000 dollar. Een Ferrari-model: 55.000 dollar. Een Jeep: 20.000 dollar. Dat zijn toch onvergeeflijke excessen van het free enterprise system.

In Thermos zat Peter aan de rand van de het zwembad en zei: ‘Ik voel me zo puur als een engeltje.’

‘Hoe komt dat?’ vroeg ik met tientallen tippelende nichten om ons heen.

‘Ik denk door de sneeuw.’

Later zag ik hem in gesprek met schoenenontwerper Kees Ypelaar (zijn eerste vriendje indertijd in Tilburg) en Theo Cammann. Ik dacht: ik weet zeker dat Peter ook als ik er niet meer ben altijd de waarheid over me zal spreken.

In de bus waren schreeuwerige kinderen wat hem deed mijmeren over de jaren dat hij onderwijzer was. Eens gaf hij een vriendin-onderwijzeres een zoentje op haar wang en werd prompt op het matje geroepen door de voorzitter van het schoolbestuur, een pater. ‘Moet je je indenken: diezelfde pater probeerde wat met mijn zus Trees, die les gaf op de kleuterafdeling.’

Wim Klinkenberg vertelde dat Khomeini beslist niet gek was. Le Monde had enkele interviews met hem gepubliceerd, die hout sneden. Hij meldde verder dat de sovjetdirigent Kondrasjin, die zogenaamd overgelopen was naar het Westen, in werkelijkheid een affaire had met een dame bij de nos-radio. Ik vertelde hem dat de nieuwe sovjetambassadeur, Tolstikov, door de sneeuwstorm nog in Stockholm vast zat en dat persattaché Prokchorov me had gezegd dat er instructies waren om de ambassadeurs van de socialistische landen te verwittigen van het uiteindelijke uur van aankomst, ‘plus Willem Oltmans’. ‘Dat maakt jou de negende ambassadeur,’ lachte Willem.

‘Ja, en nu zit ik pas goed gebakken bij de afluisteraars van de bvd.’

Ger Ackermans heeft zijn mening over mijn Open Brief aan Beatrix herzien.207 ‘Dat strekt hem tot eer,’ aldus Klinkenberg.

‘Niet veel hoofdredacteuren zouden eerst iets afwijzen en dan dit schrijven. Ik vind dit positief.’

Ik begon dus opnieuw nog delen van het artikel te herschrijven.

15 februari 1979

Bernhard-Henri Lévy schreef Barbarism with a human face,208 over hoe socialisme uiteindelijk tot Gulags moet leiden. Hij las Aleksandr Solzhenitsyns boek en werd bekeerd. Tijdens de studentenopstand in Parijs in 1968 riep hij nog stalinistische en maoïstische leuzen. Nu maakt hij belachelijk dat Eurocommunisme zou verschillen van marxisme-leninisme in de Sovjet Unie. Ben altijd méfiant ten aanzien van mensen, die van het ene in het andere uiterste vervallen. Uiteindelijk zullen we niet ontkomen aan enigerlei vorm van socialisme, welk label het ook zal krijgen, al was het maar door de eindigheid van alles, inbegrepen een planeet die bezig is a global village te worden.

Ben op weg naar Schiphol om ambassadeur Tolstikov te ontmoeten. Het zal me benieuwen. Een Romanov krijgen we nooit meer. Lees in Hannah Arendt: ‘(...) the soundless dialogue of me with myself - is not at all true for the life of the soul.’209 Ik zal Peter aanmoedigen zijn exemplaar mee naar Keulen en Salzburg te nemen.

Tolstikov arriveerde en zaakgelastigde Yuri Timofiev heeft me aan hem voorgesteld. De souschef van het Haagse protocol, D. van Thiel Coovels, was aanwezig. De ambassadeur vertrok in de grijze Mercedes, die bij Romanov hoorde. Ik sprak de nieuwe militaire attaché met ‘generaal’ aan to be on the safe side. ‘I am colonel,’ zei hij. Belde Peter vanuit de vip room. ‘Wat ben je koel,’ zei hij. Maar ik was niet echt alleen.

‘Fundamental thought is bottomless.’ - Hannah Arendt

‘Love, the sublimation of sex.’ - Hannah Arendt.

Arendts boek lezen is als reizen naar een ver exotisch land, ongerept, bewoond door nooit geziene wezens, een volkomen nieuwe cultuur.

De nieuwe versie van Beatrix is acht pagina's korter, zoals door Ger Ackermans gewenst.

De tr5 is eindelijk gereed. De schade van die vangrail bij Abcoude is 4.692 gulden.

Professor James Bill van de University of Texas, een zogenaamde Iran-specialist, is van mening dat we Khomeini alleen maar

kunnen begrijpen in de context van de shiitische Islam. ‘Shiism traces its heritage to Ali, the son-in-law of Mohammed. It has been the state religion in Iran since 1501.’ Ali is gevolgd door een ketting van imams. Prima. Maar als Ayatollah Khomeini eindelijk in Teheran terugkeert en begint met zijn volgelingen op te roepen de handen van de dienaren van de sjah af te hakken, dan zit je toch midden in de kruistochtenmentaliteit. Professor Bill: ‘The twelfth and last of these imams disappeared a thousand years ago.’

‘Good riddance,’ zou ik zeggen maar niet Patricia Sethi, de interviewster van Newsweek. ‘What makes the mutjahids - and therefore Khomeini - so important,’ aldus de Texas-professor, ‘is that they are the representatives of this last imam, which means they inherit much of his charisma and influence.’ Klipklare onzin. Khomeini zou dus opgescheept zitten met het charisma van Ali? Volgens professor Bill had de sjah nooit moeten proberen de imams uit te roeien. ‘Khomeini is not a mad mutjahid,’ aldus Bill. ‘He is learned within the traditional educational system. Above all else, he is enormously popular and is a man of impeccable integrity and honesty.’ Neem me niet kwalijk, maar het is puur geklets in de ruimte.210 Het is langzamerhand afgezaagd, maar Alexander Mitscherlich heeft volmaakt gelijk, wanneer hij benadrukt dat tradities alleen dan zinvol zijn en betekenis behouden wanneer zij worden getoetst aan gewijzigde realiteiten. Dat geldt voor Khomeini, en dat geldt voor Beatrix.

16 februari 1979

In Kabul, Afghanistan is de Amerikaanse ambassadeur door rechtse terroristen - het label is van Robert Trumbull in The New York Times211 - gekidnapt en vermoord. De heer Adolph Dubs (58) zou uit zijn auto zijn gesleurd en zijn meegenomen. Het gebeurde ongeveer tegelijkertijd dat William Sullivan gevangen werd genomen in Teheran. Dat moeten imamvriendjes van Khomeini zijn in Afghanistan. Even gek, al zal professor James Bill er wel een passende verklaring voor hebben. Washington stond begrijpelijkerwijs op zijn kop. Nu eens niet over barbaarse linkse jongens, maar over rechtse religieuze fanatici.

Het Hoge Gerechtshof in Rawalpindi heeft Zulfikar Ali Bhutto tien dagen uitstel gegeven met zijn doodvonnis. Wat een martelgang.212

Peter kwam thuis uit de sportschool alwaar hij zich weer had geërgerd aan het primitivisme van de heren ‘die alleen maar over wijven opscheppen en zichzelf van top tot teen in de spiegels staan te bekijken of er al een spiertje is bijgekomen. In de bus viel een man op zijn hoofd.’ Ik keek Peters gezichtsuitdrukking toen hij het vertelde. Hij zag er uit of hij geskied had. ‘Twee meiden zaten stom te giechelen. Ik zei: “Stomme trutten.” Weet je wat ze antwoorden, Willem? “Ze lachen toch ook als wij vallen?”.’ Hij belde trouwens vanuit de stad op. ‘Ik heb vergeten je te zeggen nu voorzichtig te rijden.’

Hans Wilbrink belde dat mijn Beatrix-brief nu inderdaad op de omslag komt, ‘dat is commercieel veel beter’. Daar gaat het mij dus in ieder geval in de verste verte niet om.

Dit was de laatste avond. Ik heb een gevoel dat deze dagen ons over het geheel weer dichter bij elkaar brachten. Gisteravond ging hij nog bij zijn Amerikaanse vriend pitten. Vanmorgen zag ik hem door de sneeuw aan komen hollen. Hij verheugt zich op Tilburg, maar tegelijkertijd enerveert het hem een beetje. Ik vroeg waarom. ‘Ze zitten dan altijd zo naar me te kijken en willen zo veel weten.’

17 februari 1979

We zijn ten afscheid in Le Musicien gaan dineren. Toen ik weg wilde gaan zei hij: ‘We blijven nog even.’ Hij wilde gewoon praten. Hij zei ieder moment van de dag over zijn levenssituatie na te denken. Ik geloof dat het hem de allergrootste moeite kostte dit voor hem netelige onderwerp aan te snijden, iets wat ik zo herken uit mijn eigen jeugd. Juist omdat ik dit zo goed weet, zal het leidinggeven van mij uit moeten gaan. Ik besefte weer, hoe ik tekort schiet in dit opzicht jegens Peter. Hij benadrukte dat hij, ook voor een gevoel van eigenwaarde, voorlopig nog mobiel wilde zijn in het leven. Hij voelt op dit ogenblik dat zijn leven nog te verdeeld is, met bezittingen thuis in Tilburg, bij mij in Amsterdam en bij Edwin in Londen. En wie weet straks in Los Angeles. ‘Willem, waar zullen we over een jaar zijn?’ vroeg hij zich af. Ik beleef Peter soms, zoals de moeder van Inez Röell het zou hebben gezegd, ‘alsof ik hem zelf heb gemaakt’.

Hij vertrok gepakt en gezakt. Hij herinnerde aan ons gezellige etentje gisteravond. ‘Ik zal mijn moesje eerst eens vertellen hoe je me hebt verwend.’ Ik zei te hopen dat hij over de mogelijkheid van Los Angeles zou nadenken.

Ik ontving een lieve brief van mevrouw Hartini Sukarno.213 Zij

schrijft hoe een kleine groep mensen in Indonesië, ‘die het al goed hebben nog rijker en rijker worden. Waar gaan wij naar toe?’

Gelukkig: de twee jongste zonen Taufan en Bayu studeren goed en leven gewoon normaal.

‘Ik hoop dat Taufan naar het Technisch Instituut in Bandung zal gaan net als Bapak. Bayu is overgegaan naar de tweede klas.’ Over het dochterje van Sukarno en Dewi schrijft zij: ‘Karina groeit vlug en is nu al een jong meisje geworden, ziet er kittig en lief uit, ze heeft een bruine kleur en twee lange vlechten. Bapak hield ervan dat de dochters lang haar hebben, zo ook de vrouwen.’ Ik ben steeds blij met haar contact te hebben, een laatste lijntje naar Bung Karno.

Professor Wim Wertheim heeft gehoord dat er in december een aanslag op Suharto gepleegd zou zijn. Voor mij staat vast dat Suharto een cia-man is. Op Sukarno werden vijf aanslagen gepleegd. Op Suharto geen enkele, tot nu dan misschien.

Het is ijzig koud. Niemand spreekt over de dieren.

18 februari 1979

De tijd vliegt. Ik droomde dat mijn vader nu een zilveren horloge en een zilveren ketting droeg. Dat is het schuldgevoel dat ik zijn gouden horloge heb verkocht. Maar aan wie had ik het moeten nalaten?

Vrij Nederland produceerde een kleurkatern van 34 pagina's: Freud. Wat Max Pam, Rob Sijmons, Adriaan Moriën, Henk Mulder, Jaap Walvis of Jacques Firmin Vogelaar hebben bij te dragen zal me een worst zijn. Martin van Amerongen draagt zes pagina's bij en vermeldt dat Freuds eerste zelfstandig ondernomen wetenschappelijke onderzoek ‘de testikels van de paling’ waren geweest. In Traumdeutung, waarvan bij de eerste druk 600 exemplaren verschenen - en in het eerste jaar 123 boeken werden verkocht - vertelde Freud hoe hij ‘als onbeduimelde peuter’ plotseling met zijn blote moeder werd geconfronteerd. Dat moet zijn brein diep hebben beroerd. Zoals Peter eens als klein jongetje onder de tafel zat, en zijn vader binnenkwam, die avances maakte jegens zijn moeder, waar hij dus ongewild getuige van was en wat hem een levenslange afkeer van zijn vader bezorgde.

Freud lijkt zijn hele leven wel door vijanden te zijn omgeven. Hoe kan dit? Vooral collega-artsen en specialisten aan medische instituten moeten hem hebben gehaat. Hij werd wel psychopaat en een sadistische mishandelaar van zielszieken genoemd. Een Berlijnse hoogleraar bracht een verhandeling tegen de psy-

choanalyse op de markt onder de titel Ouwewijvenpsychiatrie. Op een congres in Amsterdam werd onder applaus de belofte afgelegd dat men geen patiënten aan Freudianen ‘met hun gewetenloze afdaling in absolute vuiligheid’ zou overleveren. In Boedapest werd verklaard dat psychoanalytici in de gevangenis thuis hoorden. Freud is eigenlijk een leven lang verguisd. Hij zei: ‘Het was gemakkelijk te begrijpen en volkomen in overeenstemming met wat te verwachten viel. Maar voor de uitzonderlijke hoogmoed en de gewetenloze verachting voor de logica, voor de grofheid en tactloosheid van de gedane aanvallen is geen verontschuldiging aanwezig.’ Bestaat er eigenlijk een dagboek van Freud?

Jasper Grootveld belde. Hij stak een lang verhaal af over plastic drijfblokken, waarmee hij in mei de IJssel af wilde varen. Misschien zelfs oversteken naar Schiermonnikoog. Ik vraag me af hoe mensen als hij er in slagen ‘mee te draaien’. Hij verduidelijkte dat ik Bernard de Vries, die naar Rome ging om te filmen en Rob Stolk door elkaar haalde. Ik ontvang ook steeds De Tand des Tijds, een uitgave van deze heren.

‘The thinking ego is sheer activity and therefore ageless, sexless, without qualities, and without a life story (...). For the thinking ego is not the self.’ Dan citeert Hannah Arendt Thomas van Aquino: ‘My soul (in Aquinas the organ of thought) is not I: and if only souls are saved, I am not saved, nor is any man.’ Ik vind dit geklets. Het denkende ego en het Zelf is allemaal interconnected en een pot nat: one and the same steam engine that keeps us going. Zo schizofreen zitten we nu ook weer niet in elkaar dat de ziel en het Ik totaal gescheiden zouden zijn.

De jongen heeft een zwarte ‘kampong’-hond, die naar me kijkt alsof hij me kent. Ik wil me nooit meer hechten aan een dier na Keke - ook niet aan een ander mens. Alleen relaties tot op zekere hoogte zal ik toe laten (en zijn mogelijk?). Vreemd dat ik nog maar weinig aan mijn hondje denk. Toen ik met Peter de gerepareerde auto ging afhalen, ‘zag’ ik hem op zijn vaste plaatsje achterin liggen.

19 februari 1979

Belde Joop van Tijn om hem te complimenteren hoe duidelijk hij had laten zien op vpro-televisie wat een loslopende idioot professor Steenkamp van het cda is.

Eric Boogerman meldt uit Washington dat de Amerikaanse Beurscommissie (sec) een nieuw rapport heeft uitgegeven waarin en detail wordt teruggekomen op de kwestie van onwettige betalingen tussen 1960 en 1962 aan prins Bernhard

door de Lockheed-fabrieken. De prins wordt niet met name genoemd, maar stond op een Zwitserse bankrekening bestemd voor een lid van de hofhouding van de koninklijke familie. Lijkt me niet zo prettig allemaal voor Soestdijk en Drakensteyn.

Joseph Conrad schreef op 40-jarige leeftijd aan zijn vriend C. Graham: ‘Most of my life has been spent between sky and water and now I live so alone, that I often fancy myself clinging stupidly to a derilict planet abandoned by its precious crew.’ Als je dat schrijft wanneer je tachtig bent, okay, maar Conrad zei dit toen hij veertig was. Dan heb je je leven verkeerd ingekleed.

Billy Carter gaf een interview aan Joseph Treaster van Penthouse.

‘What kind of a guy are you?’

‘I figure I am a kinda half-ass, shit-ass.’

‘Have you always been such a joker?’

‘Always have been a bullshitter.’

Billy wordt gevraagd of hij al heeft gehoord dat een zakenman naar Plains, Georgia wilde gaan om een aantal kooien neer te zetten, waarin zich leden van de Carter familie zouden bevinden. Billy had het nog niet gehoord, ‘but I had probably do it, if they paid me.’

‘What if they would put your mother into a cage?’

‘I had probably kill them.’

En nog veel meer van dergelijke laag bij de grond onzin.

Op de Hilversumse televisie kunnen we weer genieten van een hert met twee jongen dat door een groep wolven wordt aangevallen en verscheurd. Het is overduidelijk dat de wolven expres voor het effect van de film werden losgelaten. Kreeg het er over mijn hele lichaam erg warm van. Tintelde. Altijd weer raak. Ditmaal een Spaanse opname.

20 februari 1979

Peter belde gisteravond. Hij geniet van zijn moeder en zijn zussen.

Lees een gesprek met Zbigniew Brzezinski uit The Washington Post.214 De man haat de Russen, als Pool, en wordt Carters ‘Chinese Trump Card’. Terwijl dus minister van Buitenlandse Zaken, Cyrus Vance, zich voornamelijk bezighield met Nabije Oosten-problemen, besloot Brzezinski al meteen in 1977 een eigen spelletje te spelen dat hem binnen het Witte Huis een

machtspositie zou opleveren. Hij reisde naar Peking en maakte het vaste uitstapje naar de Chinese muur. Hij vroeg zijn begeleiders tot hoever en hoe hoog zijn voorganger Henry Kissinger was gegaan. Het werd hem aangewezen. ‘Okay,’ antwoordde Brzezinski, ‘we will go higher.’ En zo'n verhaal zit hij dan ook nog aan Martin Schram van de Post te vertellen als heldenfeit.215 Dat heet dan ‘statemanship’, buren als China en de Sovjet Unie tegen elkaar uitspelen. Ben er totaal tegen.

Intussen zijn de Chinezen zes mijl Vietnam binnengetrokken als vergelding voor het feit dat Hanoi het koninkrijk Cambodja heeft bezet. Peking steunde immers het regime van Pol Pot dat enkele miljoenen Cambodjanen heeft afgeslacht. De Chinezen hebben 150.000 man ingezet, terwijl Vietnam, met een hoofdmacht richting Pnom Penh, slechts 50.000 verdedigers in dit gebied had. De Vietnamezen schijnen aanzienlijke verliezen te hebben geleden. Gezellig zulke socialistische broedervolkeren onder elkaar.

Richard Falk, hoogleraar International Law aan de Princeton University, die ik altijd heb geacht en in de eerste serie interviews voor mijn Club van Rome-boek heb opgenomen, komt met een voor mij onbegrijpelijk verdediging van Ayatollah Khomeini in de The New York Times aanzetten.216 Hij signaleert ‘hoopvolle tekens’, ‘because of the character and role of Khomeini himself’. Hij vervolgt: ‘To suppose that Ayatollah Khomeini is dissembling seems almost beyond belief. His political style is to express his real views defiantly and without apology, regardless of consequences. He has little incentive suddenly to become devious for the sake of American public opinion. Thus, the depiction of him as fanatical, reactionary and the bearer of crude prejudices seems certainly and happily false.’ Hoe kan die man er zo naast zitten? Onbegrijpelijk.

Ook Mary Catherine Bateson, de dochter van dr. Margaret Mead, doet een duit in het zakje. Zij is getrouwd met een Iraniër en professor geweest in Social Sciences and Humanities aan de University of Northern Iran. ‘The fundamentally religious base of the (Khomeini) movement can be seen in a kind of joyfulness, in a willingness to sacrifice life, comfort and economic advantage, and in the essentially disciplined and nonviolent behavior of the crowds. Remarkably few persons have so far been attacked by the people.’ Mary Bateson eindigt met: ‘To see religion either as fanaticism or as a cloak for other interests, it must be premised on a recognition that for vast num-

bers of the world's people the symbols of religion sum up their highest aspirations.’ Dat weten we, maar ze zijn dus in Iran de bron van een pathologische ‘lang leve Allah’-hysterie. Hoe kunnen Falk en Bateson er zo naast zitten?

Mir Mutaza Bhutto probeert vanuit Londen met man en macht het leven van zijn vader te redden. Het lijkt steeds meer een hopeloos gevecht.217

Julien Green is nu 79 jaar, woont nog altijd in Parijs. Zijn dagboek van 1972-1976 is verschenen. ‘I hate the sexual instinct,’ heeft hij eens gezegd, wat William Pfaff ertoe brengt op te merken: ‘The problem was simply that he was both puritan and homosexual.’ Pfaff. ‘Green's journals seem certain to last as an absorbing and sensitive record of a half century or more of Paris life but also because of their expression of a personality. He is one of the great diarists, knowing everyone, meticulously observant, psychologically complex, candid.’218 Hoe zal het mijn dagboek vergaan?

Er zijn 33 jaar verlopen sinds

illustratie

het einde van de Tweede Wereldoorlog. Japan maakte toen volgens Henry Scott-Stokes een volte-face en werd van de ene op de andere dag een pacifistische natie. Velen vroegen zich af of de metamorfose van blijvende aard zou zijn. In 1978 heeft premier Takeo Fukuda echter een soort nationaal debat op gang gebracht door aan de orde te stellen of Japan voor altijd afhankelijk van Washington diende te blijven, of er meer voor defensie diende te worden uitgegeven en of Japan wapens zou kunnen gaan exporteren. Sinds 1970 zijn defensie-uitgaven van Japan een zevenvoud gestegen van anderhalf miljard naar tien miljard dollar. In 1979 schijnt dit bedrag zelfs tot vijftien miljard te zullen stijgen. ‘The Japanese military,’ schrijft Scott-Stokes, ‘are coming out of the closet.’

Arie Kuiper is van mening dat de Sovjet Unie in de verdruk-

king is gekomen, want China viel zonder meer Vietnam aan. Alleen Amerika zou vrijuit gaan. Wim Klinkenberg zegt dat deze Kuiper hem uit de nvj gestoten had willen zien, nadat Wim een artikel over Solzhenitsyn had geschreven dat hem niet beviel.

Hans Wilbrink schijnt besloten te hebben mijn Open Brief aan Beatrix 29 maart op de omslag te publiceren. ‘Maar er staan nog teveel moeilijke woorden in. Kijk in Van Dale en zoek er wat anders voor. Lezers behoeven toch niet met een woordenboek in de hand te gaan zitten opzoeken wat hallucinatie betekent?’ Ik denk dat journalisten lezers categorisch onderschatten.

Bezocht Gerard Croiset. Hij wilde praten over het bestaande gebrek aan liefde in de wereld, niet seksueel, maar in contact tussen mensen, geest en ziel. Verstandelijke vermogens van de mens waren geëxplodeerd, terwijl de geest was blijven stilstaan. Hoe dit te veranderen? Hij ontvouwde een toekomstvisie. Er zou voor Europa een centrale computer komen te Parijs, waar iedere Europeaan in zit. Ieder mens dat wordt geboren, krijgt automatisch een aandeel in het geheel. Een kind hoeft geen prestaties te leveren, want het krijgt een stuk bezit bij de geboorte - zelfs uitblinken is niet meer nodig. Mensen zullen in vrijheid en blijheid opgroeien. In de toekomst zullen mensen drie uur per dag werken - met liefde - tot hun 55ste jaar. Arbeiders werken maar tot hun 50ste, de middenklasse tot het 55ste en de universitair opgeleide mensen tot hun 60ste jaar. Arbeiders werken slechts drie uur per dag, vijf dagen per week. De middenklasse twee uur per dag, vier dagen per week en de universitair opgeleide mensen twee uur per dag, twee dagen per week. Zo krijg je een totaal andere verdeling van arbeid en is er ruimte voor geestelijke ontplooiing. Omdat ieder mens vrij is in die toekomstige wereld ontstaat vanzelf de liefde voor arbeid.

Omdat de paragnost terwijl hij zijn theorie ontvouwde vrolijk de ene na de andere hap nam en doorsprak, merkte hij (terecht) op: ‘Irriteert het je dat ik eet?’ Natuurlijk irriteerde ik me over het onsmakelijke gedoe, maar leg dat maar eens uit.

‘Veertig procent van alle arbeid in de wereld,’ ging hij voort, ‘is op militaire zaken gericht. Wanneer die zaak wegvalt, hoeven mensen nog maar enkele uren per dag te arbeiden. Fabrieken zullen nog hoogstens twaalf uur per dag open zijn en werken met drie ploegen, die elkaar in vrijheid aflossen. Ieder mens zal genoeg hebben om van te leven. Overdaad valt weg. Kerncentrales zullen niet meer nodig zijn. Men kan uit de

lucht of uit zeewater de energie halen die er nodig is. Op die manier zal steeds meer liefde voor werk ontstaan. Dan is er ook geen afgunst meer, want iedereen heeft hetzelfde en is gelijk. Wanneer Hoogovens de uitvindingen zou gebruiken die er zijn, dan zou eenderde van de arbeiders nu al overbodig zijn. Ik kan zelf onmogelijk buiten het werk dat ik doe. Ik houd er van, ik heb het lief. Maar ik mis het lef er afstand van te nemen, omdat ik nog in het oude gareel zit.’

Croiset vervolgde: ‘In die nieuwe wereld kan er zelfs geen bezitvorming meer zijn ten koste van anderen. Wat je in een jaar extra verdient moet je datzelfde jaar ook uitgeven, want aan het einde van het jaar vervalt dit bezit. Ook het concurrentieprincipe is dan voorbij. We kunnen wel catalogi maken, maar reclame vervalt. Alles is het bezit van het algemeen.’

‘Is dit dan een andere vorm van communisme te noemen?’ vroeg ik.

‘Politieke partijen zullen verdwijnen. Politiek betekent slechts bescherming van bezit,’ aldus Gerard. In een nieuwe wereld is het geen kwestie van met China aanpappen en vriendschap sluiten om de Sovjet Unie te vermoorden. De Chinezen en sovjets zijn veel slimmer dan die Amerikanen.’ Ik wil nog meer met Gerard over dit onderwerp spreken.

Bracht twee rode anjers op het graf van mijn ouders op Den en Rust. Ze lagen zo mooi in de sneeuw.

Bezocht Inge Keijer, omdat zij alleen is. Dirk is in Lagos. We konden eens rustig spreken. Er waren kaarten voor de kinderen gekomen. Niet voor haar. ‘Dat kost hem een nieuwe jurk,’ zei ze. Dirk en Inge zijn thans officieel gescheiden puur en alleen voor de belastingvoordelen daaraan verbonden. Investronic staat nu op Inge's naam. Vreemd allemaal. De douane op Schiphol had haar al gevraagd hoe zij aan een nieuwe beverbontjas was gekomen. Zij had de factuur op hun adres in Monte Carlo laten uitschrijven.

Mijn broer Theo in Lugano had mijn brief aan Beatrix gelezen. ‘Het is wel waar wat je schrijft, maar de “timing” is verkeerd. Denk maar aan mijnheer Brzezinski, die voortdurend op het verkeerde moment zijn mond opendoet. Of lees anders weer wat Billy Carter vandaag in de Tribune debiteert.’

Hij waarschuwde verder dat ‘the king can do no wrong’ zijn oorsprong vindt in het Romeinse recht en feitelijk betekent dat een koning niet kan worden vervolgd voor daden, die hij als koning heeft moeten uitvoeren. Ik gebruikte die uitspraak dan ook verkeerd. Prima advies. Gerard Croiset vond mijn Open Brief aan Beatrix ‘veel te vroeg’. ‘Die pedante juffrouw wil

best koningin worden,’ zei hij. Ik heb aan een dertiende versie gewerkt, die nu de deur uit gaat. Het ei is eindelijk gelegd. Die brief heeft immers alleen maar zin voor ze aan het koninklijke karwei is begonnen.

Wim Klinkenberg zond me nog een gesprek van Claus met het Nieuw Israëlitisch Weekblad uit 1970. Hij beschouwde de monarchie als blijvend. ‘Als echter het Nederlandse volk een eind aan de monarchie zou willen maken dan geloof ik niet dat u leden van het Koninklijk Huis op de barricaden zult vinden om het instituut van de monarchie als zodanig te verdedigen.’ Nu is het te laat er nog iets van in te verwerken.

21 februari 1979

Heb bij Heydenrijk op het Rokin de twee portretten (in Madrid gemaakt) van Peter laten inlijsten. Ze zijn prachtig geworden. Het grootste hangt in Peters kamer beneden. Het andere hangt in de eetkeuken.

Het sneeuwt weer. Die arme, arme beesten.

In Iran zijn opnieuw vijf generaals geëxecuteerd. Er worden nog meer doodvonnissen verwacht. Khomeini waarschuwde dat ‘satanische elementen, die nog erger waren dan de sjah zelf’ probeerden om moeilijkheden te scheppen, waarmee hij doelde op linkse mensen en communisten. ‘Ik zal niemand dulden die anti-islamitisch is. We zullen hen verpletteren,’ aldus de Ayatollah. Dan weet je het verder wel.

Het in Washington gevestigde blad Counter Spy stelt zich ten doel cia-agenten overal ter wereld in de publiciteit te brengen. In 1975 deden zij dat met Richard Welch, de cia-baas in Athene, die prompt werd doodgeschoten. Nu zijn er negen Amerikanen in Iran genoemd als cia-agenten. Ze verkeren dus in doodsgevaar. Hoe komen zij er levend uit? Een gewonde Amerikaanse sergeant, Kenneth Kraus (22) is uit een ziekenhuis in Teheran ontvoerd en niemand weet waar deze marinier nu is. Hij maakte deel uit van de bewaking van de Amerikaanse ambassade.

Alexander Soltzhenitsyn heeft in een gesprek met de bbc het communisme ‘a dead dog’ genoemd.219 Hij zei dat het Russische volk, ondanks 60 jaar marxisme-leninisme, spiritueel intact was gebleven. ‘The salvation will come from within Russia itself(...). There has been nothing like ideological triumph, that massive capture of souls that Lenin and Trotsky talked of and counted on. Already, we are mentally free.’ Hij voorspel-

de dat zijn boeken ‘spoedig’ vrij in de Sovjet Unie gelezen zouden mogen worden.

22 februari 1979

China heeft op onverklaarbare wijze het offensief tegen Vietnam, na een pauze waarin troepenversterkingen werden aangevoerd, hervat.220 Het lijkt er dus op of deze strafexpeditie voor de Vietnamese invasie van Cambodja, waar de hand van Moskou achter wordt gezien, menens is. Gaat Peking de havenstad Haiphong bezetten? Marshall Shulman, die voor Cyrus Vance sovjetzaken behandelt, denkt niet dat het Kremlin op deze gevechten met militaire macht gaat reageren.221 Wat een afschuwelijke mentaliteit trouwens, om bij een meningsverschil tussen landen uit eenzelfde politiek-militair blok, er meteen op los te timmeren.

Joseph Luns moet het een prima moment geleken hebben om vanuit het navo-hoofdkwartier kabaal te maken en de wereld kond te doen dat de nieuwste 600 mobiele raketten van Moskou een vernietigingskracht zouden hebben die 360.000 maal zo groot is als van de atoombom op Hiroshima. Deze nieuwe ss20 raketten kunnen iedere gewenste plek van Europa bestrijken en hebben ieder drie atoomkoppen. Daarnaast zouden de sovjets een bommenwerper ontwikkelen, die gelijkwaardig zal zijn aan de Amerikaanse langeafstand b-1 bommenwerper.222

Prins Claus heeft in een ncrv-programma zijn hart gelucht over roddelbladen, die over de koninklijke familie erop los fantaseren. Hij spreekt tegen dat hij een ongeneselijke ziekte zou hebben, dat hij moeite zou hebben personeel te behouden en dat er keet zou zijn tussen Beatrix en het Zweedse koningspaar. Naar de rechter stappen zou de nieuwswaarde maar vergroten, dus welke keuze heeft het Huis van Oranje? Claus is voor het eisen van hoge schadevergoedingen, wanneer er wordt gelogen.223 Ik kan gerust zijn over mijn Open Brief in de Nieuwe Revu.224

De Wereldbank is somber over Indonesië. De verschillen tussen rijk en arm nemen alleen maar toe. Veertig procent van de mensen leefde in 1976 nog beneden het bestaansminimum. En dit, terwijl het Westen miljarden in het generaalsregime is blijven pompen. De studentenleider Lukman Hakim heeft bekend

gemaakt te zijn gemarteld na zijn arrestatie wegens belediging van Suharto.

Croiset zei me per telefoon dat de Sovjet Unie bezig was China te testen, en dat het Kremlin Peking zwaar had onderschat. ‘Denk je dat de Chinezen niet precies weten wat ze nodig hebben? Ze laten niet het achterste van hun tong zien, maar ze zijn veel sterker dan we denken. Ze hebben bovendien atoomwapens. De Russen beginnen heus niets. Die sturen Vietnam wapens en laten het daar uitvechten.’ Ik protesteerde dat ik het een beestachtige zaak vond om op die manier soldaten de dood in te jagen. ‘Het is een mensonterende zaak, ze spelen allemaal toneel.’

Men had Croiset gisteravond uit Bogota opgebeld over een ontvoerd kind en de stem van het schepsel via een geluidsband laten horen. Hij was er ook vandaag nog zeer upset van.

Een Franse taalkundige heeft gesprekken met Noam Chomsky gevoerd. Chomsky gelooft dus in een ‘universal grammar, the unseen meta theory above and beyond syntax and semantics, transformation and phonology’. John Leonard noemt het boek van Mitsou Ronat een vorm van luistervink spelen bij deze gesprekken, waarbij Chomsky ‘considers and rejects analogies (...) he plays with Descartes and Foucault (...) he dreams systems and punches holes in them and then dreams again (...) he looks for “mental organs”’. Prachtig. Ik herinner me Chomsky als een wat slonzige mit-professor, die het niet de moeite waard vond met B.F. Skinner, die bij hem om de hoek woonde, te praten.225 Heel vreemd dus.

23 februari 1979

Prinses Irene heeft tegen het Spaanse weekblad Interviu gezegd het jammer te vinden als koninklijk kind ter wereld te zijn gekomen. ‘Ik zou liever helemaal geen prinses zijn. In tegenstelling tot Beatrix heeft Irene de farce dus goed door. De prinses wil de titel niet opgeven, ‘het zou belachelijk zijn dit te verbergen’. Zij noemt zich Irene de Bourbon, is Carliste en daarom voelt zij zich Spaanse, al heeft zij het burgerschap van Spanje nog niet gekregen. ‘Ik ben een linkse prinses. Ik ben voor de socialisatie van de productiemiddelen.226 Irene zegt ook diep gelovig te zijn en haar kinderen als rooms-katholieken op te voeden. Carlos (9) is al voorbereid op zijn eerste communie. Dus die farce is nog wel blijven hangen. Ook Irene stapte over van Oranje-mythe op de Ayatollahs van Rome.

Ik had de ambassadeur van Pakistan een duidelijke protestbrief geschreven over de misdadige gang van zaken rond oud-premier Bhutto. De ambassadeur, Sajjad Hyder, antwoordt verbaasd te zijn dat ik dergelijke bewoordingen heb gebruikt voor een staatshoofd, generaal Zia-ul-Haq, dat met Nederland bevriend was. Hij probeert het voor te stellen of generaal Zia de uiteindelijke beslissing over laat aan het Supreme Court van Pakistan. We weten hoe dat werkt bij militaire dictaturen. De dood van Bhutto stond vast vanaf het moment dat Zia de deal met de cia maakte, die wraak wenste voor Bhutto's anti-Amerikaanse politiek. Ik heb die mijnheer naar behoren geantwoord.

Ik heb geen zin naar de sovjetreceptie te gaan en heb me afgemeld. Ik mis Romanov nog te zeer. De keuze tussen kolonel Anatoly Rybakov en ontwerper/tekenaar Gerard Huysman valt niet moeilijk. Ik nam een lunchhap bij Djanoko met hem. Gerard heeft mooie ogen en is betrekkelijk onbeschadigd, lijkt me. Hij leek happy en was meer relaxed. We beginnen vertrouwd te raken. Hij moest op negentienjarige leeftijd al in dienst. Hij heeft nervositeit voorgewend en kreeg een s-5. Vertrok met een collega naar Doetinchem, waar ze voor honderd piek een huisje huurden en naar hartelust schilderden. Soms kijkt hij raadselachtig, soms geamuseerd en soms welhaast met affectie naar me. Hij is slechts ten dele bewust van wie hij werkelijk is en dat is altijd jammer. Zal zien of ik iets voor hem kan doen, misschien bij Bruna.

Liep bij Nieuwe Revu op de gang tegen Anton Koolhaas aan, die bezig is een film te maken voor de 70ste verjaardag van Juliana. Hij zei zeer van de dame te zijn geschrokken, die hij voor lichtelijk kierewiet hield.

24 februari 1979

China heeft nieuwe infanteriedivisies in de strijd tegen Vietnam geworpen en is dieper in dat land doorgedrongen. Chinese mig-19's hebben aanvallen op Haiphong ondernomen. Ze zijn daar goed gek. De International Herald Tribune laat alweer de eerste oorlogsplaatjes zien.

De Telegraaf openbaart via Henk de Mari paginagroot dat de heren E.H. van Eeghen (‘deftige protestant’ en Willem (Bib) van Lanschot (‘deftige rooms-katholiek’) elkaar in de haren zijn gevlogen over gelden van de Bond Nederlandse Militaire Oorlogsslachtoffers. Van Lanschot zou via het familiebedrijf volgens Van Eeghen ‘de boel voor tonnen belazerd hebben en dan druk ik me erg netjes uit’. Er zou 35 miljoen gulden ‘slui-

merend’ op een rekening staan onder verantwoordelijkheid van Bip van Lanschot. De bnmo heeft 5.000 leden. Van Eeghen en een ander ex-lid van het hoofdbestuur hebben reeds een klacht ingediend bij de Officier van Justitie. Volgens Van Eeghen zou Van Lanschot hem een lintje hebben aangeboden als hij zijn mond zou houden. Van Lanschot reageerde hierop met: ‘Jammer, hij is niet goed wijs.’ Frisse boel. Je komt er zo toch niet achter wie er liegt en wie gelijk heeft.227

Ik kreeg bezoek van Casper en Carine. Ik vond haar meteen aardig. Ik ondersteun zijn verloving maar tegelijkertijd, hem zo goed kennende, ben ik bezorgd. Het is allemaal te vlug gegaan. Casper vroeg haar ten huwelijk bij de tweede afspraak. Dat is dus onzin. Hij is weer bezig een sprookje in werkelijkheid om te zetten. Het is een vorm van waanzin. Bovendien onnatuurlijk. Ik begrijp zoiets niet. Het heeft iets van mijn Frieda Westerman-bevlieging. Ik ben uitermate onzeker over Caspers onderneming.228

25 februari 1979

Droomde van Peter en zijn moeder in Tilburg.

Gisteravond waren Toon en Marlene Quarles229 en Stephan en Monique Schoor230 hier voor het avondeten. Ze hadden zich allemaal opgedoft. Ik begrijp zoiets niet. Misschien heb ik voor die onzin te lang in Amerika gewoond. Toon herinnerde zich dat bij een gesprek tussen mijn grootmoeder Poslavsky, hem en mij, een sollicitatiebrief ter sprake was gekomen. Mijn grootmoeder had gezegd: ‘Waarom geef je Sukarno niet op als referentie?’231

De vogels hebben weer praatjes. Het dooit.

Heb toch nog een nieuwe versie geschreven van mijn Open Brief aan Beatrix op verzoek van Hans Wilbrink.

Gisteren zei Peter vanuit Keulen door de telefoon dat hij het in Madrid gemaakte schilderij dat in zijn kamer beneden hangt, goed vond, omdat iemand hem er agressief op vond staan. ‘In wezen ben ik een rebel,’ zei Peter. Ik doe wel altijd lief en vriendelijk, maar die man heeft mijn ware aard uitgedrukt.’

‘We are still in the process of teaching Vietnam a good lesson,’ aldus Wang Chen, vice-premier, belast met de Industrie.232

‘Our action will be limited in scope and duration.’ Intussen staat op de omslag van de International Herald Tribune een Vietnamese militair, die een gewonde kameraad op de rug wegdraagt van het slagveld nabij Lao Cai. Het is toch godgeklaagd. guns, death and chaos,

illustratie

heet het omslagverhaal van Time deze week.233 Het gaat natuurlijk over Iran, waar gewapende mullah's (zie boven) de dienst uit maken. Een gruwelplaat van een aantal naakte, gefusilleerde generaals van de sjah prijkt op de openingspagina van deze afschuwelijke reportage. Onbegrijpelijk trouwens hoe de Imperial Guard van de sjah, bestaande uit elitetroepen en para's, in de pan werd gehakt. Ook de commandant van de para's generaal Manucher Khosrowdad is doodgeschoten. De anti-Amerikaanse gevoelens in Iran moeten zijn overgekookt. Ze zijn al begonnen het gezicht van de sjah op bankbiljetten onzichtbaar te maken.

Jan van Beek van de gpd vertelde een bikkelharde brief aan prins Karel Hugo te hebben geschreven. Hij had beloofd een introductie te zullen schrijven voor een boek van de prins over diens leven en werk. Jan is tot de conclusie gekomen dat de beweging van de prins een historische frustratie vertegenwoordigt. Hij heeft geadviseerd het Carlisme op te doeken en zich bij de Spaanse socialisten aan te sluiten.

Elseviers heeft mijn protest tegen het geschrijf van René de Bok dat ik Luns zou haten, opgenomen. Daar is dus ook geen sprake van. Minachten is iets anders. Er is intussen gesjoemeld met mijn ingezonden woorden. Dat kunnen ze niet laten. Reneetje moet overeind blijven.

26 februari 1979

Prins Claus heeft zich op televisie over de roddelpers beklaagd. Hij repte met geen woord over roddelverhalen in bijvoorbeeld

De Telegraaf of Time magazine waarover ik nu al een paar jaar in mijn eentje procedeer.

nrc Handelsblad wijdt aan de kwestie een hoofdartikel. Hij verdient ‘onze sympathie’ dat hij zijn wroeging heeft geventileerd en daarmee het gebruikelijke stilzwijgen van het Koninklijk Huis doorbroken. Natuurlijk moet ‘onzin’ weerlegd worden. Maar toch roept de hartenkreet van Claus, volgens het blad, vragen op. Hij vroeg zich af of roddelpers wel tot journalistiek gerekend zou kunnen worden. De nrc waarschuwt voor het gesuggereerde aanbrengen van een beperking op vrije meningsuiting. Dat zou ‘een gevaarlijke en in ieder geval omstreden boodschap zijn’. Ook vraagt de nrc zich af of het aandringen op hogere bedragen van schadevergoeding voor leugens omtrent het Oranjehuis nu wel van prins Claus had moeten komen. Ik verdenk André Spoor van het schrijven van dit redactioneel. Het is de gebruikelijke haarkloverij. Waarom Claus niet ronduit gelijk geven en steunen in diens oproep? Waar schrijft Spoor die stukken voor? Voor zijn Raad van Commissarissen? Voor wie? Met een oogje op de overheid, de ministers, de premier, de rvd? En dan een schijnheilige oproep doen dat de vrijheid van de pers in het geding zou zijn? Spoor zit op die post, omdat hij bereid is dit soort hypocriete spelletjes te spelen. We worden belazerd waar we bij zitten. Er is in het geheel geen vrije pers in dit land. Mijn specifieke situatie is er het beste voorbeeld van.234

Jean Thoraval van Agence France Presse is in het oorlogsgebied tussen China en Vietnam gaan kijken. Tachtig procent van de drie grenssteden Lao Cai, Lang Son en Cao Bang werd met de grond gelijk gemaakt. Er woont niemand meer. Ook vele dorpen liggen in puin en as. De Veiligheidsraad komt niet bijeen want Moskou zou een veto uitspreken. Vietnam gaat dus zijn gang in Cambodja, China in Vietnam en Moskou en Washington zitten in een patstelling.

Ik vraag me af of prins Bernhard een bezoek aan de sjah in Marokko heeft gebracht. Dat zouden echte journalisten nu eens aan de rvd moeten vragen.

Nam het dagboekdeel uit 1973 mee naar bed, geschreven in de dagen dat mam is overleden. Absoluut vreselijk, vooral de maand augustus, toen we niet wisten wat ons te wachten stond. Stel je voor dat ik niets had opgeschreven.

27 februari 1979

Henry Kamm meldt uit Bangkok235 dat China nu 25 mijl is doorgedrongen in Vietnam. Deng Xiaoping heeft in een Japanse krant gezegd dat hij niet dacht dat de strafexpeditie tegen het socialistische buurland meer dan 33 dagen zou duren. Waarom geen 32 dagen of 34? Andrei Gromyko heeft in Minsk gezegd, dat al probeerde Washington de sovjets in de gordijnen te jagen door de Chinese kaart uit te spelen, het Kremlin er niet in zou trappen.

Heb mijn gesprek met Gerard Croiset vandaag voortgezet.

‘Eigenlijk weten we dat we onze eigen “naasten” zijn en zouden om die reden alle waardering voor elkaar moeten hebben. Ik bedoel dat wanneer we een ander pijn doen, we eigenlijk onszelf pijn doen. Dit noem ik dus “associatieve verwantschappen”. Pijn resoneert. Mensen zijn met elkaar geassocieerd. Die associatie met elkaar kan aantrekken maar ook afstoten. Dit moet natuurlijk plaatsvinden, dit aantrekken en afstoten, want anders ontstaat geen evolutie. De evolutie moet onderbroken worden om een volgende stap te kunnen zetten. Het is dus vallen en opstaan. Het gaat er om die onderbreking in harmonische banen te leiden.’

‘Maar die interrupties breken altijd meer af dan dat ze opbouwend werken,’ wierp ik tegen.

‘Er behoeft geen vernietiging plaats te vinden. Het moet een verheffing zijn. Tussen vernietiging en verheffing ligt een wereldwijd verschil. Dat wat achter ons ligt is tegelijkertijd de stimulans om een volgende stap te kunnen doen.’

‘Waar bestaat die stimulans uit?’

‘Uit tegenstellingen. Tegenstellingen geven de waarheid weer. Tegenstellingen geven ons meer inzicht in de waarheid. Tegenstellingen geven ons duidelijker inzicht in de werkelijkheid. En de werkelijkheid geeft op haar beurt weer meer inzicht in de waarheid.’

Hij vervolgde: ‘Wanneer we zouden proberen ons in harmonische zin ten aanzien van elkaar op te stellen, zou dit allereerst betekenen dat we elkaar zouden liefhebben als onszelf. Pas wanneer we liefhebben zouden we kunnen komen tot een benadering van wat ik noem “een harmonische evolutie”. Zodra we elkaar immers niet liefhebben, begint onmiddellijk de disharmonie, de stagnatie. Wanneer deze broodnodige circulatie gestagneerd wordt, is een zuivere materiële instelling het resultaat. Dat is wat na 1850 is gebeurd. Ziel en geest hebben geen gelijke tred

meer gehouden. Terwijl de materiële vooruitgang verder raasde, is de geest stil blijven staan. Het komt er op neer dat verstandelijke vermogens in wetenschap en techniek explodeerden ten koste van liefdesgevoelens van mensen jegens elkaar.’

‘Hoe buig je die zaak als nog om?’

‘Het antwoord op de vraag hoe de mens weer liefde in zijn werk kan hervinden, zal pas worden gegeven wanneer we niet meer behoeven te werken voor ons stoffelijk welzijn. Ons materiële welzijn is door die steeds verder voortschrijdende wetenschap en techniek zover gekomen dat machines op den duur tachtig procent van de arbeid zullen kunnen overnemen, werk dat nu nog door arbeiders wordt verricht. De ellende is dat de arbeider bij de huidige werksituatie geen gevoel en liefde meer heeft voor wat hij doet. Hij werkt, doet wat hij moet doen, maar wordt tot een mechanisme, een robot verlaagd. Wanneer hij niet meer automatisch handelt, zou hij onmiddellijk fouten maken. Hij kan op zijn technische gevoel werken maar dit geeft hem in de verste verten niet de resonantie waar we zojuist over spraken, een weerklank in ziel en geest. Hierdoor ontstaat tussen ziel, geest en materie geen harmonisatie.’ ‘Wat denkt u dat er aan gedaan zou moeten worden?’

‘We moeten ons allereerst bewust worden dat in de toekomst ons stoffelijk welzijn, voor tachtig procent door middel van de materie zal worden voldaan, dus door machines. Dit betekent dat we als mensen in de toekomst nog maar voor twintig procent arbeid behoeven te verrichten om dit materiële welzijn op peil te houden.’

‘Is dit uw wensdroom of “ziet” u zich deze ontwikkeling in de toekomst voltrekken?’

‘Ik verwacht dat waar ik nu over spreek over drie generaties, misschien over honderd jaar, zich op deze wijze zal ontwikkelen. Ik spreek dus over de eeg in haar totaliteit en als onderdeel van de hele schepping.’

‘Dus we laten India met honderden miljoenen werkelozen even buiten beschouwing?’

‘Ja, we hebben het nu over de Europese gemeenschap. We begrenzen ons tot ons deel van de wereld. We weten tegenwoordig nauwkeurig wat het gemeenschappelijke bezit van de eeg is. Er komt in Parijs een centrale computer waar alle gegevens voor de gemeenschap in zijn verwerkt.’

‘Waarom Parijs?’

‘Niet alleen omdat Parijs een middelpunt is, maar in Frankrijk speelt de vrijheid een veel grotere rol, ook al remde Charles de Gaulle die vrijheid sterk af. Diens beleid corrigeert zich nu

weer. Het vrijheidsgevoel van de Fransen is toch niet tegen te houden. Ik denk ook dat de vrijheidsgeest van de Fransen zal bijdragen tot die terugkeer van wat ik noem, de noodzakelijke liefde tot het werk.’

Hij vervolgde: ‘Toen de Chinese communisten in Tibet de kloosters verwoestten, heb ik meteen gezegd: “In Tibet ligt het fundament van de religieuze idee van ziel en geest ten opzichte van stof.” Daar in Tibet worden in wezen de juiste wetmatigheden van de evolutionaire weg, die we moeten doorlopen, gelegd en vastgesteld. China heeft dit fundament verwoest. Ze hebben kloosters afgebroken, terwijl die plaatsen zeker en juist een belangrijk doel hadden. Maar de Tibetanen wisten dat ze vernietigd zouden worden. Ik heb toen direct gewaarschuwd en de vraag gesteld: “Kunnen we wel verder zonder de geestelijke invloed van dat fundament, of hebben we zelf een fundament tussen ziel, geest en materie gelegd?” De twee verwoestende oorlogen in Europa, van 1914 en 1939 hebben Europa niet alleen stoffelijk maar ook geestelijk verwoest. Europa heeft van de gevolgen van die oorlogen moeten bij komen. Ik denk dat de spirituele zetel om ons te herstellen van die rampen zeker in Frankrijk ligt.’

‘Maar Fransen zijn juist sterk nationalistisch georiënteerd en niet echt Europees ingesteld.’

‘Dit is mijn mening. Misschien zijn er andere meningen. Dit vind ik.’

‘U sprak van een geopsyche van de aarde, die een rol mee speelde.’

‘Ziel, geest en materie vormen samen de stof Er zijn punten op aarde waar deze drie factoren ten opzichte van elkaar reeds in harmonie zijn. Bij die punten liggen de voedingskrachten van de huidige mensheid. Van hieruit zullen verdere stappen op een evolutionaire weg kunnen worden gestimuleerd.’

‘Stimulatie punten zoals?’

‘Neem Lourdes, neem Mekka, neem Nepal of de Himalaya. Dat zijn geopsychische punten op aarde, waar die krachten naar boven komen, krachten die maken dat het evenwicht in de stof gehandhaafd kan blijven. Het probleem is dat wij in Europa alle kanten van de stoffelijke zaken in negatieve zin benaderen. Wij misbruiken de materie in plaats van die te gebruiken. We vernietigen de materie in plaats van die te gebruiken als stimulans.’

Vervolgens zette Croiset nog eens uiteen hoe het onderwijssysteem zal veranderen en geld als betaalmiddel zal verdwijnen.

‘Wanneer het bezit van de gemeenschap bekend is, staat ook

het bezit van het individu vast. Bij de geboorte van een kind staat vast wat zijn bezit zal zijn. Niet dat hij het al in de zak heeft, maar er wordt bepaald welk zijn deel zal zijn. Kinderen, die niet geschikt zijn om hoger onderwijs te volgen zullen niet verstoten worden. Dat kind zal sowieso voldoende bezit hebben om van te leven. Ouderen zullen niet meer decreteren wat kinderen wel of niet moeten doen en laten. Ze zullen veel meer dan nu leiden en begeleiden. Ze zullen kinderen door eigen voorbeeld te geven, stimuleren. Wanneer een kind voor bepaalde dingen niet geschikt blijkt, wordt er niet meer geredeneerd: “dat kind is niet intelligent.” Nee, er zullen honderden verschillende scholen en soorten van onderwijs zijn. Zij die niet mee kunnen, zullen niet worden uitgestoten, maar zodanig worden ingezet dat zij de gemeenschap op hun manier toch zullen kunnen dienen. Het zal niet meer zo zijn dat zij die niet in alles mee kunnen komen op straat komen te staan. Ook omdat de gemeenschap in haar geheel steeds minder waarde zal gaan hechten aan persoonlijk bezit verandert het begrip “te moeten werken” fundamenteel.’

‘Ook omdat iedereen bij de geboorte een vorm van bezit mee krijgt?’

‘De enorme waarde van het systeem, wat zal komen, is dat de angst voor het verliezen van bezit verdwijnt. De huidige samenleving is voor tachtig procent gebaseerd op angst. Het grote verschil met nu, is dat men in de toekomst graag zal werken. Nu zien we dat Jantje een autoped heeft, dan wil ik een driewieler, een bromfiets, een auto, een caravan, een boot, ga maar door. Op dit moment vormen de drang naar bezit en de afgunst de voornaamste stimulans om meer te doen dan we in wezen kunnen. Deze zaken spelen nu nog een hele grote rol in het maatschappelijk bestel. Zij, die willen werken, en dit kunnen, zullen vier uur per dag bezig zijn.’

‘En de rest van de dag?’

‘Die zullen mensen gaan besteden aan het geestelijk welzijn.’ ‘Hoe?’

‘Hier moet een kader voor beschikbaar zijn. Waar vinden we dit kader? In de klasse die boven ons staat. Eigenlijk zeg ik dit fout, het is niet boven, maar naast ons. Iedereen heeft in de toekomst evenveel waarde. Hij die niet voldoende heeft geleerd, zal evenveel waarde hebben als hij die wel verder heeft geleerd.’

‘Het lijkt verdacht veel op marxisme.’

‘Nee, want communisme is fundamenteel onjuist. Ik ben het eens met de commune-eenheidsgedachte voor samenleven.

Maar het hedendaagse communisme wil alleen maar zeggen dat je bij de arbeider begint en naar boven op klimt. Het hedendaagse kapitalisme is dat je van boven bij de kapitaalkrachtige begint en naar de arbeider naar beneden toe werkt. Het is een kwestie van hiërarchie in omgekeerde vorm. Communisme is gewoon staatskapitalisme. Die vorm van samenleving valt in de toekomst ook weg, want als ieder mens zijn bezit heeft, en je weet dat je per jaar twee kostuums krijgt toegewezen, dan ga je er niet vier kopen. Nu doe je dat wel, uit angst dat je ze later niet zal kunnen krijgen of bekostigen. In de toekomst tellen normen. Hier ligt ook de quintessens van de toekomstige begeleiding door ouders. Het gaat erom niet de normaliteit te overschrijden. Dat kan alleen wanneer de ouders ook blij zijn met hun werkbijdrage.’

‘Het heeft iets van Frederik van Eedens Walden, waar je ouders bij betrokken waren.’

‘Toen was de tijd nog niet rijp voor een dergelijk commune-experiment. Nu biedt de techniek voldoende mogelijkheden dat we er dichterbij komen. Nu kan de werkelijkheid en het verloop ervan à priori worden vastgesteld.’

‘Toch zie ik niet hoe je in de toekomst je werk, wat dan helemaal aan de lopende band zal geschieden, met plezier zal kunnen verrichten.’

‘Plezier in het werk zal in het product worden gevonden. Het zal afhangen van wat het eindproduct zal zijn. Dan zien ze dat ze er aan mee hebben gewerkt. Er zijn honderden mensen die blij zijn wanneer ze het eindproduct nu van een lopende band zien komen. Denk er maar aan als je hebt meegeholpen een auto in elkaar te zetten. Op het ogenblik barsten we van de sociale voorzieningen. Die veroorzaken dat degenen die een bedrijf hebben, onmogelijk meer personeel kunnen aantrekken, want dat zou ten koste van het bedrijf gaan. In de toekomst zitten die sociale voorzieningen vanzelf in het systeem meegebakken. Naast het tegoed dat we met de geboorte meekrijgen ontvangen we een vergoeding voor het werk dat we verrichten, opdat we ons meer luxe kunnen permitteren. Zij die werken hebben dus meer. Ze moeten bovendien op die extra luxe verdraaid zuinig zijn, want iedere eerste januari vervalt alles weer en zullen ze weer extra prestaties moeten leveren om die extra dingen te consolideren. Op die manier wordt echte drang naar bezit, zoals dit nu bestaat, voorkomen.’

‘En erfrecht?’

‘Dat is er dus helemaal niet meer bij. Kinderen erven niets meer. De vrouw zal voldoende erven om op hetzelfde niveau

door te kunnen leven als haar man sterft. Maar overlijdt zij, dan houdt het bezit op. Ieder kind zal tot een bepaald niveau begeleid worden. Daarna zal het zich zelf waar moeten maken. Omdat alles in volledige vrijheid is samengesteld, zal er liefde voor arbeid komen. Een liefde voor arbeid, die mede een verantwoordelijkheid weergeeft voor zijn naaste, die wil maar niet kan.’

Ik zei me deze utopische wereld uiterst moeilijk te kunnen voorstellen. Maar Gerard vervolgde zonder blikken of blozen: ‘Er zal in die toekomstige wereld niet meer over de olieprijs vergaderd behoeven te worden. Die concurrentiestrijd over een paar centen meer of minder, waarbij ze elkaar blijven vermoorden als het moet, dat kan dus niet meer. Multinationale bedrijven zijn eigenlijk een voorloper van wat er gaat komen. Eigenlijk werkt iedereen er nu al aan mee om uiteindelijk dat te bereiken wat ik je nu vertel. Alleen nu hebben multinationals nog heel andere doelstellingen.’

‘Maar moet er nog winst worden gemaakt?’

‘Alles zal zodanig veranderen dat de waarde van het geld niet meer mee telt. Ook waardebezit telt niet meer mee. Eigenlijk zijn we al begonnen met bezit te nationaliseren. Alleen dit gebeurt nu nog op kapitalistische basis.’

‘In de Sovjet Unie is alle bezit al van de staat.’

‘In de ussr wordt de hiërarchie van het bezit alleen maar omgedraaid. Om die manier ben je even ver als in kapitalistische landen en maakt het zogenaamde sociale systeem van het arbeidersparadijs geen enkel verschil met de rijke landen. Zo “zie” ik en zo weet ik dat wanneer ze alle uitvindingen die tot heden toe zijn gedaan maar werden aangewend (...).’

‘Maar er wordt nog steeds naar nieuwe energiebronnen gezocht.’

‘Ja, ze zoeken naar krachtbronnen, maar als vandaag de olie als energiebron zou ophouden, hoeveel werkelozen zou dit niet scheppen? Denk eens aan de olievelden, raffinaderijen, tankers, havens, kantoren. Andere oplossingen zijn er al. Er zijn misschien al machines die het allemaal gaan doen, die bijvoorbeeld energie uit de lucht halen. Daar kan ik niet over oordelen. Maar gesteld dat dit zou worden uitgevonden, dan beschikt iedereen over zulke energie. In de toekomst zullen dergelijke machines bezit zijn van de gemeenschap. Nu zien we dus alleen maar oorlogen en gedonder over olievelden en energiebronnen. Maar we moeten niet naar de barensweeën kijken maar naar het kind dat uit de eeg zal worden geboren. De Europese Gemeenschap bestaat uit duizenden en miljoenen fragmenten van de to-

taliteit. De oplossingen moeten eerst door de mens worden “gezien”, dan worden uitgedragen en dan begrepen worden. Begrip is zien, dan denken, dan begrijpen. Dan volgt elkaar vergeven voor alle stommiteiten die zijn uitgehaald om tot dat punt te komen waar ze nu zijn, wat dus helemaal niet nodig was geweest wanneer het anders was geleid. We hadden met heel wat minder ellende hetzelfde resultaat kunnen bereiken.’

‘Wie heeft de controle over de centrale computer in Parijs?’ Croiset ontweek het antwoord. ‘We werken voor verkeerde begrippen. Er wordt niet gewerkt uit liefde, maar uit bezitsdrang. Men meent abusievelijk dat bezit blijheid zou vertegenwoordigen, terwijl in werkelijkheid de liefde blijheid veroorzaakt.’

‘Het klinkt als Christus tweeduizend jaar geleden.’

‘We zijn er ook pas sinds kort aan toe om dit punt te bereiken, het punt dat Christus tweeduizend jaar geleden gewenst heeft. Iedere geboorte neemt tijd. Tweeduizend jaar lijkt lang, maar op de eeuwigheid is het feitelijk niets. Hoe oud is de cultuur in China? De afgelopen duizend jaar zijn ze van die lijn afgeweken, waardoor die eerste duizend jaar niet meer meetellen. Michiel de Ruyter is nu een zeeheld. Hij zal ook wel een tijdje geen zeeheld zijn geweest. Dat telt nu niet meer mee. Je krijgt een stempel naar aanleiding van je hoogste prestaties en daarna word je beoordeeld. Het beoordelen in de toekomst zal niet meer gaan om hoogste prestaties, maar om het gemiddelde van het geheel, want daar zal de gemeenschap op komen te rusten. Geen mens zal meer persoonlijke macht uitoefenen ten opzichte van de centrale computer. De dragers van de maatschappij zullen evenveel waarde hebben als de toplieden van de maatschappij.’

‘Zullen politieke partijen verdwijnen?’

‘Politiek is niets anders dan verdediging van bezit. De verdediging van bezit is gebaseerd op geweld. In de toekomst zal er ook bezit zijn, maar ieder mens heeft een aandeel in het geheel. Hij kan er over beschikken zolang hij leeft.’

‘Gerard, is dit je wensdroom of zal het zo inderdaad worden in de wereld?’

‘Het zal zo gaan! Ook al willen we het misschien anders. Het zal maar aan enkele mensen gegeven zijn de geboorte van deze nieuwe wereldsamenleving te wensen. Het is als bij de geboorte van een kind. De meesten zien alleen de dracht en de ellende die de moeder doormaakt, met de dammen die opgeworpen worden. De moeder zelf zucht, zij is blij dat het kind er is. Zo is het ook met het gebed. Het proza of gedichtje dat je opzegt is

de voorbereiding om je zelf rijp te maken voor dat ene moment dat je “amen” zegt. Of misschien ook geen “amen” zegt, maar in ieder geval stopt met bidden. Dat ene moment, die flits dat je terugkeert tot het gewone denken, dat ene moment van niets zijn, dat is het moment van de verzuchting, de blijheid, van de eenheid met het algemeen. Zo is het exact, wanneer ik een patiënt behandel. Wanneer ik mijn handen beweeg en strijkages bega dan zijn die slechts bedoeld om me een te maken met de patiënt. De werkelijke genezing gebeurt in een onderdeel van een seconde.’

Croiset vervolgde: ‘Als je me nu vraagt: “Wat is de betekenis van dit leven?”, met dit leven is het precies hetzelfde. Ons leven op aarde is slechts een voorbereiding tot het moment dat we onze laatste adem uitblazen. Het ogenblik tussen die laatste adem uitblazen en ons voortgaan op de evolutionaire weg, dat is het moment van het één-zijn. Het niets-zijn dat het grootste welzijn is. Wanneer we dat ene moment nu kunnen voelen, kunnen beleven in zijn volheid en in toepassing zouden kunnen brengen in het nu, dan beleven we die liefde, dan beleven we die vrijheid, dan beleven we de werkelijkheid. Het andere is slechts een geromantiseerde en geïndoctrineerde illusie gebaseerd op waandenkbeelden. Dat komt slechts tot ons van bovenaf via de indoctrinatie ven het bezit.’

‘Moeilijk om een wereld zonder bezit voor te stellen.’

‘Helemaal niet. Er zal bezit zijn. Ieder mens beschikt over bezit, maar het zal niet meer primair zijn maar secundair. Bezit is een noodzaak. Ik heb toch dit huis om mijn patiënten te ontvangen? Anders zouden we buiten in de regen moeten zitten. Ik bezit echter ook een tweede huis, waar ik mezelf kan zijn. Wanneer ik hier altijd zou moeten verblijven, zou ik gek worden. Dat zijn onmisbare noodzakelijkheden. Als ik straks wegval, is dit huis niet meer nodig, maar mijn vrouw kan in het andere blijven. Het is heel eenvoudig ook al lijkt het misschien ingewikkeld.’

‘Gerard, deze visie zie je dus eens realiteit worden?’

‘Je weet, paragnosten zijn niet aan tijd en ruimte gebonden.236 Wat ik waarneem is buiten tijd en ruimte. Wat ik doe, is dat ik door middel van de vorm soms het ongevormde kan herkennen. Het ongevormde ligt volgens mij met drie generaties in het juiste vlak, dat wil zeggen dat men over drie generaties na ons “dat kind” geboren zal zien worden.’

Na afloop van dit gesprek - soms had ik weer moeite niet in slaap te vallen - vroeg hij me hem naar zijn auto in Maarssen te brengen. We spraken nog wat na. Ik vertelde dat ik op een aantal finders fees rekende. Hij lachte luid. ‘Jij bent toch geen zakenman. Je mag blij zijn als je er 10.000 gulden uitsleept.’237 Ik liet hem een foto zien van het huis in Californië. ‘Dat moet je doen,’ adviseerde hij. Hij begreep kennelijk niet dat ik dat huis niet met 10.000 gulden zou kunnen kopen. Misschien maakte hij maar een grapje. Ik hoop het maar.

Hij toonde een foto van een leuke jongen van 25 jaar, die vorige week in Houston, Texas aan leukemie was overleden. Croiset had hem op afstand behandeld. Ook liet hij een foto zien van een dertigjarige man met een zwarte snor, die botkanker had. Hij zei er helemaal naar van te worden, maar vertelde er bot bovenop een mop overheen van Moos en Abdullah, die elkaar neerschieten. Van Moos werkt het schiettoestel. Dat van Abdullah weigert. Moos ziet hem naar beneden komen vallen en grijpt Abdullah die zegt: ‘Eerst schiet je me neer en dan vang je me op. Waarom doe je dat?’ ‘Weet ik ook niet,’ antwoordt Moos.

De gevangenisautoriteiten hebben nu de elektriciteit en de laatste gemakken, tot en met het bed en de scheerartikelen, uit de piepkleine gevangeniscel waarin oud-premier Zulfikar Ali Bhutto op zijn doodvonnis wacht, weggehaald. Dezelfde mensonterende methodes werden door het Suharto-regime toegepast gedurende de laatste dagen van Sukarno. Generaal Alamsjah - later ambassadeur in Den Haag238 - haalde bijvoorbeeld Sukarno's televisietoestel weg, opdat hij nog meer geïsoleerd zou worden van de buitenwereld. En de Pakistaanse ambassadeur doet of hij van de prins geen kwaad weet en schrijft me een verontwaardigde brief, omdat ik hem in zijn gezicht hebt gezegd waar het op stond.

Intussen belde Bill Bast uit Hollywood dat het huis waar ik op aas nu weer op de vrije markt is gekomen, want ik heb nog niets getekend. Mattheus die Amerbos zou kopen, wil het nu huren. Hoe krijg ik het allemaal rond?

28 februari 1979

Peter is terug uit Tilburg. Hij voelde zich heerlijk na die dagen bij zijn moeder. Zij had tranen in de ogen gehad toen hij vetrok. Wat een kostbaar, kostbaar moment. Hij heeft veel met

haar gesproken. ‘We hebben een hele hechte familie,’ zei hij. Zes zussen gaan samen op vakantie in Oostenrijk. Vijf hebben toestemming van hun mannen plus Trees, de non. Peter heeft Edwin nu acht maanden niet gezien en vreest om terug te gaan naar Londen, ook omdat het misschien seksueel nu niet meer goed zal zitten. Hij droomde dat Edwin invalide was geworden en op zijn knieën naar hem toe kwam kruipen. Hij luisterde naar gedeelten van Croisets tape. ‘Die man zegt toch wel zinnige dingen.’ Stelde hem later aan de heer Coté van de amro Herengracht voor, want tenslotte neemt Peter alles over als ik naar Oud Eik en Duinen vertrek.

Max van der Stoel blijft een griezel. De psp en de cpn hebben hem gevraagd in de vn-Commissie voor de rechten van de mens voor een scherpe veroordeling van de Chileense fascistische junta te stemmen. Volgens de minister dient dit geen enkel doel want de regering heeft voor een effectievere methode gekozen: de aanstelling van een commissie die ter plekke een onderzoek gaat instellen. Ook mevrouw Allende zou hierom hebben gevraagd. Allemaal onnodig uitstel. De Chili-beweging is razend. Alsof het niet allebei zou kunnen: èn in de vn tegen Chili een motie indienen èn een commissie van de grond brengen. Minister Pronk overweegt om een conferentie van landen, waarbij Chili in het krijt staat, helemaal niet bij te wonen. Wat is er precies aan de hand? Je kunt er zeker van zijn dat er richtlijnen uit Washington komen.

1 maart 1979

De vogels zitten in het eerste zonnetje.

Joop van Tijn belt. Luns staat in het Algemeen Dagblad als behoord hebbende tot de nsb. Aardig van hem. Is het waar? Belde Wim Klinkenberg, die laconiek zei: ‘Oh, hebben ze het eindelijk door? Dat lek is van professor de Jong afkomstig.’ Joop den Uyl heeft prompt vragen gesteld. Nu durft deze held weer. Luns moet als student tussen 1933 en 1936 lid van de nsb zijn geweest. Lou de Jong wist dit allemaal al heel lang. Hem werd per 1 mei ontslag verleend als directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie.

Het ad heeft het nieuws inderdaad groot opgemaakt met: vrienden luns verrast. Niemand zou er iets van hebben geweten. ‘Als iemand dat had geweten,’ zei Mr. P.A. Blaisse, voormalig kamerlid van de kvp, ‘dan was hij er direct uitgekegeld.’ Ja, ja, eerst Aantjes, nu Luns. Er is een ledenformulier gevonden van de nsb op naam van Luns. Alle persoonsgegevens kloppen, zoals initialen, geboortejaar, geboorteplaats, stu-

dierichting en diensttijd bij de marine. Frisse morgen. In een hoofdartikel zegt het ad: ‘Wij hopen dat Mr. Luns brandschoon uit de confrontatie met dr. Lou de Jong en zijn gegevens over Luns' nsb-lidmaatschap van voor de oorlog komt.’ Peter is met de nachttrein, wagon 177, roomette 62 naar Salzburg vertrokken. We waren in de stad voor zijn vliegticket terug naar Londen en een krentenbrood in de healthfood store. I wish you godspeed Peet. Overal in huis liggen spullen van hem. Het geeft me een speciaal gevoel. Toch blijft het me ergeren wanneer hij een fles Victoriawater niet afsluit.

Eigenlijk is Gerard Croiset een draak. Hij is helemaal tegen Stephan Schoor, omdat deze me heeft verteld dat Carel Enkelaar exact wist waar hij de zogenaamd vermiste foto van George de Mohrenschildt had verborgen. Het is natuurlijk ook een schandaal dat ik die foto, die van mij is en aan mij is opgedragen, nog altijd niet terug heb. ‘Als vriend van Carel had Schoor je dit nooit mogen vertellen,’ aldus Gerard. Het dringt blijkbaar niet tot Croiset door dat Enkelaar - zijn oudste vriend - de eigenlijke culprit in de affaire is. Ik vertrouw ze eigenlijk geen van beiden. Marlène Quarles schreef om te bedanken voor het etentje hier en vertelde hoe Toon had genoten van Schoor en diens verhalen. Houdt Toon zijn vrouw alleen maar voor de gek of is hij een slechte beoordelaar van mensen?

Luns zit in avro's Televizier. Ik heb hem nooit eerder zo subdued gezien. Plotseling lijkt zijn grote bek gone with the wind te zijn! ‘Ja, ik trek me de beschuldiging wel aan,’ zei hij. In het ad verklaarde hij nota bene: ‘Het is een kwaadaardig verhaal dat hardnekkig blijft opduiken.’ Hij veronderstelde zelfs dat er misschien met ‘een andere Luns’ iets aan de hand was geweest.

De Shell en het consortium van veertien buitenlandse oliemaatschappijen moeten Iran verlaten. In 1957 was ik nog de gast van mijn vriend dr. Koos Scholten, toen namens Shell manager van de Iraanse olie, in Abadan. Zouden ze het op eigen kracht redden?

2 maart 1979

De Telegraaf refereert, zonder voor een keer nare opmerkingen, aan mijn activiteiten Luns te ontmaskeren. Streep aan de balk. De regering heeft volgens premier Dries van Agt contact opgenomen met de heer De Jong via de minister van Onderwijs, mevrouw Gardeniers. Men wil het naadje van de kous weten. Het kamerlid Maarten Schakel (cda) meent volgens nrc Handelsblad te weten dat een ander lid van de Luns-familie ‘nogal

wervend was’ en Joseph voor het Zwarte Front had opgegeven. Hoe zullen ze zich hier uit gaan wurmen? De nrc zegt in een commentaar: ‘De reputaties van oudere politici van christendemocratische huize zijn niet veel meer waard.’ ‘Minstens zo interessant is het na te gaan wat ons op dit gebied nog te wachten staat. De Jong gaat weliswaar binnenkort met pensioen maar zijn documentatie hoeft daarmee nog niet monddood te worden gemaakt. Alles lijkt mogelijk omdat nog nooit een begin is gemaakt met uitvoering van het snuggere idee (dit heeft Spoor geschreven) bewust, ingrijpend en volhardend met het Nederlandse oorlogsverleden in zijn algemeenheid af te rekenen.’ Er zijn nog wel meer zaken uit te zoeken dan de Tweede Wereldoorlog: Indonesië, waar Schoor niets over zegt.

Ben mevrouw Martorell, echtgenote van de Cubaanse ambassadeur, excuses gaan maken gisteren op de receptie te zijn weggebleven, of liever op een foto-expositie. Peter ging natuurlijk voor.

Time schrijft dat Amerika ‘has grown obsessively kiddified’. Een essay Wondering if children are necessary van Lance Morrow239, behandelt kinderen krijgen als mythologie. Nogal à propos in een jaar dat door de vn tot International Year of the Child is uitgeroepen. Zeventig procent van 50.000 ouders, die werden ondervraagd, antwoordde dat wanneer ze het over konden doen, ze geen kinderen zouden willen hebben. ‘Are children an ego-trip, begotten for the pleasure of watching one's own little clone toddle around?’ De cijfers liegen er weer niet om. Twee miljoen kinderen lijden onder mishandeling door ouders. Tien miljoen kinderen in de vs hebben geen regelmatige medische begeleiding. Zeshonderdduizend teenagers krijgen kinderen zonder nog getrouwd te zijn. Het is een bende, het komt altijd op hetzelfde neer, men heeft zijn pik niet onder controle.

Lunchte met Yuri Timofiev, Romanovs tweede man, nu onder bevel van Tolstikov, in het Promenade Hotel. Ik betaalde. Hij bedankte er niet voor, zei zelfs niet dat het prima had gesmaakt. Wat me zeer onaangenaam trof was dat hij dédain toonde voor oud-ambassadeur Romanov. ‘He will get a third rate post in the Ministry and then go with pension.’ Een interview met Tolstikov voor nrc Handelsblad was mogelijk, ‘but this ambassador thinks very carefully and is not emotional’. Het schijnt een self made politicus te zijn, soldaat in de oorlog, werd leider van de cpsu in Leningrad en was acht jaar ambassa-

deur in Peking. Hij spreekt geen talen, niets. Ik zei de indruk te hebben dat Tolstikov in China had gefaald. Zou er een conflict inzitten? ‘We zijn ernstige mensen,’ aldus Timofiev, ‘als we iets tegen China ondernemen zal het ernstig zijn.’ Timofiev zei eveneens dat Dirk Keijer geen vergunning meer zou krijgen om in Moskou zaken te doen. ‘Hoe kan dat?’ vroeg ik. ‘Hij organiseerde twintig bedrijven op jullie landbouwtentoonstelling? Was dat geen succes? Dit is niet aardig van Moskou.’ Timofiev wist ook niet waar de schoen wrong, maar hij opperde: ‘Misschien gaat het niet meer zo goed met Keijers bedrijf Investronic.’

Gratie voor oud-premierBhutto is afgewezen.

Luns heeft twee uur met Lou de Jong gesproken en geeft nu toe dat hij drie jaar lang ingeschreven heeft gestaan als lid van de nsb. Het is voor mij altijd duidelijk geweest wat Luns voor een sujet was.

Op de grens van Egypte en Soedan zijn kunstvoorwerpen gevonden die wijzen op het bestaan van de oudste monarchie in de menselijke geschiedenis. Het koninkrijk Nubia in Afrika moet 3.300 jaar vóór Christus hebben bestaan en is dus de Egyptische rijken voor geweest.240

Joop van Tijn heeft op televisie premier Dries van Agt duidelijk in een hoek gedreven, ook al probeerde hij er zich met ongelooflijk slim gedraai uit te wurmen. cda'ers gaan nu eenmaal echt voor elkaar door het vuur, al weten ze van elkaar dat ze schurken zijn. De biechtstoel brengt wel weer redding. Boontje komt goed om zijn loontje. Dan te bedenken dat Luns eerst zei dat het bericht ‘volstrekt irrelevant’ was. Men doelde waarschijnlijk op zijn nsb-broer. Hij liever dan ik. Joop van Tijn ging nu ook over ‘het liegen van Luns’ praten, waar Van Agt behendig omheen draaide.

Ronald Gase belde: ‘Nu kan iedereen zien dat je gelijk hebt gehad in de zaak Luns.’ Ik maak me er geen illusie over. We hebben met haatdragende Hollanders te maken.

3 maart 1979

Dit is de geboortedag van de moeder van Henk Hofland. Ik zal me haar altijd herinneren.

Jan Blokker is weer eens ‘leuk’ in de Volkskrant vanmorgen:



illustratie

Toen ik Timofiev gisteren vroeg waarom Juliana niet naar Moskou werd uitgenodigd, zei hij: ‘Hoe lang zal zij nog koningin zijn?’

‘Nog een hele tijd, al is ze tegenwoordig een beetje vreemd.’ ‘Ja dat is me bij het overhandigen van de geloofsbrieven ook opgevallen. Haar ogen zijn vreemd.’

Het geld van Privé is gekomen. Er is duizend gulden van voor Peter, omdat hij me aanmoedigde überhaupt Willem Smitt te spreken. De twee pagina's over de zogenaamde geheime moordenaar van jfk, Ervil Lebaron, zijn verschenen.241 Voor dat verhaal, zogenaamd uit geheime fbi-dossiers, is Smitt bij me geweest. Ik heb Croiset overgehaald met hem een experiment te doen. De wereldvermaarde Utrechtse paragnost kreeg een beklemmend visioen en riep uit bij het zien van de foto van Lebaron: ‘Dit is de dader!’ Geloof er niets van. Jammer eigenlijk, want over Croisets eerder ‘visie’ van George de Mohrenschildt wordt natuurlijk met geen woord gerept.

Voerde telefoontjes. Bibeb: ‘Willem, dat gelieg van Luns is nu zo duidelijk.’

Dr. A.L. Constandse: ‘Het betekent dat hij lid was van de nsb in de hoogtijdagen.’

Gerard Croiset: ‘Het is zo dom dat gelieg eerst over deze zaak.’

Tage Domela Nieuwenhuis schrijft dat ik geen moeite hoef te doen hem een job te bezorgen bij Sea Conference van de vn, want hij wil lange tijd naar Ghana gaan, waar Theresa werkt.

Prettig open gesprek met Dirk Keijer. ‘Wat zei Timofiev,’ vroeg hij. ‘Romanov heeft een geweldige promotie gemaakt.242 Natuurlijk had hij vijanden. Zijn dictatoriale regime op de ambassade zorgde daar voor. Maar hij werkt op het bureau van premier Aleksei Kosygin en is lid van het Centrale Comité. Ik heb hem in Moskou gesproken. Hij zendt je hartelijke groeten.’

Dirk laat de ambassade nu als een baksteen vallen, maar het schijnt eerder andersom te zijn. Hij werkt in Moskou rechtstreeks met behulp van Rom en concentreert zich op oliezaken in Nigeria, waar hij zijn topcontacten aan Romanov heeft te danken, die er eens ambassadeur was. In het noorden van Nigeria bouwt hij kippenfarms.

Ik vroeg hem om een garantie van een commissie voor alle contacten, die ik hem langzamerhand had bezorgd, maar hij veranderde snel van onderwerp. Hij had wel eens wat geholpen met reiskosten, wat hij ook aan Romanov had gezegd (alsof die daar iets mee te maken had) maar daar hield het voorlopig mee op. Hij zou de heer Dirkx van Transol zeggen met mij, en op zijn kosten, naar Moskou te reizen en olietransacties te bewerkstelligen. De schoonzoon van Romanov zat op het ministerie van de Olie-industrie. Ook Los Angeles Times243 sprak van ‘Fat Days’ voor de Rotterdamse oliemarkt. Zou daar dan een commissie uit komen?

Ik zie dat Lou de Jong in De Telegraaf zijn verhaal nu afzwakt: ‘Luns was niet actief in de nsb.’244 Dat hebben de juristen bedacht. De Jong is nu overtuigd dat Luns tussen 1933 en 1936 geen nsb-activiteiten heeft ontplooid. Het reisje van de secretaris-generaal van de navo naar Amsterdam heeft dus behoorlijk vruchten afgeworpen. Het Parool onderstreept dat wanneer Luns nu zegt: ‘Ik moet me hebben vergist: in ieder geval dient dit niet meer tegen mij te worden gebruikt’ dat wel even iets anders is dan zijn eerdere: ‘Ik weet van niets, een ander moet mij op de (nsb)-lijst hebben gezet.’ Onzin natuurlijk.

Nederland koopt 445 Leopard-tanks voor 2.440.000.000 gulden. Wat moeten we er mee? Er is zelfs geen plaats om ze te laten rijden.

Dineerde met Jan Cremer en Babette in een Italiaans restaurant. Jan zei dat ook ex-cda'er Wim Aantjes een uitstekende job had gekregen. Wat? ‘Tuinman bij Pieter Menten.’ Ik vertelde dat Keijer niets wilde doen om me te helpen met het huis

in Californië, terwijl hij al zoveel contacten via mij had gekregen. ‘En dat is een vriend van je? Ik zou hem goed teruggrijpen.’ Keijer zei trouwens dat zijn villa in Hilversum op naam van een Zwitsers bedrijf staat. In Nederland staat hij twintig miljoen gulden rood en moet tien miljoen achterstallige belasting betalen. ‘Ik bezit niets meer in dit land,’ was het commentaar.

Jan Cremer had het televisiegesprek Van Agt - Joop van Tijn gezien. ‘Toch zal het grote publiek met Van Agt sympathiseren en niet met Van Tijn,’ meende hij, wat waar is. Dat bewijst wat een klootzakken Nederlanders zijn. ‘Wat Van Agt had moeten doen,’ zei Jan, ‘is zeggen, o, ja, je wilt sensatie? Zo laat ik me niet interviewen, en dan die Van Tijn, een joodse gluiperd, een opzaniker verkopen.’ Dan te bedenken dat Cremer Joop een vriend noemt en omgekeerd. ‘Luns is zelf een gluiperd,’ meende hij, ‘maar als je hem laat ophoepelen krijg je er een andere misdadiger voor terug.’

Jan praatte honderd uit. Hij ging een boerderij kopen bij het graafschap Bentheim in Duitsland ter hoogte van Twente. Hoe verzin je het? Hij vond het een belediging dat Joop Zwart van Zero had beloofd mij te bellen en dit niet had gedaan. Hij zou reageren. Hij is ook heilig overtuigd dat de sjah van Iran in het stadion in Teheran zal worden berecht. ‘Ze moeten de hele familie van die sjah afmaken, de kinderen, alles.’ Over zo'n uitspraak, die hij nog eens herhaalde, verbaas ik me grenzeloos.

Terwijl we tafelden, verscheen Luns in Aktua bij Robert Kroon, vanuit Brussel ditmaal. Wat niemand zich ooit afvraagt: waarom juist Kroon? Dezelfde reporter, die in De Telegraaf Beatrix en Claus voor links van een Pink House of Orange uitmaakte, of die het al jarenlang categorisch opneemt voor een smeerlap als Suharto. Hoe dat werkt lijkt niemand te merken. Maar goed: Luns weet wel wat hij doet en aan wie hij zijn verhaal kwijt kan. Joop van Tijn belde me dat het op televisie was geweest. Hij had het niet zelf gezien maar men had enkele zaken aan hem doorgebeld. Luns beklaagde zich over het feit dat Van Tijn in gesprek met Dries van Agt had gesproken over ‘gelieg’ van Luns. Wat had hij dan moeten zeggen? Ik waarschuwde hiervoor al in Propria Cures in 1972. Bob Kroon is dus niet het soort verslaggever die dan vraagt: ‘Maar heeft u dan niet gelogen, mijnheer Luns?’ Van Tijn was verontwaardigd dat Luns bij Kroon had kwijt gekund dat er ‘een linkse McCarthy-achtige hetze tegen hem werd gevoerd’. Ik denk niet dat prins Bernhard, de voormalige groep industriëlen rond Paul Rijkens, of ikzelf, als links of als McCarthy-achtig kunnen worden omschreven.

Bibeb interviewde J.M.A. Biesheuvel.245 Ik heb geen enkel contact met die man, ook nooit iets van hem gelezen. Hij walgt van zijn werkkamer. Hoe kan dat? Ik geniet totaal van Amerbos. Dit ligt dus aan jezelf. ‘Als wekenlang verhalen mislukken, vind ik het walgelijk om hier binnen te gaan en het weer opnieuw te proberen.’ Tijdens het gesprek gaat hij naar het toilet, komt terug en zegt warempel tegen Bibeb: ‘Als ik sta te plassen laat ik de deur open. Mikkie, de hond, wil mijn piemel likken en likt de druppels van de vloer. Dat vind ik leuk. Ik voel mezelf heel primitief.’ Na die zin ben ik dan ook afgehaakt.

4 maart 1979

De vogels zijn nog hongerig na de winter. Ik denk aan die jongen, die verdronk toen hij een meerkoetje wilde redden. Verlang zeer naar Peter.

Leonid Brezhnev heeft een verzoenende rede gehouden en vermeden concrete hulp aan Vietnam toe te zeggen in de strijd met China. Wel noemde hij Peking ‘verradelijk en agressief en de belangrijkste bedreiging voor de wereldvrede’. De rede schijnt in Peking ‘goed’ te zijn gevallen.246

Rob Soetenhorst is het niet met mijn Open Brief aan Beatrix eens. Ik verdenk hem ook onder druk van zijn vrouw, de orangiste De Savornin Lohman, te staan. ‘Ik ben te veel historicus, om Oranje niet met Nederland verbonden te zien. Maar jij mag dat best vinden. Verder een goed verhaal.’ Ook hij vond het gelieg van Luns ergerlijk.

Mam zei altijd: ‘Truth is stranger than fiction.’ Om 13.30 uur ging de bel op Amerbos. Ik aarzelde nog of ik open zou doen. Toen zag ik een taxi voor de deur staan: Oliver Stone, de man, die voor een Oscar is genoemd. Ik kon het nauwelijks geloven, want Jan Cremer had het gisteravond nog over hem. Overrompelend dus. Hij schrijft een film in Londen, waar hij voor vier weken een flat huurt. Hij logeert in het American Hotel. Hopte over ‘for distraction’, wat bij hem naar de hoeren gaan en drugs betekent. Ik vertelde hem het hele George de Mohrenschildt-verhaal gevolgd door de generaal Dimitri Dimitrov en Donald Donaldson-affaire. Hij bladerde door mijn knipselboeken. Ik liet hem alles zien en vertelde over het gevecht met Time. Oliver is onderzoekend. Hij wil alles zo exact mogelijk weten. Hij stelt steeds meer vragen om te begrijpen waar we het over hebben. Hij scheen geïnteresseerd in mijn jfk-verhaal.

Hij stak de ene joint na de andere op en moest als gevolg vrijwel permanent naar het toilet. Hij was tot 05.00 uur in de stad geweest en had voor 50 gulden een ‘shot of heroin’ van een zwarte man gekocht. Mijn gedachten gingen naar Najwa Sarkis, die het natuurlijk als totaal onmogelijk had ondervonden met deze man als echtgenoot een normaal leven te leiden.

We lunchten in Djanoko, terwijl ik iets afgaf bij Vrij Nederland - het uitgewerkte artikel van het recente gesprek met Gerard Croiset -waarna we in het Sonesta Hotel een ontmoeting hadden met Jan Cremer en Babette Sijmons. Met stickies, met drinks meer wandelingetjes naar het toilet, maar ogenschijnlijk bleef Oliver onder controle van zijn rationaliteit. ‘Willem, your house at Amerbos looks like a socialist housing project in Warsaw, but it is nice, I have myself something like it.’ Over mijn vestiging in Hollywood: ‘Willem, Hollywood is one large intellectual desert. Don't live there. Keep your house here. Visit California for a couple of months, no more.’ Ik denk nog altijd dat die intellectuele woestijn van jezelf afhangt, waar je ook bent.

Oliver vroeg naar wat Jan motiveerde. Hij antwoordde: ‘I think only of today, yesterday and tomorrow.’ Ik vraag me af wat Oliver van hem vond. Heb trouwens ook geen idee wat Jan dacht. Ik ben vertrokken om naar Gouda te gaan om de verjaardag van Aart van der Want te vieren.

5 maart 1979

Was om 08.00 uur op en heb voor de zoveelste maal aan mijn Open Brief aan Beatrix gewerkt. De negentiende versie.

Oliver Stone belde. Hij noemde Jan Cremer ‘intellectually poor, somewhat of a facist’. Jan verkondigde gisteren bijvoorbeeld dat alle jagers op wild doodgeschoten dienden te worden. Oliver was onder de indruk van Babette, evenals Peter en ik.

Peter kwam terug uit Salzburg van de hom-show. We regelden zijn vliegreis naar Londen. Hij zat in zijn eigen leren stoel in mijn werkkamer en zei: ‘Willem, ik denk dat wij nooit genoeg van elkaar zullen krijgen.’ Dat denk ik al heel lang.

Gezellig dagje. We gingen naar de sauna, waar ik proof reading deed. Maar ik werd door een kerel mee naar een cabine getroond en heb werkelijk een zalig nummer gemaakt. Hij kwam uit Drente. Peter zei later dat hij hem zelf best in zijn vingers had willen hebben. We dineerden in Le Musicien.

De meningen over de effectiviteit van Jimmy Carter als president van Amerika lopen sterk uiteen. Hij blijft controversieel.

Een Washington insider omschreef het aldus: ‘The president has a terminal case of meekness.’ De opvatting dat Carter besluiteloos is, kan in het Witte Huis nauwelijks meer als nieuws gelden. Time meldt dat George Bush zich er zelfs over beklaagt dat Peking bezorgd is over de wankelmoedigheid van Carter jegens de sjah en Iran.247 Ik begrijp niet dat ‘men’ zich hierover blijft verbazen. Er was een dag, niet lang geleden, dat Carter met Bijbels langs huisdeuren leurde...

Josée Dayan heeft een documentaire van 110 minuten met Simone de Beauvoir gemaakt. Ik zou die film willen zien. Zij spreekt veel over Sartre waar zij dus off and on vijftig jaar mee heeft opgetrokken. Zij geeft toe nooit de jaloezie te boven zijn gekomen wat die man betreft. Vreemd. Praat je je die jaloezie aan, of is deze werkelijk?

6 maart 1979

Luns is dus niet van plan op te stappen. Waarom zou hij? Niemand maakt hem wat. Robert Kroon heeft het lef in De Telegraaf nog eens op de affaire terug te komen en Luns te beschrijven als afkomstig ‘uit een intellectueel patriciërsgeslacht’. Vader Huib was een vermaard historicus. Het is aan de manieren van de man anders niet af te zien.

Volgens Kroon is Luns zeker ‘een ondergeschoven nsb-lid’. ‘De nsb net opgericht was een nieuwigheid en trachtte zich te verkopen als een houvast in verwarde tijden. Het feit dat Mussert met zijn tamtam aanvankelijk ongeveer acht procent van het Nederlandse volk achter zijn sinistere “Nieuwe orde” wist te krijgen, spreekt in ieder geval niet voor de vitaliteit van het toenmalige democratische bestel.’ Kroon vervolgt zijn apologie aldus: ‘In die dagen keerde ook de 22-jarige student Luns [bewust of onbewust, volgens Kroon] de nsb voorgoed de rug toe. Tot die tijd had de jonge Luns als “rector” of voorzitter van het Amsterdamse Studenten Corps, naar hij mij vertelde, op “sommige aspecten” van het nsb-programma gewezen - met name de nadruk - op “een sterke nationale defensie”. Maar verder had de jongeman zich allerminst lotsverbonden gevoeld met de beweging. Als studentenleider verbood hij zelfs actieve nsb-propaganda op de Amsterdamse Universiteit, “zo herinnerde hij zich nog”.’248

Puur geklets van een pathologische leugenaar als Luns, die zich ook herinnerde dat John Foster Dulles hem, Luns, garanties

had gegeven dat Washington samen met Den Haag Hollandia tegen Sukarno zou helpen verdedigen. Ik filmde een dijk Amerikaanse notabelen om de zaak na te trekken en Luns smeekte de dienstdoende nos-functionaris de film niet uit te zenden.

Kroon trekt een conclusie: ‘Dat Luns indirect “ooit” iets te maken had gehad met de prille Mussert-beweging was reeds tien jaar geleden voor ingewijden in Haagse regeringskringen geen geheim. Desondanks is Luns 19 jaar lang Nederlands meest succesvolle minister van Buitenlandse Zaken uit de naoorlogse tijd geweest.’ Bullshit. Maar het is alarmerend dat dit soort affaires überhaupt kunnen plaatsvinden.

De Volkskrant signaleert dat rechtse commentatoren Luns, die op televisie verkondigde dat de beschuldiging jegens hem ‘een symptoom van de radicalisering’ was, welke zich in ‘volstrekte onverdraagzaamheid’ in Nederland voltrok, direct zijn bijgevallen. ‘Hij toont hiermee een verregaand gebrek aan begrip voor zijn situatie. Bij al geradicaliseerde Nederlanders, die van de navo weinig moeten hebben en nog minder van de geijkt reactionaire en gedateerde koudeoorlogsverhalen van deze figuur, heeft Luns weinig krediet meer te verliezen. Zijn rol in de nsb-welke ook - en zijn reacties op deze discussies werken daar vermoedelijk als een bevestiging van krachtige antipathie.’249

Gisteravond heeft Peter de allerlaatste versie van de Open Brief nog eenmaal aandachtig gelezen. Hij verbeterde ‘het’ psyche in ‘de’ psyche. Toen ik vertelde de tekst ook aan mejuffrouw Büringh Boekhoudt te hebben gezonden, zei hij: ‘God als zij er maar niet in blijft.’ We reden naar de stad. Ik kreeg tranen in mijn ogen over zijn aanstaande vertrek. Ik zei dat ik dit aan zijn moeder zou willen vertellen. ‘Ik begrijp het zo goed,’ zei hij en hij had zelf tranen. Ik bracht hem met zijn hutje en mutje naar Schiphol. Hij stond in de deur van Amerbos. Zijn gezicht was ontsteld. Hij at nog van de rabarber die ik had gemaakt, waar hij veel van houdt. Nu is het leeg in huis. Overal bevinden zich tekenen van toen hij hier was. Hij wilde bloemen voor me kopen en voor Edwin van Wijk in Londen. Hij wilde vanavond met Edwin in Napoleon gaan eten.

Er is zoveel dat ik over hem zou willen schrijven.

The New York Times toont een foto waarop zes mannen door zes soldaten worden gefusilleerd wegens homoseksuele verkrachting. Een zevende was door het Iraanse Revolutionaire

Hof veroordeeld tot 100 zweepslagen. De veroordelingen worden allemaal in het geheim door Khomeini's ‘Komiteh's’ uitgesproken en soms komen een paar duizend mensen naar de executie kijken. In Abaden werden een kolonel van 41 jaar en zijn plaatsvervanger, een majoor van 42 jaar veroordeeld, omdat zij onder het bewind van de sjah op mensen in een moskee hadden geschoten en anderen hadden gemarteld. Zij werden op de plaats rust geëxecuteerd.

7 maart 1979

Gisteravond stond Volodja Molchanov nog om 23.00 uur voor Amerbos met een fles cognac en drie langspeelplaten uit Moskou. Hij is hier met een officiële delegatie van de cpsu en moet tolken. De heren waren naar de film Grease met John Travolta gegaan, maar er halverwege gedegouteerd uitgelopen. Dat maakte hem onverwachts vrij, want ze waren naar het hotel teruggekeerd. Hij rookte als een schoorsteen, dronk 1/3 fles sherry en 1/2 fles witte wijn, met spawater ertussendoor.

Hij heeft nu een balletlerares als maîtresse. Als zijn vrouw Consuela dit zou weten, zou ze hem onmiddellijk verlaten. Maar die dame houdt van hem en vraagt er niets voor terug. Ook zijn moeder was niet op de hoogte. ‘Okay, dit betekent dus dat je vrede hebt gesloten met je vader250 nu je zelf, net als hij, er een andere vrouw hebt bijgenomen?’

‘Ja, maar hij verliet mijn moeder. Ik laat Consuela niet in de steek.’ Het was kennelijk te vroeg om hem duidelijk te maken dat zijn vader eerlijker jegens zijn moeder was geweest, dan hij jegens Consuela.

Het beeld dat Volodja schetst van het leven in Moskou, is vernietigend. Volodja Feltsman had in Frankrijk concerten gegeven, maar durft niet in het buitenland politiek asiel te vragen. Feltsman schijnt in Russische kunst te handelen via een contactpersoon bij het Concertgebouw. Hij vertelde op een weekend naar een dacha te zijn geweest met twee dansers en een danseres van de Bolshoi. Hij kon niet slapen. Toen hij naar beneden wilde gaan, zag hij dat daar een danser de ballerina neukte, terwijl tezelfdertijd de andere danser zijn vriend naaide. Hij ging zitten en heeft het schouwspel een half uur gevolgd. De indruk als je naar hem luistert, is er een van totale verveling in Moskou.

Hij beschrijft de nieuwe ambassadeur, Tolstikov, als een absolute boer ‘die ruwe en vieze woorden gebruikt’. Na wat ik

van de man gezien heb, verbaast me dit allerminst. Volodja heeft nu dus een aantal dagen van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat contact met Tolstikov en ergert zich groen en geel. ‘Toen de nieuwe opera die mijn vader had gecomponeerd in Leningrad in première ging, kwam Tolstikov kijken. Na afloop zei hij tegen mijn vader: “U moet de rol van die vrouw door een partisane vervangen.” Maar dat ging dus juist niet, want dat zou in strijd zijn geweest met het verhaal. Hij had het niet begrepen.’ Vervolgens zou die opera nooit meer in Leningrad opgevoerd worden. In Peking had de man gefaald, want hij bleef acht jaar binnen de muren van de ambassade zitten. Hij zou naar Den Haag gestuurd kunnen zijn, omdat de cpsu vermoedt dat Peking in Den Haag haar belangrijkste Europese luisterpost zou kunnen vestigen. Volodja vroeg Tolstikov in Moskou om een interview voor apn Novosti. Hij antwoordde nors: ‘Wat zal ik vertellen?’

‘Iets over uzelf?’ zei Volodja. ‘Dan zeg ik niets,’ en de mop ging niet door. Hij verwachtte dat Vladimir Opalev zou worden teruggezonden naar Nederland. ‘Niemand weet het nog, maar zijn vrouw praat veel,’ zei Volodja.

Hij vertelde ook dat toen China Vietnam binnentrok, Consuela de hele nacht had gehuild. ‘We dachten allemaal: nu komt er oorlog, dus dat ik ook in het leger zou moeten.’ Daarop volgde het speciale deuntje dat er een bijzondere mededeling zou komen op de radio en tot onze verbazing ging het over het feit dat twee astronauten de ruimte in waren gezonden.

Ik had Bibeb het gesprek met Croiset toegezonden. Zij belde: ‘Heb het gelezen, maar het is inderdaad niets voor Vrij Nederland. Ze hebben nooit zulke interviews. Ze zijn vooral de laatste jaren veel meer de politieke richting op gegaan.’ vn belde inderdaad dat ze het gesprek niet wilde publiceren.

Hans Wilbrink van Nieuwe Revu belde dat een nieuwe botsing tussen de redactie en Ger Ackermans in full swing was. Viermaal had men nu voor onafhankelijkheid van de directie geknokt, en met succes, maar Ger - precies zoals ik hem altijd heb ingeschat - is een instrument van de heren eigenaren. Daarom was hij er op uit mijn interviews stop te zetten. Het gebeurde subtiel maar was voldoende duidelijk. Toch vond hij de Open Brief uiteindelijk prima. Hans wilde ook nog aanvullende regels hebben om mijn brief aan te kondigen. Ik heb overwogen mejuffrouw Boekhoudt in de aankondiging te verwerken. Maar het zou haar te zeer grieven en gezien haar hoge leeftijd kan dat dus niet.

Nu blijkt dat Oorlogsdocumentatie al in 1968 de secretaris-ge-

neraal van Algemene Zaken, wijlen de heer Van Nispen tot Pannerden - in de praktijk betekent dit het kantoor van de premier van toen - heeft ingelicht dat Luns drie jaar als lid van de nsb was ingeschreven. P.J.S. de Jong was toen in de drivers seat. Hoe is het mogelijk dat die zaak nog eens tien jaar langer onder tafel bleef? Alles kan in Den Haag. Van Agt heeft een brief aan het parlement gezonden, waarin hij schrijft ‘geen aanleiding te zien om een initiatief te nemen met betrekking tot de huidige functie van betrokkene’. cda'ers onder elkaar. Den Uyl schreeuwt moord en brand en bereikt niets.

De Daila Lama schrijft in The New York Times over de dertig jaar dat zes miljoen Tibetanen door China zijn geannexeerd en van de wereld afgesloten.251 Hij citeert Deng Xiaoping, die onlangs in Japan zei: ‘If you have an ugly face [nogal à propos in het geval van Deng zelf] it is no use pretending to be handsome.’ De godsdienstleider schrijft verder: ‘I have repeatedly said that the nature of our struggle is not anti-communist, anti-reform or even anti-Chinese. It is also not whether those of us in exile can return to Tibet. Fundamentally, the real issue is the happiness and welfare of six million Tibetans inside Tibet.’ Het zal de wereld een worst zijn wat daar gebeurt.

Hetzelfde geldt voor Pakistan. Robert Trumbull schreef dat generaal Zia ul-Haq ‘a gentlemanly coup’ uitvoerde. Negentien maanden geleden ontwaakte premier Bhutto in een huis omringd door soldaten. Zia en Bhutto bespraken in alle kalmte hoe de militairen de regering zouden overnemen. Pakistan is nu 30 jaar onafhankelijk, waarvan dertien jaar door militairen werd geregeerd. Zia voerde de derde staatsgreep door het leger uit. De ironie is dat Bhutto deze verrader stafchef maakte en daarbij andere seniorgeneraals passeerde. Nu duurt het niet lang meer of een van beide gentlemen zal worden opgehangen.252 Het is een typisch Amerikaans cia-scenario. Suharto deed hetzelfde met Sukarno, maar die werd dood gepest. De straf voor Bung Karno en Bhutto, die vrienden waren, voor ‘not towing the Washington line’.

8 maart 1979

Volodja Molchanov vertelde dat hij apn Novosti had voorgesteld dat ik bij mijn volgende reis om interviews te maken bij hem en Consuela zou wonen, omdat ik geheel op eigen kosten kwam en dit mijn kosten zou drukken. Het mocht niet. ‘En als ik met mijn vrouw die tijd bij mijn moeder intrek en mijn

flat aan Willem geef?’ Ook dat mocht niet. Hij trok een gezicht waaruit bleek dat hij ten einde raad was. Wat een land de ussr.

Ik had Rob Soetenhorst de tekst van mijn Open Brief aan Beatrix voor commentaar gezonden. Ik belde hem. Zijn vrouw Jacqueline de Savornin Lohman had de brief geopend, gelezen, vond het een belachelijk verhaal en had de brief dus verbrand. Lijkt me niet prettig op die manier gehuwd te zijn. Ik dacht eerst zelfs dat hij een grap maakte, maar het was ernst. Ik belde deze mevrouw dus op en vroeg waarom zij zoiets had gedaan. Ze hakkelde en stotterde en zei: ‘Misschien kwam het wel door de vaderlijke toon van je artikel.’ Zij is juriste en ontkende het artikel te hebben verbrand. Dus schreef ik Rob met het verzoek het alsnog te lezen. Broer Theo las de laatste versie eveneens en zei: ‘You will get away with it as it is now.’ Plezierige aanmoediging.

Joop den Uyl vindt dat Luns weg moet, wanneer wordt aangetoond dat hij niet de waarheid heeft gesproken, dus wanneer Luns heeft gelogen, had hij beter kunnen zeggen. De fractievoorzitter van het cda, Ruud Lubbers, verklaarde in het debat dat nu in het parlement wordt gevoerd, dat het Luns in 1934 niet ontgaan kon zijn dat de Nederlandse bisschoppen toen in een vastenbrief duidelijk stelling tegen fascistische organisaties hadden genomen. Ook Lubbers echode nu het nieuwe praatje dat de broer van Luns de man als nsb-lid zou hebben in- en uitgeschreven. ‘Overigens over de heer Luns niets dan goeds,’ aldus Lubbers.253

Luns schreef de premier vandaag: ‘Hooggeachte heer Van Agt, Kennisneming van de brief met bijlagen die u op 7 maart j.l. aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal hebt gezonden, alsmede van de publieke reacties, die daarop tot dusverre zijn gevolgd, geven mij aanleiding u het volgende ter kennis te brengen. Een van mijn broers heeft mij laten weten dat hij in 1933 of 1934 lid geworden is van de nsb en mij tezelfdertijd voor die partij heeft opgegeven, alsmede dat hij, toen hem duidelijk was geworden dat ik voor die partij niet voelde, mijn lidmaatschap heeft opgezegd. Met gevoelens van de meeste hoogachting en vriendelijke groet, uw d.w. J.M.A.H. Luns.’ Het is niet te geloven hoe die man een dergelijk doorzichtig smoesje überhaupt durft te lanceren. Wedden dat ze er voor de zoveelste keer intrappen.

9 maart 1979

De Telegraaf schrijft: ‘De regeringspartijen cda en vvd hebben een onderzoek naar het waarheidsgehalte van de woorden van oud-minister mr. J.M.A.H. Luns afgewezen.’ De motie van de pvda, d66 en de ppr werd als niet ter zake doende afgelegd. De heer Van Agt benadrukte dat hij Luns op zijn woord geloofde. Wat wil je, de ‘boys’ van rooms-katholieke huize onder elkaar. Dit ‘geloof’ in Luns was nog versterkt door diens brief die was binnengekomen over de rol van de broer van Luns. Overigens waren de cpn en de Boerenpartij er zonder meer direct al vanuit gegaan dat Luns loog dat hij nooit met de nsb te maken had gehad. Den Uyl kon er weer niet tegenop. Hopeloos.

‘Kamermeerderheid zet een streep onder de affaire Luns,’ aldus nrc Handelsblad. De uitslag van de stemming: 66 stemmen cda en vvd tégen achter de waarheid komen en 50 voor. Van Agt bleef bij zijn weigering om van de kwade trouw van Luns uit te gaan. Zolang een meerderheid in Nederland verwijlt in het doolhof der religiositeit, leggen helderder geesten het permanent af. Opland produceerde een fraai plaatje in de Volkskrant.



illustratie

Intussen schrijft Han Hansen een zevenkoloms artikel over de overdracht van de troon als ‘weerbarstige materie’. Juliana schijnt nog niet te kunnen aftreden, omdat er geen wettelijke

regeling is getroffen over het lidmaatschap van het Koninklijk Huis. De koningin wordt 30 april zeventig jaar en zou de troon aan Beatrix willen overdragen, maar zeker niet voor dit varkentje is gewassen. Oud-minister Geertsema had een ontwerp bedacht voor a en b prinsen van Oranje, zij die kunnen opvolgen en zij die daarbuiten zouden vallen. Juliana wilde daar niet aan.

Als je Van Agt op televisie over Luns ziet spreken wordt je misselijk. Als je Den Uyl manhaftig een grote bek hierover hoort opzetten word je misschien nog misselijker.

Van Agt heeft na het wekelijks kabinetsberaad meegedeeld dat de koningin nog lang niet aftreedt. ‘Ik reken eerder in jaren dan in maanden,’ zei de man. Nu schijnt het wetsontwerp wie wel tot het Huis zullen behoren en wie niet, gereed te zijn gekomen.254 ‘De koningin zal nog een paar jaar blijven.’255

‘Wie volgt?’ staat op de omslag van Elseviers256 naar aanleiding van een reportage van René de Bok en J. Heinemans. Het artikel is een litanie van verwijten aan Lou de Jong, die het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie runt als een chef van een generale staf die ‘eerst optrad als openbare aanklager, om vervolgens razendsnel zijn officierstoga voor die van verdediger en later van rechter te verwisselen.’ Ik heb nooit begrepen waarom Lou de Jong de vaderlandse geschiedenis heeft mogen monopoliseren. Dr. F.A. Hoogendijk komt in Elseviers met een apologie als hoofdartikel ter verdediging van Luns. Wat anders van deze Hoogendijk te verwachten? Ook Henk Hofland doet een duit in het zakje van de Haagse Post, ‘Het vrome voorbeeld.’257 ‘Wie is trouwens die heksenjacht [tegen Luns] begonnen? Het bekende opruierspamfiet het Algemeen Dagblad, daarin gesteund en gedekt door raddraaier Lou de Jong. En daarna werd de secretaris-generaal [aldus Hofland respectvol] aan de tand gevoeld door twee andere hitsers, Jaap van Meekren en Bob Kroon.’ Sta in deze zaak wel heel ver van Hofland af. Haagse Post liet door Michiel Berkel, Tom de Greef, Lieve Joris en William Rothuizen het studentenmilieu van 1933-1936, waarin Luns verkeerde, reconstrueren. Henk Bongee, de voorganger van Luns als rector van de senaat herinnert zich: ‘Voor mij was het geen nieuws dat nsb-lidmaatschap van Luns, want ik heb hem wel op de sociëteit met zo'n speldje [van de nsb] op zien lopen. Er was voor mij geen enkele twijfel. Nadat hij

mij als rector is opgevolgd, heb ik dat speldje nooit meer gezien.’ Een andere studiegenoot van Luns, professor dr. G. Brom te Wassenaar herinnert zich dat Luns naar een rede van Mussert toe was gegaan en achteraf had gezegd: ‘Die Mussert, dat is een halve debiel zoals die daar staat te praten, die zegt zulke nonsens.’ De meningen lopen sterk uiteen, ook al schijnt men het erover eens te zijn dat Luns rechts was, die in 1938 uitgerekend in Berlijn aan het Deutsches Instituut für Ausländer verder ging studeren.

Wiecher Hulst heeft mijn oud-klasgenoot van het Baarns Lyceum, prins Andi Azis geïnterviewd.258 Hij pleegde in 1950 een coup tegen Bung Karno, werd gepakt en berecht. Alhoewel er volgens artikel 110 van de krijgstucht de doodstraf op stond, werd de Boeginees tot veertien jaar veroordeeld. Na zes jaar, vier maanden en zeventien dagen te hebben uitgezeten, werd hem door diens oude tegenstander Sukarno gratie verleend. ‘Sukarno, dat is een goeie baas,’ zegt Andi tegen Hulst. ‘Toen ik vrij was gekomen, heb ik onder vier ogen met hem gepraat. Tenslotte was ik de eerste vent geweest die hem te lijf was gegaan, zal ik maar zeggen. Gewapend. Maar nadat ik onder vier ogen gesproken heb, is voor mij de overtuiging gegroeid: Sukarno is de goede man voor de eenheidsstaat Indonesië. Hij zei tegen mij: “Beschouw mij als je vader.”’ In 1957 heb ook ik Andi in Jakarta weer ontmoet. Hij is directeur van een scheepvaartmaatschappij. Prettig om dit juist van hem komende te lezen.

10 maart 1979

Droomde van de honden van mam, Keke en Koko. De ene kreeg iets in zijn oog. Ik zei tegen het beestje: ‘Met boorwater krijg ik het eruit, maar het doet wel pijn. Ik zal je bij de “vroe”259 brengen.’ Peter zou weten hoe deze droom te verklaren.

Johan Diederiks, de Zuid-Afrikaanse diplomaat uit West-Duitsland en vriend van Peter, is na een paar dagen hier te hebben gelogeerd weer vertrokken. Jong, blond, we sliepen samen en toch ben ik liever alleen.

Gisteren noteerde ik dat Adriaan van Dis zijn woord niet had gehouden een kaart te sturen. Hoe werkt zoiets. Vandaag zendt hij een bericht uit Ile de la Réunion met een kleurenplaat van een kameleon. ‘Dat beestje ben ik,’ schrijft Adriaan260 voort-

durend veranderend van kleur en omgeving. Nu bruingebrand. Genoeg energie om zo nu en dan een vlieg te vangen. Te lui voor woorden (...). We moeten elkaar nu toch echt eens spreken. Liefs. Adriaan.’

Een Amerikaanse rechter heeft het maandblad The Progressive verboden een artikel te publiceren waarin word uiteengezet hoe de h-bom werkt. Onzinnig, want alle betrokken partijen weten het al.261

S.T. Cohen, de uitvinder van de neutronenbom, herinnert er aan dat Brezhnev vorig jaar al verklaarde een aantal jaren geleden een dergelijk wapen getest te hebben. Cohen is overtuigd dat de sovjets dus al een arsenaal van die dingen hebben aangelegd. Dat Carter heeft gezegd: ‘The Russians have no use for a neutron bomb,’ noemt Cohen ‘incorrect’. Hij pleit indirect duidelijk voor de snelle productie van het n-wapen.262

Professor William Bennett van Yale heeft een studie gemaakt over hoe de mind neurologisch voor het gebruik van taal kan zijn geprogrammeerd. Hij berekende dat ‘if a trillion monkeys were to type 10 randomly chosen characters a second it would take, on the average, more than a trillion times as long as the universe has been in existence just to produce the sentence, “To be or not to be, that is the question”.’ Wat Bennett eigenlijk heeft aangetoond, is dat met gebruik van een eenvoudige set van regels, gebaseerd op de veelvuldigheid waarmee combinaties van letters verschijnen, een computer geprogrammeerd om een denkbeeldige aap te simuleren, binnen enkele minuten verrassende voorbeelden van reeksen letters kan opleveren, die werkelijke woorden vormen.263

De Times publiceert een artikel over de Queen of the Copper Camos, de stad Bisbee in Arizona, waar rond de Eerste Wereldoorlog mijn grootouders Poslavsky neerstreken toen de sovjetrevolutie een terugkeer naar Petersburg en Tashkent onmogelijk maakte. Mijn oom professor Alexander Poslavsky is in Bisbee, Arizona geboren, waardoor hij tijdens de Duitse bezetting als Amerikaan werd geïnterneerd in Oostenrijk. Professor Robert Houston zegt dat in die dagen deze stad, waar mijn grootvader als ingenieur bij de mijnen werkte, ‘the most civilized spot between El Paso en Los Angeles’ was. In de twintiger jaren zijn de Poslavsky's naar België teruggekeerd en woonden in Villa des Marronniers in Sprimont in de Ardennen, waar ik alle vakanties in mijn jeugd doorbracht.

11 maart 1979

Gistermiddag bezocht ik Marie van Zoeren, de dienstbode uit De Horst, die zeven jaar bij ons was. Het was eigenlijk verbazingwekkend om haar over mijn ouders te horen spreken. ‘Je vader kon wel eens uitvallen, maar zou later “sorry” zeggen. Bij je moeder wist je in zo'n geval nooit waar je aan toe was. Zij uitte zich niet.’ Ook Marie sprak, net als tante Yuut laatst,264 over de invloed van grootmama Poslavsky op haar dochters. ‘Je moeder was altijd binnendoor onderweg door het bos naar De Vinkenhof.’265 En als er wat gebeurde, werd dikwijls gezegd: ‘Als mevrouw van De Vinkenhof dit wist...’ Dat bevestigt toch wel de dominerende invloed van oma. Marie komt mijn huis schoonmaken, wat ik prettig vind.

Bezocht Otto Blom, de pianist, en zijn vrouw Marlies, vroegere vriendin van Frieda Westerman. Ze wonen in een huis op het terrein van Ewijckshoeve de buitenplaats van de familie Blom (van Blom & van der Aa). Dit landhuis zelf is nu een instituut voor psychologische experimenten. Toen ik in zijn studio een wit geschilderde Yamaha zag staan, schrok ik eigenlijk. Geeft me de café chantant bijsmaak. Hij geeft nog zes concerten per jaar. Hij financiert ze zelf met tienduizend gulden per uitvoering.

Ging nog de stad in om Volodja Molchanov in het Park Hotel te ontmoeten. Hij had de besprekingen tussen de cpn en de cpsu-delegatie bijgewoond en vertaald. De sovjetdelegatie wilde in het eindcommuniqué een passage over China hebben. De cpn weigerde dit. Er werd urenlang over geredetwist. Er is een kans dat de Pravda Volodja in de Benelux gaat plaatsen, ‘maar dat kan ik niet aannemen, want ik zou teveel tegen beter weten in moeten schrijven’. Ik leende hem 100 gulden die ik later in roebels terugkrijg. Hij wilde warempel mee voor een rondje in Thermos. Ik bracht hem er naar toe maar had zelf toch geen zin.

Prachtige uitvoering van Sacré du Printemps door het Cleveland Orchestra met Pierre Boulez.

12 maart 1979

Ben altijd bezorgd als een duif bij het brood zit wat ik gestrooid heb. Ze zijn langzamer dan andere vogels.

Iedereen bij Nieuwe Revu lijkt nu enthousiast over mijn Open Brief aan Beatrix, welke een artikel over mariniers, waar een journalist negen maanden aan werkte, gaat vervangen. Ger Ac-

kermans vertelde dat mijn oom Poslavsky tien jaar geleden zijn nek had gered, toen hij als dienstweigeraar op de Willem Arntzhoeve werkte, in verband met een door hem gemaakte beledigende opmerking over het Oranjehuis. Voel me opgelucht nu het ei is gelegd, wat ik Peter zou willen vertellen. Zond de tekst een aantal mensen toe, ook mejuffrouw G. Büringh Boekhoudt. Heb voor het eerst sinds lange tijd Czerny études ‘gelezen’ en verbeeld me nu al dat mijn vingers losser zijn.

Theo belde uit Lugano en zei aan een wedloop langlaufen van 75 kilometer te hebben meegedaan en een medaille te hebben gewonnen.

De acf-kinine aandelen zijn weer verder gedaald. Wat moet ik doen?

Freud noemt de penis ‘wiwimacher’.

13 maart 1979

unesco zegt dat de Bijbel en de werken van Lenin de meest gelezen werken ter wereld zijn. Allebei onzin dus. Hij die niet in contact met de werkelijkheid in eigen hoofd kan komen, zoals Carter, kan nooit vrede brengen in het Nabije Oosten.

Oud-ambassadeur Djawoto schrijft uit Peking het materiaal ontvangen te hebben (artikel van Wiecher Hulst).266 Hij adviseert de ontwikkelingen van China, Vietnam en Cambodja te volgen en vraagt naar oud-collega Hanafi in Parijs.

Ik ontving een brief van professor Arbatov uit Moskou.267 Er blijft een mogelijkheid open een boek met hem te schrijven.

Mejuffrouw Boekhoudt had de Open Brief aan Beatrix ontvangen en belde me gedurende vijftig minuten op. Ik heb het gevoel, na al die jaren, dat dit misschien wel het laatste gesprek was dat we ooit zullen voeren. Zij was vreselijk gekant tegen het woord hersenspoelen in verband met Beatrix. Dat zij naar alle kanten naar niemand boog ‘dat weet toch iedereen’ zei ze. ‘Je doet quasi geleerd. Als nu een bekende professor dit stuk had geschreven. Je bent kennelijk zo opgewonden over die zaak, je struikelt over je eigen woorden. Dacht je nu dat jouw stuk au sérieux genomen zou worden?’ Ik legde geduldig uit dat contacten over de jaren met het psychohistorisch instituut in New York, met psychohystorici als Mazlish, Abrahamsen en de psychiater Hutschnecker in de vs me tot andere gedachten hadden gebracht. Vooral ook Alexander Mitscherlich en de neurofysioloog Delgado in Madrid waren de Urhebers van mijn herziene opvattingen. ‘Denk je dan dat mensen zonder illusies

kunnen leven?’ vroeg zij. Ik antwoordde dat in onze tijd contact met de werkelijkheid noodzakelijker was dan ooit. ‘Als dat niet gebeurt dan gaat de wereld dood.’ ‘Dat ben ik met je eens,’ antwoordde zij. Zij was het ook wel met andere in de Open Brief naar voren gebrachte opvattingen eens, maar ergerde zich groen en geel aan de quasi mopjes. ‘Waarom schrijf je “opgedofte mevrouw”?’ vroeg zij. Zij vond de toon van het artikel helemaal fout. Het had een rustig stuk moeten zijn. Dit was het verkeerde soort journalistiek. Ik zei dat toen Sigmund Freud, Die Zukunft einer Illusion schreef, hij ook werd verguisd om zijn gedachten en taalgebruik. ‘Je wilt nu toch niet zeggen dat je Freud bent,’ merkte ze op. ‘God zij dank niet, maar wat met mijn artikel hier gebeurt, is in de grond van de zaak hetzelfde verschijnsel. Het is te vroeg.’

Eveneens kwam ter sprake waarom Aunty laatst had gebeld weer een appeltje met me te schillen te hebben. Dat ging over mijn artikeltje in nrc Handelsblad over het nieuwe boek over koningin Juliana dat in de vs zal verschijnen. ‘Waarom schreef je er over,’ zei ze eerst. ‘Het is erg genoeg dat het gebeurt en dit boek uit komt.’ Zij las ook in de laatste zin dat we ons opnieuw door het buitenland hadden laten overtroeven als een anti-Juliana uitsmijter, wat dus helemaal niet zo was. Waarom moet de eerste biografie over deze dame - net als met de eerste biografie over Bernhard - in het buitenland verschijnen? Ook zei mejuffrouw Boekhoudt nog: ‘Je doet of je Beatrix goed kent als je “beste Beatrix” schrijft, en je kent haar helemaal niet.’ Nee, ik heb haar een of tweemaal gesproken, maar wat Aunty vergeet is dat ik haar vrij aardig leerde kennen uit de gesprekken met haar, ook al schrijf ik hier weinig of niet over.

Haalde Marie van Zoeren uit Den Dolder. Tijdens de rit naar Amsterdam vertelde zij iets heel bijzonders, wat me diep raakte. ‘Toen je moeder van Huis ter Heide naar Bilthoven verhuisde en ik haar voor het eerst opzocht, zei zij: “Weet je wie er direct komt: Wim!” Daarop vervolgde je moeder: “Ik kan het jou best vertellen, Marie, jij weet toch alles van ons. Je weet niet hoeveel plezier ik beleef van Wim.”’ Ik werd stil. Ik reed door alsof er niets aan de hand was. Zoiets heeft mam nooit of te nimmer tegen mij gezegd, ook niet in de jaren na mijn vaders dood tussen 1966 en 1974, voordat mam zelf overleed en ik alles in het werk stelde om mijn vader zoveel mogelijk te vervangen. Ik herinner me wel dat toen ik eens zei dat ik niet naar de vs terug zou gaan, zij zich liet ontvallen: ‘God zij dank.’ Ik vroeg Marie of zij begreep dat mam opeens was heengegaan. ‘Had zij geen hoop meer?’

‘Nee, zo was ze niet,’ was het antwoord. ‘Je moeder was dapper. Wanneer ik wel eens zei dat jullie in het buitenland waren, dan antwoordde zij: “dan heb ik nog eens een plek om naar toe te gaan.”’ Beide gesprekken hebben me zeer aangegrepen.

15 maart 1979

Pak Tissa Wijeyeratne268 schrijft dat hij nu Chairman of the Board van Agricultural & Industrial Finance Company in Kandy, Sri Lanka is geworden. Ik had hem geschreven over de silobusiness met Dewi Sukarno en de Duc de Sabran, personen die hij ook uitstekend kent. Hij houdt zich aanbevolen voor contacten.

B. Lulofs, columnist van De Telegraaf, vindt het niet interessant dat Luns lid van de nsb is geweest. Luns had gelijk toen hij over radicalisering van links sprak in gesprek met Robert Kroon. Dan meent Lulofs dat er verschil in beschaving is tussen Marcel van Dam en minister Beelaerts van Blokland, of Relus ter Beek en Chris van der Klauw. Dat doet me denken aan die sovjethoogleraar die eens opmerkte dat Nikita Khrushchev geen markies als tutor had gehad. Intussen kunnen de hersens van Marcel van Dam wel degelijk beter functioneren ook al staat Beelaerts met een dijk voorouders in het rode sufferdje en Van Dam niet. Hervormd Nederland gaat mijn gesprek met Gerard Croiset publiceren. Ze konden niet veel betalen. Ik vroeg 150 gulden. Zij slaakten een zucht van verlichting.

Marie van Zoeren, nu dus mevrouw van Oostenbrugge, is vertrokken met een kleurenfoto van Peter en mij plus een zilveren aardbeienschep, die van mam is geweest. Ik ben zowat bezweken onder constant praten, bijna 48 uren lang. Ik bood haar 100 gulden voor de schoonmaakbeurt. ‘Geen kwestie van. Ik vind 50 gulden prima, want ik doe het toch ook om je te helpen?’ Het was vreemd haar hier te hebben en over al mijn familieleden, ooms, tantes, grootouders, iedereen vrijelijk te kunnen praten, want Marie heeft hen allen gekend.

Lex Poslavsky vond de brief aan Beatrix beslist ‘een publicabel stuk, zeker als het om een boulevardblad gaat’. Hij vond details ‘literaire vrijheden’ en was het niet direct met mejuffrouw Boekhoudt eens.

Het blad Privé269 is uitgekomen met twee pagina's over waarom wil koningin Juliana nog zo graag naar de Sowjet Unie? gebaseerd op door mij aangedragen details. Henk van der Meijden schrijft er een hoofdartikel bij.

Ben op advies van broer Theo gaan praten met John Massaut, verantwoordelijk voor de kinasector van de acf. Het bedrijf had de controle op kina verloren, omdat wildcat operators nu ook kinabomen hadden geplant, waardoor de acf kostprijs te hoog was komen te liggen. Dit ook vanwege een overzeese Europese staf Bovendien kon men zich in Zaïre niet permitteren, waar ze nu ook plantages hebben, deviezenvoorschriften te overtreden, want dan zou de zaak genationaliseerd worden. De concurrentiepositie is dus verslechterd. Trouwens, de kinahandel had altijd gefloreerd via diefstal, oplichting en bedrog, waardoor hij zelfs een dag in een Amerikaanse gevangenis terecht was gekomen vanwege schending van kartelwetten. Ook in de eeg waren er dergelijke beperkingen, terwijl de opec-landen hun gang gingen, ondanks het feit dat zij eveneens als een kartel opereren. Hij vertelde dat Shell Chemie, Naarden en akzo ook problemen hadden. De acf werd niet toegestaan het arbeidersbestand in te krimpen. Hij wilde zich niet aan prognoses wagen. Op mijn vraag of het waar was dat de acf een nieuw geneesmiddel in de handel zou brengen, zoals Coté van de amro beweerde, antwoordde hij ontkennend. Hij was zelfs bang dat de daling van aandelenkoersen zich zou voortzetten.

16 maart 1979

Moskou heeft acht satellieten, Cosmos 1081 tot en met 1088 opgelaten met een raket. Wat moeten ze er mee? Waar blijft al dit spul uiteindelijk?

Mevrouw Constandse vertelde dat Anton in Paradiso was om tegen het christendom te fulmineren. Waar haalt hij de moed vandaan?

17 maart 1979

Vanaf nu zal het koninklijk huis bestaan uit koningin Juliana, prins Bernhard, de prinsessen Beatrix en Margriet en hun echtgenoten en kinderen. Irene en Christina met aanhang liggen er dus uit. Nu is de weg open voor Beatrix de zaak over te nemen.

Ook Jerome Heldring praat Luns en de nsb-zaak eigenlijk goed. Ook al zou bewezen worden dat Luns nsb-lid is geweest, zouden de nadelige gevolgen nu voor hem ‘onrechtvaardig’ zijn. In de dertiger jaren was de nsb immers ‘meer een nationalistische dan een nationaal socialistische beweging?’ In die tijd had de nsb ook nog niet het antisemitisme van de grote broer overgenomen. ‘Bovendien zou jeugdige onbezon-

nenheid ook nog als verzachtende omstandigheid kunnen gelden.’270

Wim Klinkenberg vertelde dat China niet in het sovjet cpn-communiqué werd genoemd. Ik vertelde hem dat Volodja had gezegd dat Stalin op 21 december zal worden gerehabiliteerd. ‘Dat toont aan,’ aldus Wim, ‘dat ze in Moskou verharden, omdat er met Carter niets is te beginnen.’ ‘Maar Stalin was a butcher,’ zei ik.

‘Wil je wel bedenken,’ aldus Klinkenberg, ‘dat we zonder Stalin onder de grond zouden hebben gezeten.’

Ramsey Clark271 geeft in de The New York Times duidelijk aan hoe smerig het met de ter dood veroordeling van Zulfikar Ali Bhutto in werkelijkheid is gegaan. Het uiteindelijke oordeel is door vier van de negen rechters van het Opperste Gerechtshof bekrachtigd. ‘Even Mr. Bhutto's critics concede that if a fair election were held in Pakistan today, he would be returned to office by an overwhelming majority,’ aldus Clark. Hoe kan het dan dat niemand in staat is geweest de generaals van de moord op Bhutto te weerhouden? Washington zit er achter. Zond het artikel aan de ambassadeur van Pakistan, de gehoorzame dienstklopper van moordenaars.

Stapte om 18.00 uur bij Toon en Marleen Quarles in Vught binnen, waar Toons 50ste verjaardag werd gevierd. Voor het eerst na jaren zag ik Margriet van Erven Dorens terug, alsof we elkaar gisteren voor het laatst hadden gesproken. Later belandden we in restaurant China met zeventig mensen en buitengewoon goed voer. Zat op verzoek van Toon naast Marleen en een familielid Quarles aan de andere zijde. De man zei in een rede nog paard te hebben gereden met Toons vader, die in de oorlog werd doodgeschoten. Het wemelde overigens van de Quarlessen en Philipsen. Toon memoreerde zijn moeder in zijn speechjes, ‘die in een oude soldatenjas in de oorlog de kippen ging voeren’. Het maakte me een beetje weemoedig naar Toon te luisteren. Ik zag hem als jongen van veertien in korte broek op De Horst komen. We bridgeden in de oorlog samen met mijn moeder en grootmama Poslavsky.

18 maart 1979

Jan van Beek van de gpd zei over mijn Open Brief aan Beatrix: ‘Het is een aardig stuk, maar geen nieuws. Ik weet ook niet of het tot de discussie zal bijdragen. Je moet Beatrix niet vragen haar mond open te doen. Zij is een symbool, dit is bedoeld om

te zwijgen. Als zij haar mond open zou doen zou blijken 1) dat ze oerstom is;272 2) dat zij middelmatig intelligent is of; 3) dat zij het niet wil, koningin worden en dan ben je de monarchie kwijt.273 Dus je moet niets doen. Wanneer het koningsschap nu uit menselijkheid was benaderd...’ Ik dacht dit juist vrij aardig te hebben gedaan. Van Beek (nadat ik had gesproken over de psyche en het programmeren van hersens en neuronen): ‘Of je er nu de neutronen bij haalt, dan gebruik je alleen maar andere woorden.’ Dat was dus de reactie van de hoofdredacteur van een niet onbelangrijke krantenketen anno 1979.

Ik belde in wanhoop Wim Klinkenberg, die zei niet verbaasd te zijn dat de heer Van Beek neuronen en neutronen niet uit elkaar wist te houden. Hij benadrukte als steeds dat we ons eigen blad zouden moeten beginnen. ‘Als ze mij nu eens hoofdredacteur van Nieuwe Revu zouden maken,’ zei ik gekscherend. Hij vatte het serieus op en zei het te zullen onderzoeken. Zag Jan Cremer voor het eerst terug sinds het debacle van de ontmoeting met Oliver Stone. ‘Ik heb er spijt van dat ik aardig tegen die man ben geweest,’ aldus Cremer. ‘Wat een viezerd, wat een engerd. Hij is een dope pusher.’274 We waren in de Mangerie, maar er zat een verkeerde straal in de lucht. We raakten in een twistgesprek over de onzinnigheid ons met politiek bezig te houden. Hij werd nijdig toen ik hem ‘onbenullig’ noemde, maar geleidelijk kwamen we op veiliger gronden. Hij was zelfs bereid zijn schilderij van Beatrix en Claus beschikbaar te stellen voor de omslag van een brochure, die ik van de Open Brief wilde maken. Hij was ook buitengewoon volhardend in het advies, de titel van het Peter Loeb-boek te veranderen in Amerika Valt.275 Hij belde Loeb er zelfs tweemaal meteen over op. De foto van Jimmy Carter met een hand aan zijn voorhoofd, deze week op de omslag van Elseviers, behoorde ook op onze kaft te komen.276

Op het derde kanaal van Duitsland zag ik een reportage over Luns en diens nsb-verleden. Er werd gezegd: ‘Bij een geschikte gelegenheid zal Luns nu wel aftreden, wat een nuttig voorbeeld zou zijn voor Duitse fascisten in overheidsfuncties.’

19 maart 1979

Belde vroeg naar Lugano om broer Theo geluk te wensen. Hij was al op kantoor. Omdat het een feestdag is in Zwitserland, zat hij er alleen en kon, zoals hij zei, een aantal zaken erledigen. Jan Cremer belde en probeerde zijn voorstel van zijn schilderij van Beatrix en Claus terug te draaien. Maar ik hield mijn poot stijf.

Aad van den Heuvel zei dat hij niets met mijn Open Brief aan Beatrix op televisie wilde doen. ‘Als De Gaay Fortman die tekst had geschreven.’

De pvda wil een punt zetten achter de traditie dat de koningin de troonrede voorleest. Het wordt de allerhoogste tijd, maar het is nog veel te vroeg. Het cda en de vvd verzetten zich er fel tegen.

Ontmoette opnieuw Jan Kikkert uit Hoogeveen, een jongen met een mooi lijf. Nam hem mee naar Amerbos. Zalig nummer gemaakt. Evenals Frits van Eeden houdt hij van oudere mannen. ‘Ik vraag me zelf ook wel eens af waarom,’ zei hij.

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt heeft me 17 maart een brief geschreven, langer dan anders.277

‘Je brief heeft me treurig gestemd en heeft weer eens bevestigd, wat ik allang vermoedde, dat je in een soort woestijn leeft, waarin je als een dorstige ronddwaalt. Omdat je zelf de oases niet hebt kunnen vinden, verkondig je luidkeels dat ze er niet zijn en het allemaal maar luchtspiegelingen zijn van domme onvolwassen mensen. Je loochent de immateriële zaken en die zijn het juist die het leven de moeite waard maken. Je gelooft niet in liefde, vriendschap, religie, schoonheid, etcetera. (Ik laat het Koninklijk Huis hier buiten, want dat ligt op een heel ander vlak). Je reist de hele wereld door, maar nooit heb je me verteld van een mooi landschap, van een museum, van een toneelstuk, van een concert dat je ontroerde. Je ziet alleen mensen, die jagen naar geld en carrière, maar voor de grootheid van menig medemens, die zichzelf wegcijfert en met volledige overgave zich voor zijn naaste inzet, heb je geen oog. Vroeger sprak je nog wel eens over muziek, die je mooi vond, maar dat hoor ik de laatste tijd ook niet meer.’

De vrouw, die ik sedert de oorlogsjaren als een tweede moeder beschouwde, vervolgt: ‘Je veracht de wereld, maar daar breng je niemand verder mee. Je wilt allerlei dingen kapot slaan, maar er niets voor in de plaats geven,’ waarmee ze rechtsstreek bedoelt de Open Brief aan haar andere lieveling, Beatrix. ‘Nu

klinkt dit allemaal heel hard en denk je misschien dat ik niets meer van je wil weten, maar dat is allerminst waar. Ik heb alleen ontzettend met je te doen. Ik wou dat ik je een weg in je woestijn kon wijzen. Ik weet ook, hoeveel er in je jeugd misgegaan is, waardoor je de geborgenheid van een veilige haven gemist hebt, waar je eigenlijk zo naar verlangde. Ik hoop dat je uit deze brief toch mijn hartelijke belangstelling zult lezen en het je niet beletten zal weer eens te komen. Met beste wensen, je Auntie.’

Bij thuiskomst ben ik direct in de pen geklommen.

19 maart 1979

Liefste Aunty,
Kom zojuist thuis (in de avond) en vind uw lieve brief. Ik ben u ontzaglijk dankbaar dat u zich de moeite nam uw gedachten en gevoelens aan en over mij toe te zenden en ik rolde iets anders vlug uit de machine om u onmiddellijk te antwoorden (want het gaat het gemakkelijkste op dit ratelding).
Ik ben echter wel nogal van uw beeld over mij geschrokken, omdat dit volgens mezelf in de verste verte niet overeenkomt met de werkelijkheid. In alles wat u denkt dat ik niet meer geloof (liefde, vriendschap, religie, schoonheid, etcetera) ‘geloof’ ik inderdaad niet meer zoals ik vroeger ‘geloofde’. Maar dat wil absoluut niet zeggen dat ik tot op zekere hoogte niet meer aan deze waarden zou hechten. Gelukkig staat mijn volumineuze dagboek er als onomstotelijk dagelijkse bewijs van meer dan veertig jaren notities hoe ik (bijvoorbeeld) bijna dagelijks nog intens van muziek geniet. Vanmorgen zat ik (nota bene) 1 1/2 uur aan de piano, studeerde vingeroefeningen van Clementi en Czerny en daarna etude opus 1 no 9 van Chopin. Wanneer ik er niet over spreek komt het omdat ik me herinner dat muziek u weinig interesseert. Zei u niet eens dat u nauwelijks het verschil tussen Beethoven en het Wilhelmus kende? Toen u hier die ene keer was (hoe graag zou ik u niet nog eens hebben uitgenodigd) durfde ik niet aan de piano te gaan zitten om u iets voor te spelen, of deed ik dit wel? Als ik me goed herinner deed ik het niet, omdat ik niet wist of het u interesseerde. Deed ik het wel, dan had ik die dag veel moed.
Ik voel me helemaal niet als een dolende in de woestijn. Helemaal niet. Ik beschouw mijn huisje als de goddelijke oase, waar ik me terugtrek, schrijf, lees, piano studeer en alleen ben en soms, heel soms vrienden ontvang, die zorgvuldig zijn geselecteerd. Dan is er Peter, in wie ik zeer veel (niet helemaal) ‘geloof’. Ik geloof in niemand helemaal meer. Dat bestaat voor mij niet. Ook mijn moeder niet. Er bestaan geen onbeschadigde relaties.
Neem uzelf. Hoe heb ik niet nu bijna 40 jaren lang u gekend en altijd bij u belangstelling, een open oor, hartelijkheid en een zekere affectie van u ondervonden. Zo uniek was uw positie in mijn leven dat u een heel aparte en bijzondere plaats in mijn leven ging innemen, ongeveer als een tweede moeder. Toen kwam die fatale dag dat u duidelijk ervan schrok, dat ik al uw brieven als goud in mijn dagboek had opgeborgen, een dagboek dat voor iedereen (ook Peter, die dit volkomen respecteert) gesloten is geweest en zal zijn en blijven. Dat was de beschadiging, die nooit meer is weg te denken, althans voor mij tussen ons.
Waarom zou ik als een kip zonder kop door het leven gaan? En niets maar dan ook niets leren van ervaringen met de werkelijkheid. Welke is de realiteit van mensen? Dat ze fouten maken, wij allemaal. Dus de beschadigingen zijn er en blijven er en zullen er altijd zijn. Prima. Maar een beschadiging is een beschadiging. Daar kan ik nu eenmaal niet om heen. En ik accepteer ze als onderdeel van de onvermijdelijke realiteit van betrekkingen tussen mensen. Waarom je illusies maken over wat er niet is.
Ik heb u dit nooit en nooit verteld, of misschien ook wel eens. Maar hoe dikwijls stop ik bij een kapel en brand twee kaarsen, altijd voor Peter en voor mij. Dat is ook een vorm van ‘geloven’. Een soort gesprek met mezelf. Een rustplaatsje, een inkeer. Maar ‘de’ religie zoals die op onzinnige wijze door hele kuddes maar altijd weer door wordt bedreven als afschuifsysteem voor de menselijke raadselen vind ik onzinnig. Ik deel de mening van Marx, Nietzsche en Freud volkomen in deze sector.
Ontroerd? Ik ben dikwijls ontroerd, ook al zeg ik niets. Als ik u, zie ben ik zeer ontroerd. Ik praat dan misschien veel en steeds maar door, maar als ik naar u kijk ontroert u mij, door uw persoonlijkheid, de vertrouwdheid, uw medeleven, maar ook om uzelf, om wat u zegt of denkt, of zoals u reageert (zelfs op mijn open brief aan hkh).
Peter ontroert me altijd als hij thuiskomt of weggaat, zoals ik dit voelde met mijn moeder vooral de laatste acht jaren van haar leven.
Ik heb de dienstbode van mijn moeder (toen ik een jongen van tien was woonde zij zeven jaar bij ons in) hier drie dagen vorige week te logeren gehad om mijn huis schoon te maken. Zij vertelde iets heel bijzonders. Zij was toen mijn moeder in 1970 in Bilthoven kwam wonen bij haar geweest. Mam had gezegd: ‘Marie, weet je wie er direct komt? Wim. En jou kan ik het wel vertellen, want jij hebt alles vroeger meegemaakt, je weet niet hoeveel plezier ik van Wim tegenwoordig ondervindt.’ Mijn moeder heeft me zoiets nog nooit gezegd, maar vijf jaar na haar
dood heb ik het van onze trouwe dienstbode toch nog gehoord. Ik was zeer ontroerd! Dat kunt u vooral begrijpen.
De wereld veracht ik absoluut niet. Ik doe eerder het tegendeel. Ik zie precies hoe deze wereld is en geloof die langzamerhand redelijk goed te kennen. Waarom kwam ik zo dicht bij Aurelio Peccei, de voorzitter van de Club van Rome? Omdat hij (overigens keihard is) maar toch een zeker idealisme heeft behouden. Ik vraag hem wel eens hoe dit mogelijk is. We spreken er over. Hij is zeer gesteld op zijn kleinzoons. Zijn vrouw is een schat. Ik zie dat allemaal heel goed. In zijn laatste boek, La qualité humaine noemde hij in het voorwoord twee mensen, die hij dank bracht voor de adviezen en aanmoediging dit boek te schrijven, Alexander King van de oecd (hoofd van de wetenschappelijke afdeling) en mij.
Het vreemde is, dat ik het koningshuis niet kapot wil slaan. Ik begrijp niet hoe men dit in mijn stuk kan lezen. Ik wil het koningshuis vermenselijkt zien, ontdaan van absurde illusies en aangepast aan deze tijd van democratisering, meer verstand, meer rechten voor de vrouw enzovoorts. Een hoofdredacteur van een twaalftal bladen met een oplage van 830.000 exemplaren per dag zei over mijn oproep aan Beatrix ons eens te zeggen hoe ze er zelf overdenkt: ‘Je bent mal. Ze zit er juist om haar mond te houden. Ze is alleen maar symbool. Als je die juffrouw vraagt om wat te zeggen dan kan 1) aan het licht komen dat ze uiterst dom is 2) dat ze een middelmatige intelligentie heeft en 3) dat ze geen koningin wil zijn. Dus laat ze in godsnaam haar mond houden. Ze is een symbool, besef dat nu eens!’
Ik zie Beatrix als een vrouw van 41 jaar en verder niets bijzonders. Alleen zal niemand mij over haar horen spreken als een monddode pop in een paleis. Wil het koningshuis overleven, dan zullen ze zich aan de realiteit van nu moeten aanpassen (zoals professor Mitscherlich stelt in zijn boek Society without father) of anders gaat het absoluut ten onder.
Volgens mij is Iran niet gebaat met de vervanging van het totem Sjah door het totem Khomeini. Ook wij schieten er niets mee op om het totem Juliana te vervangen door Beatrix. Een staatshoofd is een gewoon mens, die in landen als West-Duitsland, Frankrijk of de vs voor ten hoogste acht jaren kunnen dienen en dan neemt men een ander. Erfelijke monarchie is een volkomen absurditeit. Het is zonder meer schizofreen. Dus ophouden er mee. De elegantste manier is om via een referendum de eerste stap naar democratisering van het instituut te zetten. Dit is niet kapot maken. Dit is een constructief voorstel tot aanpassing. Ik ben inderdaad geen De Gaay Fortman, maar die vriendelijke bejaarde
heer zal het een zorg zijn hoe toekomstige generaties moeten leven en overleven in een ellendige wereld van steeds minder grondstoffen, steeds meer werkloosheid, minder mogelijkheden, verslechterende economie enzovoorts. Après nous le déluge is een oud motto dat nog altijd opgeld doet.
Als u echt goed zou lezen wat er staat heb ik aangetoond dat hoe meer men in contact komt met de concrete realiteit van de wereld, hoe meer kans we hebben met zijn allen in leven te blijven. En dan zie ik nog een zin: die geborgenheid, die veilige haven waar u over spreekt. Ik ben zelf mijn eigen veilige haven, want als ik van anderen zou moeten afhangen, zou ik op een goede dag letterlijk creperen. Ik zoek geen mensen met geld of invloed. Ik ken er enkele en tracht via die weg mijn huid te redden. Ik erfde van mijn moeder ongeveer 300.000 gulden in aandelen. Hierop moest ik 60.000 gulden lenen om mijn tante het voorgeschoten geld voor dit huis terug te betalen en 50.000 gulden voor de belasting op de erfenis. Nu staan die zelfde aandelen op 90.000. Maar ik heb 115.000 gulden schuld aan de bank. Hoe kom ik hier ooit uit? Wie zal me helpen? Ja, ik probeer via zakelijke ‘finders fees’ een paar commissies op te strijken om mijn hoofd boven water te kunnen houden. Wat ik verdien is nauwelijks genoeg om hier te kunnen blijven wonen. Ik ben freelance journalist. Ik heb geen pensioen. Ik heb alleen voor hospitaalopname een verzekering, dankzij u. Okay. Maar ik kom er op die manier nooit uit. Ik wilde naar Californië verhuizen, omdat het huisje daar ongeveer evenveel was als dit huis hier. Gelijk oversteken. Maar de aandelen zakten in veertien dagen tijd van 143 punten op 95 punten (acf). Ik kan dus niets beginnen en ben met handen en voeten gebonden en in de schulden, zoals trouwens mijn hele leven, omdat ik er de voorkeur aan gaf iets te schrijven of te zeggen wat ik werkelijk meende of wat ik wist dat wáár was. In 1972 heb ik een klacht tegen Luns bij de Hoge Raad ingediend, omdat hij loog over de Kennedy's. Nu heeft hij weer gedraaid en gelogen over de nsb. Ik werd door iedereen opgebeld om commentaar te geven. Ik heb gezwegen. Ik had geen zin om te zeggen ‘I told you so’. Ze zoeken het maar uit. Ik heb toen mijn plicht gedaan en gewaarschuwd. Die man is levensgevaarlijk en die zit nog wel bij de navo de zaak te verzieken. Wat kan ik verder doen?
Mijn hele leven heb ik een dure prijs betaald, want ik was niet om te kopen en niemand kon me iets laten zeggen of schrijven wat niet waar was, zoals de rest van de persmeute, die zich van hogerhand wel moet laten uit aanleunen wat wordt voorgeschreven. En nu, nu ik op mijn 53ste jaar voor ik te oud ben om nog
geld te verdienen, eens een poging onderneem om mijn oude dag veilig te stellen schrijft u (out of all people): ‘Je ziet alleen mensen, die jagen naar geld en carrière!’ Hoe is het mogelijk. Ik ben ook hierover eigenlijk met stomheid geslagen. Maar als u dit vindt, dan vindt u dit. Ik leg me er god zij dank bij neer want ik ben (door het leven) gelukkig en gode zij dank, op het ergste voorbereid. Dat is in ieder geval een les die duidelijk is overgekomen.
Zou nog uren door kunnen gaan en willen gaan maar het is al middernacht. De tikmachine maakt het u gemakkelijk dit te lezen. Veel liefs en omhelsd door uw Wim.
Wanneer ik op oudejaarsavond 1993 de brief van mejuffrouw Boekhoudt vind, en mijn eerste reactie erop van vijftien jaar geleden hierboven heb opgenomen, vraagt dit om enkele bemerkingen. Feitelijk was deze brief haar verontwaardigde reactie op mijn toen te publiceren Open Brief aan haar grote lieveling, prinses Beatrix, met de teneur van dat er meer moed voor nodig was de absolute onvolwassen idioterie van een koningshuis - als opperste totem om de kudde bij elkaar te houden, of in het gareel te houden - te beëindigen, dan om er op Pavloviaanse wijze tot in lengte van dagen mee door te gaan. Mejuffrouw Boekhoudt daarentegen, speelde juist een misschien wel doorslaggevende rol in het leven van Beatrix om haar met de gedachte te verzoenen eens koningin te moeten worden. Juliana zag er geen kans toe, kon Beatrix niet aan, wilde dat waarschijnlijk ook niet, want zij was al heel lang in staat om het koningshuis en haar parafernalia te relativeren in een mate die prins Bernhard, maar nog veel meer prinses Beatrix, grenzeloos irriteerde. De prinsessen Irene en Christina sloegen door naar de andere kant en gingen helemaal hun eigen weg, alsof ze met prinses van Oranje zijn eigenlijk niets meer hadden te maken. Margriet zat er tussen in. Er moesten tenslotte ‘standby Oranjes’ in reserve worden gehouden om niet opnieuw in een situatie te geraken, dat er als in het geval van prinses Juliana in 1936 nog maar een appeltje van Oranje over was. Of althans een persoon, die met kunst en vliegwerk voor Oranje zou kunnen doorgaan. Wat zijn ‘blauwe bloed’ betreft heeft Willem Alexander, die zegt gereed te zijn de show van zijn moeder over te nemen, eigenlijk nauwelijks nog met de genen van Willem de Zwijger van doen. Hoe de hersenspoeling van deze jongeman in zijn werk is gegaan, zullen de psychohistorici wellicht nog eens kunnen reconstrueren. Het feit dat de Oranjemythe anno 1993 onverstoord wordt voortgezet, blijft een aanfluiting voor de stand van de vaderlandse psychische volksgezondheid.
Wat me in 1993 verder het diepste schokt is het feit dat de vrouw, die me na mijn moeder, het langst en intiemst kende - sedert mijn jeugd in de oorlog dus - een hele reeks gevoelens en gedachten schreef, die maar weinig hadden te maken met de werkelijkheid van mijn mind en mijn leven. Hoe was dit mogelijk? Niemand, dacht ik, wist zo exact wie en hoe ik was als juist zij, mijn lieve steun en toeverlaat over zovele jaren. Maar als het er op aan komt, blijkt dat ook zij niet echt weet wie ik werkelijk ben. Ik behoef haar kritische aantekeningen niet verder tegen te spreken, de voorgaande pagina's en dagboeken bevatten de informatie welke aantoont wie ik ben.

20 maart 1979

Hoe heeft Aunty al die statements in godsnaam kunnen maken. Ik moet het Peter vragen. Ik vraag me wel de laatste tijd af of mijn sang froid het directe gevolg is van mams pointing the way, dus om de realiteit tegen iedere prijs te doorgronden en accepteren. Ik kreeg een brief van admiraal Zumwalt die ik meteen doorstuurde naar professor Arbatov in Moskou.

Auke Visser, de advertentieman van Nieuwe Revu, was virulent tegen reclame maken voor mijn Open Brief aan Beatrix, welke in nummer 13 van 30 maart zal komen.278 Moet je Ger Ackermans als verdediger hebben. ‘Je verhaal is prima,’ aldus Visser, ‘maar te geleerd en te wetenschappelijk en je bereikt onze lezers er niet mee.’

‘Sla je de mensen zo laag aan?’ vroeg ik.

‘Ja, ik vrees van wel. Als een brochure heeft dit verhaal meer zin.’

Ik sprak er met Bert Bakker over, die adviseerde Kees Aarts te benaderen die brochures van Komrij en anderen publiceerde. Sonja vroeg om de tekst van Beatrix, die ik bij haar in de bus deed.

Wat ziet de wereld er anders uit met een zonnestraal. Verlang naar Peters stem.

Mevrouw Van Dijk uit Baarn279 belde met een piepstem op, die af en toe overging in huilen. Ze begreep niet dat ik niets liet horen en deed erg zielig. Ik vond het erg zielig en bood aan morgen te komen, waar ze niet op in ging. Mevrouw Van Dijk wordt in april 78. Dan was mam toch anders op haar 78ste en laatste levensjaar.

Liederen van Mahler, herinnering aan Freddy Heath op Yale University.

21 maart 1979

Rel in het Britse Lagerhuis over het nsb-lidmaatschap van Luns. Maar Winston Churchil junior is voor hem op de bres gesprongen. Eigenlijk blijft Luns een blamage all around.

Het gedonder in de vs over het boek van de voormalige cia-agent Frank Snepp, houdt aan. De Amerikaanse regering wil de 100.000 dollar die hij ermee verdiende nog steeds inpikken, omdat hij te veel uit de school klapte. Hoop dat Frank het wint.

Richard Wald van vroeger nbc en nu abc-televisie vroeg zich tijdens een conferentie aan de University of Southern Californië af: ‘Television harps on a very few themes - lust, violence, sins and virtues - cut across lines and make broad waves. We live in a society where this is rained down on us all the time. What is this doing to us? How are my children different from me? Where is all this data headed to? What is the larger point? How finally is television changing the character of modern man?’280

Die vraag houdt me al jaren bezig, alhoewel ik me eerder afvraag wat de effecten ervan op de mind, de neurofysiologie van de hersenen zijn, met daarna de gevolgen op character en behavior, zo men wil. Dat zijn de lessen van Delgado, Bechterova, Skinner, en alle anderen mind-bestudeerders geweest.

In 1969 plaatste de socioloog Herbert Krugman zijn secretaresse voor een televisietoestel en bevestigde een pieterige elektrode aan de achterzijde van haar hoofd. ‘A fine wire ran from the electrode,’ schreef Barry Siegel, ‘through a wall where it was connected to a Grass Model 7 Polygraph Honeywell 7600 tape system and a cat 400 b Computer.’ Wat Krugman eindelijk wel eens wilde weten, was wat er gebeurt in de bovenkamer van mensen als ze naar de beeldbuis kijken. De secretaresse zat in een tijdschrift te bladeren toen het toestel werd ingeschakeld. Zij keek naar het beeld, op welk moment ‘her brain waves slowed significantly’. Binnen dertig seconden was zij in een ‘alpha state - one occurring when someone is relaxed, passive, unfocused and not paying attention to anything’.

Wetenschappers zeggen dat mensen in een alpha state glijden, wanneer zij bijvoorbeeld in een openhaard staren dus dagdromen, of over een landweg rijden, waarbij ze in slaap kunnen vallen. Er zijn beta, alpha, theta en delta reacties van hersens, van levendig naar vertraagd, waarbij een type of wave domineert. Krugman concludeerde in 1969 al dat zijn secretaresse

(althans haar hersens) niet op de inhoud reageerde van wat zij zag, maar op de ervaring voor de noise box te zitten.

De fysiologische psycholoog (hebben we die in Nederland?) Peter Crown constateerde dat Herbert Krugman gelijk had. Hij somde op ‘that television, in addition to being a source of information and entertainment, has taken on the role of “the electronic fireplace” of our time. Just as gazing into a campfire can be absorbing and hypnotic, so can gazing at a television screen. It does not matter what is on. It only matters that there is something emitting changing patterns of light to capture the attention. Perhaps this is the reason that many people see terrible shows night after night. They simply need to watch something, no matter how good or bad.’281 Okay, en nog vraag ik me af welke invloed televisie op de ‘chemie’ van het hoofd heeft.



illustratie

Paramount Studios heeft The Warriors uitgebracht, een film over Amerikaanse straatbendes. In de promotie wordt gezegd: ‘These are the Armies of the Night. They are 100.000 strong. They outnumber the cops five to one. They could run New

York City. Tonight they are all out to get the Warriors.’282 Sinds de film in 670 Amerikaanse cinema's is vertoond, zijn er al drie doden gevallen bij gevechten, die in alle opzichten van The Warriors waren afgekeken. Kosten: zes miljoen dollar; na een maand: 14,6 miljoen dollar binnengesleept. Dat is een ander boeiend onderwerp: geweld in films en de invloed op de samenleving.

Ontmoette John Massaut van de acf. Een positief punt was dat een foto van zijn mentor, de heer Van der Spek, nog altijd in zijn werkkamer staat. Hij heeft een nieuwe vriendin en naast zijn huis hier een ander huis in Antibes. Hij klaagde steen en been over de vakbonden, de regering, de belastingen en wat dies meer zij. ‘Weet je dat arbeiders tegenwoordig bij vaste kosten horen? Je mag geen hond meer ontslaan.’

We reden in zijn grijze Jaguar naar de Wilgenplas bij Maarssen. Nadat hij door mij aan Dirk Keijer was voorgesteld, om na te gaan of de acf wellicht zaken met de Sovjet Unie zou kunnen doen (op mijn jacht naar een commissie), bevestigde hij - wat Keijer me ook reeds had gezegd - dat de volgende dag bvd-agenten zich bij de acf in Maarssen hadden gemeld. Zijn mededirectieleden hadden hem de huid vol gescholden, dat hij zich had ingelaten met ‘een spion’.283 Overigens schijnt de acf met Agrartechnik Implant toch mogelijkheden voor een opening naar Rusland te bieden. Hij zei in ieder geval geïnteresseerd te zijn om de beroemde sovjethydrofielboten (die zich op snelheid uit het water tillen) te gaan importeren. Over het geheel genomen leek het of hij zaken doen met de Sovjet Unie opnieuw wilde bekijken.

Het enige wat hij ten aanzien van mijn acf-aandelen wilde zeggen, was dat het ‘een kwestie van lange adem’ zou worden voor zij weer op winst en voordeel zouden staan. Hij scheen huiverig voor een gesprek met nrc Handelsblad. Voorzichtig hintte ik op een nieuw gesprek met Dirk Keijer.

Bij de vara liep ik tegen Sonja Barend aan. Zij had gelachen om mijn Open Brief aan Beatrix en overweegt me in haar programma te brengen. ‘Met de freule (Wttewaal van Stoetwegen) ben ik gebrouilleerd, maar misschien samen met Harm van Riel.’ Mijn Open Brief was door Ger Ackermans aangetekend aan prinses Beatrix gezonden met een verzoek te willen reageren. De enveloppe was ongeopend geretourneerd. Who the hell do they think they are? Gabi de Wagt nam een gesprek met me op voor vara-radio.

Jan Cremer waarschuwde me niets met Kees Aarts te maken te krijgen, zoals Bert Bakker adviseerde. ‘Die man is een luizenbos. Ik hoor dat hij anarchistische pamfletten uitgeeft. Probeer liever een ander, zoals Jacco Groot van De Harmonie uitgeverij.’

Ik belde met Dirk Keijer, die onmiddellijk vroeg of John Massaut bevestigd had dat de bvd bij de acf was gekomen en Keijer ‘een spion’ had genoemd. De bvd zou hebben gewaarschuwd, omdat de acf een Kriegswichtig bedrijf zou zijn.

Gerard Croiset belde. Mijn gesprek met hem is dus in Hervormd Nederland gepubliceerd. Het was ook op de radio genoemd. Hij eindigde met weer een mop. Moos zat in de eerste klas met een tweede klas kaartje. De conducteur vraagt hem: ‘Mijnheer, zit u hier wel goed?’ Moos: ‘Heb je me horen klagen?’ Daarop riep Croiset: ‘Welterusten,’ en hing op.

Luister naar het slaan van de pendule van mijn ouders. Altijd weer keren mijn gedachten bij dit vertrouwde geluid - dat ik me zo scherp uit De Horst herinner - bij hen terug.

Werk aan de 28ste versie van mijn Open Brief aan Beatrix.

22 maart 1979

Stralende zon. Duiven en meeuwen zitten broederlijk naast elkaar op mijn brood te wachten. Ze weten dat ik eerst de dieren voer en dan koffie zet.

Kees Aarts las de Open Brief: ‘Een vervelend verhaal. Er staan helemaal geen schandalen in. Ik wist dit allemaal al.’

Voor het eerst kwam de hondenbelasting voor controle langs. ‘Ik heb geen hond,’ zei ik, wat pijn deed.

Omstreeks 13.00 uur belde mejuffrouw Boekhoudt. ‘Fideel van je dat je zo hebt gereageerd op mijn kanonnade.’ Zij zei zeer bezorgd te zijn, nu zij over mijn financiële problemen had gelezen. ‘Ik begrijp niet dat je bankier of je notaris je niet heeft gewaarschuwd om niet al je aandelen in een fonds te houden (acf dus). Je had minstens de helft weg moeten doen. ‘Ik deed slechts wat mam altijd had gedaan.’ Ik antwoordde dat de geldsituatie me inderdaad nerveus maakte. Ik geef toe, in stilte, dat ik dit ook zei in de hoop dat in plaats van haar eigen vermogen aan de kerk te schenken zij wellicht er aan zal denken mij iets te geven in herinnering.

Gerard Croiset belde. De Volkskrant had vanmorgen zeer positief over mijn gesprek met hem in Hervormd Nederland geschreven. Hij grapte: ‘Mijn lijfblad Privé heeft me gevraagd een wens uit te spreken bij de verjaardag van Juliana.’ Daarop volgde een ingewikkelde zin dat de koningin zich niets van de

negativiteit jegens het koningshuis moest aantrekken en op de oude voet verder moest gaan. Bibeb had hem gebeld om te zeggen hoe goed zij het gesprek in Hervormd Nederland had gevonden. Bibeb belde mij en zei: ‘Je bent een echte tweeling. Je had er 300 gulden voor moeten vragen.’

Ontmoette Kees Aarts bij Keijzer. Hij deed vriendelijk, maar het is een man die ik niet wil kennen. We zaten nota bene aan een tafel met Van der Pluym en Kees Bastianen van de Volkskrant, die op weg waren naar een zitting van de Raad voor de Journalistiek. De krant had geschreven dat Piet Dankert gunsten had aangenomen van de Franse vliegtuigfabriek Dassault. Anne Vondeling heeft de zaak voor de Raad aangespannen.

De Britse ambassadeur in Den Haag, Richard Adama Sykes, en diens negentienjarige Nederlandse huisknecht, K.D.L. Straub, zijn bij het verlaten van de ambassade vanmorgen door twee onbekende mannen doodgeschoten terwijl ze in een Rolls Royce wilden stappen. Vreemde affaire.

Newsweek meldt dat de koningin en haar dochter nauwelijks ‘on speaking terms’ meer zijn. Juliana zou de 41-jarige prinses aanvankelijk de troon dit jaar hebben aangeboden. Zij zou 30 april op haar 70ste verjaardag de afstand van haar koninklijke taken hebben aangekondigd. ‘But our sources say that Juliana has decided to stay on because of her growing conviction that the ambitious Beatrix lacks a queenly temperament.’ Dat weten we dus langzamerhand allemaal.284

Heb het nummer met de Open Brief aan Beatrix bij Nieuwe Revu opgehaald. Het ziet er prima uit. Ik heb alleen nooit gewild dat ze ons familiewapen op alle zes pagina's zouden afdrukken.

Bert van Duin van Hervormd Nederland zei uit zichzelf reeds 350 gulden te hebben overgemaakt, dat is dus 200 gulden meer dan ik vroeg.

23 maart 1979

Mijn financiële situatie maakt me nerveus. Ik sta nu zover onder nul dat het eigenlijk hopeloos is. Word er vroeg door wakker. Jacco Groot belde. Die Open Brief is niet uitgeven. Ze is niet af, en je moet wachten. Ik belde Peter Loeb. Zijn partner Peter van der Velden wil het in september als boekje uitbrengen. Dat is een prima gedachte, want dan kan ik het verschijnsel koning en koningshuis eerst nog met psychohistoricus Lloyd de Mause in New York doorspreken.

Polder tussen Zoeterwoude-Zoetermeer

Ben gestopt om wat te schrijven. Waarom laat Peter nog steeds niets uit Londen horen. Komt hij morgen?

Dit wordt een dag van bezoekjes. Na al het schrijven ben ik er aan toe. Studeerde piano vanmorgen en zou liever thuis zijn gebleven. Zou Dirk Keijer me niet in dienst willen hebben voor public relations. In de journalistiek kan ik me op deze manier niet staande houden. Eigenlijk heeft er al meteen na 1956, Sukarno en Nieuw-Guinea een vloek over gelegen. Als het zo door gaat, ben ik spoedig mijn image van schrijver en journalist kwijt en ik wil ook voor Peter zorgen.

Eerst bezocht ik in Zoetermeer mijn oude Van Heutsz vriend sergeant Martin Portier en Jeanne. Het is de laatste keer geweest voor dat experiment. De hele conversatie concentreert zich op het oude Indië.

Vervolgens naar mijn oude vriend, schilder-beeldhouwer Frits van Eeden. We omhelsden elkaar. Hij zag er lekker uit. Een studio vol Abessijnse poezen, een ocelot en andere dieren. Ik vond zijn ogen, zijn blik, ingrijpend veranderd. Ik weet niet hoe dit te interpreteren of hoe het te beschrijven. Hij vroeg zijn resterende dagboeken -want in een vlaag heeft hij er een aantal verbrand - mee naar Amerbos te nemen.285

Daarna stapte ik af bij Thea Eibergen Santhagens, die ouder was geworden. Eerst moest ik horen hoe Marius aan kanker was overleden. Afschuwelijk. Wat een straf. Dochter Jessica huwde een rotvent en zoon Marius dito, de verkeerde griet. De ouders waren hierover doodongelukkig. Thea probeert een miljoen te achterhalen, die bij de heemaf en de Kredietbank spoorloos zijn geraakt.

Tenslotte bezocht ik Rob Soetenhorst en de fameuze Jacqueline, met kinderen. Rob vertelde dat er zeventig brieven over het bijvoegsel inzake het Oranjehuis (van Adriaan van Dis) waren binnengekomen. Dit betekent dat honderd mensen echt woedend moeten zijn geweest, terwijl nog zeker 7.000 mensen ernstig bezwaren moeten hebben gehad. ‘En we hadden het zo grondig voorbereid en zo gebalanceerd in elkaar gezet,’ aldus Rob. Daar zie je weer wat de onzin van een Oranjetotem aan volmaakt redeloze nonsens in breinen van mensen veroorzaakt. Het is feitelijk sick.

Toen zoon Wirt (16) thuiskwam hoorde ik al aan zijn stem in de gang, zonder hem te hebben gezien, dat hij waarschijnlijk een nicht is. Zalige jongen: zijn smoel, bek, lang haar en li-

chaamsbewegingen zijn helemaal homo. Ik kon mijn ogen niet van hem afhouden. Hij was zelf terughoudend om me aan te kijken. Hij werd na het eten om 21.00 uur door een eveneens lekker blond ventje opgehaald. Ik gaf Rob een hint dat zijn zoon gay was, maar hij wilde er niet van horen: het ergerde hem ten zeerste, zelfs maar de veronderstelling.

Frederik van Eedens Dromenboek is verschenen,286 gebaseerd op aparte dromencahiers die de schrijver tussen 1889 en 1923 aanlegde. Hij noemde het zijn ‘nachtboek’. In 1913 somde Van Eeden in een rede in Engeland negen typen dromen op: de gewone droom; zeer levendige dromen; symbolische dromen; spotdromen; algemene droomsensatie; heldere dromen; demonen dromen; verkeerd ontwaken dromen; inleidende dromen en pathologische dromen.’287

Freud meende dat dromen uit een soort doos van Pandora in ons hoofd voortkwamen, die iets onthulden van onbewuste strevingen en verlangens. Het ging er om door de vermomming van droombeelden heen te zien. Dromen bestaan uit een soort geheimschrift dat moet worden ontcijferd. Van Eeden zag dromen allerminst (als Freud) als manifestaties van het driftleven. Vraag me af of de Weense psychiater werkelijk dromen tot driften beperkte. Van Eeden zag, volgens de schrijver van dit artikel - Karel Soudijn, dromen in een breder verband.

Vreemd dat niemand eigenlijk nog afdoende verklaringen weet te geven voor nachtelijke escapades van de neuronen (information processors) in ons hoofd. Voor mij is slaap te vergelijken met het op oranje zetten van de verkeerslichten in de mind. ‘Overdag,’ schrijft Soudijn, ‘houdt een politieagent netjes de deksel op de doos [van Pandora] (...) des nachts slaapt de agent. Hij werd afgelost door een bewaker, die zich heel anders gedraagt.’ Nee. Dat kan dus niet. Gedachten zitten in neuronen, in het samenspel van de bits of information stored in the mind. Overdag treedt het bewustzijn op als politieagent. 's Nachts slaapt het bewustzijn, Als de kat van huis is dansen de muizen op tafel.

24 maart 1979

God bless the old lady in Baarn, whom I have known all these years for better and for worse.288

Aardige brief van Guruh Sukarno met een mooie foto voor

Peter en mij.289 Ook sluit hij het blad Swara Maharddhika in met vele foto's van hemzelf en zijn popgroep. Hij zegt: ‘Yes, I have become an idol of young Indonesians now. But I am not yet as rich as you, because I can't buy a house like you.’ Hij refereert nog altijd aan Peter als ‘Prince’, zoals zijn zuster Sukmawati en hij Peter omdoopten toen ze een aantal jaren geleden hier waren. Guruh benadrukt: ‘I do not want to become just an artist. I hope that I can do more for the people. Will you support me? My love for you and Peter, Guruh.’

Peter is weer met zijn hele hebben en houden uit Londen gearriveerd. Hij was bekaf. Edwin is naar Zuid-Afrika, naar zijn ouders. Peter had een week van constante maagpijn achter de rug, wat niets voor hem is. Hij had in Londen drie verschillende helderzienden geraadpleegd. Dit werd het meest constructieve jaar uit zijn leven, wat ik dus onmiddellijk op de Californië-plannen betrok. Ik werd er stil en triest van omdat ik dit alles interpreteer als zijn diepgaande zorgen om zijn toekomst. Er zit nog steeds geen echte lijn in zijn activiteiten. En vooral, ik blijf van mening dat hij niet bezig is met wat werkelijk en echt bij hem past.

Over zijn relatie met Edwin is hij duidelijk: seksueel bleef dat ‘verrukkelijk en woest zelfs’. Maar hij had ook een paar andere kerels in zijn vingers gehad in de Londense gym: ‘Ze waren te lekker om te laten lopen!’ Hij was naar een dokter geweest om te laten controleren of hij niets had opgelopen. De man had hem al onderzoekende meteen afgetrokken, wat voor Edwin aanleiding was, toen Peter dit vertelde, om lijkbleek weg te trekken.

Vanmorgen heb ik eerst in Baarn een roos gekocht en bij mejuffrouw Boekhoudt laten bezorgen. Daarna ben ik naar de twaalfde lustrumviering ven het Baarns Lyceum gegaan. De heer Smit (82), eertijds onze conciërge, was aanwezig. Hij zei: ‘Ik heb nog aardige brieven van je uit Amerika.’ Hij was zo vriendelijk het lokaal van mejuffrouw Saetrang, Natuurlijke Historie, voor me te openen, want ik wilde zien of bijvoorbeeld de Narwaltand, die mijn vader me eens gaf om aan het Lyceum te schenken, nog aanwezig was. We keken overal en vonden hem inderdaad boven op een kast uitgestald. In de gang hing een foto van de hele school uit onze tijd. Ik zag zo ontzettend veel bekenden. Ik zag een jongetje dat ik zou hebben kunnen zijn. Zeker was ik er niet van. Er waren slechts enkele bekenden op de reünie zoals Herman van den Akker en

Frans van Bunschoten, nu een kolonel in het leger. Folkert van Dijk was er die aanvankelijk deed of hij me niet zag. Margot Baud Van Suchtelen van de Haare, was afwezig. Ben vrijwel meteen weer vertrokken.

25 maart 1979

Mejuffrouw Boekhoudt belde om te bedanken voor de plant. Zij was naar de reünie gegaan toen ik al weg was.

In Havana wordt toegegeven dat er sprake is van economisch mismanagement. Terwijl de suikeroogst van 1978 de een na grootste ooit is geweest en voor 4/5 van de totale export van het land zorgt is Castro toch met ‘economie soul searching’ begonnen, omdat de aanvoer van ‘basic foods’ hapert, terwijl ook het publieke vervoer achterop is geraakt. Huren in Cuba bedragen slechts zes tot tien procent van de salarissen, wat ook een onhoudbaar ideaal blijkt.290 Wat het regime van Fidel vooral nodig heeft, is meer Westerse goederen en valuta. Ze liggen nu bijna twintig jaar onder een Amerikaanse blokkade, die nergens op slaat, maar over het vertrappen van die mensenrechten wordt met geen woord gerept natuurlijk.

Je moet maar durven heet een zoveelste hoofdartikel in De Telegraaf dat moet aantonen wat een schoften de communisten zijn. Volgens de Pravda zijn Westerse journalisten ‘informatiemisleiders’, die de feiten misvormen. De massa-informatie door de ‘kapitalistische pers’, wordt volgens Pravda gebruikt om tot oorlog en haat tussen de volkeren aan te zetten. Wat De Telegraaf alleen al over de jaren ten aanzien van mij wel en niet heeft gepubliceerd, is om ervoor te zorgen dat ik als Nederlander en als journalist word gehaat en geminacht. Belachelijk.291 Jean Monnet is negentig jaar geworden en overleden. ‘The world is divided between those who want to become someone, and those who want to accomplish something.’ In zijn memoires herbevestigt hij zijn rotsvast vertrouwen in de uiteindelijke redelijkheid van mensen. Ik denk, daarentegen dat de Untergang des Abendlandes gegarandeerd is, juist omdat die redelijkheid faliekant afwezig is en tot uiteindelijke destructie van alles en iedereen zal leiden - en hoop dat ik ongelijk heb of zal krijgen. ‘The sovereign notions of the past,’ aldus Monnet, ‘can no longer solve the problems of the present. They cannot ensure their own progress or control their own future.’292 Ja. En de eeg is slechts een fase in een toekomstig hergeorgani-

seerde wereld. Ja. De Gaulle vond Monnet maar een dromer. Ik vrees dat dit klopt. De fundamentele onbeschaafdheid van de kuddes is allerminst verdwenen, noch in West-, noch in Oost-Europa. Het lijkt allemaal ‘beautiful and dandy’ zolang het goed gaat. Maar o wee, als er andere tijden aanbreken.

Vanavond hadden Peter en ik een, op het randje van vervelende, conversatie, niet in de laatste plaats omdat ik duidelijk probeerde te maken dat mijn fondsen low waren. Al bijna tien jaar ben ik bezig met het leggen van zakelijke contacten, eerste met Dewi Sukarno's bankiersvriendje, Francesco Paesa, dan natuurlijk met Dirk Keijer, Abdelkadir Chanderli en verscheiden anderen, maar echt zoden aan de dijk heeft dit niet gezet. Ik blijf interen. Ik waarschuwde dat ik minder gemakkelijk vliegtickets zou kunnen regelen en dat uiterste zuinigheid even was geboden. Ik geloof niet dat ik er in slaagde de ernst van de situatie over te dragen, want in bed spraken we er verder over. Hij zei: ‘Als de nood het hoogst is, is de redding nabij.’ Ik vind het een ramp dat ik Peter nu niet kan bijspijkeren. Ik moedigde hem aan de Belg Harry Kümmel te bellen, die naar Spanje was gekomen om hem te betrekken bij zijn films. Maar Peter houdt hem een beetje af, omdat hij zijn handen niet kan thuis houden.

26 maart 1979

Ik sliep slecht door de geldbeslommeringen.

De door Khomeini aangestelde premier van Iran, Mehdi Bazargan, heeft de grootste moeite om de extreem orthodoxe mullahs van nog meer waanzin af te houden. Na de eerste 62 executies van prominente Iraniërs werd oud-premier Amir Abbas Hoveida voor een kangeroo court gesleept, een man die dertien jaar premier van Iran was geweest, en vorig jaar door de sjah zelf af was gezet ‘wegens corruptie’ voornamelijk om de critici van de vorst in toom te houden. Eigenlijk heeft de sjah met dit soort principeloze wanhoopsdaden zijn eigen ondergang voorbereid. Bazargan vertrok voor de zoveelste maal naar Qum, waar Ayatollah Khomeini zijn twintigste-eeuwse inquisitie voert tegen allen die tegen God hebben gezondigd. Hij wist de man eindelijk te overtuigen de executies stop te zetten en de kangeroo courts op te heffen. In Genève schreeuwt de International Commission of Jurists moord en brand.293

Sonja Barend belde dat ze me inderdaad over de Open Brief aan Beatrix in haar programma wilde hebben. De heer Van

Riel wilde het wel doen, maar zat ergens in Duitsland en moest gehaald en gebracht worden, dus in plaats daarvan zou nu Henri Knap als tegenpartij optreden.

27 maart 1979

Premier Menachem Begin en president Anwar Sadat van Egypte hebben op het gras bij het Witte Huis onder het toeziend oog van Jimmy Carter een vredesakkoord getekend. ‘A new dawn,’ zei Sadat, ‘emerging out of the darkness of the past.’ Carter tekende voor de gezelligheid mee, want de Amerikaan had zich in het bijzonder voor dit papier uitgesloofd. Ik vrees dat de overgrote meerderheid van de Arabieren er geen flikker mee te maken wil hebben.294

Anderhalf uur met Ellen Blaaser, assistente van Sonja en nog een meisje, het komende programma doorgesproken bij Keijzer. Knap gaat het standpunt innemen dat Beatrix slechts een symbool is. Toen ik over politiek en de ussr begon, begreep ik dat ik me de moeite had kunnen besparen en dat dit hun petjes te boven ging. Nadat ik ook had gezegd dat ik weigerde geschminkt te worden, leken ze geschokt.

Toen ik thuiskwam had Peter koffie gemaakt. Ik ontdekte dat de band waar de uitlaat aan hangt, was gebroken, wat me opnieuw nerveus maakte, waar Peter dan onmiddellijk op reageert. Hij vertelde later in Thermos dat zijn handen trilden, reagerend op mijn nervositeit. Dan voel ik me direct zeer schuldig, wat me zelfs deed terugdenken aan die keer dat ik (in het begin) zo razend werd op Keke omdat hij stijf stil bleef staan, dat ik hem een tik gaf en dat hij over het pad rolde. Later prepareerden we een visje. Hij ging hardlopen. ‘Er zit iets zeer positiefs in de lucht,’ zei hij. ‘Ik weet niet of het met jou of met mij heeft te maken, maar er gaat iets gebeuren.’

De acf-aandelen zakten tot 88 punten.

André Douw zegt bezig te zijn om een strijkkwartet te componeren.

Ik vroeg Jan Cremer of hij naar het feest van Peter Loeb zou gaan. ‘Daar ben ik veel te exclusief voor. Ik ga nooit naar zulke party's.’

‘That way, he reassures himself, saying he is far above those people, but in reality it shows he is insecure,’ zei Peter terecht.

28 maart 1979

Raymond van den Boogaard, Oost-Europa-redacteur van nrc Handelsblad, schrijft waarom hij het artikeltje over de rehabilitatie van Stalin - waar Volodja Molchanov me over informeerde - niet plaatste. Die geruchten circuleerden al jaren. Op Stalins honderdste verjaardag is het tijd voor een verhaal over de man. André Spoor vroeg me al enige tijd geleden of ik Van den Bogaard aan Molchanov wilde koppelen want de man gaat wellicht voor nrc Handelsblad naar Moskou. Dit heb ik dus geprobeerd tot stand te brengen, maar Volodja ontwijkt Raymond. ‘Ik zal hem net zo lang achtervolgen tot ik hem inderdaad te spreken zal krijgen,’ aldus de nrc-redacteur.295

In de bocht bij de afslag naar Amerbos zitten 's avonds altijd veel konijntjes. Toen we er vanavond arriveerden zei ik letterlijk in me zelf: ‘Konijntjes, pas op, here I come!’ maar het was al te laat. Iets voorbij de bocht, een flits. Ik reed dwars over een bruin konijntje; met een klap. Het sloeg ons allebei meteen op de maag. Wie weet hoeveel plannen het diertje had, of het wilde gaan huwen met een ander geliefd konijn, zeker na de barre winter te hebben overleefd.

29 maart 1979

Eigenlijk wil ik helemaal niet in Californië gaan wonen. Ik zou in de buurt van Peter willen blijven, zolang hij aan Londen kleeft (aan Edwin). Hij heeft gisteren een aantal uren met Harry Kümmel gesproken waar niets is uitgekomen, lijkt me. Ik zag dat hij voor het eerst met zijn mond trok, alsof hij er nerveus over was. Op weg naar huis streek ik langs zijn hoofd en zei: ‘Je hebt een huis, je hebt een rustpunt, niet iedereen heeft dat.’ Ik probeerde hem zoveel mogelijk op zijn gemak te stellen. Bij thuiskomst lag er een cheque uit Keulen van 500 D-mark voor hem, wat minder was dan hij had verwacht. Er was 200 D-mark voor zijn couchette in de trein afgetrokken, omdat hij het betreffende kaartje niet had ingeleverd. Ik paste het verschil aan en gaf hem de resterende beloofde centjes van wat ik van Privé had gekregen. Ik ben dus intens bezorgd over hem, wetende hoe deze zaken hem aangrijpen.

We zijn gisteren in Brussel geweest, Peter om Harry Kümmel te ontmoeten. Ik zag mijn oude vriend Vladimir Kouznetsov terug, nu ‘de macht’ achter de schermen op de sovjetambassade in België. Ik vroeg hem, vooral vanwege zijn kennis van zaken op zijn eerdere post in Den Haag, hoe het kwam dat Bel-

gië zoveel betere betrekkingen met de Sovjet Unie had dan wij. Er opereren al elf tot dertien sovjetbedrijven in België. Elorg - uit Nederland gesmeten - ‘draait hier prima,’ aldus Kouznetsov. Hij vervolgde: ‘In part, it is a difference of approach, because there are many international organisations here in Brussels. De state of mind of the Belgians is more open than the Dutch. They are here more inclined to cooperation with us.’ In Le Soir verschijnt een open forum pagina waar ze bijvoorbeeld niet zullen aarzelen leidende figuren van de Belgische Communistische Partij aan het woord te laten. Zoiets is in De Telegraaf immers ondenkbaar. ‘Holland likes to teach and does not want to be taught. Belgian politicians are more openminded and less stubborn. They like to learn.’

Op mijn vraag of de indruk juist was dat de nieuwe ambassadeur in Den Haag een afschuivertje uit Moskou was, zei Kouznetsov: ‘His nomination means, that my country abandoned all hope to achieve anything in Holland. Go to China, what is happening there is very important,’ adviseerde hij. ‘Mr. Deng Xioaping knows what he is doing. Words mean nothing. You can call a flat a palace. It's practice that counts. Criteria for truth lay in the practice. Pragmatism means, that you have an eye for now. Pragmatism and dialectics produces practice. What counts is what Chinese minds have in front of their eyes, and this is, China in a thousand years from now.’

Kouznetsov vertelde dat hoe slechter de betrekkingen met Den Haag werden, hoe eenvoudiger het besluit had gelegen sovjetbelangen naar België te verplaatsen. ‘We abide by Belgian laws,’ zei hij. ‘Take the many ships that were welcome here. Our magazine Ogonok sent a Jewish journalist to Belgium and was received here by many Jewish organizations. Such a move is unthinkable in Holland.’

‘Wordt Stalin gerehabiliteerd?’ vroeg ik.

‘Never.’ Stalin was nog steeds begraven voor en niet in het Kremlin. Hij werd uit het mausoleum gehaald. ‘It is premature to judge Stalin. There are still too many people alive who suffered from his massacres.’

‘The kulaks?’

‘No, massacres: because many kulaks were surviving.’

Ik vertelde van mijn Open Brief aan Beatrix.

‘Do you know how the royal family in Saudi Arabia choses a heir?’ vroeg Kouznetsov. ‘An eldest son is killed if he tries to get on the throne. Ask the Saudi embassy in The Hague.’ Hij zei dit dus, omdat Beatrix druk op haar moeder zou uitoefenen om voor koningin te kunnen gaan spelen.

Twee jonge journalisten arriveerden tegen 14.45 uur: Youri Iasnev, de correspondent van Pravda en diens aanstaande opvolger, Roudolf Poukhov. We hebben heel wat onderwerpen besproken. Ik concludeerde dat er geen us-ussr-botsing zou komen dankzij het Kremlin. Kouznetsov herhaalde enkele malen dat hij mij veranderd vond, maar zei niet waarom.

In Antwerpen bezocht ik de tentoonstelling in het Bouwcentrum, waar een tentoonstelling over sovjetjeugd is georganiseerd alwaar Volodja Molchanov de scepter zwaait. Hij vloog me om de hals en had hulp van drie Nederlands sprekende, Russische meisjes. Het was gênant: er kwam geen hond kijken eigenlijk, alhoewel na 17.00 uur werd het iets beter.

Hij vertelde dat in hun kamers in het Eurocrest hotel afluistermicrofoontjes zowel in de radio als onder de telefoon tussen de bedden in waren gemonteerd. Een sovjetmonteur, die programma's wilde opnemen, had dit ontdekt. ‘Dat gebeurt bij ons ook,’ zei Volodja, maar goed dit was het vrije België. Harry Kümmel vond het een grof schandaal en dacht dat alleen de publiciteit dergelijke idioterie zou kunnen voorkomen.

Ik werd in de kamer van Volodja uit Nederland gebeld door het journalistenforum op de radio met Ton van Dijk, H. Knoop en andere zwetsers. Het begon met het onderwerp Van Agt en Helmut Kohl. De moderator belandde bij mijn Open Brief van Beatrix en somde de tekst nogal gebrekkig op.

‘Zo is het dus niet,’ zei ik.

‘Hoe is het dan?’

Ik legde uit dat het er om ging een vrijere keuze van staatshoofd te bewerkstelligen, dan de erfelijke monarchie.

Ton van Dijk: ‘Eindelijk weer eens een aardig stuk in de Nieuwe Revu,’ maar hij vond het wel een beetje lang. De verbinding werd natuurlijk verbroken. Ze belden niet terug; fuck them.

Abdelkadir Chanderli bevestigde intussen dat er via hem 1.400.000 barrels olie aan de heer Dirkx in Rotterdam waren verkocht, dus dit zou betekenen dat ik recht heb op een eerste commissie van Transoil in Rotterdam. Hoeveel?

Frank Heckman belde om te zeggen de Open Brief aan Beatrix te hebben gelezen: ‘Zeer goed.’

Belde Henk Hofland om te vragen wie Henri Knap was. ‘Dat is de “boekanier” van Het Parool,’ zei hij. ‘Hij loofde een eikenloof met de rupsen uit aan jongetjes die dieren redden en een fooi voor een hond, die gescheten had op een plaats, waar iemand er zijn nek over brak. In de oorlog deed Knap mee aan hoorspelletjes. Hij was lid van de Kultuurkamer. Dick Verkijk schreef een boek over de jaren 1940-1975 en toen Knap er de

lucht van kreeg dat hij er in zou staan, ging hij een tijdje naar Amerika. Hij mag nu alleen nog wat in het bijvoegsel van Het Parool schrijven. Hij is een ijdeltuit en hij heeft een paardenpoot, dus hij is invalide. Hij is ook nog een der weinigen, die nog pommade in zijn haar smeert.’

30 maart 1979

Three Mile Island, de kerncentrale in Harrisburg in Pennsylvania, lekt.

De advocaat van oud-premier Zulfikar Ali Bhutto van Pakistan heeft bekend gemaakt dat de gerechtelijke strijd het doodvonnis ongedaan te maken, is mislukt en dat zijn leven nu alleen nog afhangt van de wil van president Zia ul-Haq om hem gratie te verlenen. Dit doet deze cia-basterd nooit. Bhutto's zuster, Begum Munawar Islam, zei na een bezoek aan de gevangenis dat de oud-premier opnieuw was geslagen om hem een bekentenis af te dwingen, dus dat hij een verzoek om clementie zelf zou tekenen. Bhutto weigert een dergelijk verzoek tot Zia te richten. De advocaat zegt dat Bhutto mentaal gereed is het doodvonnis te ondergaan.

Peter Loeb vond het sneu voor Gerard Huysmans dat zijn tekening niet op de omslag komt, na het advies van Jan Cremer, maar plaatst deze nu op pagina drie. Dat is okay.

Peter zong in de badkamer beneden, toen ik thuis kwam. Hij zegt dit niet te willen doen wanneer ik thuis ben. Hij zei: ‘Ik hoop niet dat je door de slechte behandeling van Keijer in een rotbui bent.’

‘Daar haal jij me wel uit.’

‘Daar is veel energie voor nodig.’

Straks de uitzending van Sonja. Het is eigenlijk niet voor te bereiden. Gewoon mijn hersens gebruiken.

De Tijd296 wijdt een omslagartikel aan Jan Foudraine's nieuwe boek Oorspronkelijk gezicht. Hij staat in kleur afgedrukt in de oranje outfit van Swami Deva Amrito van de Bhagwan Shree Rajneesh beweging in Poona, India, waar hij zich nu schijnt te vestigen. Vreemde zaak. Wat zou er met hem zijn gebeurd?

Camus schreef in 1937, toen hij 24 jaar was, ‘Narrative - the man who does not want to explain himself. He dies, alone in being conscious of his truth - Vanity of this consolation.’297 Vijf jaar later schreef hij l'Etranger wat hem een Nobelprijs bezorgde. Hij kwam om bij een auto-ongeluk toen hij 47 jaar oud was.

‘Camus invented himself,’ aldus John Leonard in The New York Times. ‘He was born poor white trash, and grew up studying under the family's single electric “suspension” light in a room without books or magazines in a working-class slum of Algiers. Doubtless it helps, if you grow up poor, to live near the sea and under the sun that were so important to his imagination of Mediterranean cultural possibilities, but the help is marginal.’

Schaamde Camus zich voor zijn moeder? ‘When you invent yourself, history ought not to change the terms of reality; you are powerless to uninvent yourself and merely dissipate.’ Leonard eindigt aldus: ‘Camus knew about Soviet slave labor camps a generation before the New Philosophers were surprised by Solzhenitsyn, while Sartre played his bloody harmonica and Simone de Beauvoir was absurd. Of course, they didn't know that he would die why they still needed him.’298

Paul van 't Veer schijnt een nieuwe uitgave van de Liefdesbrieven van Multatuli te hebben verzorgd.299 Zoals ik die burgerman ken, lijkt hij me de laatste persoon in dit lieve vaderland die zich met een dergelijk karwei bezighoudt. De eerste vrouw, Tine van Wijnbergen, vluchtte uiteindelijk met de kinderen naar Nederland. De tweede ‘grote liefde’ was Mimi Schepel, de 27-jarige dochter van een majoor. Zou ze misschien wel moeten lezen, 317 pagina's. Tine, zijn Peter dus. Ik was 42 toen ik Peter ontmoette, hij was 21. Druk hem altijd op het hart mijn honderden en honderden brieven te bewaren, want eens zouden ze parallel aan mijn dagboek moeten verschijnen. Ben samen met Peter naar de Meervaart gereden. Er werd wijn geserveerd met bitterballen, maar we bleven uit de buurt van de ‘beroemdheden’. De zaal liep vol. Ik zag Bram en Freek, een punkartiest, zijn gezicht verzilverd, half kaalgeschoren hoofd. ‘Is er een dokter in de zaal,’ reageerde Henri Knap. Sonja vond dat de jongen op de vara-haan leek. Ook Herman Stok en Lettie Kostermans waren aanwezig. Zij hielden na dertien jaar op samen een programma te maken. Peter stapte op Stok af en zei blij te zijn dat het programma Wachten op middernacht tenminste bleef.

Sonja zei bij de opening van haar programma dat ik Beatrix had geschreven, maar zij liet Nieuwe Revu weg, want omdat Hans Wilbrink de zaak al vorige week in de stalletjes had gelegd, was er nergens meer een exemplaar te krijgen. De timing is dus weer geweldig. Sonja vroeg een dame in het publiek, of zij, zoals

Beatrix, koningin wilde worden. ‘Ik niet hoor dat is toch uit de tijd,’ zei de vrouw. Daarop vroeg Sonja dit aan een heer uit het publiek. Hij kon natuurlijk geen koningin worden, maar hij hoopte wel dat de traditie zich zou voortzetten.

Nadat Knap en ik waren gaan zitten, hij in een zwart pak met ridderorden en een plastic aktetas, somde Sonja mijn artikel ter zake op.300 Daarna vroeg ze mij, waarom in een weekblad en niet gewoon op de bus gedaan. ‘Jij weet beter dan wie ook, Sonja, wat de invloed van de media is. Ik vond dat dit onderwerp van het automatisme van een koninklijke erfelijkheid in een tijd van meer verstand, meer rechten voor vrouwen en noem maar op, opnieuw onder de loep moest komen.’ Ik gaf het voorbeeld van wat de koningin van Zweden vorige week op de Duitse televisie had gezegd, ‘Ja, ik ben wel koningin geworden, maar ik ben dezelfde vrouw van voordien.’ Ik noemde de rvd een ramp met fossielen als Gijs van de Wiel en Willem van den Berge. Het werd tijd dat het Huis van Oranje meer open werd.

Henri Knap refereerde aan de vijfde pagina.

‘U bedoelt pagina zes?’ viel ik in de rede.

‘Nu ja, ik lees vlug,’ zei hij.

‘Dat is altijd verkeerd, want dan leest u niet goed.’

Hij wilde duidelijk maken dat ik ten onrechte over vier eeuwen monarchie had geschreven.

‘Dat is waar maar iedereen begrijpt dat ik over vier eeuwen Oranjes spreek.’

Hij had zich grenzeloos geërgerd aan mijn stijl Beatrix met ‘je’ en ‘jou’ te benaderen.

‘U hebt toch niet met Beatrix in de zandbak gezeten?’ vroeg hij.

Dat was dus exact hetzelfde ‘bezwaar’ dat mejuffrouw Boekhoudt had geventileerd. Ik wilde haar niet in het geding brengen, omdat zij dit niet wenst, maar ik heb Knap achteraf wel op die band met dezelfde opvoedster gewezen.

‘Dat had u moeten vertellen,’ riep hij uit.

‘Nee, juist niet. Ik heb haar eens geïdentificeerd in gesprek met Bibeb, wat de oude dame Hartschmerzen had bezorgd.’

Ik vertelde Peter dat Aunty over de Open Brief tegen me had gezegd: ‘Je kent haar niet, hoe weet je dat?’ Mejuffrouw Boekhoudt vergeet gewoon dat we tientallen jaren samen over Beatrix hebben gesproken, ook al hield ik dikwijls rekening met haar wens tot geheimhouding en schreef zelfs lang niet al-

les in mijn dagboek. Maar daarom ben ik redelijk op de hoogte van heel veel meer dan hier weergegeven.

Daarop zei Knap iets over Juliana waarop Sonja hem in de rede viel: ‘U hebt toch ook niet met Juliana in de zandbak gezeten?’ ‘Bijna,’ antwoordde Knap, die zei maar een jaar met haar te verschillen.

Ik sprak over de ‘rot job’ van spelen voor koningin en dat Beatrix bijvoorbeeld bij het openen van het jaar van het kind als ‘een zuurpruim’ overkomt, maar wanneer je haar ontmoet in levende lijve ‘is zij een schat’. Ik weet toch dat Beatrix als meisje heeft gezegd met zoveel woorden ‘het een ramp te vinden koningin te moeten worden’ Als je alles wat ik van Aunty hoorde, aanvult met een dosis Croisetiaanse intuïtie en nadenkt over hoe deze prinses werkelijk is, dan staat voor mij vast dat mensen die tegen haar slijmen, omdat zij Beatrix is, door haar als idioten worden gezien. Het kan niet anders. Ook Egbert, een kerel waar Sonja al acht jaar mee samen schijnt te wonen, was aanwezig. Hij runt de camera's. Ellen Blaaser gaf Sonja na afloop van het programma een zoen.

Ik vond het zalig dat Peter aanwezig was We zaten naast elkaar bij de vip's. Hij kwam aan het einde ook even in beeld. ‘Wat was je kind weer mooi,’ zei Ton Kors later per telefoon.

Ik heb ook gezegd, sprekend over Willem Alexander: ‘En moet die nu ook gehersenspoeld worden om over dertig jaar koningin te worden?’

‘Je bedoelt waarschijnlijk, koning te worden,’ corrigeerde Sonja me.

‘Laten we het hopen,’ zei ik droogjes.

Peter vertelde later dat Herman Stok, Lettie Kostermans en anderen zich slap hadden gelachen. Aan het einde kwam Paul Haenen, het vaste nummer als travestiet. Afschuwelijk. ‘Zij’ vertelde het programma samen met Beatrix te hebben gevolgd. Zij kende Oltmans, waarvan bekend was dat hij in de sauna met een portretje van jfk onder de oksel liep. Henri Knap hield zich altijd op in een nudistenkamp. Nu wilde Beatrix een bonbonnetje. Ik begrijp niet wat de vara in de onzin ziet.

Ik vroeg Peter: ‘Denk je dat Beatrix heeft gekeken?’

‘Als ze geïnteresseerd is wat hier gebeurt, ja.’

Er werd een enquête gehouden: bent u voor of tegen het voortzetten van het koningshuis?

Ik waarschuwde Ellen dat dit de verkeerde vraagstelling was. Ze hadden moeten vragen: bent u voor meer openheid, of bent u voor de erfelijke monarchie desnoods.

De uitslag was natuurlijk 81 procent voor en 19 procent tegen. Ik had dus op een point blank vraag van Sonja gezegd dat als de meerderheid voor bleef, ‘dan gaan we vrolijk met de Oranjes verder’.

‘Beatrix hoeft helemaal niets meer over dit onderwerp te zeggen,’ aldus Knap, ‘want zij heeft steeds duidelijk aangegeven het koningsschap te zullen aanvaarden. Hier bestaat geen twijfel over.’

Ik besloot met: ‘Mijnheer Knap, u bent journalist, u bent de enige journalist die ik ooit heb ontmoet, die tegen meer openheid rond het Huis van Oranje is. Dat is interessant.’

Gaf Sonja later een zoen. Peter en ik vertrokken onmiddellijk naar Adriaan van Dis, die geslaagd is voor zijn doctoraal Nederlands. We bleven maar heel kort op deze party. Ik zag Spoor ergens en Soetenhorst met zijn Jacqueline. Het was barstensvol. We kenden er eigenlijk geen hond. Peter gapte een plantje mee dat op de trap was achtergelaten en nu bij mams portret staat. ‘I got the urge,’ zei hij.



illustratie

Er zijn al wat reacties bij Nieuwe Revu binnengekomen, waarvan ik die van Mat Heffels van het studentenblad Glamoer in Nijmegen de aardigste vind: ‘Schitterend. Je hebt je naam weer eens uitgebreid eer aangedaan. Alleen ben ik bang dat het lieve kind niet terugschrijft, zal ook wel niet mogen van ma. Of misschien word je wel op de thee genodigd om het uit te praten.’

Peter maakte me opmerkzaam op een brief van bisschop Simonis van Rotterdam, die pleit voor vriendschap tussen heren ‘zonder seksuele relaties’. Het is een vervolg op zijn brief van 11 december dat homoseksueel gedrag niet mag worden goed-

gekeurd.301 ‘U bent geroepen tot een liefde van een hoge orde, die ook zonder seksuele contacten diepmenselijk en verrijkend kan zijn. Op die manier zal men zich meer mens voelen, innerlijk vrij, omdat dan het geweten zuiver is.’ De man weet dus echt niet waar hij over spreekt. Peter en ik hebben sedert 1967 volgens het Simonis-recept gehandeld en geleefd. Maar daarnaast hebben we geen van beiden seksueel stil gezeten. Wil Simonis van homoseksuelen veredelde paters maken? Hij is gek.

Telegram: Nieuwe Revu-redactie in Breukelerveen in vergadering bijeen heeft verhitte discussie onderbroken voor Sonja's goed nieuws show, bravo Willem, Redactie.’

Na al het slechte nieuws had ik gehoopt nu eens iets positiefs te zullen ontvangen, maar er is een brief van Robert Keedick gekomen, die wat hem betreft een einde maakt aan mijn lezingen voor Keedick Lecture Bureau. Heb het toch nog op de kop af 21 jaar volgehouden.

Casper van den Wall Bake belde. Hij had Sonja gezien. ‘Ik vond het een happening. Ik heb je brief aan Beatrix gelezen, en inhoudelijk sta ik erachter. Ik ben het zelfs wel met je eens.’

Aad van den Heuvel vond het ‘een raar programma’. Hij zei: ‘Om te beginnen weet ik niet of de mensen wel wisten wat je in Nieuwe Revu hebt geschreven. Je bent nu overgekomen als iemand die het koningshuis weg wil hebben. Wat je schreef is meer. En hoe het publiek dan reageert op twee ruzie makende heren!’

Knap zei ook nog dat ik laatdunkend over ‘een opgedofte mevrouw in de Gouden Koets’ had geschreven. Dus eigenlijk exact de bezwaren van mejuffrouw Boekhoudt. ‘Dat vind ik ook,’ heb ik geantwoord. Peter zei: ‘Je kwam zoveel oprechter over dan Knap.’

Dirk Keijer deed alsof hij niet wist dat via Chanderli 1.400.000 vaten olie naar zijn vriend Dirkx in Rotterdam waren gegaan.

1 april 1979

Jan Cremer vindt dat ik me teveel door Henri Knap heb laten inpakken. Hij is de enige die dit vindt.

Gistermiddag ben ik met Peter - voor hem was het a must waar hij de schurft aan heeft - naar de Keijers in Hilversum gegaan. Bettina Keijer302 opende de voordeur. Dirk zei meteen dat hij de afspraken met collega Baehr ‘onzakelijk’ vond. ‘Ik zal je de komende weken 5.000 gulden overmaken.’ Over de olieleve-

rantie rekende hij uit dat mijn commissie zeven ton zou kunnen zijn.

Over de Sonja-show: ‘Ik vraag me dan altijd af: hoeveel vrienden en hoeveel vijanden heb je er mee gemaakt? Wat schiet jij er persoonlijk mee op? Die hele zaak komt juist nu uiterst ongelegen. Ze hebben alleen maar belang bij rust rond de troonopvolging. De koningin heeft haar ambtsperiode verlengd, omdat zij alleen maar wil aftreden met de pvda aan de regering. Daar kunnen zij de beste “deals” mee maken.’

Het klonk zo ongeveer als Wim Klinkenberg. Wat bedoelde hij met ‘deals’? En hoe weet hij dit allemaal?

Inge Keijer maakte spaghetti, maar we waren gehaast, omdat ik naar de party van Peter Loeb in het Lido moest. Peter wilde het songfestival zien. Peter adapted himself beautifully to the Keijers scene.

2 april 1979

Peter heeft gisteravond zijn Yank afgezegd. Hij bleef gezellig thuis. Een heerlijk ontspannen weekend, door niets verstoord. Hij zei één keertje, doelend op Edwin in Londen: ‘But I am in love, but that is easier said than done.’ Peter denkt trouwens dat Claus het met me eens is over die affaire. Hij dacht dat Dirk en Inge Keijer duidelijk op me gesteld waren. ‘Maar toen Keijer uit een andere kamer riep: “Willem, kom hier”, verbaasde ik me er over dat je opsprong en ging. Zulk gedrag ben ik niet van je gewend.’ Dat is dan Peters subtiele manier me duidelijk te maken ondanks alles meer afstand van de Keijers te houden. Rob Soetenhorst: ‘Wirt heeft je bij Sonja gezien en vond Henri Knap kut en onwijs.’

3 april 1979

Jimmy Carter is naar de nucleaire centrale op Three Miles Island gevlogen, kennelijk om te demonstreren dat er inderdaad geen stralingsgevaar bestaat. De 950.000 bewoners van de omgeving hebben kennelijk in doodsangst verkeerd. De eerste 50.000 burgers hebben zich weer buiten gewaagd.

Intussen heeft Ayatollah Khomeini een Islamitische Republiek uitgeroepen, omdat achttien miljoen van de 18,7 miljoen stemgerechtigden ‘ja’ hadden gezegd bij het gehouden referendum. Alle Arabische landen, op Soedan en Oman na, hebben de betrekkingen met Egypte en Anwar Sadat verbroken vanwege diens akkoord met Israël, onder auspiciën van Carter in Washington gesloten. Ook koning Khaled van Saoedi-Arabië sloot zich bij de boycot van Cairo aan. Wat nu?

Ben op weg naar Amerika. Peter stond in de deur van Amerbos me na te kijken. Ik kreeg tranen in mijn ogen in de bus. Vanaf Schiphol belde ik hem om niet te vergeten de weekbladen voor me te kopen. Hij zei: ‘Het is zo stil in huis.’ En ik huilde opnieuw. Heb weer maagpijn, net als na de yoghurt en koffie vanmorgen.

Een douanebeambte: ‘U had gelijk hoor, vandeweek met Beatrix.’

Dirk Keijer vroeg gisteren out of a blue sky: ‘Wat denk je, zou het zin hebben als de Sovjet Unie een miljoen voor public relations in Nederland zou uittrekken?’ Ik antwoordde dat ik vreesde dat het geen moer zou uithalen.

Peter merkte gisteren op hoe weinig we - ondanks dat we close zijn en ondanks dat we veel samen zijn - expressie geven aan onze diepste gevoelens. ‘Dat dacht ik na tweeënhalve week met Edwin samen in Londen ook, hoeveel ik eigenlijk nog had willen zeggen.’

Ik viel tijdens deze vlucht in slaap en droomde dat er bij de garagedeur van Amerbos een zwarte rat op de rug lag. Ik begrijp niets van dromen en vraag me af of het zin heeft je er het hoofd over te breken.

De vrouw van oud-premier Zulfikar Ali Bhutto en dochter Benazir brengen een laatste bezoek aan de dodencel in Rawalpindi. Afschuwelijk. nrc Handelsblad publiceert nota bene een artikel van een zogenaamde Pakistaanse correspondent, S.R. Ghauri, dat helemaal het standpunt van coupgeneraal Zia weergeeft. Hetzelfde gebeurt al jaren ten aanzien van Suharto en Indonesië. Niets aan te doen. Dat is dan onze ‘belangrijkste krant’.

New York - Miami

Begon al een tweede brief aan Peter. I love him so very very much. Gisteravond brachten we mijn koffer vast naar Schiphol. Op de terugweg stonden we stil. Geen benzine meer. Ik was er later so upset over dat ik als een razende Roeland naar Le Musicien ben gereden voor ons afscheidsetentje. Ik had kunnen weten hoe hij gejakker in een auto ontzettend haat. Voorgevende hem lief te hebben, had ik dit dus achterwege moeten laten. Ik deed het niet. Hij zei dat hij het begreep en zich dus maar stil had gehouden. Miserabele stervelingen, die we zijn.

 

(wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


landen


datums