Quasi-socialisten. Hollanders te Antwerpen. Deel 1

[p. 148]

X

'n Week later bleef de werkster weg, en d'r vrijer, 'n gore kerel, met vooruitstekende doggesnoet, waarin dikke door elkaar gegroeide tanden stonden; en woeste donkere oogen; kwam zeggen dat ze ‘zeek’ was, en in ‘enigte weke’ niet komen kost. Wat d'r mankeerde was niet uit 'm te krijgen.

Wel las Lena 'n dag later in de krant, dat op 't open veld achter d'r woning 'n nog niet half-volgroeid kindje, in 'n bloederige massa, was gevonden. Ze schrok, en was 't volgende oogenblik beklemd-blij, dat zij 't niet had hoeven te zien. Natuurlijk stond dat in verband met de zieke werkster, meende zij.

Toen kwam Lien, de dochter van Dejongh, bij d'r dienen voor halve dagen, maar 't zwakke bleekzuchtige meisje kon nauwelijks op d'r beenen staan, en moest aêmechtig gaan rusten bij de minste inspanning.

Dejongh-zelf kwam van tijd tot tijd ‘segare’ brengen voor David, en bleef dan wel 's graag 'n praatje maken. Hij had altijd 'n hoop nieuws, en scheen de vertrouweling van alle Antwerpenaars te wezen. Lena, die zich erg beklemd voelde, liet 'm wat graag 's doorslaan, vooral as-ie vertelde hoe-die ‘sje kossjie’ opscharrelde. Hij was 'n handel in ‘ànsichte’ begonnen, en dat ‘saakie’ dat liep wel. Hij was nou veertien dage an de gang en ie had nou al foor e frrank of tien ferkocht. En d'r sat foor de helleft winst op. 't Is nou wel niet soo erreg mooi..., want, siet-u, 'k mot die per série koope, en d'r sijne d'r ferdomd schuine tussje... maar wat mot 'n minsch niet doen foor se stukkie brood. Nou had 'k daar e sòldertje, dat was fuil, en heelemaal ongeschikt om te bewone. Maar nou heb 'k me voor 'n paar stuefers witsel gekocht en e kwasjt geleend van de bure... en nou mot je 's sien hoe 't is opgeknapt... En nou heb 'k 't ferhuurd anne paar Hollandsche jongesj, heele beste kerels om mee om te gaan, en die betale me nou ieder twalef frank in de maand voor kosjt en inwoneng... Siet u, a-je-nou maar één kosjtganger hebt, dan zit d'r niet feel

[p. 149]

profijt an, maar mit twee kommesale freet je d'r onder door... Me frouw is best tefrede d'r mee,... ho-öor... die ferfeelde sech soo in de laatste tijd... u begrijpt, e klein hueshouwenkie, weinig te doen hé?... Nou, de wìnkel, die loopt niet soo biesonder, maar 'k heb e hoop klante waar 'k so geregeld e kissjie segare kan afgefe... en dàt schikt wel... 'k haal soo uet alle hoekies en gaatjes me boteram wel bij mekaar... Sal ìk u 's wat ségge...? As 't 'n beetje wil en 't gaat soo voort... dan scheit 'k op de Staatsspoor eer we 'n jaar ferder sijn... Dan kan 'k sje missje... dan heb 'k feel beter me broodje, èn 'k bin frij man... en asj 'k dan e beetje tijd heb, dan ga 'k 's netjes opschrijfe wat 'k heb onderfonden... ‘Uet de gedenkschrifte van 'n ex-Spoorweg-ambtenaar’, of fan e ‘Spoorwegslaaf’, daar mò 'k nog 's ofer denke...

Lena had al dikwijls gemerkt, dat de buurvrouw van boven op de trap was blijven luisteren, als Dejongh zat te vertellen. Nu, 't ging d'r niets aan wat d'r vizite met haar besprak, en ze deed in 't vervolg de keukendeur dicht.

Maar dat kwam d'r duur te staan, want 'n paar dagen later zei de breede Vlaamsche, guitig lachend, dat ze nù wel begreep, waarom ze met ‘heuren vengt’ niet t'akkoord fiel. Als à ‘bon-ami’ zooë ennigte keere in de week komt, kan 'kik heel ghoe verstoan dà à fengt à niet gheire zeet...’ En toen Lena hevig verschrikt, hortend en stootend, d'r buurvrouw zeide dat ze zich moest vergisse... te gèk... met 'n ouwe fatsoenlijke man..., begon die valsch te lachen, zette d'r half-ontbloote armen in d'r breed-ronde heupen, en vond ‘dat ze nà maar ghien schandoal moest moake’ want dat de heele stad d'r schande van sprak, dat ze zoo slecht leefde met d'r man.

Lena had d'r, zonder recht te weten wat ze deed, de deur voor d'r neus dichtgesmeten en was in d'r keukentje gaan zitten huilen. Buiten, op 't portaal, hoorde ze de buurvrouwen hol en leutig met elkaar redeneeren en lachen... breed-uit, als kerels.

Na den middag was ze met d'r twee kinderen, 't jongste in 'n witten doek gewikkeld op d'r arm, naar Dejongh gegaan, en had 'm, naar den grond kijkend, 't geval uitgelegd. En de ouwe was diep-verontwaardigd en wilde op staande voet naar de ‘peliessie’. Wat 'n onbeschoftheid, hem soo te durrefe belasjtere... Wist Madam wat hij fan se lefe al onderfonde had? Toen-ie nog e jonge kerel was, had-ie altijd nach-diensjt... en die eindigde, laat 's sien, om ses uur 's morregesj... en dan had-ie de gewoonte, 's morreges froeg e kop thee te gaan drinke, bij de frou fan se chef... Goed. Nou had-ie al gemerrekt, dat se d'r al 'n paar maal 'n ei bij had gelegd... hij had d'r natuurlek eerst foor bedankt:... U ferwent me. Maar op 't laast dacht-ie: fooruit jonge je kan 't best gebrueke. - Maar de follegende keer lagge d'r twee eiere... 'k Denk: wat

[p. 150]

sou se nou fan me wille... en jawel!... Dejongh seit se... kom effetjes naast me op de kannepé sitte... en sóó gemeen dat dat wijf me ànkeek... Ik seg natuurlijk, dat 'k geen tijd meer heb... 'k had me pijp op't seinhuis late legge...; éffetjes mar, segt-se... en opeens... 't is werachtig!... gooit se sech op de kannepé mit d'r beene in de lucht...; nou, se was in d'r nachtpon... se had niet eens e pantelon an... Soo'n kreng!... Dejongh, seit se tege me... me man komt in de eerste ure tòch niet thuis... Mevrouw, heb ik d'r toen geseid... u mot me niet kwalek néme... en ik wech!... Siet u, an die ferleiding heb ìk weerstaan... U sal 't netuurlek oferdrefe finde... mar wil u wel gelòfe, dat 'k 's afends niet door 't park loop... want daar hé-je fan die jonge meide... en die late je niet mit rust... En sou dat wijf mij nou soo mar straffeloos magge beschuldige fan soo iets gemeens...? Mar 'k lààt 't d'r niet bij... se sal mit de peliessie kennesj make...

Lena bracht 'm met veel moeite aan 't verstand, dat 't maar 't beste was de zaak blauw blauw te laten, en, de woorden wikkend en wegend, verzocht ze 'm niet meer te komen. Zij zou de sigare dan wel zelf komen halen.

Lien was al 'n paar dagen tevoren ziek geworden, en zoo bleef Lena dan den heelen dag moederziel alleen. 't Kindje sliep veel, en kleine Manuel speelde met 'n stapeltje boeken, die David 'm gegeven had, en daar was-ie gewoonlijk zóó mee bezig, dat d'r geen woord uit kwam. Lena bleef niets over als haar eenzaam peinzen, in 't stille huis achter de zorgvuldig gesloten deuren; en ze vermoedde naar binnen loerende buurvrouwen voor ieder sleutelgat, en ze voelde hun oogen steken, door alles heen. Sterker dan vroeger, leefde in haar de verwachting dat 'r nu toch 's eindelijk verlossing zou komen; en die liet d'r geen oogenblik met rust, joeg d'r voortdurend op, maakte d'r griezelig-nerveus. Geen boek kon ze meer in handen nemen, zoo ongedurig was ze, en zelfs 't gewone huiswerk werd haar te zwaar. Ze was suf-gepeinsd, vond geen nieuwe gedachten meer, werd altijd door 't zelfde gekweld. Als ze 'n denkbeeld wilde ontwikkelen voelde ze 'n dof beletsel in d'r kop, drukking kwam op d'r oogballen en ze kòn niet verder. 't Gerinkel van de huisbel deed d'r verstijven van schrik.

Maar d'r grootste marteling kwam 's avonds, als zij met neergeslagen oogen aan tafel zat, en David treiterig fluitend, lacherig, tegenover d'r, z'n blik voortdurend op haar gericht. Ze werd er door neergedrukt, en vreesde soms d'r hoofd te stooten bij 't òpzien. En ze dòrst ook niet op-zien, want haar oogen vreesden de schittering van de zijne. Dan zat ze, 't hoofd tusschen de armen, te hopen dat-ie nu maar gauw wech zou gaan. En d'r ooren waren gespannen, want ze trachtte gewaar te worden wat-ie deed. Soms

[p. 151]

beeldde ze zich in dat ie bewoog, en d'r verwachting, dat 't nou direkt uit zou zijn, werd dan sterker. Maar daar dàcht hij in 't eerste uur niet aan; hij had 't er op gezet, haar mores te leeren, hij wìlde 't haar lastig maken, en als-ie zich verveelde, gaf ie korte rukjes aan 't tafelzeil, wat d'r de schrik op 't lijf joeg; of hij begon hevig te niezen, en dan sprong ze soms met 'n anst-gil op. Dan sprak z'n geweten wel in 'm, en dan hoorde hij wel z'n inwendige stem, die 'm verweet: ‘Dàvedje, beul, pésman, is 't nou nòg niet genoeg, zie je niet hoe ze lijdt?...’ maar dan antwoorde ie direkt: ‘Ze mot d'r onder, ìk mot baas blijve. Zij het mijn òòk doodziek gemaakt,... 'n vrouw as ijs.’ Gedachten van berouw onderdrukte-ie met àlle geweld, en 't zelfde sluw-valsche lachje kwam weer om z'n mond, als-ie meende dat 't genoeg was geweest voor vanavend, en aanstalten maakte om nog ‘'n uur naar kafé te gaan.’ Dan liep ie, hard stampend, de deur uit. Maar als Lena, met 'n zucht van verlichting weer ongedwongen vòòr zich dorst kijken, kwam-ie nog eventjes om 't hoekje loeren, en lachte treiterig: hê-hê-hê-hê... ging dan fluitend de trap af, sloeg met de deur, dat 't huis dreunde.

Hij liep nu niet langer ongegeneerd, met 'n petje, en 'n doek om, de straat op. Iederen avond kleedde hij zich zorgvuldig met 'n staand boord, schreeuwend-kleurige das, rechte vouw in z'n broek, fijn gespikkeld zijen doekje half-uit z'n zijzak. Z'n haar werd koket in scheiding gekamd, en er kwam 'n doffe glans op; de punten van z'n snorretje zette-n-ie met benauwd-welriekende pommade aan. Z'n sjabbes-doppie droeg ie 'n beetje scheef, en zelfs 'n dun wandelstokje met glimmend-nikkelen knop had-ie zich gekocht. Voordat-ie wegging paradeerde ie altijd 'n paar minuten voor den spiegel:

- Manuel, staat me hoed zoo recht? vroeg-ie dan; in de hoop, dat Lena òp zou zien, en merken dat-ie pierewaaierig-scheef stond. Want hij wilde d'r jaloersch hebben; ze moest er zich, echt lékkertjes-nijdig, ìndenken, dat ie nu met z'n mooie kleeren àndere vrouwen aantrok, boeide; en dat moest ze in verband brengen met 't liedje, dat-ie iederen avond, eerst floot en dàn zòng:

Ken-de-gà die beere van den Ellesee,
die zich niet geneere, ze gaan met ieder mee
Is 't met geenen slijper... dan ies 't een koetsier
'ebbe zà geen cengte dan gane zà op zwie-ar.

Studeeren dee-ie niet meer. Daarvoor was-ie te gejaagd. Hij had geen andere zorg als 'n spoedige overwinning. Daarvoor zette ie àlles op 't spel; want, zei die dikwels tegen zich-zelf, ‘as je d'r nou laat foele wie je bent, dan hè-je d'r foor goed, en dan krijg

[p. 152]

je lust in alles, en dan he-je d'r ook beste gelegenheid foor. Laat alles nou maar loopen, later haal je je schade dubbeld in’.

Dat nam niet weg, dat-ie heel dikwijls met vràchten boeken thuis kwam. Maar hij zag d'r niet verder naar om, wierp ze nonchalant op de schoorsteen-mantel, of zette ze, als ze in prachtband waren, in de kast achter de glazen deuren. Den sleutel stak-ie in z'n zak, maar als Lena toevallig niet in de kamer was, liet-ie 'm eerst op den grond vallen en streek lucifers aan, om 'm te zoeken, met z'n rechterhand over 't zeil strijkend:

- Manuel, kom 's hier beste jonge, help jij je fader 's zoeke na' de sleutel fan de boekekast...’ Was er in de kast geen plaats meer, dan gaf-ie 'n paar oude boeken aan z'n ‘oudste zoon’ om d'r mee te spelen. En 't ging Lena dikwijls aan 't hart, te moeten aanzien dat d'r jochie 'n duur werk heelemaal aan stukken scheurde, of met 'n potloodje bekrabbelde.

Want geld voor 't huishouden kreeg ze bijna niet. Hij hield d'r krap, en meer dan eens wist ze niet hoe van den eenen dag op den anderen te komen. Geld bij-vragen deed ze zoo weinig mogelijk. Ze had d'r altijd 'n eer in gesteld met weinig rond te komen, maar nù vooral. Ze begreep wel, dat hij veel liever had dat ze 'm om meer kwam bedelen, om 't d'r sarrend te weigeren, en dan op hoogen toon te vragen waar ze ‘in hemelsnaam al dat gald liet...’ en die vernedering vermeed ze zooveel mogelijk. Zelfs had ze van Hanna twintig frank geleend. Die was d'r direkt toe bereìd, toen ze wist hoe de zaken stonden.

Van tijd tot tijd kwamen er kwitanties van boeken aan de deur, en zij wist wel dat ie 'r daarmee wilde plagen, en betaalde ze nooit. In 't begin was 't wel eens tot 'n uitbarsting gekomen. Als hij hoorde dat 'n rekening onbetaald was gebleven, speelde-ie 's avonds op: ‘ze maakte 'n Godverdòmme tot schande bij een van de grootste boeke-leveranciers, bij een fan de fijnste librairies fan de heele stad...’ en als ze 'n looper had afgescheept met: ‘Ja, daar weet 'k niks van, moet u maar 's terugkomen as m'neèr thuis is...’ wachtte ze onder hevige hartkloppingen den avond af, en d'r onrust was nog grooter dan gewoonlijk. Als de man pas de deur had dicht geslagen, voelde ze knagend berouw en had neiging 'm terug te roepen, en 'm te zeggen...: ‘Laad u nog 's zien, als u wil... ja, nou herinner ik me toch, dat m'n man er van gesproken heeft...’ Maar dàt deed ze nooit. Ook bleven de uitbarstingen die d'r lucht gaven, al spoedig weg. Dat drukte d'r echter nog meer, maakte d'r nòg angstiger, want ze vreesde dat David 'r nu opeens zou verlaten, en zag in z'n stilte 't bewijs, dat-ie op een of andere manier uitspanning had gevonden of misschien aan de drank was gegaan. En dat idée knaagde in haar, verwijtend, en op 't gevaar af 'n uitbrander te krijgen, zei ze 'm maar:

[p. 153]

‘ze zijn weer geweest, van Forst op de Meir...’ enkel om z'n stem maar weer 's te hooren, en om te weten of ie zich misschien ook bedronken had... Want dàt had ze zich stellig voorgenomen: als ze zòò iets merkte zou ze maar liever alles gewillig toegeven, en alles zwijgend ondergaan. Die afschuwelijke ramp moest, ten koste van àlles, voorkomen worden.

Eens, 'n prachtigen dag in April, toen ze zich luchtig verjongd voelde, door de zwaar geurende, van zachte zon doorschenen nevel-heuvelen die uit de straat sloegen omhoog, heel vroeg in den morgen; en frisscher dan anders d'r werk deed, ja, zelfs met d'r kleine kindje gezòngen had, wat d'r in geen weken was gebeurd... bleef David om twaalf uur weg. Ze zat met de dampende soep voor zich aan tafel, en kleine Manuel, die huilde van honger, was maar al vast aan z'n papje begonnen. Dat liet ze niet graag toe: ze spande zich in, alles zoo huiselijk en gezellig mogelijk te maken en kookte zoo lekker als ze maar kon, zorgde altijd voor dessert, legde veel meer dan vroeger, propere tafellakens op. Want ze dacht nog steeds, dat alles wel zou voorbij gaan, dat d'r David wel aan 't nieuwe leven zou wennen, en d'r later dankbaar zou zijn, voor zooveel standvastigheid in zoo'n klein vrouwtje. En daarom wilde z'm 't lijden verzachten...

Toen David nu om één uur nòg niet thuis was, - de fabrieksfluiten in den omtrek hadden hun woedend getoeter reeds languitgehouden doen klinken, - begon ze te huilen, te huilen, en wilde de deur uit, om aan 't febriek te gaan vragen of t'r wat gebeurd was. Op de trap kwam ze de buurvrouw tegen, en die beduidde haar in plagend-sleepende verwijten, dat 't ‘schâänd'’ was, en dat ze 't de heele stad zou vertellen, zulle!... dat ‘heuren vengt’ op 'ne bânk in 't pârk z'n brood had zitten eten, omdat 'm niet meer naar 'ois dârfde koömen... zòò maakte ze 'm 't leven zuur... ‘maar 't zou nie-woar zain’... daar zou zij veur zorgen... vanavond nog zou ze David vertelle, dat iedere dag ‘heuren bon-ami’ op vieziet kwam... en dan vlieg-de boite;... zulle!... dan kraigde kletse... smeìrige rosse¹⁾!... Ze was de trap weer op gestormd, hijgend van drift, deed de deur op slot, scheurde zich de kleeren van 't lijf, stampte woest gierend de kamer op en neer... trok d'r kammen en haarspelden uit 't haar en smeet ze met alle geweld op de tafel,... sloeg zich met beide vuisten voor 't voorhoofd;... en toen ze wat kalmer was geworden zat ze half naakt, d'r rokken bij d'r beenen, in 'n hoek te peinzen, denkend: ‘Zie je wel, ik was te vroolijk van daag, d'r moest wat komen, d'r moest wat komen... o, o, o, ik mag niet vroolijk zijn, nooit weer, nooit weer... d'r hangt altijd wat in de lucht in die ferfloekte stad...’ denkend dit met zachten kalmen glimlach om d'r bleeken mond, en in d'r oogen bespiegelenden blik...

1) Rosse beteekent hier ongeveer: ontuchtig vrouwspersoon.

[p. 154]

Bij z'n thuiskomen was ze David om den hals gevallen en 'm zacht-vragend: ‘Hoe kan je me nou zoo iets doen, man...?’ wilde ze, hoofd op z'n schouder, naar vrede smachtend, uithuilen; maar hij smeet d'r van zich af: voelde begin van overwinning; maar wilde nu meer, méér,... òvergave!

- Ga wech slet, laat me met reust... jij bent bang dat de heele stad je schandelijk gedrag zal kennen hé? ja... dat snap 'k wel... jij had liever dat ik 't foor me hield... Maar zòò zijn we niet getrouwd, slât,... daarfoor bìn 'k sosjààl-demokraat, ik doe m'n fuele wasch in 't openbaar... ik ban niet bang foor publiciteit... ìk heb me niks te verwijten... mijn gewete is zuever as glàs!... Ja, ja, de heele stad zal 't weten, als jij je laag gedrag niet staakt... fan de dake zal 'k 't ferkondigen, hoe jij je man behandelt,... en niemand zal je meer 'n gezicht ankijke... Je ferdiende loon... nee! wech.

Ze boog 't hoofd, kon geen woord uitbrengen. Maar ook den volgenden dag was haar 't spreken onmogelijk. D'r keel scheen vol-gepropt, en soms beeldde ze zich in, dat ze stom was geworden. Dan schrok ze... wilde d'r stem nog 's probeeren... en fluisterde, languitgehouden: ‘jaää...’ Maar ze vreesde toch dat ze op den duur 't spreken verleeren zou... en babbelde met Manuel. Doch zoodra Dàvid thuiskwam, scheen 't alsof haar keel verdord was, en uren zaten ze tegenover elkaar, de lippen stijf dichtgeperst.

En toen ze eindelijk voelde weer wat te kunnen zeggen... griezelde ze voor 't idee dat ze nu de stilte ging verbreken... en zweeg toch maar...

Totdat 't te lang had geduurd, en 't beiden scheen dat ze zich hadden voorgenomen elkaar dood te zwijgen, te negeeren...

En zelfs toen ze medelijden met 'm kreeg, en iets liefs tegen 'm wilde zeggen,... voelde ze met angst en beven, dat ze - niet meer kòn...

Dagen en dagen verliepen... geen enkel woord viel... de twee werden elkaar vreemd...: ‘Wat zou ze nou van me wille? vroeg David zich zachtjes af... En: ‘God, God, wist 'k toch maar, wat d'r in 'm òmgaat...’ dacht Leentje.

Uren lang zat ze wezenloos in d'r keukentje, voeten op stoelsport, handen in schoot gevouwen, van alle gedachte verlaten... soms angstig... hopend: ‘Njaää...’ vòòr zich fluisterend...

Achter z'n toonbank, gemoedelijk kort pijpje dampend, lange beenen vèr vooruitgestoken, haar nat, (want hij moest naar vergadering), zat Frans Dejongh zoo'n beetje droomend ‘Het Volk’

[p. 155]

te lezen. 't Half onnoozele krantemannetje had 't pas gebracht.

- Hé Jantje, had-ie 'm nageroepen, loop niet soo gauw wech... is ‘de swarte’ nog niet boven water?

- Neeë.

- En wie brengt de gasette nou rond?

- Ze ligghe nog an de stoasse...

- 't Is me wat te segge, soo'n ezel van 'n satlap... Dag Jantje.

Ja, 't was me wat... Wie had t'r nou ooit soo iets oppe fiool hoore spele. De ferkooper fanne socialistiesje krant, stomlaseres langs de strate swabbere... mit se tasj gasette op de rug, en al se klante satte te wachtte en d'r kwam niks; en de follegende dag... was-ie ze mar niet eens fan de statie gaan hale... As se zijn raad nou maar hadde opgefollegd... en foor gesetferkooper alleen lui die ‘frij fe sterreke drank’ ware hadde genome... dan was se dat nou niet oferkomme. Mar hij sou se d'r strakkies doorhale, hij sou se 's lekkertjes àfkamme, jeses nog toe, hij had sech d'r expres frisj voor gewassje... om op se kiefiefe te zijn... As die Lefie nou mar kwam opdage... die kon 't dan nog 's dunnetjes ofer doen... Jeses, die kon se soo mitte stale smoelwerk òngesoute de waarheid segge... en daar feelde se alles fan... 'n Geschikt fentje wel, die Lefie,... mar in de laatste weke begon-ie d'r toch ook 'n beetje genoeg fan te krijge... as dat meissjie 'm nou mar niet te feel in beslag nam,... 't sou e ferlies foor de Pertij sijn;... hij sou 'm mar 's opporre as-tie fanafed kwam... Nou, Pelàkkie, daar kò-je niet meer op rekene... Sints Lefie sech sooveel mit dà-meissjie afgaf... sag je die niet meer... Dat was de ware broeder niet... meegesleept door 'n ander mosjt je niet naar e fegadering komme, dan kò-je wel efegoed thues blijfe... Jeses nog toe, die jonge die lee me 'n ongeregeld lefe... fòòr 'n uur of drie kwam die nooit op se nest,... en foor twalef ure stond-ie nooit op:... De heele nacht sat-ie in allemaal fan die fuele huese... hij most 'm 's onderhande neme... die ging nou net deselfde weg op as Bles... Ook e geschikt fentje geweest... hoe dié soo stom kon sijn s'n eige fan 't lefe te berofe... onbegrijpelijk!... Nee hoor, op Pelakkie sou die passe... nog soo'n jonge kerel en dan al fan de eene stamminée in de andere... Nou die Peereboom, jonges, jonges, die dee' anders ook zoo raar... bij die thuis moet 't heelemaal niet plues zijn... Lefie se meissjie had se frouw twintig frank geleend... tenminste Lien sei 't... Nee, dat was nou toch schande foor e slijper, die wel negentig frank in de week ferdiende, om se frouw sonder 'n cént te late zitte... maar hij sou 't 'm wel segge...; je bint 'n heele geschikte kerel... maar foor je frouw bi-je slecht... 's sien wattie dan sou antwoorde... En die Bàrentje Slof... die was òòk goed!... dàt was toch soo e gekke fent... in Roosedaal kreeg-ie al berouw... nou,

[p. 156]

of die meid blij was... se kwam foor e frank segare tegelijk hale... en piekfijne, hoor... Ferdikkie... wat deje die kerels toch allemaal mesijoege...

Ting... ging 't belletje en ‘Lefie’ wandelde kalm-aan naar binnen.

- Goeienavond ouwe heer... hoe staat 't in 't leven...

- Nou stilletjes... stilletjes.

- Menschen van uw soort klagen altijd, dàt weten we allang;... loopt de winkel nog al?

- Nou! dàt-gà-wel... fooral die prentbriefkaarte... 'k heb niks te klage foor 't moment;... sjal ik je 's wat segge?... ofer 'n jaar dan scheit 'k op de ‘Staat’... dan seg 'k: ‘Brammetje Kuijper, loop foor mijn part naar de Ferdommenis... 'k kan jou best misse... as kiespijn...’

- Geen wraakzuchtige plannen meer?

- Hij kan 'n fijn kissie segaren fan me kado krijge... maar dan laat 'k d's toch klappertjes in draaie... Jeses nog toe, ik sie 'm sòò sitte... puf... puf... boem! ‘Dàt hebbe die luizige sosjaal-demekrate gedaan... Heere ferdelleg se... se kenne niet wachte geen dag en geen nacht’... Foor annerchisjte is-ie niet bang... daar hettie ommers 'n geheim verdrag mee gesloten?... As Brammetje Kuijper Koning wordt fan de kristelijke Staat der Nederlande en fan Inselinde... dan wordt Fan Errekel onderkoning en menister fan arrebeid... En ‘de ouwe man’, die wordt menister fan Eeredienst en opebare hiesjénê... die is ommers fegetarierr...?

- Je bent nog al lollig van avend, ouwe heer. 'n Loterijtje getrokken?

- Nee, dat niet... maar 'k heb toch wat nieuws... maar dat sal je 'n andere keer wel hoore, asj de tijd dààr is...

- U maakt me nieuwsgierig...

- Wie niet hore wil mot foele, soo sègge se 't ommers?

- Als 'k me niet vergis. Maar heeft dat d'r wat mee te maken?

- Ja, soo'n beetje. Herinner jij je nog dat ik se indertijd de raad gegefe heb om foor gesetferkooper alleen kerels te neme die onthouwer ware? Weet je nog wat Ferkerreke toen gezegd het? Dat se d'r geen ‘fan de lange arm’ wilde, hé? Nou, gistere kon je ‘de Swarte’ mit se tasj op de rug, smoordronken ofer de straat sien gaan; iedereen spreekt d'r schandaal fan. En femorrege hettie de blade liefst mar an de statie late legge. Maar ik sal se rake! Goddome 't sal d'r fan langs gaan, of ik heet geen Dejongh! 'n Ingesonde stukkie heb 'k al klaar gemaakt, maar dat neme se toch niet op.

- En bent u daarom nu zoo vroolijk?

- Is 't dan geen lollige boel hier? krijge de mensche hier dan geen mooi foorbeeld? Als 'k me alles moest antrekke dan had 'k allang grijze hare.

[p. 157]

En Dejongh lachte, met diep gerimpeld voorhoofd, kleine oogjes, en z'n breede mond wijd open, zoodat z'n korte afgesleten tandjes te zien kwamen.

- Zeg Dejongh, gelooft u aan evolutie?

- Hoe dàt soo?

- U doet d'r zelf ook aan. Ze doen tegenwoordig ommers allemaal zoo heel erg aan evolutie?’ Levie lachte fijntjes.

- Ik doe an evolutie?

- Ja: u. Voor 'n paar weke, toen u van uw buurvrouw 'n kaart gestuurd kreeg met van die vieze kereltjes d'r op, bent u te keer gegaan als 'n Turk. Toen hebt u gezegd dat ze dat heele rommeltje moesten uitroeien! 'n Week later begint u d'r zelf in te doen, en nu zie 'k dat ze met de dag smeriger worden. Nou hangt diezelfde kaart met die vieze kereltjes, waar u zoo kwaad om was, er òòk al bij. Toen ze ze ù gestuurd hebben wou u met alle geweld naar de ‘Peliesie’. Wat zou u nou zegge als de Peliesie 's bij ù kwam? Ziet u, dat is evolutie naar de smerigheid.

- Porno-grafie noeme se dat ommers?

- Ja, maar daar bent u niet mee verantwoord.

- Och kom, hou jij dan niet 'r 's fan 'n lollige bonk op se tijd? 'n Jonge mot sich 's amuseere. Niet op soo e menier? Nou, ik hou d'r dan nog wel fan, ho-oör! Ik as ouwe man. Sal 'k je 's 'n mooie late sie-ien? Nee? Je most maar pastoor worre... Goddome, 'n jonge kerel... Kijk, die vent die leit daar lekker te maffe, hé, en die vogeltjes, die scheite-n-'m in se smoel...

Dejongh wees met den steel van z'n pijpje aan.

- Flauw, zei Levie.

- Hê-hê-hê! lachte de ouwe heer, z'n mondhoeken oolijkjes opgetrokken en oogjes verbreed, net twee kleine schittermondjes. Levie vond, dat-ie, met z'n korte tandjes, veel had van 'n verbaasd... kuiken.

- Seg en die... dat sal je ook gestole worre... die kerel, die staat me daar soo gesellegies te piessje tege die schutting, en kijk nou 's wat die gans doet... hê-hê-hê...

Toen werd de ouwe heer opeens weer geheimzinnig. Hij stond in z'n volle lengte op, schonkig, dor, gebogen, en sjokte op z'n lange doorgezakte beenen naar 't venster. Deed 'n paar pufjes an 't pijpje, boog zich omlaag, klopte ‘Lefie’ op z'n schouders, en zei:

- Seg... hoor 's.

- Ja.

- Mar je mot 't niet ferder fertelle hoor.

- Nee.

- Sal je 't niet doen? An niemand hoor. Die Dafedje Peereboom... hij heet ommers Dafid?

[p. 158]

- Ja.

- Nou, die mot niks goed mit se frouw lefe. He jij daar ook al fan gehoord?

- Weet d'r alles van. Maar daar zullen me maar niet over voortroddelen hè? Daar houdt u toch ook niet van, is 't wel?

- Seg... sou dat nou allemaal waar sijn, wat se fan 'm fertelle?

- Wat doet dàt d'r nou toe? Is 't nog geen tijd om weg te gaan?

Ze staarden beiden over de vitrine in de donkere straat, die van 'n om 't hart slaande voorjaars-gewaarwording spokig leefde.

- Seg Lefie, begon de ouwe weer, 'k mot mit dat frouwtje fan Peereboom erg gesteld sijn, hè? Verleje week is se hier geweest, en daar het se me d'r nood geklaagd.

- 'k Bin d'r niks nieuwgierig naar.

- Weet je wat se fan d's fertelle?... Dat se 't mit mijn houdt.

- Dan kan 't u zeker niet erg schelen, dat u van morgen uw blad niet hebt gekregen.

- Hoe dat soo?

- Nu jà, dan hebt u tenminste iets om over te babbelen.

- Neem dat nou niet soo op... denk je messchien, dat 't foor mijn niet erreg is... op mijn leeftijd... fan soo iets infaams beschuldigd te worre? Soo noeme se 't ommers?

- Ja u weet d'r wel uw draai aan te geven. Maar nou in alle ernst, waarachtig u moet d'r met niemand over spreken, die vrouw heeft al genoeg. Hij hangt 't zelf al genoeg aan de groote klok. Gerust, de heele stad komt 't te weten. Leg uw hoofd maar getroost neer vannacht, hij zorgt zèlf voor reklame...

- Anders wel 'n geschikt fentje, hé?... Jeses nog toe, à-je nou toch ofer de dufel spreekt... Dàg meneer Peereboom, komt u ook 's uw solidariteit met 'n arreme spoorwegslaaf toone?

David zag er rood-verhit uit. Z'n bolhoedje stond scheef op z'n nog-natte haren, en z'n dun stokje hield-ie in 't midden vast, den hoekig omgebogen glansknop naar beneden.

- Geeft u me 's even gauw 'n stuk of wat fijne sigare, fan 'n cent of zes... nee vier is te weinig, geeft u me maar meteen 'n stuk of twalef, zoo. Heb u 'n flammetje voor me? Dank u.

Uit z'n vest-zak diepte hij 'n handvol geld op; en koper, nikkel en zilver klikkend door elkaar smijtend en met z'n wijsvinger - stok onder den arm - sorteerend, bracht-ie eindelijk 'n twee frankstuk voor den dag. ‘Hier: hou maar af’.

Hij schok-zoog de sigaar aan, langs 't bruine stokje loenschend naar 't stijgende en dalende vlammetje van den lucifer dien Dejongh 'm voorhield, sloeg zich toen met de hand 'n wolkje rook naar 't gezicht en snoof op:

- 'n Fijn sigaartje, mooi dekblad, prachtige brand... kan ik je soms diene Levie! O, dat is waar, jij rookt niet. Neem u me niet

[p. 159]

kwalijk’. En z'n stokje weer onder den arm nemend, liet ie z'n knieën wat doorzakken, de beide geopende handen, vingers uitgespreid, op en neer bewegend: ‘Verschwartster nar, ijzere janklase, waarom rook je dan niet? Zéker voor je gezondheid. Prachtig zie je d'r uit, sjijn! Nah, der raacht niet. Hoe kòmt me bij de meschoghaas? Bin jij 'n jonge van twintig jaar? Alle genot ontzagt-ie zech. Alle dage vreet-ie gras. Mot je geen fielsefie gaan studeere? Attenom! fielsefie. Hoe kòmt me bij de narresjkat? Hij mot zoo erreg vegeretarier zijn. Zal ik je 's wat zegge? als goeie friend? jij neemt je veel te weinig van 't leven. Je bind oud voor je tijd. Jà! 'n mensch is daar gemaakt om de heele dag te lajene...¹⁾ Wat ikste brom, jij hebt d'r later nog 's berouw fan. Maar dan is 't te laat. Dan za-je òòk zegge... had ik maar nà goeie raad geluisterd. Ga je mee 'n uur na' kafé, dan zal 'k je 's late zien wat 't leve is. Kom, ga mee, 'k hou je frij...

Over z'n toonbank geleund, witte wolken tabaksstank uitstoomend, koddig lache-bekkend, stond Dejongh 't aan te zien.

- ‘Nee, zei Levie, ik ga naar vergadering.

- Adebroi! fergadering! Hoe krijg je me zoo meschoghe? ja, d'r is hier wat te fergadere. Late ze voor mijn part allemaal de pest krijge. 't Is jammer dat d'r hier nooit aardbevinge zijn, anders zou ik waarachtig wenschen dat die heele rotstad hier 's op 'n goeie dag door mekaar gerammetaard werd. Hun socialerigheid hier, die zal me gestòle worre... Geen één is d'r hier die eenig begrep het fan organisatie, die 'n woord snapt fan ons pchogram.

- Dan mot jij 't ze leere... vond Dejongh.

- Hun leere? Zie je me nou foor zoo dom, zoo aarts-bezope an, om dààr nog eenige moeite foor te doen? Allemaal ferlore arbeid; as je bij 'n meid gaat doe je nog meer nut. 't Is net of je uet 'n andere wereld tot ze spreekt. Ze begrijpen niets, letterlijk niets fan je. Hun hoofde is 't fat der Danaïde... u kent die legende toch wel? Alles wat je an ze doet, is boter an de galg... Daar heb je me 'n gezel Ferkerrekeë!! o, o, o! wat 'n sinjeur. Fannacht hebbe ze-n-'m weer 's foor de ferandering in de goot gefonde, ròt fan 't zuepe. En dan hebbe ze me hier 'n krantje! Kommier, 'k zal je 's wat foorleze. Stel je foor, 'n slachtoffer fan 't kapitalisme, 'n prostituée, die zich foor 'n paar uur ferkocht het an 'n ander slachtoffer van dat zalfde kapitalesme, 'n matroos, die in geen jare in z'n faderland komt, d'r geen frouw op na kan houe, maande en maande in onthouding leeft, en as-ie dan 's op de wal komt zich tefrede stelt met 't surogaat fan liefde, dat foor 'n paar fijf franksttukke te koop is... goed. Dat zijne misstande, nie-waar? En as nou zoo'n ongelukkig schepsel de kans schoon ziet, en ze ontroofd 'm fan ze spaarcente... dan lache de mensche

1) Lezen.

[p. 160]

d'r om, ìs 't niet zoo, wànt zegge ze, dan had-ie maar niet bij 'n hoer motte gaan. Maar wij spotte d'r niet mee, want wij begrijpe-n-'t, en wij finde 't diep-tragisch, dat twee klasse-genoote, die mekaar eigelijk de hand moste geve, en eendrachtig strije, borst-an-borst... Godferdomme, hou jullie je nou eve koe-oest, wat is ter nou te lache... is 't niet treurig genoeg? Nò, nòu mot je 's hoore, hoe 'n sosjáál-demokràtisch journalist, dat an 't folk duidelijk maakt; 'k zal 't maar effetjes foorleze...: ‘Gelukt’ heet 't.

‘Een madeliefken van den waterkant, die eenige uren met een Duitschen matroos op tralaliere geweest was, is er van onder gepeild met 20 Engelsche ponden, die ze uit den sloeber zijnen zak geschamoteerd had’.

En daar is 't mee uit, dat is alles. Socialistische wiezie fan de zaak, ho mar! daar doen die ezels hier nied an. Zou je nou zoo'n folksfoorlichter fan de koue grond z'n aarts-domme kop niet inslaan! Wacht je bint d'r nog niet. Ze gaan de eerste Mei fiere, de enternatsjonale arbeiersfeestdag. Ze gaan de mensche nou 's hun idiale ònferfalscht, ìntrasizjant, zonder kleinburgerlijke bijmengsels, foor ooge toowere... Hoor:

Eerst krijg je de folgorde fan de stoet, en dàn, na afloop:

‘Terug van den stoet naar 't lokaal - vooraf eene wandeling in onze gemeente.

‘Om 4 ure: gezamenlijk bezoek aan de deelnemende partijgenooten-herbergiers.

Hé-je nou ooit zoo'n onbeschaamde reklame foor de alkohol, de kanker fan de samenleving gehoord? Jongens we gaan de eerste Mei fieren, sla om, hou-je roer recht!

- Staat 't er dan werkelijk, vroeg Levie; hij wist wel dat ze hier in Antwerpen heel wat dorsten afdrukken, maar zòò iets!

- O, je gelooft me zeker niet. Hier, lees 't mar zelf. Kijk daar stààt 't, midde in de kolom. Ziezoo. Gezien? En fertel mijn nou 's, wou jij nou van 'n folwasse man ferlange, dat-ie propaganda ging make onder zulk krepuul? Ik ga nog liever bij 'n meid.’ Dat van die meid zei-die telkens om te hooren wat 'n ander d'r van dacht.

Zwaar legde Levie 'm de handen op z'n schouders. Hij keerde verschrikt z'n hoofd af, zoo schrok ie van de witte vonk-spettertjes, die de twee warm-donkere oogen diep-doordringend maakten.

- Nee, zie me nou ààn Peereboom. Zoo. Ben jij sociaal-demokraat of niet.

- Dat hangt d'r van af.

- Nee, dat hangt d'r niét van af. Ja of nee! En als 't nog ‘ja’ is, dan zeg ik je in je gezicht dat je 'n groote làmmeling bent, als jij vanavend niet met ons meegaat. Jij hebt 't recht niet,

[p. 161]

alles te kritiseeren, en overal de geleerde Volkstribuun uit te hangen, als je te vadsig bent om zelf 'n hand uit te steken. Je gaat mee vanavond, en je zegt wat je op je hart heb, of je houdt je smòel in 't vervolg, versta-je dàt?

Hoog en schonkig-vervallen achter z'n toonbank, 't pijpje nu neergelegd, stond Dejongh 't spel aan te zien, mond half-open, oogen plots òp-levend, kop scheef; wreef zich zenuwachtig in de handen: Goddome daar sat lefe in dat joch. Die had 't idiaal in 'm sitte. Sie-je, dat dee je toch ferdomd goed, fan soo'n jonge kerel. Jeses nog toe, dàt was solidariteit. Sou je niet segge, dat die sech d'r middenin sou smijten, al sloege se-n-'m pardoes dood? Hè, dat maakte je wàrm, daar had je ure genog an. Wel'n geschikt fentje die Lefie...

David had z'n hart voelen kloppen, benauwend, onder dien onwrikbaren gloeiblik. Hij mòest 'm aanstaren met groote pijn. Hij voelde z'n smalende gedachten plots vertroebelen, hijgde met trillende neusvleugels en wist bliksemsnel in 'm geworden 'n heilig besluit, dat in 'm scheen te zwellen, bij ieder woord dat 'm, van levenswarmte zwaar, tot diep in 't lijf drong.

- Ik moet, en ik wìl, dacht-ie.

Toen was hij uit de macht van den suggereerenden donkeren blik. Levie zweeg.

Davidje, dacht-ie toen, je hebt je late pakke door 'n jonge van twintig jaar, die nog niet droog is achter z'n ooren. Davidje, je bint 'n os, 'n buffel, 'n gazzer. Maar gelijk het-ie. 't Is m'n plecht. 'n Paar weke gelede heb 'k 't nog gezegd. Maar... in die tijd bin 'k 'n hoop ondervinding rijker geworre. 't Blijft toch maar wààr, dat de meeste mensche hier je niet begrijpe. Kom, ga liever 'n uur na' kafé; daar amuzeer je je teminste. Daar weet je dat 't openlijke verneukerij is.

Toch had-ie zekerheid dat-ie, met al z'n overwegingen, niets kon veranderen aan 't eenmaal genomen besluit, dat in 'm stug bleef staan.

- Parele foor de zwijne... zei-die; onzeker.

Levie, plotseling grooter geworden, één been vooruit, trotsch opgericht, armen over de borst gekruisd, liet z'n oogen, met wit vonk-gespetter, dreigend karbonkelen:

- Zoo, bèn je daar weer. Ik dacht al, waar bleef-ie zoolang. Wat ben jij eigenlijk voor 'n soort van sosiaal! Verbeeld jij je nou wèrkelijk, omdat je nou 's 'n paar bladzij van Marx gelezen hebt, dat je een van de domste volken, zoo maar in 'n vloek en 'n zucht kunt omzetten in 'n bewuste arbeiderspartij? Tegen wanneer verwacht je de groote dag? Sinds wanneer kan je de invloed van 'n paar honderd jaar papen-heerschappij in 'n paar weken wech-redeneeren? O, ik kèn dat soortje wèl: zoolang ze in Holland zijn, of

[p. 162]

liever in Amsterdam, waar ze 'n groote troep gelijk denkende vrindjes om zich heen hebben, zijn ze vol-bloed hoor, van de onvervalschte soort. Dààr doen andere 't werk voor ze. Maar als ze zelf's de handen uit de mouwen moete steken, dàn... ho maar, dan vinden ze d'r wel van alles op. Heel aardig gevonden: Paarle voor de zwijne. Maar dat is maar 'n voorwendsel, zeg ik je... 'k heb ze bij me zelf òòk zoo gekend,... 't is tegewoordig mòde pessimist te zijn hè? Dat staat sjiek en eerwaardig. Dan zeggen de menschen: Jonge, jonge, die man moet al heel wat doorgemaakt hebben. En als iemand tegenwoordig, na de werkelijkheid goèd gezien te hebben, zich toch 'n beetje boven die werkelijkheid weet òp te heffen, en meent wat verder te kunnen zien, dan zeggen ze: ‘Kijk, wat 'n heethoofd; maar laat 'm maar loope, 't leven zal 't 'm wel anders leere’. Nie-waar meneer de sosiaalder? Maar hoor nou 's goed: Ik heb van Antwerpen meer gezien dan jij; in de vuilste buurten heb ik gezworven; ik ken àl 't geknoei en gemier in de Partij, ze hebben me misschien al tien keer gezegd, dat ze niks van me willen weten, - ik ben àltijd teruggekomen. Ziet u meneer, ik heb weken gehad dat ik iedere avond, nà m'n werk, - gerust meneer, veel zwaarder dan van menige werkman; - dat ik nà me werk avond aan avond naar vergadering moest, in alle uithoeken van de stad, door 't beroerdste weer, te arm om de trem te betalen. En wàt dikwijls ben 'k voor niets gekomen, omdat de ‘gezellen’ in de kroeg zaten, en d'r niet uit waren te slààn. Begrijp je me goed meneer? En als nu iemand die dat 'n paar jaar lang heeft mee-gemaakt, in de idealistische tijd van z'n leven, als de andere jonges met meisjes scharrelen, of mooie verzen zwelgen, òf nog kleine kinderen zijn; en als ìk je nou zeg - en Levie pastste z'n platte hand op de zwakke toonbank zoodat de weegschaal dreunde - dat d'r geen woord verloren gaat, dan heb jij je mond te houen, met je parele voor de zwijnen, en mee te werke, tot je zooveel gezien hebt als ìk. Versta-je me, over 'n paar jaar mag je meespreken, maar nou moet je je plicht doen, want je komt pas kijken’.

Levie had gloed in zich voelen laaien en schokken. Want achter z'n woorden staken feiten. Wat hij, al z'n leven naar buiten brandend door z'n oogen, in half-sarkastiesch uitgesproken woorden vertelde, hadtie met hartstochtelijke menschen-liefde doorworsteld. Hij had 't twéémaal doorworsteld.

Eenmaal onder z'n trage, voor 'n deel aan alkohol verslaafde partijgenooten, die 'm telkens trachtten te loozen, omdat-ie ze meedoogenloos voortzweepte; voor stuursche, vijandige vergadering-massa's, waarin geen beweging was te krijgen, die bleven strak naar 'm staren, niets voelend van de woorden, die hij uitwierp in gloeiende begeestering; massa-monsters die, door hun logge on-

[p. 163]

wrikbaarheid, - toch wel naar passie verlangend, maar behoevend hel-heete prikkeling - hem òpdreven tot alleruiterste levensovergave, om aan 't slot eindelijk vertederd op te gaan in bestiaal gebrul, met veel-vele oogen donker schitterend van sensueel genieten - verlicht, dankbaar.

En 'n tweede maal met z'n hevig geliefde Hanna, wier groei hij, vergoddelijkt, zich dacht: samengaand met de stijging naar bewustheid van 't proletariaat: meisje uit 't volk, dochter van dierlijk ontaarde ouders; maar door 'n wonder bewaard gebleven voor àl te groote schennis; en, àls 't volk, vol van hevige zielepracht, en levens-volle aspiraties, strijdend tegen in-wonende slechtheid soms tot 't uiterste, maar vallend 'n volgend moment willoos te-rug. En als 'n vijandige vergadering, uiterst moeilijk te brengen in beweging, eischend de passie-gloeiïng van boven-menschelijke overgave; strak en zonder zenuwtrekken 't verwonderde Medusa-gelaat, waarin slechts d'oogen zoekend leefden. Maar dan ook dankbaarheid voor ontgloeid hartstochtelijk mede-voelen, uitend in zeer heete kussen: 'n vuurregen van liefde; en in niet meer vragende, wéenende opoffering: tot iederen strijd bereid.

Het proletariaat en z'n Vlaamsche Hanna, die twee dacht-ie zich één in groei; zoo waar als ontbotte en groeide z'n Hanna, zoo goddelijk-waar groeide òòk 't proletariaat naar 't licht om-hoog.

En omdat z'n Hanna hem 'n groeiend deel was van zijn leven, kòn hij niet gelooven dat ze niet verder zou groeien, en vinden zich-zelf weer in d'andere dingen; en dààrmee volle bevrediging.

Hij wist dat 't proletariaat in gevoel en weten grooter werd; zoolang z'n Hanna leefde naast en ìn hem. En daarom smeet-ie zich iederen dag opnieuw, (z'n eigen leven niet rekenend, maar 't daardoor juist bijna voortdurend vindend, in ieder ding om zich heen, òòk in 't afzichtelijkste), daarom werd-ie gedrèven tot den dubbelen strijd. Voor 't hoogste gereed en beslagen, maar tot 't nederigste bereid.

Maar hij wist niet, dat-ie in z'n voortdurende duizelende overgave op-brandde z'n lijf, dat-ie, - niets als de warme rede en de passievolle gloeiïng er van kennend, - ijzer-sterk en onverwoestbaar geloofde...

Eén schouder omhoog, als wilde ie 'n zwaren steen werpen, oogen vòl-vurig, lippen op elkaar geklemd, emotie bedwingend, hoofd bloed-gloeiend, wachtte-ie Davids antwoord af.

Die zei:

- Noe-oe, maakje maar niet di-ik! of 'k nou 'n uur na' kafé ga, of me 'n uur amuzeere bij de Sociale, maansjene!¹⁾

1) Komt op 't zelfde neer.

[p. 164]

Levie dacht, fijntjes glimlachend:

Door die grootspraak zie ik wel heen. En 't al laat genoeg vindend:

- Kom Dejongh, u hoort 't. Als we nu nog langer wachten is 't te laat.

- Hoe laat begint dat grappie? vroeg David.

- Om half negen.

- En 't is al kwart voor negene!

Dejongh, pijpje tusschen de afgesleten tandjes wijs beslurpend, klopte David op den schouder, over z'n toonbank gebogen en 'm scherpstinkende tabaksrook in 't gezicht blazend; 't vellerige hoofd met de natte haren balanceerend op 't verscheefte lijf:

- Peereboum, wees niet ê-êgewê-ês jonge, denk nou niet dat je het beiter weet as wij. Hallef nege, dat wil op z'n Antwerpsch zegge: hallef tien. Soo is 't ommers Lefie?

- 'k Bewonder uw ethnographische geleerdheid, ouwe heer.

Toen werd ‘Frou-ou’ binnengeroepen. ‘Fe gaan mar Frou, pasj op de klante hoor’. In 't rossig verlichte keukentje zat Lien voorovergebogen over een stapel papier, ijverig in beweging, grauwe vellen telkens vouwend, en ze met een kwast besmerend.

- Wat voert die daar uit?

- Die plakt sakkies. Voor werreke is ze te zwak. Op straat kan 'k d'r niet late loope, en nou doet ze maar net as vader Domela... zoo zegt Herremans 't ommers? Jeses, die Herremans dat is e ferdraaid lollige bliksem...

Ze gingen over de straat, die vol was van de lang-verwachte voor-jaars-avond-betoovering. De machtig donkere huize-vlakken stonden over elkaar, nokken voorovergebogen, in sombre samenspraak. Schrikwekkend blonken daarin plots-op: van wit licht door-griezel-golfde vensterruiten.

En tusschen de zwart-doffe luister-huizen, gingen de drie, midden in de straat, onder den plechtigen eereboog van nokken-fluistering, door gespannen stilte; als 'n koninklijke stoet snikkend vereenzaamd voortbewegend in ongewoon-rustvolle ruimte, uitgespaard door sombergolvende menschen-drom...

In 't midden Dejongh, onverwacht hoog, naar rechts scheef, als droeg ie 'n overzware vracht, 't heele lijf lil-schokkend als 'n verouderd ezeltje, vel-over-been.

Links van 'm David, dop op één oor, puffend aan de fijne sigaar; met z'n buitenhand stok kort-af zwaaiend; knop glim-lichtte telkens op uit het duistere.

En rechts Levie, slappe hoed voorhoofd beschaduwend, handen in broekzakken onder opgeslagen korte-jasjes-panden; z'n naar buiten krommend been, schrik-wreef soms tegen dat van Dejongh.

- Nou zal 'k je's wat zegge, deed Dejongh, vaderlijk-geheimzinnig

[p. 165]

naar Levie overhellend, ‘weet je nou wat ik zou doen, as 'k 'n boel sjente had? Mar je mot 't niet tegen me frouw fertelle, hoöor?

- Dejongh, m'n hànd d'r op.

- Nou, as 'k nou's heel rijk was, zoo schatrijk as de sultan fan Turrekije, - se segge ommers dat die d'r 'n hoop van het? - dan gaf ik me Frouw 'n hoop sjente, en dan sette-n-'k d'r op de trê-ên nar Amsterdam, eerste klasse hoor! En me dochter d'r bij, fat je?

- Ja, die houwen 't hier toch niet uit.

- Nee, dat wil 'k niet zegge! Hòòr nou's. Ik was 'res in Perêês. Bij 'n ouwe schoolkameraad fan me; die was frij-gezel geblefe. Nou, daar heb 'k dan een paar dage gelosjeerd. Maar op 'n mooie dag komt ie me na' bofe... met soo'e lief meissie, fanne jaar of achtien denk 'k; jonge, soo 'n aarrdig huishoudstertje. Se sprak niks as Fransch. 'k Zeg soo tegen 'm: Alexanderr seg 'k, 'k wist niet dat je getrouwd was. Soo segtie, dat bin 'k ook niet, mar dat is hier zoo de gewoonte. Soo'n meissie neem je bij je, foor de gezelligheid! Sie je, daar heb ik nou me draai in gehad. - Nou, en as 'k nou soo rijk was as de rooie sultan - soo heet ie ommers? - dan nam 'k me ook zooe meissie in huis, sie je, zooe lekker jong dingetje, en die most dan alles foor me doen, grroente schoonmake, met me naar de kemedie gaan, - 's nachs most se bij me slape... En as 'k d'r dan e paar weekies had, dan kreeg ze eervol ontslag, enne mooi pesjoentje... wat zeg je daar nou fan? Goed uitgevonden hé?

- Hé, ouwe heer! waar haal je dat nou vandaan!

- Ja, jij segt nou wel ‘ouwe heer’, mar zóó oud ben 'k nog niet, hoöor, en jong dat 'k me voel,... as 'n ferliefd kenarietje... en, sie-je 'k heb sooe lust om me te gefe... Liefde... dat isj drrrang tot oferegafe, zegt Multatuli ommers?... Jeses! hè-je dat daar gezien, hoe heet of die meid me aankeek? Die weet ook waar Abrram de mosjterd haalt...

En voort sjok-sjokte ie, z'n broek-omfladderde lange beenen in schokkige, gedwongen bogen uit-gooiend van onder z'n mager lijf, waarover de jas traagjes trok als 't veel te wijde vel over 't karkas van 'n grauwtje dat uit z'n tijd is.

En door Levie's brein werd ineens bewust:... die versufte, soms jong-jolige, ouwe paai; en z'n ‘Frouw’: 't kleine, gebogen, groezelige lach-lach-diertje, met d'r glimmende appel-wangetjes, en d'r natte witte haren; dat altijd, met gezwaai van ronde schouders, schoof door 't huis, waarin ze voortdurend ‘an 't werrek’ was, en nooit klaar kwam; en de kleverige ouwe kleeren liet zwerven op de stoelen, waar ze warm en plat werden gezeten;... op schoorsteenmantel en tafel waren kringen ingebeten van ‘koppies thee’, stoffige kranten zwierven vergeeld over de vloer; vermodderd uitklopsel van pijpen was overal te vinden; 't eten kwam op tafel in borden, waarop restjes van de vorige keer nog korstten. - Hij begréép de stoute droombeelden, die den half-kindschen

[p. 166]

gebroken man lokten; wanneer 'n snel-voorbijgaande op-vonking van jeugdig wellust-weelde-verlangen 'm zijn rommelige omgeving en z'n ontvleeschte, versufte vrouw in weeë ontnuchtering deed gewaarworden... Op schoorsteenmantel... portret... van leutige frissche dienstmeid, breed in d'r vleesch... waarin-ie zich verliefd had, als jongen van negentien jaar, - dezelfde vrouw?

Toen rilde Levie van walg, want in dat verwaarloosde rommelige, benauwd-muffe huishouden,... was-ie, niet lang geleden, dankbaar geweest: op Zondagavond 'n stuk brood met hard-gele kaas en glim-klonterige margarine te mogen mee-eten, en 'n kleverig kopje warm theewater te mogen meedrinken... terwijl 't ‘poesjie’ over de tafel kroop, rond-zwaaiende staart omhoog...

Zòò wanhopig eenzaam had-ie zich gevoeld in de stad, die de lokkende schreeuw-lichte poorten van d'r wellust-paleizen breed voor 'm opende, maar voor 'm verborg of gesloten hield: het weinige dat ze aan menschelijker bevrediging bevatte...

De ‘ouwe heer’ draaide oolijkjes lachebekkend z'n lang-dunnen dienstknevel op: kranig naar voren aan weerszijden van z'n bruin doorrookt pijpje.

Uit 'n luguber, angstig vermeden kroege-straatje, rol-stapte tonrond aan, zoo'n beetje filozofisch rustig: 'n kort, breed mannetje met bleek vleezig vollemaans-gezicht, waarboven 'n enorme bolhoed, ploertig scheef gestooten, zich koepelde. Dood-kalm nam-ie z'n kort houten pijpje uit z'n mond, en wenkte vorstelijk met z'n geglacé-de hand:

- Hé pst, wachte jullie eve!

Maar hij haastte zich niet, en doorwandelde de huis-lengte die hij nog van 't groepje verwijderd was, met uiterst voorzichtige korte pasjes, de korte been-stompjes lui-bedachtzaam uitwerpend, van onder z'n te lange winterjas.

- Zeg, Pelàkkie, maak nou een beetje foo-oort!

- Nou, 'k kóm we-el, blaze jullie maar 'n beetje ui-uit. Denke jullie dat we hier in de harddraverij-vereeneging zijn?

Eindelijk was-ie er: Het bleek nu, dat d'r om z'n ronde vleeschkin 'n zwarterig baardstreepje groeide, en dat schuchtere haarperkje was bezig iets manhaftigs aan de weeke vleesch-massa te geven.

- M'neer komt seker pas uit meneer se bedje?

- Of uit 'n ànder d'r bedje, zei Polakkie. En vanaf z'n dwerg-lagen vleesch-heuvel keek-ie', 't groote hoofd achteruit gebogen, met de glanzige oogen schalkachtig doend, op naar den waggelenden velle-toren, die alweer vaderlijk-welwillend naar 'm omlaag-helde. En plots met z'n houten pijpje 't rimpelige gelaat van ‘de ouwe’ aanwijzend: Dat... kan... jij... niet... zegge... Francis-kus Dejonch! Hê-hê-hê.

[p. 167]

Toen gaf-ie Levie 'n arm.

- Loo-pe-jul-lie 'n- beet-je-na'-acht-te-re, rén-paar-de-... We-gaan-e-eve-in-gehei-me-zitting...

En alleen met Levie, wat sneller nu:

- Waar zit jij tegenwoordig? Me hoort je niet, me ziet je niet, hoe kom je 'n ouwe vrind nou nooit 'res opzoeke?...

- Ja jonge, wat zal ik je zeggen,... veel werk,... iedere avend vergadering’...

En de ton-ronde aan 't zingen:

Fergadere, Fergadere.

In de Omnie-bus...

- Hoe staat 't met je teer-geliefde? As 'k d'r tegen kom, krab 'k d'r d'r ooge uit;... àl me friende maakt ze me afhandig... Ze most zich schame.

- Jij moest je schamen; heb ik goed gehoord dat je voor de Partij heb bedankt?

- Ze kenne me allemaal afsterreve, die lamzakke... D'r is geen beweging in te krijge... 'k ga net zoo lief na de ‘Westphalia’¹⁾ 'n biefstuk met aardappelen vrete... adenom Levie! je mot ze proeve!... of d'r 'n engeltje op je tong piest... Of freet je nog gras?... hê-hê-hê...

- Dus alweer een die z'n ideaal aan 'n boom legt met een kwartje d'r bij... 'k mot zeggen, 'n mooie boel is 't hier...

- Mit 'n kwartje d'r bij? Amme nooit niet! Me heele idiaal is me geen halleve soe waard...

- Als je d'r niets bij legt neemt niemand 't op, zoo gammel is 't....

- Och, denk jij nou dat 'k nie-meer geloof in de sosjaal-demokratie? Dat ferlies je niet... as 'k fan me leve nog 's in Mokem Ollef²⁾ kom... dan werrek 'k weer mee as de beste... maar 't is goddomme persies of je hier an die rotstad vas-gebàkke zit... daar!... je komt d'r niet uit... de treine gaan wech... elleke dag... Hoor! hoe ze zech de stuip make... en 't is goddomme net... of je niet mee ken;... daar gaat d'r weer een... hoe het 'n mensch nou niet 't lef om d'r op te springe...? Och, krijge ze voor mijn part allemaal de pest in hun onderbroek!!... Nò, 'k ga 'n biefstuk mit aardappele vrete en kosjere ham mit eiere... kan 'k je diene?

- Kom Bram, ga mee naar vergadering- wat hè-jè in zoo'n kroeg te zitten?

- 'n Kroeg? in zoo'n kroeg zal 'k nog me heele leve te vrete hebben-en-jij-ook... Omijn!³⁾

1) Bekend restaurant.

2) Amsterdam.

3) Amen.

[p. 168]

- Kan 'k je nou niet lijmen Bram?

- Nee, bi-je-meschoghe? Die tije zijn voorbij. Me komplimente aan je teergeliefde! Amuzeer je... Wacht, ik wou nog wat zegge... Verrek! wat bin ik suf in me kop... o, ja... de andere week speelt ze hé? Zou 't te veel fan je geferregd zijn as je's foor 'n keertje in de Universel¹⁾ kwam? Dan bin ik d'r ook...

- Goed. Afgesproken. Ga je dan nou met mij mee naar De Werker? Kom!

- Bì-je bezope? Lekker biefstukkie en kosjere ham. Ajuus hoor. Amuseer je.

- Kom, wees niet zoo stom!

- Hang je op an 'n touw! Rooie Sociaal! De groete an je zeergeliefde.

En hij rolde breed-uit, hoed scheef, beentjes zeer kort, 'n restaurant binnen.

De twee anderen waren 'n heel eind vòòr. Dàvid had z'n stok als 'n officiers-sabel tegen z'n schouder doen rusten, deed hevig met z'n rechterarm, Dejongh soms 'n stoot in de zij gevend, of langzamer loopend, 'm bij z'n mouw vasthoudend.

En terwijl Levie ze inhaalde ging 't 'm door 't hoofd:... diezelfde Bram... had met 'm gezworven van vergadering naar vergadering... nòg vuriger dan hij zelf; met veel takt de menschen aan 't werk brengend... was zelfs Fransch gaan leeren om sommige bladen en tijdschriften te kunnen lezen... Wallebakte nu den heelen nacht in 'n restaurant rond, vretend en biljartend, had maling aan alles;... weer een, die aan 't afzakken was;... nù kon ie nog even sentimenteel worden... maar vloekte 't d'r direkt weer uit... ook dat zou-die wel spoedig verliezen.

Dejongh was bezig, uit te leggen dat-ie zooveel fan Jode hield. Iedere Jode jonge moest mit 'n Krrristin trouwe.., en omgekeerd netuurlijk ook!... as ik nog 's menister worr', dan laat 'k dat in de wet sette. Snap je-n-'m? Dan zijn ommers ofer 'n paar jaar alle minsche fan èèn ras? En dan zijn alle rasse-ferschillen en alle ràssehaat, - die is dan miteen uitgerroeid.

En David, met militair gezwaai van wandelstok, betoogde er tegenin: Och nee! je stalt de kwastie heelemaal ferkeëerd... 't frije huwelijk... dád is de oplossing; 't vergemakkelijke fan de echtscheiding, dat kan oók al hellepe. Stel je nou 's in mijn plaats: God, ik schaam me d'r niks foor!... me frouw en ik passe heelemaal niet bij mekaar... Mijn schuld is 't niet, en haar schuld is ook niet! As je nou fan elkaar áf wil, dan he-je zooveel romslom en formaliteite... dat je d'r tege op ziet... dan sleurt 't weer in. En dat maakt iederéén ongelukkig. Zij kan nog best 'n andere

1) Bekend Café-chantant.

[p. 169]

man krijge, en ik zal me tòch 'n andere vrouw motte neme... Ze is niet sleëcht! Duizend kwaliteite het ze, die 'k kan appresjeere... Maar de geslachtskwastie... de sexueele kant van de zaak... dààr wil 'k maar op neer komme, die wordt feel te feel over 't hoofd gezien... Ik kom d'r rond voor uit... 't huwelijk is 'n kwestie fan dierlijkheid as je wil... En 'k geloof dat Bebel of zoo een 't gezegd het: De befrediging van de geslachtsdrift is privaatzaak... De staat mot z'n jatte d'r fan àf houe... Dat het mijn m'n onderfinding geleerd...

Ze gingen nu door de danszalenstraat. De jongens en meide slenterden er weer in 'n lange rij; opgewekt door de zachte voorjaarslucht.

Een dronken man werd door 'n reuzigen portier uit een der lichtpoorten gesmeten. Bleef buiten staan, pet op 't hoofd drukkend. ‘Kom boite! Dik vérreke! Dan zal 'k àu in de goot legge...

- Zeker 'n partijgenoot, vond David. Maar hij zou ze mores leere! Ze hadde Davidje op 'n fergadering wille hebbe... ze zoue d'r plezier fan beleve... Wees daar zeker fan!

En toen ze 't smalle poortje van 't Volkshuis in marcheerden, - hun stappen klonken kort-afgemeten op 't asfalt - maakte hij woeste schermzwaaien met z'n glimmend stokje, en sloeg d'r krachtig mee tegen de wanden... Hij zou die Augiasstal wel 's evetjes gauw schoonvege!

Met vol lichaamsgewicht waaide hij de deur open, en stapte lawaaierig in de met wit zand bestrooide zaal. Kroeggeur sloeg 'm tegen, zwaar mengsel van bierstank en tabaks-walm; gaf 'm den droom-waan van lallende stemmen en zwaaiende armen en stampende voeten...

Het was stil in de zaal, onverwacht geluidloos. Hier en daar, aan 'n kafé-tafeltje, zat 'n man zwijgend 'n krant te lezen, nu en dan 'n slokje uit z'n pintglas nemend, zonder op te zien; hield z'n hand aan 't oor van 't glas.

Links was 'n stevige marmeren toonbank, en er omheen 'n handbreed van den grond, 'n gladgeschuurde ijzeren riggel, blinkend gehouden door de zanderige voetzolen van breede kerels, die vòòr den toog, elleboog op 't marmer, hand aan pint, half naar de zaal gekeerd, op gedempten toon met den waard stonden te sjouwelen.¹⁾ De waard was een groote kerel, met een blauwe trui die 'm over de breede borst spande, onder z'n jasje; rood-rond gelaat met groote domme oogen, dikke borstelige wenkbrauwen, laag voorhoofd en kortgeknipt zwart haar.

- Nàvond, ghezel Vrede.

- Goeienavond Peers, krijg 'k 'n glaasje spuitwater van u?

1) Kletsen.

[p. 170]

- 'n Siefonneke? Astenbleef. En gha ghezel Dejongh?

- Nou, gee-mijn soo'n glaassie uit je faatje daar. Je weet wel’. De vellekop van Dejongh, dunne hals met groot strotte-hoofd lang uit morsig boordje gerekt, lachte lekkertjes, en z'n oogjes kneep-ie dicht van de lol.

- Wat ga je nu uithale ouwe heer? Ga je ook aan de drank?

- Och, daar mot e jonge kerel sooals jij, sech nou's niet mee bemoeie, hé? 'k voel dat 'k 's e glaassie wê-ên noodig heb, om me fan binne d' res te ferwarreme. Segh nou niet, dat 't onsin is, ik heb 't nòòdig, 'k heb d'r behoefte an.

- Nou, u moet 't dan ook zelf maar weten’. 't Begon Levie te vervelen, altijd en altijd op 't zelfde te hameren. ‘Kom Peereboom, moet je 't arbeidersgebouw niet 's inspekteeren? 't Is bepaald de moeite waard... Kijk hier, aan 't eind van de zaal 's, dat is nou eigenlijk 't summum van socialistische schoonheidsleer. Die vrouw met d'r breeie schouders en die twee gezwellen er onder, dat is de vrijheidsmaagd... die kommijne kaas d'r achter... nou dat snapje, als je 'n beetje verstand d'r van hebt, van zelf... dat is de stijgende vrijheidszon... Die rooie pudding, die ze op dat bordje draagt, is de vrijheidsmùts... je zou zeggen wat 'n kracht in zoo'n maagd hè... zoo maar met gestrekte arm... 't is 'n heele vracht hoor, dat valt niet mee. Die meneer-daar, met dat grauwe-zakkenpakje aan, en dat tuchthuisboeve-gezicht... is 't vrijgevochten volk; en dat overdekte miniatuur-vullisbakje, op de voorgrond, dat is de stembus. Vox populi, staat d'r op.

- Walke poenige kladschelder heeft dàt gekonterfeid?

- Ja jonge, 'n duister genie, niemand heeft 't me ooit willen zeggen. Maar snap je de zinnebeeldigheid d'r van? Nee, die ligt nou 's niet zoo heelemaal aan de oppervlakte. De heele zaak stelt allegorisch voor, hoe de organen van de kapitalistische staat òvergaan in nuttigheden voor de sòcialistische. Of, om 't nog 's beter te zeggen: Hoe onze tegenwoordige maatschappij de kiemen voor 'n toekomst-samenleving al in zich draagt. Ja, lach me nou maar niet uit... Ik heb me 's wijs laten maken, dat dat heele hebbeding oorspronkelijk 'n reklame was voor de een of andere soort pudding; aan de voedzaamheid er van heeft die dame d'r breeie schouers te danken. Die twee gezwéllen zijn muggebeten: Dáár is nièmand tegen bestand. Nou 'n paar streekjes rooie vèrf d'r bij, en de pudding is 'n smakelijke jakobijnen-muts, en 't weldoorvoede mensch... 'n vrijheidsmaagd. Eerst moest ze dienst doen, om de kapitalistische ondernemer geld in z'n zak te brengen, nou vuurt ze de arrebeiers aan tot klasse-strijd. Waarmee 't gestelde bewezen is.

't Lekkere gevoel van overmacht, tegenover dat reuzige schilderij vol wan-verhoudingen, dat in z'n grappige bekrompenheid en mis-

[p. 171]

lukte verhevenheid, flauwen spot scheen uit te lokken, - gaf David 'n zwak wellustje, dat 'm striem-kittelend door z'n neus spetterde.

- Gà zait me toch nog al manne zulle!’ 't Was Duwallon, de schaapachtige schoolmeester, in 't zwart met witte das, gouden knijpbril z'n neuswortel gniepend, die 't verwijtend zei. ‘Allez-nà, zeg oep! Wat hàdde-nà op dà doek haan te merke? Ge mot mî-ongs d'n zot nie oit'ange, zulle!

En 't gouden glinstermontuur afnemend, en er professoraal mee glimgebarend:

- 'k Zain 'k kik oek zoo'n bietsje stielman.¹⁾ In m'ne vraie taid ben 'k kik oek artiest. En 'k wil 'k kik à wel zegghe, dat diejen doek 'eel excellengt geborsteld is, zie-d-'t?

- Och, laat 'm schmoeze, vond David. En den schoolmeester vaderlijk onder den arm nemend: ‘Die ggezel Vrede daar, zòò as ie daar voor je staat, is 'n verschwartste nar, zulle.

- Joa vanéighe, zei-die getroost. 't Ies potverdoemme meroakel. Die 'ollanders ebbe overal observoasses op te moake, eh! Den Belsj ies toch zoo ghoe as ieder hânder! Weet-de wat m'ne bruur zou zegghe? Den kaeskop²⁾ ies toch oek moar boitenghevloeghe in achtteen-'ongderd-en-dârtig. Dan moest ge toch ook moar ghoan loope veur ongs, eh?

- Adenom, watte sociaal, dertien in 'n doezijn!’ David gaf Levie met z'n stok 'n stoot tusschen de ribben. Die liep proestend wech. ‘Gge hebt gelêêk, zunne, zei-die toen gemeenzaam tegen den schoolmeester. ‘Alle Hollanders, binne gannefe, behalleve ik. Ik versta dat ding héél goed. 't Is de vrijheidsmaag', die de tuchthuesboeve uet de kerreker verlos'!

- Joa mar neeë, ghe verstòag 't toch nie. Diejen man op 't veurplan, ies den proletaar. Zie-de dan nie, hoe schoon d'n hontwèrper de misérie op z'n gezicht 'eet gepenseeld?

En hij streek d' uitgespreide vingers door z'n kleverig-glimmend haar.

- Ooo! zit de vork 'm zoo in de steel? Ja, je ziet 't wel, wij Hollanders zijn op dat gebied erreg ten achtere.

- Nà, g' ed toch oek groot' artieste g'had, zulle! Komde mee' ne pint pakke, maekker?

En ze liep-schuifelden over den zanderigen vloer naar de toonbank. Maar vóórdat ze er aankwamen vloog de deur met winderigen zwaai en gerink-kink van gebroken ruiten wijd open, en 'n dronken man met verhit gezicht en 'n leegen tasch op den rug, viel tol-waggelend naar binnen; 'n schamel-gekleede vrouw, die 'm trachtte vast te houden, over 't zand meeslepend.

1) Vakman.

2) Scheldnaam voor Hollander.

[p. 172]

- Non-de-diu, doar 'edde ‘d'n zwâ-ärte’, riep de schoolmeester, en z'n twee handen als toeter voor z'n mond zettend: ‘Bloas oit!’

Dejongh, hoog op de knoestige beenen, glaasje rooie wijn zorgvuldig tusschen duim en vinger, boog zich beschermend naar David omlaag, fluisterde, geheimzinnig 't vellerige rimpel-gezicht, oogjes gewichtig starend: ‘Dat is die dronke gesetferkooper,... waar we 't daarnet ofer gehad hebbe’.

Het zaaltje was plots in stormige opschudding. Met z'n achterwerk half door de gebroken ruit, zat-steunde ‘de zwârte’ tegen de geopende deur, zwaaide met z'n pet, trappelde met z'n bespijkerde laarzen dreunend op den hollen vloer, waarop de glasscherven dansten en knersend werden fijngestampt. Het schamele vrouwtje, sluike haren verward om d'r bleeken kop waaiend, stond tegenover 'm te beven. 't Rumoer weergalmde door 't zaaltje. De zattekerel werd opeens kalm, smeet z'n pet 'n eind weg over 't verstuivende zand, en maakte, wijsvinger boven voorover gebogen kop, beverige filozofen-gebaren.

De gezellen stonden in 'n half kringetje om 'm heen, pinten in de hand, hun pijpken smorend. Er waren er met gezwollen bolgezichten, vuurrood van 't zuipen dag aan dag, met natte bruingroenige knevels, en dikke spanbuiken onder de donkerblauwe werkkielen; anderen met bleeke, kommervolle rimpel-gelaten, stug bestoppeld; en wreedaardig diepliggende oogen. Sommigen hadden gladde pastoors-gezichten, met goedig-dommelijke, uitpuilende oogen. Men zag werklieden in boezeroen met fantasie-hoeden op en zware polderwerkersschoenen, en heeren met hooge hoeden of petjes. Fransozerige pietjes met puntbaardjes en glimmend geschoren kaken; enkele breede vrouwen, met enorme opgekoepelde buiken en uitgedroogde borsten; en jonge meiden, met rooie bloezes, witte schorten, trotsche korsetten met 'n weligen vleesch-overvloed gevuld, en hooge zwarte kapsels, ieder haartje nauwgezet weggestoken in de fijne netjes.

En dat alles stond om den, met beverige bewegingen bespiegelenden zattenkul, die soms, midden in z'n overpeinzingen, 'n dof neus-geluid uittoeterde. Er werd kalm-goedmoedig gelachen, breede lijven stootten elkaar aan, doffe stemmen gonsden soms op; enkelen steunden, bovenlijf voorovergebogen, op doorgezakte knieën, lachebekten sissend en stotterend met tranen in leutige oogjes, die op-zwelgden de onbeholpen beverige dronkemansgebaren.

Uit David was spot-wellust geweken. Bleek-ontzet stond-ie 't met Levie aan te zien.

Dejongh, uit 't halfgevulde wijnglaasje zuinigjes kleine druppels opslurpend, keek met uitgerekte mageren hals over de omstanders heen, gaf David soms belangstellende porren in de zij:

[p. 173]

- Mar kê-êk dan toch òòk 's. Wat seg je van ‘de Swarte?’

David zag om. 't Zaaltje met z'n witten zandvloer, lag verlaten; enkele gasvlammetjes gloeiend hel-wit, maakten 't verlichte vóórgedeelte huiverig schim-bleek. De rest was in 't duister. Stoelen en tafeltjes stonden er vaag in sombere verlatenheid.

Den ‘Zwâ-ärte’ hief 't hoofd omhoog, werd de leutige zich verkneuterende gezellen, van schrik doorschokt, gewaar. Wat-ie stotterde werd door gerekte hikken doorstooten en van neus-toet-geluiden verwalgelijkt:

- Joa... ghe-moet-mí-mai-nie-lache... hiiiik... ghezelle!... Ghe mot-au-eighe-oit-lache... zulle kerels!... Zain-'kiek-'ne-sjossjeliest... hiiik... zooe-ghoe-as-ghà-zulle!... hiiiik... edde't... hiiiik... edde't verstoöön... hiiiik... Zain 'kik-oek-'ne... hiiiik... volksjonge, zulle!!! Zain-'kiek-ghiene... hiiiik... gh... iene-pa... apekop... zulle... of ghiene rrriberoal... rrrie... be... roal... zulle!!!

En beide armen om 't hoofd zwaaiend, kop op borst gezakt; en van hik-boeren doorschokt heen-en-weer lillend, als moest-ie braken, lolde hij met uitgedoofde schorre stem 't refrein van de Marseillaise; veel van z'n adem vloeide toeterig weg door z'n neus:

Tremblez... hüik... trem... blez... bllé... hiiik... bourgeois! Jäë!
Dén Zw... hüik - zwâärte... rrr... rrégne... ra!

Zée-det... laot 'k kiek... hiiik... nie... mî... me... spele... zulle!!!

- G' hadt bêter ghedon van nor bed te gaon ‘Zwarte’, zei d'r een met 'n vuurrood diklippig pastoors-gezicht.

- Om... den... du... u... vel... hiiik - niet, zulle! 'k loa... oat 'kiek... hiiik nie... mî... me... spele... zulle!!! Dat die... ien smei-eirrlap van... van... hiiik... Delville boite komt... zal 'kiek... hiiiik-'m m'n blok op... jaaa zulle!!! op z'ne smoel sloaghe... zulle!!!

- 'eet den Delville à dan kwoad ghedoan jonge? vroeg zoetig-glimlachend, 't bolronde diklippige pastoorskopje.

- Diejen eet 'm afgesteld, zei rad 't schamele wijfje, d'r haar terechtstrijkend; verlegen, nu allen zich naar haar draaiden. ‘Ghiestere 'eet 'm mî z'ne kameroad oit ghewest, diejen was teruugh van Afriek... en toens ies 'm 'n bietsje... ge wet zoo... e bietsje zat ghewest... en toens ies d'n Delville nor ois ghekomme... ‘A vengt ies in z'ne zes weke zulle’... zeght 'm... ‘ai ies afgesteld’;... zeedet... en toen 'eet m'ne vengt ghezeed; dan ghoa 'kiek seffens... verstoadet? En dees' morghend zaan de ghazette oan de stoasie ghebleive... zeedet?

- Dat 'm 'ier komt... ko-omt... hiiiik’... brulde de dronken

[p. 174]

vent... 'k za-a-al 'kiek 'm... hiiik... z'ne kop... i-i-instampe... zulle!’ In z'n rood-verhit gezwollen gelaat gloeiden de met bloed doorloopen oogen,... de dikke leden rood ontstoken. Hij kwijlde van woede; 't taaiïge vocht liep 'm uit z'n vollen mond langs z'n idioot-slappe onderlip, langs z'n glimmende kwijlkin, en bleef in korte straaltjes hangen op z'n jas. Toen nam-ie 't horentje, dat-ie aan 'n koord om z'n hals droeg, zette 't met bevende hand aan z'n lebberlippen, en toeterde er op, met korte zenuwachtige stootjes. Toe-toe-toe-toe-toe-oe! En zwaaide zich onverwacht dwars door de gezellen heen, over den zanderigen knersvloer, met geweld-dadig stampend en polterend ziege-zagen van z'n zwart lijf, naar 't buffet.

De waard stond 'm af te wachten, achter den toog, zich rustig verkneuterend, op ellebogen geleund.

- 'oe iest jonge, goa-de ne pint paekke?’... ‘'edde d'n reus ghezien?’...¹⁾ ‘'edde nogh nie ghenuugh g'had maekker?’ Zoo schreeuwde men door elkaar. De lachende gezellen, onder 't loopen zuinige slokjes uit d'r half-volle glazen nemend, volgden in schuifelenden drom.

- Allez... lez... ghezel... hiiik... ghezzzel Peers... 'nen... njaää!... 'nen diekkop!²⁾ Zich vasthoudend aan den toog, keerde ‘den zwarte’ zich half om, flauw lachend, gelaat bloedrood, oogen betraand... ‘'nen diekkop... koööp... zulle!’ 'n Lange straal kwijl viel uit een van z'n mond-hoeken langzaam, dralend, omlaag in 't zand.

- Zeet... zeet... ai zeevert’... riep d'r een.

't Pastoorskopje, z'n dikke onderlip vooruit, klopte 'm op z'n schouder.

- G' hed onghelaik, zwârte, van nogh meer te drienke, zulle!’ En meteen gaf-ie den waard 'n knipoogje. Die keek echter direkt 'n anderen kant uit.

- 'nen Diekkop verkoepe m' ier niet, zulle, zal 'kik àu 'ne pient gharste gheive, bruur?’ vroeg-ie goedig.

- 't Ies... ie-ies... hiik... zj-zj-zjuust... ghelaaaik... zulle!!!

- Niet doen Peers’, riep Levie. Je màg voor 'n dronken man niet schenken.

- Moeit àu niet... 't zân àu zoake niet... doitekliever³⁾... 'ne mengsch zal van à oek nie raik worre.

En hij zette 't schuimende bierglas met 'n harde tik op 't marmer.

- 'ierzie, bruur!

- Maar is 't je dan heelemaal in 't hoofd geslagen? Dat gaat nou toch te ver. Neem 'm dat glas àf, zeg 'k je!

1) Ben je bezopen?

2) Een groot glas jenever.

3) Vrek.

[p. 175]

- Om d'n dûûvel niet, zulle!

- Loat ghoan, loat ghoan’, zei 't zoete pastoortje en hield Levie bij z'n jasje vast.

- 'ne Pinght ghârste' wà-ghef dà nà? riepen eenigen.

- Zatter as zat, ies toch nie meughelaik, eh!’ zei 'n sleepgillende meidestem.

En de bende lachte.

- 'Iel zjuust Mareeke, zei d'r een, en kneep de meid in d'r dikken arm. Die lachte 'm uit d'r donker-lokkende kier-oogen toe. Van heet-jeukende drift trilden d'r lippen.

Met slappe hand, in beverig onzeker gebaar, hief ‘den zwârte’ 't glas naar z'n kwijlsmoel.

- Ghe-ghe-zelle!... hiiiik... sch-sch-oll!!!¹⁾ zullée!!!

- Da's dàtte, zwâärte! Bêt 'm d'n kop af!²⁾ Een, twéeë, drà...

En de lebberig zwaaiende zatlap, oogen bloed-doorloopen, verhit brandend, goot 't glas half leeg in z'n gretig 't bier opzuigende lippen, onder haastige daling en rijzing van z'n grof strottehoofd. Z'n kop zwol, werd rooder, z'n helle-oogen traanden van inspanning. Hij stikte d'r bijna in, zette 't glas met 'n smak neer. Hoeste en proestte, en hijgde naar lucht, z'n bruin-groen-gelen verwarden knevel met schuim bespat.

- Dàt 'edde schoe-oen gedon, Zwâ-ärte, sleep-gilde de meid. D'r oogen blonken donker van heet-sensueele opwinding, d'r oogleden brandden en vielen half toe, van hevige spanning zwaar, en ze loerde door de breede kieren naar den jonge naast 'r.

Met bevenden arm, bij schokken, als in 'n te langzaam gedraaide cinematograaf, hief ‘d'n Zwârte’ z'n glas ten tweede male.

- Allez... trrek 'm z'ne steirt oit,³⁾ zunne!!! gilde de meid. Een, twieë, drà!

En weer werd 't glas omgeslagen, boven de gretig klok-klokkende keel, met geknipper van ontstoken oogleden, en achterover buigen van den walgelijk gezwollen vuurrooie'dronkemanskop. ‘Den Zwârte’ proestte, en hijgde, en z'n natten knevel aflikkend wees-ie naar 't leege glas.

- Nog iene, Peirs! Nnn-òòògh iene! Jâää!!! 'k gh-ghoa... 'kiek... hiiiik... m'ne petatte... pppetâääte... afghie-ie-iete⁴⁾... ongderwwail...

En bolderend tegen stoelen en tafels vallend, door de wanden telkens afgestooten, strompelde de dolle zatlap, lijdelijk ziegezagend over den knersenden zandvloer, naar de deur, en ging daar in 'n hoek leunend, rug schurkend, z'n broek open peuteren.

- Neeë, 'ier nie, zulle bruur, riep de waard, en kwam haastig

1) Op je gezondheid.

2) Doe je eerste slok!

3) Drink je laatste slok!

4) Wateren.

[p. 176]

aanloopen, op z'n dikke X-beenen, log lijf waggelend, ‘'ier niet zegh 'k, nom-de-dju!’

Maar de zatte hoorde niet, peuterde door aan z'n gulp, met bevende vingers, kop in aandacht voorovergebogen, met onzekere pap-beenen stampend van ongeduld.

- Zel kik àu 'ellepe? sleepte de meid, gillerig lachend. ‘Of kun-de 't wel allien?’ 'n Rilling van geile begeerte vloog over d'r lijf. D'r dikke lippen lilden. D'r welige borst ging zwaar op en neer van gehijg. D'r kier-oogen, zeer breed, lonkten schitterdonker.

De bende lachte, men stootte haar aan, trok d'r aan de kleeren, neep d'r in armen en borsten. En lijdelijk liet ze toe, lok-lach om lil-lippen, hoofd slap hangend op schouder... De zaal was weergalmend vervuld van schuifelend kroeg-rumoer, en stuiperig gelach, en geplof van zware voeten...

Buiten, op den koer, ruisch-spetterde 'n zware vochtstraal...

En tegen 'n pilaar geleund, achteraf, vaal-bleek, huiver-kil, koud zweet-bedruppeld, stond David, hoed op achterhoofd, stokje op grond gevallen, armen slap langs lijf, oogen half toe, mond flauw open-gezakt; als 'n verzopen pierewaaier, van walging doorglibberd, zeer wit, en wetend niets, niets meer.

Verkerken kwam binnen, schraal, kroesbaard verward, hongerig gelaat zeer bleek, oogen in koortsgloed. Achter 'm aan: Afgeknotte-cylinderhoed scheef, grooten zwarten knevel glanzend, wandelstok met geel-ivoren knop dandy-achtig onder arm: Delville.

- Ghezellen! nen gòeien avend! Maar wat ies' ièr te doen?

- Ze motte àu 'èbbe Delville! Opgepast of ghe zult kletse kraighe!

- En van wie datte?

- 'edde gha ‘den Zwârte’ afgesteld?

- Vaneighe datte!

- Awel, doar 'edde-n-'m!

De zatte zwierde weer naar binnen, liet zich van meubel tot meubel kaatsen, hief z'n kwallige beenen met akrobaten-vaardigheid omhoog, maakte beentje over, viel, scheerde langs den grond, werkte zich stommelend weer op. Z'n gulp stond open. 'n Flard van z'n roodbaaien hemd hing er uit. Z'n rooie kop straalde voelbaar warmte, 'n bloeddorstige roofdierglans brandde in z'n ontstoken natte oogen. Toen-ie Delville gewaar werd, ging-ie met z'n achterwerk leunen tegen 'n tafeltje, dat langzaam achteruit schoof, tot 't door 'n ander werd vastgehouden. De buitenlucht scheen 'm toch iets opgefrischt te hebben. Want terwijl z'n lijf in voortdurende verwringing bleef, als door hevigen jeuk geplaagd, scheen ie z'n hik kwijt te zijn. Met schokkig bespiegelings-vertoon, mummelde hij:

[p. 177]

- Ghezelle!... 'k zai-ain 'kiek... 'nen zeu-eun... njâäääh! Van 't volk, eh!... Ddddat wètde allemmoal wwwel, eh!... M'nen voader... voa-oa-derr... njâääh... wa-â-s 'nen âreme... wwwaarkmengsch... zunne!!! En nà kom 'kiek à froa-oa-ghe, non-de-djuu!... Potsjen... dekke... hiiik... Wie... ier... 't rrrecht... rrrreëëëcht... 'eet... van... vvva-a-a-n... mmà... 'ie-ie-ier... mî... njjjâää!... ddeur... te... zengde... mmmî... m'n www-aaif... sacré-nnnom... en zeve... zzzie-ieve aarm blll-ooikes... vvvan... kkkiengdere! Jjjaaa!! Llle-ei-ve... njjâää... d'n... demokkroasse! Nnomm dde cheng-ng...

Delville dronk kalm z'n pintje uit, keek soms frisch-lachend met schittering van witte tanden in donkeren knevel, naar den zich jeukenden zatlap. Rustig-burgerlijk stond-ie tusschen de werkmenschen, z'n stemmig-zwarten hoed op één oor.

- Nom-den-dikke, den dieje 'eet 't sap in z'ne knoessels,¹⁾ zulle!

De zatlap zag zich omgeven door goedmoedige luimige menschen, en hun lachen werd 'm tot gesàr.

- Gge... mmo-ot... à... à... eighe... oi-oitlache... hiiik... sunné... A-a-s... ghghe... à... bbbàk... kess... (hij kwijlde)... hiiik... nnie... g-ghoat... 'ouwe... z-z-z-all... 'kiek... d-d-der... op... hiiik... k-k-klloppe, nnnom-de-djuu... p-p-potverdoe-oeme!

't Glad-smoelige pastoorke trachtte Delville wech te krijgen. Levie was naar 't wijf van ‘d'n Zwarte’ gegaan, en sprak zacht-ingehouden met d'r. Maar ze verstond 'm niet. Doodsbleek was ze. Haar tanden klikkerden.

Andere gezellen vonden echter, dat 't zoo gauw niet moest ‘gedoan’ zijn.

- Allé, Zwâärte, zei er een, allé jonge, ghe moet à nie op àu'n kop loate schette, zulle!

En de bedronkene, door 't dolle heen, zich nu voelend aangevuurd en gesteund:

- Om... dd-den... du-u-vel niet... hiiik... 'k llloat... 'kiek... nie... mî... mai... s-s-sppele!... Allé, Ddddelvvill'... kkkom... boi-oite... wwe... z-z-zuuln 't oitddoeng²⁾... 'k z-z-zal-'kiek... à 'nnen... vvvetting... gh-gheive'... hiiik... jâäää!... Allé... kkkomaff... llafoard.... sschie-iet à'n ffrrak... oi-oit...

- Sloagh 'm op z'ne smool, Zwârte’, prikkelde de vent achter 'm weer, naar de anderen knipoogend.

- 'k Vecht mí-gheenen zatlap’ kalm z'n bier lebberend zei Delville; alsof 't hem niet aanging.

- 'k Zzain 'kiek... nnniet... zzzàt... zullé! (Kwijlend kwam 't d'r uit). 'k Wwil 'kik... wwete... wwaorom... njâääh! wwaorom... 'kiek... dddeurghezzzongde zain... ppotverdoem'...

- Wel, dà's iel simpel, om alsdà wa ghene'n zatlap ghebroike kûnne...

1) Is zeer boos.

2) Uitvechten.

[p. 178]

- Zzzul-de... de... gà... ddan... ddan... non-de-djù!!...

‘D'n Zwârte’ overpeinsde, met vooruitgestoken vingers grillige banen beschrijvend, soms ze even in beving stil-houdend; zoo beweegt 'n zoemende mug in den zomer; toen ging ie voort:

... alle... zzzatlappe... af-s-s-stelle?... zû-ûlde-gà-ddat?

De ophitser achter 'm, stond met schitterende oogen antwoord af te wachten. Hopend dat d'r wat los zou komen. Verklaard vijand van den dronkaard Verkerken. Meende te begrijpen, dat ‘d'n Zwârte’, in z'n stijfhoofdig ronddraaien om 'n nog duister denkbeeld, 't op den journalist voorzien had.

- Joa, vàneighes, dà-'kik alle zzatlappènn zal afstell'n’, kwam 't van onder den afgeknotten cylinder-hoed.

- Allé nà... Zwârte... nom-den-dikke... allé! Sissend werd gefluisterd.

- Ahwell!... dddan... moe-oe-de-ghà... Vvverkà-àrken... oek... deurzeng-ng-de... eh!... En zich opeens naar voren werpend, tot vlak vóór Delville, slap lach-lillend z'n vochtglimmende lippen: Dddat 'ad-de... nnnie-iet... ghedaech-cht... hiiik... eh?!’

- Bravo, Zwâärte... dà's 'iel zjuust!

Zware voeten schuifelden over 't knersende zand. Er kwam nieuwe belangstelling in den troep, die zich bij 't eentonige gelabber van d'n bezopene begon te embêteeren.

De naam van Verkerken was al weken en weken over de tong gegaan: als twee gezellen elkaar ontmoetten, was dikwijls hun eerste vraag: ‘Ies 'm weer op schok ghewest dees' naecht?’ Men wist niet goed, hoe men met 'm ààn moest. Van luien straatslijper had-ie zich opgewerkt tot kranten-leurder, partij-leider, journalist. Hij kende alle geheimen van de burger-partijen, had uit 't vijandelijke kamp gewoonlijk nieuwtjes, voordat de meeste tegenstanders ze zelfs wisten; had de vloek-rijke, laag-bij-de-grondsche volks-taal verheven tot 'n machtig-schampere rethoriek, waarmee-ie de werklieden wist te boeien. Weken-lang was-ie de roem van de partij, totdat één pint, van 'n ààn-houdenden kameraad geakcepteerd, 'm weer aan 't zuipen bracht, en 'm tot haar schànde maakte. In den laatsten tijd was 't echter, 'n aantal, overigens voor zuipgrage genietingen zeer vergevings-gezinde partij-genooten, wel wat ‘over z'n hout gegaan’. Koppen werden bij elkaar gestoken. Stelselmatige oppozitie had zich spoedig gevormd. En ‘den Zwâärte,’ half tegen den toog aan hangend, onverstaanbaar mummelend in z'n slappen kwijlmond, soms lodderig lachend met opglinstering van z'n afzichtelijk bloed-doorloopen wide-beesteoogen, had 't nu in z'n onnoozele stijfhoofdigheid plotseling uitgebracht, als 'n van buiten geleerd lesje, dat 'm nog door z'n verbijsterde hersenen spookte: ‘Dat 'adde niet ghedacht, eh!’

En eenigen hadden ‘bravo’ geroepen.

[p. 179]

Strijdpassie was in allen kittelend opgeborreld. Adem-ingehouden, warme lijven huiverend, tanden op elkaar geperst, met gelil van gespannen kauw-spieren, staar-oogden de mannen naar Verkerken, die nòg bleeker was geworden, en even-glimlachte, bloedlooze lippen stijf-dun.

't Scheen buiten te stort-regenen.

‘Daar piestjt 'n mê-êd! riep Dejongh. Doch er werd maar zwakjes gelachen, zòo gespannen waren de gezellen. De storende afleiding gaf sommigen 'n killen huiver in de heupen, deed van wellust hun neusvleugels trillen. Voeten schuifelden ongeduldig. De roddelgeest wilde àntwoord, wilde, van overmacht gloeiend bewust, den bleeken Verkerken in tergend leedvermaat hoonen. De dronken kerel lalde aanhoudend voort, als 'n zeurderig kind. Verkerken begon te spreken, zeer rad, telkens na 'n zinnetje, soms midden in 'n woord, plots stoppend en nadenkend wendend 't hoofd terzij, in bevend wachten, als was in z'n kop 'n raadje defect, ontbrak er een tandje aan z'n haperend hersen-uurwerk.

- Joa ghezellen... ik zou van eighe op de beschuldiging van ‘den Zwarte’ geen... antwoord hebben ghegheven; tegen menschen die niet weten wat zij zegghen verdedigt men zich niet, maar - d' andere partijgenooten 'ebben ‘bravo’ gheroepe en 't schijnt duus - alsdat er 'ier ennigte zijn die met - diezen zatten kul t' akkoörd ghoan. 't Schijnt duus alsdat 'kik m'ne plichten teghenover de Partij schândelijk verwaarloos, dà 'kik de prropegânde nie genoeg waarneem, alsdat 'k in debatte mì tegenstrevers dinge ghezeed 'eb die niet - zjuust zain. Dàt 'kik ghiene ghoeie sjossjelist meer zain. 'k Zain dus in stoat van - beschuldiging gesteld en 'k zain dan ook stellig voornemens m'n eighe te ver - dedigen, zoo rap als de betreffende ghezellen mî faiten komen oandroaghe. Beschuldige is 'unne plicht, moar van 't oeghenblik af, dà de betreffende ghezellen ghiene faite noemen, 'eb 'kik 't - recht 'un te zeghe alsdat ze ghemaine lasteraars zain, die achter iemand... z'nen rûgh om, 'unnen tong rûren, maar 'unne laffe beschuldigingen nie bewaizen... en nu mì beschomde koake staan...

Met z'n magere handen patste Verkerken op d'n marmeren toog, en z'n hoofd, omgeven door den kroezig-lichtblonden Kristusbaard, wangen bleek, de zwartblauwe dweepersoogen koortsgloeiend, - was één majestueuse uitdaging.

Onder 't krijtwitte gaslicht schoolden de donkere lompe kerels bijeen, keppen vuurrood, en er was gestamp en geschuifel van voeten en korààl gemompel. Fluimen kletsten zwaar op 't verontreinigde zand. Achter z'n toonbank: de breede waard, met z'n kaalgeknipten, donkeren rond-kop, smal voorhoofd onnoozel gerimpeld, zoetjes-aan z'n pijpken rookend. En er vóór: de bezopen kwant, kop gezwollen, kwijlend, met roofdieroogen en jeuk-wringend

[p. 180]

lijf, onder diepzinnig vertoon van wijsgeer-gebaren, blijkbaar bezig, een in z'n dronken brein telkens ònderduikend denkbeeld te bewerken.

- Zzzooduus ghezelle... ghezelle... (hiïik)... ies... den Zwwâärte... 'nen zzzat... zzzatlap... eh! hik...

- 't Ies datte’, lachte de meid, die zich begon te vervelen.

- 't Ies zzzjuust datte... en 'k... zain 'kiek... nà... afffghesteld, eh! (hiiik)...

- Vàneighe!

- Joa mar neeë, riep Delville, ghe moet nog zes weken wârken; dà's zooe de kondiesse...

- Bbbai-lllange niet... zullé... (hiiik). 'k Zal 'kik... 'kik... mmorghe... ghiene... ghazzzette meer... drroaghe... zain 'kik... afffghesteld... zeedet... (hiiik)... ghoa... 'kik... in... gggrève¹⁾... zullé! (hiiik)... Gggazzette oan... de... (hiiik)... ghroete... stoasse... eh! njjjâääh!... Zuul... zuulde... ggà van... aarremmooi²⁾... wweer... truugh... njâääh! komme... eh! Daà's tttoch 'iel zzzjuust... eh! Van... sjossjelieste... op strrroat... gggezzongde... eh? Salu... sssalu!!! ghezzzellé... njjâääh!... Ghoa 'kiek... lleure... lleu-eure... mì-d'n... Frruut³⁾... sssalu!

Met doorzwikkende knieën, zich vasthoudend aan stoelen en tafels, waggelde de man langs 't gezelschap, gaf handen ten afscheid, gewichtig hoofd-knikkend:

- Ghezel Peers 'nen... ghoèien avond. Ghezel Delvìl 'nen ghoèien oavond... Mareeke... 'nen ghoeien avònd... ghezel Vrede... 'nen ghoèien avond...

En toen nog eens voor allen:

- Ghezzelle... sssalu... lleve 't sjossjeliezm!

En stommelend, stoelen omversmijtend, tafels verschuivend, ziegezaagde ie naar de deur; nam toen z'n horentje, en toeterde met korte nerveuze hikstootjes:

- Toe-toe-toe-oe-oe... DDé... (hiiik)... Ghazzzet... van... Aantwèrpe... toe-toe-oe-oe...; toe-toe-toe-toe-oe.

En ging midden op den koer, met spetterend waterval-gekletter staan pissen.

Uit de duisternis klonk barst-angst suggereerend: 't hikkend snikken van 't schamele vrouwtje:

- Hî-hi-hi-hi-hi-hî...

Plots weergalmde de zaal van hevig rumoer. Zwaar bespijkerde werkmans-schoenen bestommelden den hol-donderenden vloer, lompe jas-armen kwamen in gezwaai, tanden lachten in grove rooie lippen wreedaardig wit; volle lachen golfden zwaar. 'n Bierglas viel rinkinkend in scherven. En vóór den toog: de ophitser, 't pastoorke,

1) Werkstaking.

2) Hier: omdat je me noodig hebt.

3) Frut (volkswoord voor: gehakt) = scheldnaam voor ‘De Gazet van Antwerpen’, 'n Katholiek ‘volksblad’.

[p. 181]

vuurrood nu; Delville hoed op één oor, grappig-burgerlijk, en Verkerken, getergde geest-drijver... in hevig lijf- en woord-gekijf, onverstaanbaar in de donderbui van loeiende geluiden, met overmatige krachtgebaren handen op marmer patsend, onhoorbaar, fel blikkerend met witte tanden, donker lonk-schitterende passieoogen, en met verwrongen staargezichten; spreek-zwaaiend de lange bovenlijven in wonderlijke elasticiteit...

En tegen den pilaar David nog. Onbewegelijk, bleek, alles lijdelijk bijwonend en volgend, zonder verzet, niet meer wetend wat verzet is; in de màcht van de rumoerende reuzen rondom hem, doorlild van sleep-slijmige walging, koud zweet uitwasemend, dat killig omspoelde z'n machteloos-slap lijf. Ontzet staarde-n-ie in 't krijtwitte licht, onderging 't getoeter van den krantenvent... toe-toe-toe-oe... dat 'm herinnerde... o, verschrikkelijk! aan den grimmig vervloekten papenafgezant die 't somber-morsig pleintje rondstapte haastig, snel verspreidend gif-blaadjes, door schonkige lompenvrouwen bestormd. En dat stappende zwarte mannetje, met z'n vierkante petklep, week niet meer van z'n blik, stapte al maar in 't rond, met beangstigende halsstarrigheid in 't rond, in 't rond, al maar weer opnieuw in 't rond, steeds rapper reppend z'n rechte beenen... in 't rond... o God, in 't rond...!!! -

Van uit 't kijvende groepje bij den toog schaterde onverwacht 'n gulle breede lach: hâ-ha-ha-ha! En Delville sloeg met z'n stok op 't marmer, onhoorbaar aanvankelijk. De storm bedaarde; z'n getik met stok op toonbank werd duidelijk vernomen.

- Stilte ghezelle, astenblièf, stîl-te!

Toen zette hij z'n hoed af, klom op 'n tafel en speechte met oolijk gelaat:

- Vringden: Al'oewel er op d'n dagòrde 'iel belanchràike punkte stoàn, zuult ghe wel allen met mai t'akkoord zain, as 'kik zegh... dà we vanoavend ghienen taid meer 'ebben veur te vergaderènn. W'ebben ongs van 'nen... onweerdighen zatlap van 't ghoei spoor laten brenchen... en ennigte vringden zain seffes in 'n Frâänschen koleire geschoten... bai de infaam beschuuldigínchen fan diejen beschonken mengsch... Awel kameràden, ghe zuult d'eerste zain, om mij toe te ghèven, dat 't nu lang ghenoeg geduurd héét, dà we lang ghenoeg 'laik klain kìngdren haarken-pluuk ghespield 'ébben... en doarom stel 'kik à veur... dá we d'r allemoal ons polleviékes oan voaghen¹⁾...

- 'Iel zjuust, Delvil!

- Awel ghezellen, pakt allemoal 'nen vèrschen pingt, 'eft 'm omhoegh, en drinkt de ghezond'àid van de Parrtá!

- Bravo! Bravo! Leve de Partá!

- Daorná zal ghezel Verkârken, 't ierste kouplet van d'Inter-

1) Toonen dat we d'r maling aan hebben.

[p. 182]

nationale zinge, en 'nen om'oalinch dòen¹⁾ voor de propaghâände. Dan is ongs oavond ghoe' besteed, en dan 'eet d'n kas van de Partá er ook wá van. Zooduus kammeroáde, allen áu penninkske gheried!

- Bràvôöö! bravôöö!!!

De waard ging rond met 'n korfke schuimende pinten, en de mannen vormden 'n kring om Verkerken; die z'n glas uitdronk, broek òp-trok, oogen opensperde, voorhoofd fronste, en begon met vervaarlijke stem, plots in 't rond wijzend, mondhol vierkant:

Debout! les damnés de la terre

Debout! les forçats de la faim...

Hij maakte artistieke, vloeiende hand- en vinger-gebaren, bracht zolder en vloer en wand en buffet er bij te pas; en dreunend zong de massa-stem met 'm mee 't refrein:

C'est la lutte finale

groupons-nous et demain

l'Intérnationale sera le genre humain.

Toen ging-ie met z'n hoed rond, en koper- en nikkel-munt viel er in.

- 'ierzie Peers, telt dà's noa, kameroad.

- Nou, fà-seg je d'r fan? vroeg Dejongh; daar kenne se bij jullie in 't kaasland niet tegen op, hè Dafedje?

Maar David leunde nog wezenloos tegen den pilaar.

Opeens 'n oolijken inval krijgend, pakte Delville Mareeke bij d'r arm, en galoppeerde met t'r de zaal rond:

- Allé ghezelle:

Wegh mi d'n ooörlog, sabel en kanon,

Leve de Reppubleek, wegh mî d'n keunink van karton.

De heele troep stormde 't paartje na; de mannen gaven mekaar armen, en kankaneerden met lompe pooten en klotsende schoenen. En de hossende bende wierp zich ter deure uit en den koer op, makend daar hel-weerklinkend peerdegetrappel:

Weg mit d'n ooörlog, sabel en kanon,

Leve de Reppebleek, wegh mî d'n keunink van karton...

Da's ien-moal!!!

A bas la guerre...

1) Kollekte houden.

[p. 183]

En lang echode in den hollen koer: hun dreunend getrap-trappel en golvend stemgebulder nog nà...

- Kom, Peereboom we gaan òòk, zei Levie na 'n poos. Kom drink wat, je zal buiten wel weer opknappen.

En hij zette 'm z'n hoed recht op z'n kil-zweetende haren, gaf 'm z'n stokje in de slappe hand, en troonde 'm mee: ‘Kom kerel, steun maar op me’.

Ze stonden in de zachte voorjaarslucht; David hijgde zwaar, voelde 't zweet ijskoud op z'n slapen beslaan, en 't bloed terugstroomen naar z'n wangen. Hij bekwam, en z'n oogjes schitterden weer. Levie wilde verder gaan, maar hij pakte 'm bij z'n kleeren.

En met plechtige stem:

- Levie, dat is ééns geweest, maar zalle me frouw en me kindere me afsterreve, zalle me ooge me uetròtte, nòòit zet 'k meer 'n foet in dàt hol. Daar!

En hij fluimde op den drempel.-

- Kijk, nu overdrijf je toch weer, je hebt ze nou toevallig 's in 'n gekke toestand gezien. Maar dat is 'n uitzondering, gerust, zoo heb 'k 't ook nog nooit van m'n leven bijgewoond.

- Levie, je hebt 't gehoord; 'k heb gefloekt bij me frouw en kindere. Nooit weer. Nooit!

Ze kuierden langzaam, nachtlucht die balsem-geurde gretig genietend, naar huis.

Vòor hen, in de donkere straat liep 'n breede meid, met roomgeel omslagdoekje, en hoog kapsel, waarin vergulde kammen waren gedrukt.

- Hé, psst, ggoa-de mî mài mee liefke? riep David.

De meid zag om, loerde uit breed-ovalen slange-oogen door overhangende haarmuts beschaduwd. Ze lachte, schitter-tandend in volle bloei-wangen:

- Mî-àu nièt, sunne keiskop!

En ze slenterde heup-wiegelend voort, telkens tersluiks òm-loerend, met lok-staren van onbewegelijke slange-kijkers.

Uit hemelsch lichte wellust-poorten gierde soms bij vlagen joel-zwevende dansmuziek - plots gedempt door dichtvallende deuren...

EINDE VAN HET EERSTE DEEL.