Poëma vanden mensch

[p. 73]

Wtlegginghe, ofte verclaringhe, van eenighe Poëtische woorden, ende namen in dit Poema ghebruyckt.

HEt woort Goden inde voor-reden is Poëtelijcken ghebruyckt, de meyninghe des autheurs is van den eenighen ende waeren Godt.

Vers. 7. in het Sonet, ad Zoilum.

Argas acht ghy my weet.

Demosthenes wert van de Griecken Argas ghenaemt, omdat hy altijdt droeuighe dinghen schreef.

Vers. 8. den van den Heldt.

Den Heldt is Christus, die van aen-beghin is gheweest; die door de Doodt in het leuen is ghegaen door sijne verrijssenisse.

Vers. 10. dat op Hymettus was.

Hymettus is eenen bergh, wordt hier verstaen voor den Hemel, door dat hem Ouidius inde fabel van Procris ende Cephalus eewich bloyende seydt te wesen, wordt oock de byeen toe-gheeyghent om dat den besten honich van daer plach te comen.

Vers. 11. O grooten Zelion.

Zelion is een van de Hebreusche naemen Godts, is soo veel als den hooghen Godt.

Vers. 29. 'tVernoeghen dat by Godt.

'tVernoeghen, wordt hier als een figuere ghebruyckt.

Vers. 39. Men seydt doen Zeus sach.

Zeus is by de Griecken Iuppiter ende beduydt soo veel als oorsaecken des leuens.

Vers. 41. den snellen Godt.

Den snellen Godt, is Mercurius, wordt der haluen met vleughels aen hooft ende voeten gheschildert.

Vers. 58. als onse Son in't West.

Is soo veel als wanneer onse jaeren soo veel sijn dat den Mensch in sijn af-gaen is.

Vers. 71. een Lijnwaet.

Wordt verstaen op het lijnwaet dat Penelope des nachts weder ontweefde om des daeghs werck te hebben daer sy haere minnaers mede onderhiel.

[p. 74]

Vers. 72. de straffe der Beliden.

Belides, ofte Danaides, waeren de dochters van Danaus sone van Belus, die om dat sy alle haere mannen vermoort hadden, tot straffe gestelt wert een bodemloose mand' vol waters te putten.

Vers. 108. Sy eten al de vrucht.

Wort verstaen op Adam die van de verboden vrucht gegheten hebben de schult op Eua leyde.

Vers. 123. ghy wijsen Abderiet.

Democritus wort hier den Abderiet ghenaemt, om dat hy van Abdera was gheboren.

Vers. 145. de coude Thetys.

Thetys wort hier verstaen voor de zee.

Vers. 161. die Cytherea dient.

Cytherea is Venus, wort hier ghenomen voor d'oncuysheydt.

Vers. 165. gheen Dithyrambe.

Dithyrambe is Bacchus, wort hier ghebruyckt voor dronckenschap.

Vers. 173. tot by ons Antipoden.

Antipoden zijn die, die met de voeten teghen ons gaen, als Indiaenen ende andere alsulcke volcken.

Vers. 189. den nutten Corydon.

Corydon was by de Griecken eenen boeren naem, wort der haluen hier verstaen voor den landt-man. Virgul. in Bucolicis.

Vers. 195. siet Anteros.

Anteros is soo veel als teghen liefde. Porphyrus schrijft dat Venus (siende dat Cupido niet en groeyde,) het Orakel van Themis vraeghde, haer wert gheantwoort, dat soo langhe als hy soude alleen wesen, hy niet en soude wassen, daerom baerden zy Anteros.

Vers. 197. die van Pandora.

Pandora, soo Hesiodus, Hyginius, ende andere vertellen, was van de Goden met een doose begaeft, daer alle de deughden ende ondeughden inne waeren, daer (naer dat zy de selue geopent hadden) alle de deughden naer den hemel weder uyt-vloghen, behaluen de hope, ende alle de ondeughden zijn de de gansche wereldt door ghevloghen, ende Godt betert, noch domineren.

Vers. 202. Al had' Salmacis.

Salmacis is een Fonteyne die haeren naem vuert naer Salmacis, die op Hermophroditus verlieft wesende daer in veranderde.

[p. 75]

Vers. 207. en laet sijn Io daer.

Io, soo Ouidius seyt, wert door Iupiter in een koe verandert, wort daerom hier voor een koe ghebruyckt.

Vers. 237. den tijdt met zijne winterdaghen.

Is den ouderdom waer in den Mensch wit van haeyr wort als den sneeuw.

Vers. 253. en laeten Clotho.

Clotho is een van de drij Goddinnen Parcae ghenaemt ende is de ghene die den spinrock draeght, beteeckent soo veel als de jonckheydt.

Vers. 254. Om sien wat Lachesis.

Lachesis, is de suster van Clotho ende is die spint, waer mede by alle de Poëten den middelbaeren ouderdom aenghewesen wort.

Vers. 275. den meyschen ouderdom.

Wort verstaen ten 18. ofte 20. jaeren het eerste vierendeel van het menschen leuen.

Vers. 482. een rechte sno Syren'.

Syrenes waeren de dochters van Achelois, vverden van Proserpina in Meere-minnen verandert, ende waeren seer lieffelijck van sangh.

Vers. 490. Plutos wreedt besit.

Plutos wreedt besit wordt hier voor de helle verstaen om dat hem de Poëten den Godt van de helle noemen.

Vers. 531. als Caramynti daden.

Caramyntus is Hercules, men hiet hem also om dat hy de Parcas verjoegh.

Vers. 602. van Tagus niet versaden.

Tagus is een reuiere in Hispanien alwaer eertijts veel gout in ghevonden wert die de Romeynen wel ghesuyuert hebben.

Vers. 609. Phinei goede spijs.

Phineus vvas eenen Coninck in Thracien, desen hadde by de dochter van Boreas, tvvee soonen Crambis, ende Parthenus, daer naer sijn eerste vrou verlaten hebbende trouvvde hy Idaea dochter van Dardanus Coninck van Scynthia, dese beschuldighde de tvvee voor-sonen dat zy met haer oneere hadden vvillen pleghen, vvaerom den vader Phineus toornich zijnde dede-haer de ooghen uyt-steken ende daer naer dooden, vvaerom Iupiter verstoort vvesende sloegh hem met blintheyt ende gedurighen honger.

Vers. 616. als Tantalus vergaen.

Tantalus Coninck van Phrygien vvert, soo Homerus schrijft, (om dat hy de Goden sijnen sone Pelops ghecockt voor-ghedient hadde) in de helle ghequelt met ghedurighen dorst staende tot de kin toe in het vvater.

[p. 76]

Vers. 667. van Tellus is vergaen.

Tellus nederich van ghemoet ende een ghemeyn borgher binnen Athenen wert van Solon meerder gheacht dan Crœsus een Coninck van Lydien om dat hy hooueerdich ende opgheblasen was.

Vers. 739. O Lycien wat wensch.

aesopus verhaelt onder sijne fabulen dat de kick-vorschen aen Iupiter versochten om eenen Coninck te hebben, die haer eenen block heeft gesonden dan die en wert van haer niet geacht daerom sont hy haer den Reygher die haer op slockte, verstaen geuende dat de goede princen van haer gemeynte dickwils weynich gheacht sijn, waerom sy van Godt met quaede ende boose ghestraft worden.

Vers. 763. de daghen Euoë eerst Dionysia.

Bacchus hadde oock de naemen Euoë ofte, Euam Euoë, ende oock Dionysius, waerom eenighe vierdaghen in Griecken naer hem Dionysia ghenaemt waeren.

Vers. 831. Maer ghy half caele-vrouw.

De Fortune wordt alsoo wt ghebeeldt, te weten van achter heel cael ende van voren met langh haeyr, om dat wanneer de Fortune voorby is niet en kan ghevat worden.

Vers. 855. van den Atheenschen Heldt.

Den Atheenschen Heldt is Themistocles, die seyde dat de victori teeckenen van Miltiades hem noyt en lieten rusten, om de begheerte die hy hadde om hem in Deught ende eere naer te volghen.

Vers. 943. hoe hoogher Phœbus climt.

Phœbus beteekent hier de Sonne.

Vers. 949. Ceres vrucht.

Ceres vrucht is het graen, ende Ceres Godinne der aerden.

Vers. 955. verblijdt den grooten Al, den grooten Corydon.

Al ende Corydon, wordt hier voor Godt verstaen, die verblijdt is in de Godt-saelighe menschen.

Vers. 989. eenen blicksem snel die Iupiter.

Iupiter wordt hier ghenomen voor Godt, den blicksem sijn straffe, ofte eenich ongheluck.

Vers. 1035. 'tSchijnt dat sy Typhons baert.

Typhon, soo Homerus verhaelt, was den sone van Iuno, ander seggen sone van der aerden, ende van Tartarus, hy soude van Iuno gheboren sijn, sonder mans toedoen, hy wordt vande Poëten om sijn wtnemende grootte

[p. 77]

dickwils ghebruyckt voor eergierighen hoogh-moet, om dat dese ghebreken gheen maet en hebben.

Vers. 1055. Saturni gulden tijdt.

Saturni gulden tijdt, wordt verstaen de eerste eewe des wereldts, wanneer de menschen sonder wetten leefden.

Vers. 1066. dat recht een Hydra schijnt.

Hydra was een groote slanghe, die Hercules versloech, hadde veel hoofden; want als hy een af-sloegh wie(chen daer seuen andere wederom wt, daerom wort de ghemeynte alhier by een veel hoofdigh dier gheleken, dat, wat dat ghy het doet, altijdt d'een ondanckbaerheydt op d'ander is hoopende.

Vers. 1155. Thales stiert naer de locht.

Thales was een van de seuen wijsen van Griecken, die siende naer de sterren, in eenen put, ofte gracht viel.

Vers. 1176. als Hyppomen' naer prijs.

Hyppomenes verlieft wesende op de schoonheydt van Atalanta stelt hem seluen in groot ghevaer des leuens, soo doen oock veele die op haere wetenschap eergierich sijnde, haer eer, ende leuen in perijckel setten.

Vers. 1191. Sophidij ghemoet.

Sophidius een arm nedrich man in Arcadien, wert van het Orakel gepresen ende Gyges die rijck ende eergierich was, van het selue veracht.

Vers. 1221. leer van Manes waer te prijsen.

Manes was den ketter waer van de Manicheen sijn ghesproten. Vide Augustinum & alios Patres.

Vers. 1225. den Antideum.

Antideus is in Neder-landts teghen Godt, ofte een saecke dat teghen het willen ende wenschen van Godt is.

Vers. 1275. om d'antwordt van een vraegh.

De vraegh was, welck het beste metael was? waer op Antiphonus antwoorde, dat het was, daer die van Athenen weynich tijdt te voren den Armodio ende Aristogito beyde moorders van Tyrannen, elck een beeldt ter eeren hadden laeten gieten ende oprechten.

Vers. 1288. dat hem sijn hert en siel doet worden onghesont.

Hier mede wordt verstaen de boosheyt die den Mensch in sijn herte voedt 'tghene den Mensch wt den monde valt sijn boose woorden die hem den thoren doet spreken.

Vers. 1337. Sy is als Timon.

[p. 78]

Timon was van Athenen, leuende ten tijden van de Poloponesche oorlogen, was een haeter van alle menschen, behaluen Alcibiades, en dat om dat hy in hem voorsach dat Athenen noch groot quaet soude toecomen. Op eenen tijt quam hy op de merckt van Athenen daer het volck vergadert was ende ginck op den stoel ende riep: Ghy Heeren van Athenen, ick heb in mijn huys een plaets daer eenen vijgenboom op staet, aen den welcken hem veel menschen verhangen ende verworcht hebben, ende om dat ick daer wil timmeren, heb ick u daer te voren wel willen waerschouwen, eer ick den seluen laet afhouwen, op dat indien eenige onder vlieden sijn die haer willen verhangen dat sy het cort maecken. Hy sterf tot Hales ende werdt aen den zee-strandt begrauen alwaer sijn graf met dese veersen gevonden wert die hem van Callimachus ter eeren gemaect waeren:

Naer dat ick had voleyndt mijn leuen ongheluckigh,
Ben ick hier op des' plaets begrauen soo 'tbetaemt:
Sterft schelmen, sterft altsaem een quade Doodt en druckigh,
En vraeght niet wie ick was, of hoe ick was ghenaemt.

Dese naer-volghende waeren van hem seluer in sijn leuen ghemaeckt:

Hier woon ick voor altijdt, Timon was mijnen naem,
En haet noch als ick plach de menschen altesaem:
Gaet leser, gaet voorby, en wenscht my doch geen goet,
Maer vloeckt my in u hert en in u vrij ghemoet.

Vers. 1389. Lycurgus vol van tijdt.

Vol van tijdt, dat is seer oudt, ende vol van daghen.

Vers. 1477. die Ianum 'thooft doet drayen.

Ianus wert van de oude dichters geseyt te wesen den Chaos, ander meynen, Bacchus, Noach, Osiris ende Ianus al een te wesen, om dat hy den eersten vinder is geweest van den wijn of wijn-gaerden te planten, hy wort met twee hoofden af-ghebeeldt D'oude Romeynen hielden voor een gebruyck dat zy Ianum in de beginselen van haer offer-handen aenriepen, waerom hem de eerste maent van het jaer toe-geeygent was ende naer sijnen naem Ianus Ianuarius genaemt. Sy hadden hem oock eenen Tepel binnen Roomen opgerecht die zy ten tijden van vreden gesloten hielden, ende als het oorlogh werdt, werdt hy met groote eerbiedinge open gedaen. Hy wort hier gehruyckt voor den ouderdom die alle cranckheyt met hem is brengende, want also Zijn maent in den coutsten tijdt comt, wordt hy hier oock voor den ouden couden tijt van den mensche aengewesen.

Vers. 1577. wanneer Aurora rijst.

Door Aurora wort verstaen den dageraet, ende Tethys de Zee, dit is wan-

[p. 79]

neer de Son bouen den Orisont beghint te rijsen die in de Zee door haeren rechten Orisont eerst ghesien wordt.

Vers. 1578. en Cœli blau ghespan.

Cœlum wort hier ende by alle Poëten voor den hemel ghebruyckt; sy schrijuen hem te wesen den Soone van aether ende den dach ende vader van Saturnus. Cicero de natura Deorum.

Vers. 1581. in Amphitrites stroomen.

By Amphitrite wort verstaen de Zee ofte het waeter.

Vers. 1584. en geeft Dyctinna tijdt.

Dyctinna (is Diana) wort also gheheeten naer den lust die sy in het jaeghen hadde, ofte naer de netten ofte gaeren om het wildt in te vanghen.

Vers. 1699. door mijn Zeuxische const.

Zeuxische const, is schilder const, wort also ghebruyckt om dat Zeuxis een van de eerste ende vermaertste schilders van Griecken is gheweest.

Vers. 1731. Hy oock die de natuer als eenen tweeden EL.

EL is een van de Hebreusche naemen Godts, is soo veel als sterck. Hy oock, is Aristoteles die van den natuer aller dinghen heeft gheschreuen.

Vers. 1769. den Israelietschen Vorst.

Den Israelitschen Vorst is Dauid den Coninck van Israel.

Ver. 1780. Saday, Eloim, Ramathel, Sabaoth.

Dit sijn alle Hebreusche naemen Godts. Saday is Almachtich. Eloim Goddelijcke Majesteyt, ende Drijvuldicheyt. Ramathel den hoogen Godt. Sabaoth Vorst der hemelsche heyrschaeren.

Vers. 1781. hy is Adonai.

Adonai, is den Heere.

Vers. 1783. en Eloe.

Eloe is, Vreese.

Vers. 1813. All' Pythons.

Python wort hier verstaen voor den Sathan, de Poëten versierenhen geweest te hebben eenen grouwsaemen grooten draec die Apollo by den vliet Cephisus soude omgebracht hebben, waer uyt ooc alle touenarssen Pythonissae genaemt werden.

Vers. 1854. Die Lotus hadden gheten.

Lotus was een cruyt, dat de dienaers van Vlysses gegeten hebbende, haer dede vergeten alle swaricheyt die sy op haer ongheluckighe reyse gheleden hadden.

Vers. 1931. Apollo wert eertijdts.

Wort hier verstaen voor het Orakel van Apollo tot Delphos, 'twelc was eene geheymni(e, daer de Heydenen gewoon waren haer geluc ofteongelucvan te vernemen.

Vers. 1957. Al dat den Oceaen.

Den Oceaen wort verstaen voor de Zee, by de Poëten genaemt Oceanus die 'tgansche aertrijc met sijne riuieren ('twelck sijne armen genaemt werden) omvattet.

FINIS.