Oprecht onderwijs van de letter-konst

Ordonnantie Van de Schole.

IN den eersten sullen alle Scholieren des morgens eer sy ter Scholen komen, behoorlijck oorlof vragen aen Vader en Moeder, oft hen belieft datse te Scholen gaen, en sullen ten langhsten voor acht uren in de Schole wesen, ten ware by geloof-weerdige redenen van onschult.

2. Niemandt en sal smorgens van huys na der

[p. 59]

Scholen komen, sonder eerst handen en aensicht gewassen te hebben.

3. Ter Scholen zijnde, sal een yegelijck terstondt sijn lesse leeren, en 't gene hy niet en kan, by een ander onder vragen, al eer hy komt op seggen.

4. Al eermen sal beginnen op te seggen, salmen eerst 't School-gebedt op seggen, d' welck doen sal een van de Censeurs ofte Toesienders, die van den Meester gestelt zijn.

5. 't Gebedt gedaen zijnde, sal men beginnen op te seggen, en in 't op seggen, ofte oock in 't geschriften te toonen, en sal der maer twee by den Meester mogen staen.

6. Op geseyt hebbende, sal een yegelijck terstondt beginnen te schrijven, en anders niet doen so lange tot dat sy van den Meester geroepen worden, om haer geschrift te toonen.

7. Niemant en sal beginnen te schrijven eer hy op geseyt heeft, noch oock niet schrijven sonder voor-schrift. En eer hy begint te schrijven, sal hy den datum des maents en jaers boven aenstellen, en geschreven hebbende, sal hy 't selven met sijnen naem onder teyckenen.

8. Elcken schrijver sal alle morgens een penne by den Meester oft Onder-meester doen snijden, ofte repareren eermen begint te schrijven.

9. Elcken schrijver sal hebben vier goede pennen en papiers genoegh voor eenen dagh, en den koker wel nat met goede swarten inckt.

10. Alle schrijvers sullen passen en sorge dragen om hare penne wel te houden, oock hare uytterste best doen om den Meesters hant excellent en konstigh na te schrijven.

11. Niemandt en sal op sijne School-boecken

[p. 60]

noch oock op sijne voor-dichten, ofte voor-schriften maken noch schrijven eenige grillen, als Mannekens, Paerden, Katten, Honden, oft eenige diergelijcke sabbarie, ten ware alleenlijck sijnen naem: maer sal veel eer alle vlijt aenwenden, om de selve suyver en schoon sonder Inckt, kladden ofte andere vuyligheyt te bewaren.

12. Zoo yemandt bevonden wort die te half elf uren niet op geseyt, geschreven en getoont heeft, die sal moeten des middaeghs in de Schole blijven, sonder te mogen 't huys gaen eten, achter volgende de leere Pauli.

13. Niemandt en sal sonder oorlof te vragen uyt der Schole mogen gaen, noch oock 's morgens oft 's middaeghs daer inne komen, sonder behoorlijcke reverentie te doen.

14. Alsser eenige lieden met eeren ter Scholen komen, soo sullen alle de Scholieren wel reverentelijcken den hoet lichten.

15. Des middaeghs, en oock des avonts uyt der Scholen na huys gaende, als oock van huys na der Schole komende, sullen wel scherpelijcken letten so haer eenige lieden van qualiteyt te gemoete komen, het waer yemandt van de E. Magistraet ofte eenigh ander eerbare Personen, datse de selven wel reverentelijcken eeren en respecteren, na behooren.

16. Dat oock niemant hem verstoute (het zy in 't gaen ofte komen) eenige geruchten of onmanierlijcke zeden voort te stellen, het ware kijven, vechten, vloecken, sweeren, ofte d' een den anderen toe namen.

17. Werden oock wel expresselijck alle Scholieren vermaent en belast, dat sy in 't gaen noch in 't komen met geen Scholieren van andere Scholen en sullen vechten noch twisten, noch oock omtrent geen

[p. 61]

Scholen ofte School-meesters deuren eenigh geroep ofte gerucht maken.

18. Des middaeghs en des avonts t' huys komende, sal een yegelijck sijne Ouders reverentelijcken toe spreken, en goeden dagh ofte goeden avont bieden, na tijts gelegentheyt.

19. Item, wort wel ernstelijck bevolen, alle de gene die de Psalmen helpe singen, midtsgaders die den Catechismus beantwoorden, datse niet en sullen faelgeren des Sondaeghs 's morgens ten acht uren, en des na-middaeghs te half een ure in de Schole te wesen, om in goede ordonnantie na de Kercken te gaen.

20. Elck een sal hem wel stil en manierigh in de Kercken houde (geduerende de Predicatie) sonder eenigh gerucht, spelen, lacchen of klapperye aen te rechten.

21. En by aldien yemandt boven 't verbodt van dese eenigh onmanierlijck gelaet aenstelt, die sal terstont van een Censeur (daer toe gestelt zijnde) genoteert zijn, en sullen ter gelegener tijdt daer voren, en voor alle andere misbruycken, hier inne verhaelt, wel scherpelijcken gecorrigeert en gestraft worden.

Elck wil, hem stil, en vroet, zoo dragen,
Dat hy, blijft vry, van boet, end' slagen.

Den eersten May, 1601.

Ghy Kinderen, merckt, leert, en verstaet
Neemt waer den tijt, die ghy ter Scholen gaet:
Want doet ghy 't niet, soo suldy 't beklagen,
Als het te laet wert, in u oude dagen.

Pr. Prsz. D. T.

[p. 62]

Ghy Ouders bedenckt uwen schuldigen plicht.

 

PEynst doch ghy God-vruchtige Ouders vol eeren,

 

Wat sorgh en toesicht ghy schuldigh zijt om dragen

 

Over uwe Kinderen, om wel te doen leeren,

 

Oft ghy sult u te spade beklagen,

 

En ghy sult van Godt den Heer in u leste dagen

 

Scherpelijck van onachtsaemheyt gecorrigeert zijn,

 

Als ons leven generalijck sal ge-examineert zijn.

QUyt u conscientie tegen Godt den Heere
Ghy vrome Borgers al hier geseten,
En doet u Kinderen stichten in deught end' eere,
Laetse voor al onderwijsen in der Pennen secreten,
En alle edele konsten doet haer oock weten,
Daer deur sy mogen tot staet en eeren komen,
Want desen Rijckdom en wert haer nimmermeer benomen.

RYst uyt den slaep van onachsaemheyt groot
Ghy trage Iongers noch in konst on-ervaren:
En ghy alle die met eeren wilt winnen u broot
Leert lesen end' schrijven in u jonge jaren:
En wilt aen de Penne gelt noch arbeyt sparen,
Want d' ongeleerde moet voor de geleerde nijgen,
En daer de geleerde spreeckt, moet d' ongeleerde swijgen.

[p. 63]

Mal Moerken, mal Kindeken.

 

Veel Vaders ende Moeders zijn soo mal met hare Kinderen,

 

Hoort toe watse tegen de School-meesters gewagen,

 

Meester en bekijft mijn Kint niet, 't mocht hem hinderen,

 

't Is noch jongh en teer, 't en magh geen woorden verdragen:

 

't Heeft oock noch om te leeren veel jaren end' dagen,

 

Geeft mijn Kindeken noch sijn willeken, seggen sy expresse,

 

Dat sy in een jaer niet en leeren dat leeren sy in sesse.

Wonder boven wonder kan de Penne bedrijven,

Met den goeden is sy goet, met den quaden quaet,
Sommige raetse tot vrede, andere doetse kijven,
De Penne is stouter dan menigh tonge van praet,
Deur de Penne komt menigh tot hoogen staet:
De Penne is tot goede end' quade saken vaerdigh,
De konste der Pennen is alle eere waerdigh.

Xenocrates en' Xenophon vol deugden en scientien,

Aristoteles, Plato, Socrates en' Solon mede,
Seneca, Cicero end' Plinius vol excellentien,
Dat waren al Heydenen vol wetenheden,
Soo hare Boecken uyt wijsen in dorp en steden:
Laten wy ons dan, die Christenen willen genaemt zijn,
Naerstigh quyten, of wy sullen voor haer beschaemt zijn,

[p. 64]

 

d' Ouders sullen reden geven voor Godt den Heere,

 

Hoe sy haer Kinders gesticht hebben in deught en eere.

Eylaes, hoe kleyn siet men nu geleertheyt achten

Onder alle geslachten, die selfs ignorant,, zijn
Die haer Kind'ren na konst behoorden te doen trachten
En met leeringe te bedrachten, souden valiant,, zijn
Die siet men dat d' aldertraeghste, t' haerder schand,, zijn
Sy laten de Ieugt ongebonden loopen, ten spele, te dans
Sulck meent sijn Kint lief te hebben en hatet nochtans.

Oorloff.

N otabele Geesten, heb ick my qualijck gequeten
I n dit Boecxken te schrijven, ofte te stellen correckt,
E n wilt daerom als Zoylus niet zijn gebeten,
R oept geen diffame al te langh gebeckt,
V erbetert met der daet, toont het uwe perfeckt,
A ls dan sal men u hoogh'lijck prijsen en lauderen:
E en ander te berispen, geen vrientschap en verweckt,
R ust u dan van schimpen ende vitupereren,
'T is uyt jonghsten gedaen om de Ieught te instrueren.

T	R	E	A	V	R	V	A	E	R	T
R	E	A	V	R	E	R	V	A	E	R
E	A	V	R	E	I	E	R	V	A	E
A	V	R	E	I	N	I	E	R	V	A
E	A	V	R	E	I	E	R	V	A	E
R	E	A	V	R	E	R	V	A	E	R
T	R	E	A	V	R	V	A	E	R	T