Multatuli en zijn zoon. Brieven van Multatuli aan J. van der Hoeven

XVI

Geisenheim 5 Juli 80

beste Van der Hoeven!

Uw mededeeling over de schelmery van E. is me natuurlyk heel smartelyk, maar - ik verwachtte niet anders! Sedert vele jaren was ik zenuwachtig by 't openen van brieven, daar ik altyd van of over hem iets ellendigs verwachtte. Z'n slechtheid is krankzinnig-dom. Na U alzoo bestolen te hebben, had hy beter gedaan geheel weg te blyven. Hy kon toch begrypen dat ge hem na 't blyken van z'n oplichtery de deur zoudt wyzen en dat-i dan in Holland nergens te-recht kon. Ik erken dat de domheid zyner handelwys me nog meer... neen, verwonderen doet me niets in hem, nu dan, dat z'n domheid me nog afzichtelyker voorkomt dan z'n slechtheid! Was z'n krankzinnigheid van 'n andere meer in 't oog vallende soort, dan kon ik hem door de publiceering daarvan tegen hemzelf beschermen! Hy gedraagt zich als 'n slechte gek, en de gevolgen storen zich niet aan de pitoyable verligtende omstandigheid van krankzinnigheid!

M'n smart is van andere soort dan velen denken zouden. Ik heb te lang en te veel door hem geleden dan dat ik thans nog vatbaar zou zyn voor de aandoeningen van 'n gewoon liefhebbend vader. Als ik de macht had veroordeelde ik hem ter dood¹⁾. Ook zyn lieve goede moeder die zooveel voor hem deed, heeft hy altyd bedrogen¹⁾. Hy wist aan geld te komen en verteerde dat liederlyk, terwyl zy gebrek leed. En dat vertelde hy my lachende, als 'n grap! Ik vraag U of de domheid van dat bluffen op iets zóó gemeens niet even erg is als de slechtheid van de daad zelf? Even zoo verhaalde hy als 'n aardigheid dat hy iemand die hem by 'n meisje in den weg stond, gelasterd had!

U dank ik voor de opofferende pogingen om hem te redden. Wy mogen van geluk spreken dat de berokkende schade niet grooter is!²⁾ Beter zóó dan dat hy, na zich schynbaar eenige

1) Met potlood onderstreept, waarschijnlijk door Van der Hoeven.

1) Met potlood onderstreept, waarschijnlijk door Van der Hoeven.

2) Volgens inlichtingen van mevr. de wed. Van der Hoeven bedroeg de ontvreemde som f 500.

[p. 31]

jaren goed gehouden te hebben, U een onherstelbaren slag geslagen had. Daarvoor vreesde ik altyd en daarom waarschuwde ik gedurig. Ik weet wel dat ge my voor de nu geleden schade niet verantwoordelyk stelt, maar in Uw jonge zaak moogt ge niet al te edelmoedig zyn. Ik wil gaarne betalen wat hy nu weer gestolen heeft. Geef me maar 'n beetje tyd. Nog eens, laat ons bly zyn, dat het bedrag niet grooter is dan ik nu uit Uw brief meen te moeten opmaken. Als er later maar niet nog andere dingen aan den dag komen! Ik schrok toen ge my schreeft dat hy voor U naar Italië was, en voor zaken nogal die vertrouwen eischen!

Wat is er weer 'n vervloekte huichelary in die postkaart aan Mr Rubens (?)!¹⁾ Hy slaat daarin 'n toon aan als iemand die uit vreugd over z'n welslagen de handen wryft en z'n tevredenheid niet op kan. Toen hy zóó schreef wist hy toch dat z'n streken binnen weinig tyds aan den dag moesten komen! Ik verzeker U dat ik by 't lezen van die opgeruimde postkaart, volstrekt niet zeker was dat hy waarheid schreef. (Onder 't schryven van dezen brief ontving ik een allerbrutaalst schryven van den holl. Consul te Venetië, die my 'n standje maakt omdat ik m'n toestemming niet wil geven tot het huwelyk van Nonni met een my volkomen onbekenden Italiaan²⁾. Ook dàt is 'n verdrietige geschiedenis. Nonni is 'n lief meisje, maar my is ze geheel vreemd geworden.)

Wat nu Eduard aangaat, gy zegt met Haspels te willen overleggen. Met al Uwe en zyne welwillendheid kunt ge hem niet helpen. Hy draagt 'n onoverwinnelyken vyand in hoofd en hart. Wie by 't lezen van vele uitdrukkingen over hem in dezen brief of in vorig schryven my voor bar en liefdeloos, of zelfs maar voor streng, houdt, vergeet dat ik niet dan na jarenlange teleurstelling en na tallooze mislukte proeven tot die stemming gekomen ben. Het is my 'n wiskunstige zekerheid dat er met E. niets aantevangen is. Gevoel voor liefderyke behandeling heeft hy niet, en als men hem forsch toespreekt, loopt-i weg. Toen ik twee jaar geleden hem te Rotterdam zeide dat ik al 't voorafgegane zou beschouwen als niet gebeurd, mits hy van dàt oogenblik af zich beteren zou,

1) Zwager van Van der Hoeven, die voor Eduard sympathie had.

2) Prof. Francesco Bassani. Zie Pée t.a.p., p. 376 vv.

[p. 32]

beging ik 'n fout. Ik had kunnen weten dat er niets aan hem te doen viel, want reeds zoo dikwyls had ik zulke proeven met hem genomen, en altyd te vergeefs! Het verschil tusschen goed en kwaad kent hy niet. Na U thans ten dank voor Uw edelmoedig pogen om hem weer op den rechten weg te helpen bestolen te hebben zal hy U nog lasteren op den koop toe, en niet eens begrypen dat dit slecht is. Zelfs niet dat ‘men’ gewoon is dit slecht te noemen. Ook als huichelaar kan hy zichzelf niet dienen. In een woord: hy is zedelyk kleurenblind, d.i. krankzinnig¹⁾. Myn gezegde van zoo-even: ‘als ik er de macht toe had, veroordeelde ik hem ter dood’ spruit niet uit wreedheid voort. O, neen! Maar ik zie in dat z'n kwaal ongeneeslyk is, en dat hy gedoemd is 'n ellendig leven te leiden.

Hem nu by my nemen? Niets schynt eenvoudiger. Ik bewoon 'n huisje waar plaats voor hem wezen zou, en ook spys en drank zou er genoeg zyn. (al ware dit anders, 't zou er niet op aankomen. Dan schikt men wat of bezuinigt) Welnu, ik kàn hem niet by me nemen, ik mag het niet doen. Dit zeg ik nu niet om de zekerheid dat-i weer de liefderykste behandeling zoo van my als van m'n vrouw, met bedrog en laster beantwoorden zou, maar om 'n reden van meer gewicht. Ik verzeker U dat ik als m'n vrouw, Woutertje of ikzelf ons onwel voelden terstond achterdocht hebben zou dat hy ons (ook zonder eenig daartoe dryvend belang zynerzyds) vergiftigd had! Neem aan dat ik in 't aannemen der mogelykheid van zoo iets, dwaal (ik beweer recht te hebben tot zulke sinistre veronderstellingen) dan nog vloeit er uit zoo'n stemming voort, dat ik hem niet ontvangen kan. Met den besten wil kan men niet omgaan met iemand dien men tot zoo'n laagheid (let wel: ook zonder reden, en alleen als Italiaansch grapje!) in staat acht.

Uw plan om met H(aspels)²⁾ te overleggen, is weer hartelyk. Doe het S.V.P. Maar onthoud U van verdere offers. Het is weggeworpen, geloof me. Ik zet al de bitterheid en smart die nu weer deze zaak my veroorzaakt op zy, en dring me-

1) Vgl. voor deze karakteristiek vooral den door Pée t.a.p., p. 259 v.v., gepubliceerden brief van Multatuli aan Funke van 14 Dec. 1877!

2) Met potlood toegevoegd, waarschijnlijk door Van der Hoeven.

[p. 33]

zelf op dat ik geen pyn voel. Welnu, ziehier 'n voorstel dat ik aan Uw en Haspels oordeel onderwerp:

Hem de keus te geven binnen 8 (?) dagen te Harderwyk aangenomen te zyn, of in 4, 5 couranten deze annonce:

Ik ben in de treurige noodzakelykheid te waarschuwen tegen het verleenen van krediet aan myn noon Eduard Douwes Dekker Jr.

Douwes Dekker

Multatuli

Na z'n ontslag uit Uw dienst zal hy natuurlyk overal trachten zich intedringen, en daarby misbruikt hy myn naam. By voorkeur doet hy dit by menschen die geen verschil kennen tusschen populaire bekendheid en finantieel vermogen. (Ik ontwaar telkens dat zeker soort van burgerlui my voor 'n ‘ryk keer’ aanzien.) Ook slaat hy (zooals by Holle) munt uit oppositie tegen my. Ook dit zou door zoo'n annonce worden tegengewerkt.

Ik geeft dus U en Haspels in overweging hem tusschen die beide dingen te laten kiezen. Mocht gy iets beters weten, goed! Deel het my svp. mede! Zoo niet, weest dan zoo goed aan myn voorstel zonder nadere machtiging gevolg te geven. Gy kunt hem zeggen dat hy niets wint door aan 't verschynen van die annonce de voorkeur te geven boven 't gaan naar Harderwyk, daar hy na die annonce toch wel zal moeten besluiten, zich te laten aanwerven, vooral daar ik niet dulden zal dat hy z'n leven rekt door 't knoeien met z.g.n. geneeskundige hulp. Ook kan hy geen ‘betrekking’ krygen. Wie zich daartoe door hem liet bepraten zou door my gewaarschuwd worden, gelyk ik U gewaarschuwd heb. Niemand zal, als gy in weerwil daarvan, hem vertrouwen schenken, en dan moet hy toch naar Harderwyk.

Ik heb U geschreven alsof ik geen gevoel had. Dit is zoo niet, maar op harden knoest voegt 'n scherpe byl. Nogeens hartelyk dank voor al 't goede dat ge beproefd hebt, en dat zoo ellendig beantwoord is geworden! Helaas ik verwachtte niet anders.

Adieu, beste kerel!

Dek

Nu moet ik aan die, minder smeerige, maar nog verdrietiger, zaak van Nonni die my 'n ital. schoonzoon wil opdringen.

[p. 34]

Die zaak is my smartelyker nog, omdat ik Nonni hooger stel dan Eduard. Háár te verliezen is me pynlyk en dàt is 't natuurlyk gevolg van zoo'n buitenlandsch huwelyk.

Is 't adres van dezen brief nog goed? Ik weet namelyk niet of ge woont in 't gebouw: ‘Salon de beaux arts’!