Volledige werken. Deel 24. Brieven en dokumenten uit het jaar 1887. Nagekomen brieven en dokumenten uit de jaren 1839-1886

[1 juli 1861
Bespreking van Max Havelaar in Annuaire des deux Mondes]

1 juli 1861

Bespreking van Max Havelaar in Annuaire des deux Mondes. Histoire générale des divers états. X. 1860. (blz. 391 ). (In: A.S. Kok, Multatuliana, Baarn 1903, blz. 134).

[p. 579]

Les débats sur les voies ferrées, puis sur les colonies, ont provoqué une foule de publications. Un écrivain, sous le pseudonyme de Multatuli, inconnu jusqu'à présent dans le monde littéraire, a su donner à ses récits sur l'organisation économique et sociale de Java, dans un livre intitulé Max Havelaar, un attrait de style qui l'a placé au rang des écrivains éminents. Ce livre, plaidoyer dramatique et en quelque sorte poétique en faveur du travail libre des indigènes, a obtenu en Hollande un succès qui rappela en quelque sorte celui de la fameuse publication de M^me Beecher Stowe. La sensation produite par les tableaux saisissants de Multatuli n'est point effacée, et elle a peut-être influé sur les tendances qui se manifestèrent de plus en plus dans la chambre et qui ont fini par se résumer dans le vote négatif sur le budget de M. Rochussen.^1. Les réfutations n'ont pas fait défaut cependant, et certes il n'y a pas d'analogie entre les servitudes en vigueur aux Indes hollandaises et l'esclavage, qui y est complètement aboli.^2.

Vertaling:

De debatten over de spoorwegen en daarna over de koloniën hebben een stroom publikaties op gang gebracht. Een schrijver met het pseudoniem Multatuli, die tot op dit moment een onbekende was in de literaire wereld, heeft aan zijn verhaal over de economische en sociale toestanden op Java in een boek met de titel Max Havelaar door zijn stijl een aantrekkingskracht weten mee te geven die hem een plaats tussen de meest vooraanstaande schrijvers heeft bezorgd. Dit boek, een dramatisch en in zekere zin dichterlijk pleidooi ten behoeve van vrije arbeid door de inlanders, heeft in Nederland een succes behaald dat in zekere zin doet denken aan de beroemde publikatie van Mevrouw Beecher Stowe. De opwinding veroorzaakt door de aangrijpende scènes van Multatuli is nog geenszins uitgewoed en heeft misschien ook invloed gehad op de manier van denken die zich meer en meer in de Kamer aftekende en die tenslotte heeft geleid tot het verwerpen van de begroting Rochussen. Sindsdien heeft het natuurlijk niet ontbroken aan weerleggingen en inderdaad is er geen overeenkomst tussen de herendiensten die in Nederlands-Indië gebruikelijk zijn en de slavernij die er volledig is afgeschaft.

1. Rochussen: Multatuli reageert in Over vrijen arbeid op deze bespreking. (vgl. V.W. II, blz. 205).

2. Deze passage komt voor in ‘Les Pays-Bas, chap. II. Mouvement économique et intellectuel de la Hollande’. (Economische en intellectuele ontwikkeling in Nederland; fr.)