Volledige werken. Deel 24. Brieven en dokumenten uit het jaar 1887. Nagekomen brieven en dokumenten uit de jaren 1839-1886

[12 april 1887
Voorwoord van Onafgewerkte blaadjes gevonden op Multatuli's schryftafel]

12 april 1887

Voorwoord van Mimi bij haar uitgave voor vrienden van ‘Onafgewerkte blaadjes gevonden op Multatuli's schryftafel’.

Twee, drie weken na dien noodlottigen negentienden Februari, waarop de dood met zyn yzige vingers Multatuli aanraakte, en hem ontrukte aan wie hem liefhadden, naderde ik vol eerbied en schroom zyne schryftafel, en nam daar weg, blad voor blad, wat Hy er had neergelegd.

[p. 386]

Te midden van de verschillende tydschriften, aanteekeningen, brieven, lagen daar ook eenige beschreven, voor den druk bestemde strooken papier, Of neen, dat nog niet, want persklaar waren ze geenszins.

In het laatste najaar had hy zich - uit nooddwang, helaas! - vermand tot schryven, en stelde zich voor een nieuw werk te leveren, photographieën van zyn indrukken, iets als de Minnebrieven alzoo.

Ik was in dien tyd niet te huis, en hy schreef me:

... ja, ik ben aan 't werk, al vlot het niet. Als ik me maar aan den gang houd, zal dat beteren.

Een andermaal:

... over myn werk heb ik 't land. Toch zeg ik dat er een nieuw hek om den tuin zal komen. Dat moet!

Dat ‘hek’ sloeg, zoo als men begrypen zal, op den geldelyken kant van 't werken.

Of hy schreef:

... ik ben aan 't werk, maar het bevalt me niet. Nog altyd is 't hoofdoorzaak dat ik me aan den gang houd, al gis ik dan ook dat ik de blaadjes die daar liggen allen weer verscheur. Dat zou niets zyn. De hoeveelheid is gauw ingehaald, als de ware verve maar komt.

Ze bleven liggen die beschreven blaadjes. En eerst nu, eerst nu heb ik ze gelezen... ook die laatste woorden, zoo treffend alsof ze als laatste waren bedoeld.

En toch, dat was zoo niet. Neen, hy wist niet dat hy ons zoo spoedig zou verlaten. Wel was hy altyd vertrouwd met de gedachte aan den dood, en sprak er veel over, maar nu niet meer, nog anders dan voor twee, vier, acht jaren. In een onvoltooiden brief van 7 Januari 11, zeide hy o.a.:

Vriendelyk dank voor uw hartelyke wenschen by gelegenheid van 't Nieuwe Jaar. Al zy dan de Nieuwjaarsdag, wel bezien, 'n dag als 'n ander, men kan zich niet ontdoen van den eigenaardigen indruk weer 'n mylpaal gepasseerd te hebben, met de bygedachte: zou dat nu de laatste zyn? Natuurlyk treedt dit denkbeeld meer op den voorgrond naarmate men ouder is, en eigenlyk heeft 'n 67 jarige zulk een herinnering niet noodig. Dit is dan ook by my 't geval niet. Ik denk zeer veel aan den dood, en - wat de zaak zelf betreft - zonder afkeer!

Zyn laatste kopie aldus!

[p. 387]

Zeker, o, ik weet het, Multatuli behoort niet alleen aan zyn gezin. Toch kan ik deze laatste uitingen - een brokstuk slechts, en onafgewerkt naar Zyn meening, maar daarby zoo aandoenlyk sprekend - niet aan het groote, gevoellooze publiek overgeven.

Als een laatsten groet wil ik ze zenden aan hen die hy liefhad, of die hem liefhadden en waardeerden by zyn leven. Daarby verzoekende dat men deze bladzyden waar aan het fiat van den auteur ontbreekt, niet overgeve aan de publieke pers.

Hier zyn ze!

Maar eerst nog een enkel woord, daar ik niet allen die my dit verzochten, uitvoerig heb kunnen schryven.

De natuur is goedig voor hem geweest. Hy heeft niet lang geleden, en is zacht gestorven. De kwaal die hem sedert jaren kwelde was niet zóó hevig dat wy zulk een spoedig einde verwachtten. Twee dagen voor zyn dood was hy nog opgewekt en vol geest in den huiselyken kring, en sleepte ons mee door zyn bezieling.

Dit is nu uit. Hy is voorbygegaan. Zyn vrienden is hy niet langer een lichtende ster, maar ook de smart knaagt niet meer aan zyn gemoed. Noch de smart der vyandschap die staalt, noch die der miskenning die wondt, noch die der lauwe vriendschap die vernedert en moedeloos maakt.

Hy lydt niet meer. Maar wie hem kenden in al zyn rykdom en goedheid, zullen, erkentelyk voor het vele dat hy gaf, rouw dragen om het meerdere dat met hem is verloren gegaan, en dat hy nog zoo gaarne had vruchtbaar gemaakt om geluk te verspreiden.

M Douwes Dekker

Schepel

Nieder-Ingelheim, 12 april 1887