Volledige werken. Deel 24. Brieven en dokumenten uit het jaar 1887. Nagekomen brieven en dokumenten uit de jaren 1839-1886

[p. 129]

[25 februari 1887
Ingezonden stuk van J. Zürcher in het Nieuws van den Dag]

25 februari 1887

Ingezonden stuk van J. Zürcher in het Nieuws van den Dag. (M.M.)

Aan de vrienden van Multatuli!

Even na den brief, die mij zijn hoopeloozen toestand meldde, kwam de depêche: ‘Zaterdagmiddag om vijf uur is hij voor altijd heengegaan.’

Niet vóor Maandagochtend waren we in Ingelheim, en toen we aan de woning kwamen was de kist juist dichtgesoldeerd en werd deze in de buitenkist geplaatst. Hij zelf en zijne omgeving waren om verschillende redenen voor verbranding; in Holland, waar hij niet wilde leven, kon hij vooral niet begraven worden; in Ingelheim zelf ging het niet zonder eenige kerkelijke ceremoniën; al die moeielijkheden verdwenen nu het lijk naar Gotha ging. Dinsdagochtend om 10 uur ging men op reis naar Frankfort, waar men in den namiddag aankwam. Vandaar naar Gotha, en Dinsdag^1. om vier uur zal Multatuli's lijk verbrand zijn.

Deze regels worden alleen geschreven om den velen vrienden van den grooten meester mede te deelen, hoe hij uit het leven ging; een leven, dat hij nog niet moede was en waarvan hij nog veel had kunnen genieten als niet het asthma, waaraan hij sinds jaren leed, hem vaak halve dagen vreeselijk benauwde. Nog in December, toen ik hem bezocht, had hij dagen, dat hij opgewekt en krachtig was als vroeger. Doch na den 2den Januari, toen ik hem voor het laatst zag, moet zijn asthma, en ook eene verkoudheid, die hem hevig hoesten deed, hem sterker dan ooit gehinderd hebben.

Dat een en ander zoo spoedig zijn dood zou veroorzaken had men niet verwacht. Een lief vriend, geneesheer te Amsterdam, kwam hem op verzoek zijner vrouw bezoeken, en vond in stee van grond voor ongerustheid, den toestand zelfs betrekkelijk gunstig. Met zijne gasten - sedert 14 dagen logeerden er de Heer O. met diens vrouw - onderhield hij zich bij buien nog recht opgewekt; nog geen 10 dagen geleden heeft hij op zijne eigen onovertroffen treffende wijze het stukje van Rammelslag voorgelezen. Doch verleden Donderdag kreeg hij een heftigen aanval van benauwdheid, die den geheelen dag niet afging en ook Vrijdags voortduurde. Dezen nacht sliep hij niet, de morphinepoeder, die zoo vaak

1. Dinsdag: moet zijn woensdag.

[p. 130]

reeds hem eenige rust bezorgd had hielp niet, en hij zeide dan ook nu tot zijne vrouw: ‘dit is geen bui, dit is het einde.’ Zaterdagochtend liep hij nog op zijne vrouw steunend uit de slaapkamer naar de canapé op zijn eigen kamer: was steeds benauwd, zoodat hij weinig sprak, maar als hij iets zeide, was het helder en klaar; hij zeide, hoe te handelen met zijne kinderen als hij dood zou zijn, beschikte ondergeschikte financieele zaakjes, en was in alles zooals hij steeds is geweest.

Om drie uur had de kalmeerende drank, dien de dokter had gegeven, eenige uitwerking, hij werd rustiger en viel in slaap.

Uit dien slaap is hij niet meer ontwaakt, om vijf uur hield de ademhaling op, hij zat liggend in dezelfde houding, zooals hij gewoonlijk zijn middagdutje deed. Hij was niet veranderd, misschien iets meer ingevallen om het jukbeen.

Voor uiting van smartgevoel bij dit onherstelbaar verlies is het hier niet de plaats. Zelfs niet voor de uiting van meêgevoel voor de heldhaftige gade, die den lieven meester niet meer verzorgen kan.

Ik heb in deze regels slechts zijnen vrienden willen vertellen hoe hij uit het leven scheidde.

J. Zürcher.