Volledige werken. Deel 24. Brieven en dokumenten uit het jaar 1887. Nagekomen brieven en dokumenten uit de jaren 1839-1886

[22 februari 1887
Herdenkingsartikel in De Echo]

22 februari 1887

Herdenkingsartikel in De Echo. Volksblad voor Nederland. (jrg. 6). (fotokopie M.M.)

[p. 95]

E. Douwes Dekker.
Multatuli.

Een der talentvolste Nederlanders, een man van groote bekwaamheid en nog grooter zielenadel en overtuigingsmoed: Eduard Douwes Dekker, als schrijver bekend onder den naam Multatuli, is Zaterdag jl., dus op 's Konings verjaardag, te Nieder-Ingelheim, bij Mainz, overleden.

Douwes Dekker werd in Maart 1820 te Amsterdam geboren. Aanvankelijk voor de studie, doch later voor den Handel opgeleid, begaf hij zich op 21-jarigen leeftijd als ambtenaar van het Binnenlandsch Bestuur naar Java. Begaafd met een scherpen blik, een doordringend verstand, en een onbegrensd gevoel van plicht en rechtvaardigheid griefden hem de lauwheid en halfheid der bestuursmannen aan deze zoowel als aan gene zijde van den oceaan.

Hij protesteerde met woord en daad tegen het afkeurenswaardige, dat hij in het Indisch Bestuurstelsel opmerkte. Zeventien jaren lang streed hij voor recht en billijkheid in het ‘schoone Insulinde, dat zich om den evenaar slingert als een gordel van smaragd’; zeventien jaren lang bekampte hij met mannenmoed, aan gene zijde der wereldzee, het systeem van oogluikend toelaten der knevelarijen en geweldenarijen der ten bloede toe vervolgde Javanen. Het mocht niet baten; gemakzucht en hebzucht waren en bleven in Indië aan het woord.

Verbitterd en vol walging over de ondervonden teleurstellingen nam hij, als assistent-resident van Lebak, ontslag uit 's Lands dienst. Zonder fortuin, zonder pensioen, doch vertrouwend op de eerlijkheid, op het billijkheidsgevoel der Nederlandsche natie, keerde hij naar zijn geboorteland terug. Trillend van verontwaardiging schreef hij zijn Max Havelaar, waarin hij de handelingen der Indische bestuursmannen onbewimpeld, maar ook onbarmhartig, geeselde. Een rilling voer door het land toen deze vreeselijke akte van beschuldiging van de pers kwam; een storm van verontwaardiging voer der natie door de ziel, maar het was een storm in een glas water. De legioenen Nederlandsche Droogstoppels, en Kappelmannen en Slijmeringen trokken op, om den stoutmoedigen aanklager te vernietigen; hij had getracht, als een

[p. 96]

tweeden Paulus, de wereld te bekeeren, maar de wereld trapte hem dood.

Multatuli beschikte over een levendigen, oorspronkelijken stijl. In zijn geschriften tintelde een geest van waarheid en noblesse, van geestdrift voor waarheid en recht, voor hetgeen wel luidt^1. en schoon is. Zijn afkeer van alledaagschheid en sleur, van autoriteitengeloof en specialiteitendweeperij is kenmerkend.

Behalve zijn standaardwerk ‘Max Havelaar’, schreef hij nog: ‘Over vrijen arbeid in Nederlandsch Indië’. - Minnebrieven (1860). - Ideeën (1862-1873). - Pruisen en Nederland, enz., alsmede de tooneelstukken: ‘De bruid daarboven’ (een werk uit zijn jeugd) en ‘Vorstenschool’.

Vruchteloos is het manmoedig streven van Douwes Dekker niet geweest. Voor een groot deel is de meer humane wijze waarop ons Koloniaal bestuur thans, bij vroeger vergeleken, is geschoeid, aan hem te danken. Ook op het geestelijk leven van ‘Jong Nederland’ heeft Multatuli ontegenzeggelijk grooten invloed gehad. Persoonlijk voordeel heeft het rusteloos najagen van zijn levenstaak aan Douwes Dekker echter niet opgebracht. Integendeel, de man, die een gemakkelijk, onbezorgd leven had kunnen leiden, wanneer hij zijn vaandel ontrouw geworden ware, en aan den leiband der met betrekkingen en ambten paaiende Droogstoppels had verkiezen te loopen; die voornaam en groot had kunnen zijn, wanneer hij niet.... Multatuli ware geweest, die man heeft zijn levensdagen in armoede gesleten en in de laatste jaren op een fondsje geleefd, hem door vrienden en vereerders aangeboden. In Nieder-Ingelheim, op Duitsch grondgebied, zal Douwes Dekker begraven worden.

Het is met een gevoel van schaamte en ergernis, dat wij dit neêrschrijven.

1. wel luidt: toespeling op Paulus' brief aan de Philippenzen 4 vers 8.