Volledige werken. Deel 21. Brieven en dokumenten uit de jaren 1881-1882

[12 februari 1881
Verslag voordracht Zutphen in Zutphensche Crt.]

12 februari 1881

Verslag van de voordracht van Multatuli te Zutphen van 10 februari in de Zutphensche Courant, no. 36. (G.A. Zutphen; fotokopie M.M.). Fragmenten.

Zie voor het Vervolg en Slot bij 14 februari.

- In de werkplaats van een denker. Als een schilder, die u in zijn atelier brengt, niet om zijn schilderij, het onderwerp, de techniek te bewonderen, maar om getuige te zijn van de wijze waarop het stuk tot bestaan komt, - alzoo wilde de heer Douwes Dekker gisteren avond door zijne hoorders worden beschouwd. De Midd. Ct was ‘oorzaak’ van dien wensch. Haar bekwame redacteur, de denker Pisuisse volgens Multatuli, heeft deze opmerkzaam gemaakt op een kenmerk zijner redevoeringen, dit namelijk, dat ze de hoorders getuigen doen zijn van 's redenaars gedachtenloop, dat ze hen doen zien op welke wijze hij denkt. De heer Douwes Dekker vond de opmerking der Midd. Ct. even waar, als het feit, dat het kenmerk hem nooit was opgevallen, merkwaardig, - en noodigde zijn auditorie van gisteren avond uit om met hem dien gedachtenloop na te gaan. Wellicht zouden zijne hoorders af- en toe, vaak, voortdurend dingen zien, die hun niet aanstonden: - de redenaar vorderde geen instemming met alles wat hij zeide, slechts hoopte hij, dat men, door aan zijn invitatie te voldoen, opmerkzaam zou gemaakt worden op zijn wijze van denken, zijne methode van de Natuur, ook in haar kleinste onderdeelen, te beschouwen met het oog van den philosoof.

(....)

Al wat bestaat, is geworden. Stemt men dit toe, dan wordt het onlogisch, nog van schepping te praten, van iets uit niets voortgebracht. (....)

Toch gebruikt de Bijbel het woord scheppen om uit te drukken: uit niets iets voortbrengen. In een rhapsodie als Genesis is dit

[p. 152]

echter niet te verwonderen. Opmerkelijk is het ook, dat alleen in het eerste vers van Genesis aan den idealen god de macht wordt toegekend van te scheppen: verderop in den heelen Bijbel heeft die oppermachtige wel degelijk grondstof noodig om iets vóórt te brengen, evenals de timmerman planken voor zijn tafel. - Wat is wording? De taal, de schoone taal, welke zich zoo vaak stipt aan den oorsprong der begrippen houdt, de taal geeft het antwoord: wor-oor-oer - (oorsprong) - eerste begin eener zaak. Het allereerste? Neen, niemand kan zeggen: ‘ik heb het eerst de zon gezien’. Er is geen mogelijkheid tot het allereerste begin eener zaak op te klimmen, - steeds is er wording, steeds nemen wij wording waar. We zijn geplaatst voor een mysterie, - het eenige -, nl. het zyn. Het leventje van een individu is kort, de stof leeft voort, is eeuwig; maar juist omdat dat leventje ophoudt, kunnen we ons in de eeuwige wording niet indenken. ‘Deze onkunde te erkennen, vervolgt spr., is evenwel niet zoo moeilijk voor u... neen, wat gij denkt heb ik niet te beslissen... voor mij, die geen God ken, als voor hen, die een God hebben, antwoord te geven op de vraag: gij, die beweert, dat het klein stipje, dat volgens u het heelal is, eenmaal geschapen moet zijn omdat ge u het eeuwig worden niet kunt voorstellen, antwoord mij: kunt ge u dan wel begrijpen, dat uw God niet geworden is?’ - Het Darwinisme is, echter alleen met opzicht tot de weinige takken van wetenschappen door Darwin beoefend, de toepassing van de leer, dat alle zaken hare oorzaken hebben. (....)