Volledige werken. Deel 21. Brieven en dokumenten uit de jaren 1881-1882

[25 januari 1881
Verslag voordracht 's-Gravenhage in Het Vaderland]

25 januari 1881

Verslag van de voordracht van Multatuli te 's-Gravenhage van 22 januari in Het Vaderland, no. 20. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

Zaterdagavond hield de heer Douwes Dekker in ‘Diligentia’ zijn aangekondigde voordracht. De schitterende improvisatie van den spreker bewoog zich om twee grondstellingen, die hij in het begin van zijn rede had vooropgezet, om daarop telkens weer terug te komen: ‘1^o. Men moet de wordingsgeschiedenis eener zaak kennen om haar juist te kunnen beoordeelen. 2^o. Als men de wordingsgeschiedenis eener zaak kent, is daarmede voor ons nog niet de reden van bestaan dier zaak gerechtvaardigd.’ Van dit standpunt uit, kwam hij op het groot verschil tusschen reden, oorzaak en aanleiding, welke drie begrippen maar al te dikwerf worden verward. Na die stellingen in enkele hoofdtrekken uiteengezet en verklaard te hebben, trad hij op het gebied der voorbeelden. Met een meesterhand greep hij naar voorbeelden op elk gebied. De natuurkunde, de geschiedenis, de taalkunde, de beschaving, de zedelijkheid, het rechtswezen, zij alle moesten hun deel geven in de reeks van voorbeelden, die de spreker aanvoerde voor de juistheid zijner stellingen en van zijn inzicht. Daarbij wist hij telkens zijn hoorders schijnbaar te doen afdwalen, maar werkelijk langs de meest verschillende en uiteenloopende wegen toch altijd tot de grondstellingen terug te voeren. De voordracht was

[p. 128]

uitmuntend en met onverdeelde belangstelling volgde het talrijk gehoor de in menig opzicht van geest en vernuft tintelende opmerkingen. Niet alle beschouwingen waren even juist - o.i. niet die over de nieuwe straf van het gedwongen huwelijk in ons aanstaand wetboek, door den spreker de Moddermansstraf genoemd - maar bij den verbazenden rijkdom van opmerkingen schaadde dit weinig.

Het is jammer, dat met die warme improvisatie, de koude in de zaal een minder aangename tegenstelling maakte. Met den spr. zeggen wij: het niet behoorlijk stoken der kachels was wel de oorzaak der koude, maar geen reden; een opmerking die de bezoekers van onzen schouwburg in de laatste dagen eveneens konden maken.