Volledige werken. Deel 21. Brieven en dokumenten uit de jaren 1881-1882

[18 januari 1881
Herinnering W.L. Penning aan voordracht Schiedam]

18 januari 1881

Gedicht en aantekeningen van W.L. Penning naar aanleiding van Multatuli's voordracht te Schiedam. In: W.L. Penning Jr., Sintjanslot. Rotterdam 1906, blz. 114-115 en 131-132. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

Toen Multatuli nog voordrachten hield.

-‘Waarover sprak ik vorig jaar?’ Uit Leiden
Werd Dekker's vraag per draad besteld;
In noodweer vond nog 't Antwoord draadgeleide,
Maar aankomstuur was niet gemeld.
Na sneeuwstorm, zwaarste dien 'k tot nu beleefde,
Kwam Dekker zoekende uitgestapt;
- ‘Hier nooit een rijtuig!’ knorde hij, en streefde
Den weg op - voeten hoog bepapt!^*

* Op dien 18^den Januari 1881 welk een martelgang, naar het verre ‘Musis Sacrum’, voor den asthmalijder die mij op 22 November 1876 al geschreven had: ‘Ik voel me oud, saai en stuntelig worden. Ik ben erg bang langer te leven dan m'n verstand. Aan de roerende zorg die m'n vrouw voor me draagt, merk ik dat ook zij me als invaliede beschouwt, maar als ik 't haar vraag, zegt ze dat 't niet waar is.’
Hoe de Spreker na gedaan werk zich in de stemkamer vertoonde? Met beide handen op de tafel steunende, liep hij schokkende als gejaagd door benauwdheid heen en weêer, terwijl het zweet hem van het voorhoofd gutste over de pijnlijk verwrongen gelaatstrekken, en de zoo zwak uitziende oogen boven de zware wallen u aanstaarden met een uitdrukking van angst, worstelend tegen wat strengs en hoogs. Het spreken ging niet, dan hijgende en telkens afgebroken.
Bij gelegenheid eener vroegere voordracht had ik Dekker verzeld gevonden door onzen tooneelspeler Jaap Haspels, met wien ik in briefwisseling was geweest over het beschikbaar krijgen van een spreekzaal, -wat nog al moeilijkheden in had. Mijn persoonlijke kennismaking dagteekent van den avond dat de auteur van Vorstenschool, in een bijna onbezet lokaal aan de Scheepmakershaven te Rotterdam, de eerste drie bedrijven voordroeg van het drama, - ‘welks voltooiing, uitgave en opvoering hem wreken zou over nieuwen laffen laster.’
Bij verschillende korte ontmoetingen maakte de zoo prikkelbare man van genie op mij - niet minder dan op den vriend dien ik de kennismaking dankte, dezelfde aan wien deze gedichten zijn opgedragen - een vriendelijk gemeenzamen indruk; toeschietelijk eer dan het tegendeel, verheugde hij zich in waardeering, en vreesde evenzeer te kwetsen als verkeerd begrepen te worden. Vandaar bij hem zekere bijna óververduidelijking van bedoeling.

(Over zijn verhaal La Sainte Vierge - in mijn dichtkrabbeltje ook door zinspeling op zekere droppeltjes tegen zeeziekte, als mede-onderwerp van gesprek aangeduid, en dat den schrijver bijzonder lief was - herinnerde hij zich niet ooit te voren eenigerlei uiting te hebben vernomen. ‘Men heeft getracht mij dood te zwijgen,’ grimlachte hij).

[p. 86]

 

Toch werd voor volle zaal met vuur gesproken

 

In die fabrieks- en handelsstad,

 

Wier spoorwegwachtzaal tegensdijks gedoken

 

Bij 't keeren Dekker's afschuw had:

 

- ‘Dat beengescharrel boven langs die ramen

 

Maakt zenuwachtig!’ borst hij uit;

 

‘Portier!...’ Vergeefs, eerst als er treinen kwamen

 

Ontsloot éénarm de wal-kajuit.

 

 

 

-‘'k Word zeeziek!’ riep La Sainte Vierge's dichter...

 

-‘Nu 'n dropje Colineau of wat,’^1.

 

Zinspeelde een onzer; Dekker's blik werd lichter;

 

-‘La Vierge? Sterniaanschen schat^2.

 

En zonder namaak (waagde ik op te merken)

 

Gaaft ge ons, gaaft ge uw veracht Publiek;’

 

- ‘Niet op de Vromen schold ik in mijn kerken,’

 

Zei Dekker hartlijk lakoniek.

 

 

 

Klingklang van sleutels, - aan 't gesprek een ende:

 

Trap op, - en draaiend zeil verklaart

 

‘Stations-gebuktheid onder dividenden!

1. Vgl. V.W.II, blz. 438 e.v. Colineau is in dit verhaal de naam van een jong frans echtpaar aan boord van de brik La Sainte Vierge.

2. Het verhaal wordt door Penning vergeleken met de reisverhalen van Lawrence Sterne (1713-1768), de engelse humoristische schrijver.

[p. 87]

 

Stom is hier 't Stoomtuig uitgespaard!...’

 

Boos spoort hij weg.

 

Mooie oude Watermolen,

 

Stoom viert uw val thans, maalt nu 't nat;

 

Aan 't nieuw Station wordt lucht noch ruimte ontstolen.

 

Waar plaagwerk recht op drijfwind had.

 

 

 

Geen Douwes Dekker viel dit meer te melden,

 

Hij was ter rust.

 

Bij 't rustloos beeld

 

Van dien door nood tot Voordracht-wee gekwelde,

 

Voegt wat naïefs met luim omspeeld;

 

Kort - afgetobtheid nog verwrong zijn wezen -

 

Ontviel hem: - Coens?^3. ‘Weg pseudoniem,

 

Dwaas die er ooit een aannam!’

 

- ‘Kort geprezen

 

Zoo'n dwaas (lachte ik) die wijzen-ook doet lezen..’

 

En Multatuli - lachte intiem.

3. Coens: pseudoniem van W.L. Penning.