Volledige werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

[p. 853]

[5 april 1879
Open brief in de Prov. Groninger Courant]

5 april 1879

Open Brief aan Multatuli in de Provinciale Groninger Courant, no. 81. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

Open brief
aan den heer e. douwes dekker... multatuli.

Het is met al de bescheidenheid, die mij jegens een man van uwe talenten past, maar ook met al de vrijmoedigheid, die mijn geloof in God mij tegenover uw ongeloof inboezemt, dat ik de vrijheid neem, om een open brief tot u te rigten.

Persoonlijk heb ik de eer niet u te kennen, maar ik ken u uit uwe geschriften, van uwen Max Havelaar - het Chef d'oeuvre - af, tot althans de meeste lateren toe.

Aan uwe groote gaven doe ik hulde, maar met uwe verblinding als godloochenaar gevoel ik diep medelijden uit heilige liefde.

In uwe rede of improvisatie, te Groningen in de Harmonie gehouden, zijt gij voor die heillooze en menschonteerende dwaling openlijk uitgekomen. Ik heb het verslag daarvan in onderscheidene dagbladen gelezen, en - 't was maar ééne stem - gij hebt door de gave der welsprekendheid geschitterd. Uwe rede was als een prachtig vuurwerk, dat allerlei heerlijke kleuren, draaiende zonnen, fonteinen en sterren vertoonde, maar dat eindigde en zich oploste in nachtelijke duisternis.

God werd in uwe rede gemist. Zijn bestaan werd door u ontkend en bestreden. In plaats van tot den levenden God hebt gij uwe talrijke hoorders tot het heidensche standpunt uitsluitend van natuurbewondering of natuuraanbidding getracht terug te leiden.

Dat was de duisternis, waarin het schitterend vuurwerk uwer welsprekendheid eindigde.

Aan de natuur heeft het menschenkind niet genoeg, al valt er op haar heerlijkheid niets af te dingen. Ik bewonder haar met u.

Aanschouw ik eene schoone bloem, b.v. een blankwitte lelie, dan kan mijn schoonheidsgevoel daardoor zóó aangedaan worden, dat er een traan in mijn oog dringt. Wat is Salomo in al zijn heerlijkheid, wat is de schoonste dosch onzer vrouwen, bij die eenvoudig - ja roerend schoone leliëntooi?

Ik bewonder die met u, maar ik doe meer dan gij. Ik zie daarin de

[p. 854]

heerlijkheid van dien God, die dat kleed der lelie uit dauw en onnestralen geweven heeft, en ik buig mij aanbiddend voor Hem, den Alwijze ter neder. Dat doe ik bij den blik op al het grootsche en schoone, dat de natuur mij te aanschouwen geeft in bergen en wouden, in planten en dieren, in sneeuwvlok en regenboog, in zonnen en sterren, als fonkelende diamanten in de onmetelijke ruimte gezaaid.

Gij blijft met uwe beschouwing aan die gewrochten hangen, en sluit het geestesoog voor Hem, die ze geformeerd heeft.

Ik zal geene poging beproeven, om u zijn bestaan te bewijzen, want ik weet te goed, dat God zich aan niemand laat ‘andemonstriren,’ en stem zelfs toe, dat zijn bestaan geen mathematisch vraagstuk als het theorema van Pythagoras is.

Alleenlijk doe ik een beroep op uw beter ik, op die stem in het binnenste, die in alle stervelingen spreekt, en die roept naar den levenden God.

Gij, die de bergrede van Jezus gelezen hebt, kent ongetwijfeld ook de behartigingswaardige taal, door zijnen uitnemendsten apostel op den Areopagus van Athene tot heidensche wijsgeeren gesproken, ‘dat zij den Heer zouden zoeken, of zij Hem immers tasten en vinden mochten, hoewel Hij niet ver is van een iegelijk van ons, want in Hem leven wij, bewegen wij ons, en zijn wij.’

Met het geloof in dien levenden God ben ik zeventig jaren oud geworden, en het heeft mij, ook waar ik in mijne mate een Multatuli was, gesterkt, getroost, blijmoedig gemaakt; het maakt mij nog blijmoedig in mijn ouderdom, en zal, gelijk ik hoop, mij bijblijven tot mijn laatsten ademtocht.

Met den vurigsten wensch voor uw wezenlijk welzijn, en met de meeste achting voor uw talenten, verblijf ik

Uw dienstw. dienaar

U.P. Goudschaal.

Scheemda 3 April 1879.