Volledige werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

[4 maart 1879
Verslag voordracht Zwolle in Prov. Overijsselsche en Zwolsche Crt.]

4 maart 1879

Verslag van de voordracht van Multatuli te Zwolle van 1 maart in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, no. 53. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

Zwolle, 3 Maart.

- Voor hen, die Multatuli alleen en uitsluitend uit zijn geschriften kennen en hem Zaterdag avond, toen hij in het Odeon alhier optrad, voor het eerst hoorden, zal de indruk ongetwijfeld verrassend geweest zijn. Zij die met den wakkeren en onversaagden strijder voor hetgeen hij recht en waarheid acht te zijn dwepen, verwachten iets overweldigends, iets dat vlijmend scherp is; zij ‘die niet met hem op hebben’, maar wel eens willen hooren wat hij zeggen zal, vreezen - of wenschen? - geërgerd te worden; geen van beiden hebben gekregen wat zij zich voorstelden.

Het eerste woord was een woord van verontschuldiging, terwijl uit alles wat verder werd meegedeeld de meest mogelijke bescheidenheid sprak. ‘Ik kom niet om u iets te leeren - zoo klonk het - ik kan u niets leeren. Alles wat ik kan is u de zaken op een bijzondere, op mijne wijze voorstellen, in de hoop dat de vorm, waarin zij tot u komen, u zal opwekken er over na te denken.’

Tot onderwerp zijner rede had de spreker ‘de eenheid in de natuur’ gekozen. Die eenheid is overal zichtbaar. Een reeks van voorbeelden werden ons voor de oogen gesteld; de scheikundige

[p. 744]

vindt bij ontleding van de meest uiteenloopende zaken vaak dezelfde stof; de anatomist ziet in de lichamen van menschen en van min of meer bewerktuigde dieren herhaaldelijk gelijkenis; de taalvorscher leest in de meest uiteenloopende talen en tongvallen, zij mogen eeuwen van elkander gescheiden zijn, dezelfde uitdrukkingen; kortom, overal treft men eenheid, vastheid van regel, vastheid van wet aan.

Na deze inleiding kwam hij tot zijn eigenlijk betoog, dat de waarneming van die eenheid, van de onverbiddelijke regelmaat in alles ons in ons streven naar het goede, naar deugd tot richtsnoer moest en kon zijn. De natuur moet onze leidsvrouw wezen; zij houdt voet bij stuk, zij leert ons zelfvertrouwen, zij is ons een spoorslag om de zaken te behandelen, zij leert ons de beste middelen vinden om tot het beste doel te geraken, zij leert ons zedelijkheid. Het goede moet niet gedaan worden omdat er een God is die er ons later voor zal beloonen, maar omdat het het goede is, omdat wij weten dat wij, het betrachtende, toebrengen tot het geluk van ons en van anderen.

Deze dorre schets geeft geen beeld van het gesprokene, geen flauwe weerklank zelfs van het bezielde woord. 't Zou trouwens dwaasheid zijn zich daaraan te wagen. De rijke taal, de zich als 't ware verdringende beelden, de levendige voorstelling, de uitstapjes links en rechts gedaan, kortom, het schitterende geheel zijn een beletsel om het eenigszins getrouw weer te geven.