Volledige werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

[27 februari 1879
Verslag voordracht Arnhem in Arnhemsche Courant]

27 februari 1879

Verslag van de voordracht van Multatuli van 25 februari te Arnhem in de Arnhemsche Courant, no. 7731. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.) Fragment.

Voor een niet talrijk publiek hield gisteren avond in de kleine zaal van Musis Sacrum de heer Douwes Dekker zijne aangekondigde rede. Tot tekst of aanleiding koos hij het horror vacui in de zedelijke wereld. Wie dezen spreker ooit gehoord heeft, weet dat een resumé van hetgeen hij zegt van geenerlei waarde is. Zijne gedachten volgen elkander gelijk zij in zijn hoofd en in zijn hart, waarin zij zijn vergaard, oprijzen, en betreffen wel allen van nabij of van verre de zaak die hij tot onderwerp koos, maar zij hangen niet genoegzaam zamen, zij spruiten niet uit elkander voort, zóó dat men ze resumeren kan. Zij dragen het karakter der improvisatie, maar zoo de vorm geïmproviseerd is, de stellingen en beelden zelven zijn blijkbaar lang en ernstig overdacht. Wat Douwes Dekker tot zijne hoordes zegt zijn geen invallen, maar ernstig

[p. 727]

overwogen denkbeelden, die hij door sprekende voorbeelden toelicht. Vaak zijn die voorbeelden uit een geheel anderen kring gegrepen dan het onderwerp waarmede hij bezig is; ook dan is hij dichter, zamenvatter; hij vat zamen wat niet vereenigd is en treft door de stoutheid van zijne vergelijkingen. Nu en dan laat hij zich door het een of ander woord op het gebied der taalvorsching brengen en ook dan deelt hij merkwaardige opmerkingen mede, waarbij hij afwijkt van de etymologie door andere taalvorschers erkend.

Evenzoo wijkt zijne voordragt geheel af van de traditionele wijze van voordragen. Hij blijft zich zelf eigenaardig in zijne gebaren zoowel als in zijne wijze van spreken. Hij vermoeit niet: hij verveelt niet door eentonigheid. Er is frischheid en kracht, zoowel in hetgeen hij zegt als in de wijze, waarop hij het zegt.

Zijne beschouwing over dichtkunst en wijsbegeerte; zijne waarschuwing tegen navolging; zijne schets van Jezus' karakter in strijd met hetgeen de traditie er van gemaakt heeft; zijne beschouwing over de opvoeding en waarschuwing voor hetgeen men moraal noemt en voor datgene, wat door spreker spoken genoemd wordt; zijne denkbeelden over de ware liefde; zijne taalkundige uitweidingen over Jehova; de uiteenzetting van zijne leer, dat de aard der dingen de god is, die in den bijbel wordt verkondigd en die door hem wordt erkend; het toetsen van deze omschrijving van god aan de pligten van den mensch en ten slotte zijne belijdenis, maakten de hoofdpunten uit zijner rede. (....)