Volledige werken. Deel 15. Brieven en dokumenten uit de jaren 1872-1873

[4 april 1872
Brief van Multatuli aan Funke]

4 april 1872

Brief van Multatuli aan G.L. Funke. Dubbel en enkel velletje postpapier, tot onderaan blz. 5 beschreven. (M.M.)

hideus: afschuwelijk, ellendig (fr.).

Puffen: de arme, weinig sympathieke drukkersknecht in het eerste bedrijf van Vorstenschool heet Puf.

Reeds in de Mill. Studiën: zie V.W. V, blz. 84. Trouwens de beide hoofdstukken ‘Monarchologie’ (blz. 59-73) en ‘Demologie’ (blz. 74-88) handelen in hun geheel over de eigenschappen van vorst en volk.

Wbaden 4 April 72

Waarde heer funke! Heden morgen c^a 2 uur ontving ik de proef. Ik hoopte op dat oogenblik het V bedryf van avend vóór 8 uur te kunnen aanteekenen (nu, dat blyft voor morgen bewaard!) maar zie, inplaats daarvan heb ik nu - 't is avend! - my zitten inspannen en ergeren aan die proef. Ik meende, door my zoo intespannen om de kopie duidelyk te maken, dat de correctie glad zou gaan: even inzien, en met weinig aanmⁿ. terug! Jawel! Ik beweer dat het van zoo'n drukkery onbeschaamd is, u zoo'n proef aantebieden. Dwalen is menschelyk, niemand weet dit beter dan ik, maar juist dáárom was 't, dunkt me, niet te veel gevergd dat 'n meesterknecht even nazag wat-i afleverde! Gy en ik moeten immers ook leveren wat ons besteld is, of wat wy op ons hebben genomen?

't Ergste is, dat ik by zoo'n clique van correcties, als byv. op blz 12 &

[p. 161]

13, oog en stemming verlies voor m'n eigen fouten! Wie zal myn werk doen, als ik belast word met de functies van 't letterzettersleerling? Kon niet de meesterknecht (of iedere letterzetter) even goed als ik weten, dat: riddesde, fluisterend, ieta &c geen woorden zyn?

God weet, dat ik hart heb voor den werkman, maar juist in de stemming waarin ik daaromtrent ben, peinzende namelyk op de middelen ter verbetering van zyn lot (de loonsverhooging beduidt niets. Het is eenvoudig: dépréciatie van 't geld!) trek ik 't my zeer aan, als ik zoo'n wyze van doen zie! -

Door m'n nauwkeurig nazien der kopie, had ik gehoopt - enfin! Wilt ge my nu s.v.p. dit eerste vel nog eens zenden (4 dagen verloren door de schuld van die menschen!) en dan toch in duplo! Dat is noodzakelyk! -

1.^o Een vraag aan U. Hoe ziet voor uw Hollandsch oog 't woord LouiSe er uit? Staat het niet als Louwiesse. Ik meen dit: moet het niet LouiZe zyn? Zoo ja, verander dit s.v.p. Ik herinner me dat ik eens (lang geleden) JeSus, ook fraSen had geschreven. (Grieks, Latyn, fransch, Eng, Duits, overal, en 't woord is ook zoo, of Jeschoeah, maar in allen geval niet met 'n z.) En daarover werd ik aangevallen. Men zei me 't klonk dan 'n Hollander, als Jisses of zoo iets sisserigs. Nu begin ik opeens te vreezen dat dít met Louisssse ook 't geval is. Wilt ge dit voor me in orde brengen?-

2.^o Ik had liever 't stuk, 9 regels lager laten beginnen, maar dan schieten er op de laatste bladzy 1, 2 of 3 regels over. Daarom maar 5. Nu is t, wat dat uitscheiden op blz 15 aangaat, in orde.-

3.^o Ik moet erkennen dat ik geen voldoening heb van m'n wysheid om te zetten:

Louise
- Ik ben &c

en weifel of 't ook beter zou staan, toch, gelyk ik eerst meende te doen, de namen in 't midden te zetten. Oordeel en beslis gy, s.v.p. Ik zie allerlei gedrukte drama's in, nam:

Compl. Schiller.	den Haag,	Gebr. Hartman 1830
Shakespeare	Berlin.	G. Reimer 1844
twee drama's van Heine	Hamburg.	Campe 1868
'n oude Molière	Paris	1786

[p. 162]

Overal vind ik de namen in 't midden. En ik - vrees, dat dit beter staat!

Nu 'n opmerking in verband met het slordige zetten door de Drukkery. De auteur zit in den brand tusschen twee of meer ideën. Hy weifelt, en pynigt zich om 't beste te kiezen. (Er zyn regels in V.S. die ik 20 maal veranderd heb!) Nu krygt hy de proef, en moet decideren. Is 't dan niet hard, alsi inplaats van z'n eigen werk zooveel mogelyk te zuiveren van fouten, dan 'n slaatje fouten van anderen krygt, die z'n stemming bederven? En dan voel ik (ik hoor 't, dunkt me!) hoe men aan de drukkery zegt: ei, kyk, eerst wou hy zóó, en nu zoo! Precies, en juist om die ééne ‘zoo’ te veranderen in de andere ‘zoo’ moest men aan de Drukkery, waar men niet hoeft te kiezen, z'n plicht doen, vind ik. Dan heb ik loisir voor m'n zoo's!

Uit al uwe aankondigingen kan ik berekenen dat gy overkropt zyt van werk (ik heb daarop zeer goed gelet, en bewonder U dat ge aan my alleen zooveel tyd wydt) ook U mag men dus niet plagen.

Maak gy u niet verdrietig over deze zaak, doch zeg me of gy (in-verband met Uwe relatien met de drukkery, die ik niet ken) my toestaat, die zaak eens onder handen te nemen. Ik geloof middel te weten om de Drukkeryen in 't algemeen eens opmerkzaam te maken op den lagen stand onzer typografie. (Die Drukkers te Haarlem zyn in de war met hun letters, (dat kan bekrompenheid van middelen zyn, en dus: absolvo!) maar ik merk (tenzy gy zooveel gecorrigeerd hebt, buiten my om) dat ze hun best doen. Deze drukkery (mooie letters!) doet dat niét! Ook v. Helden tobde daarmee, maar... ik was bang daarvan veel te zeggen, omdat ik... voelde dat-i misschien &c. Als gy 't me toestaat, zie ik misschien kans dit eens-vooral een beetje beter te maken. En dit slaat niet op fouten alleen, maar ze schynen niet te weten wat typografie is. (een schoon ambacht, en byna 'n kunst!) Wat ik van hen moest leeren, moet ik zeggen, en dit is gebrekkig, want wat ik er van weet - heel weinig - leer ik eerst uit hún fouten. Dat beginnen byv. van Vorstensch, zoo hoog op de blz. staat hideus. Ook in dat plaatsen der namen (midden of gelyk) moesten zy óns den weg wyzen, en niet andersom.-

4. Volgens al m'n getèl, zou 't nu in dit vel maar ééns gebeuren (blz. 4) dat er geknoeid moet worden met 'n regel te weinig of te veel. Ik kan waarachtig in den tekst niets veranderen! Toen ik dat meende, was 't in de veronderstelling, dat ik cursief gedrukte regels (tusschen-

[p. 163]

praatjes) kon uit- of inzetten. Zou de regeling die ik nu voorsla, misstaan? En hoe, als 't later treft by 'n vollen regel? Wat dunkt u hierover?

Daar ik me by blzz. 12 & 13 op de kopie beroep, gaat die hierby. Ik ben verdrietig - en als ik van avend 'n nieuw drama moest beginnen, werd het vol... Puffen! Reeds in de Mill. Studiën laat ik Koningen &c eenigzins rechtvaardigen, door 't wyzen op de velen die... geen Koning, en even beroerd zyn! 't Hindert me nu al, dat menig werkman klappen zal by m'n 2 acte, die zelf heel wat ergers doet - en niet doet! - dan de lamme koningen.-

Gy hebt 'n waar woord gesproken, dat my van nut is geweest, hoop ik. Zeker is 't dat ik gedurig dacht aan Uw: ‘tact.’ Dat is heel aardig dat ge zoo juist met den vinger aanweest op welken klip Acte V stranden kon. Nu, ik heb m'n best gedaan, en geloof dat de klip omgezeild is! 't Is zoo goed als af. Hoogstwaarschynlyk morgen verzenden. Ik ben bly met de V acte omdat die indedaad moeielyk was, om alles wat niet genoemd mogt worden.

Wees hartelyk gegroet, en schryf me vooral of ik - wat u betreft, - de Drukkeryen eens mag aanvallen? Bar! Wat drommel, wy moeten immers ook onze plicht doen.!

Wees hartelyk gegroet

tav

DD

Ik ben benieuwd of ik meer drama's maak?

't heeft voor en tegen. De band knelt me,

maar... eens af, kan men 't niet smoren. dat is veel waard.