Volledige werken. Deel 14. Brieven en dokumenten uit de jaren 1870-1871

[22 januari 1871
Artikel in de N.R.C.]

22 januari 1871

Redactioneel artikel in de Nieuwe Rotterdamsche Courant, nr. 22 (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

‘Op uitdrukkelijk verzoek van den heer Douwes Dekker, nemen wij het volgende stuk op, waaraan door de Nieuwe Rotterdamsche Courant eene plaats geweigerd is.’ Deze woorden laat het Noorden voorafgaan aan een artikel, waarin Multatuli opkomt, ten eerste tegen het stuk, dat door een Oud-Officier van het Indisch leger werd ingezonden bij ons blad, en door ons in het No. van 2 Jan. jl. werd geplaatst, ten tweede tegen het artikel, dat wij schreven naar aanleiding van Multatuli's Nog-eens Vrije-arbeid, in ons No. van 6 Jan. jl.

Multatuli houdt vol, dat de Gouverneur-Generaal Duymaer van Twist, de afgeschafte wijze van werving voor het leger weder invoerde, welke hierin bestond, dat de inlander door onderofficieren van geld voorzien werd om hem tot spelen te verleiden: verloor hij meer dan hij betalen kon, dan werd hem geld geleend, het geleende werd als handgeld beschouwd, zijn haren werden afgeknipt en hij was soldaat. De O.O.v.h.I.L. beweerde dat de heer Duymaer van Twist juist dat misbruik had afgeschaft, en deelde de officieele stukken, waarbij deze wijze van werven verboden werd, mede. Nu verklaart Multatuli, dat tijdens zijn verblijf te Lebak de bepalingen tegen die ‘kunstgrepen’ later door den G.-G. Duymaer van Twist-zelven weder buiten werking werden gesteld. Bedoelde bepalingen werden gemaakt in een publiek stuk; de aanschrijving daarvan geen notitie te nemen, behoort tot de geheime stukken.

Zooals wij de beweringen van den O.O.v.h.I.L. voor diens rekening gelaten hebben, laten wij ook aan hem de repliek op Multatuli's antwoord.

Wat ons artikel over Multatuli betreft - daarop ‘gelooft’ deze ‘niet te moeten antwoorden.’ Hij steekt den draak met de daarin voorkomende minder gunstige kritiek over de werken, welke hij na zijn Max Havelaar heeft uitgegeven; meent dat hij recht had op wederlegging zijner redeneeringen over vrijen-arbeid; prijst tegenover

[p. 397]

‘het ontwijken van de behandeling dier quaestie,’ de ‘eerlijke’ methode van den oud-officier; beschuldigt ons dat wij ‘het geheele indische vraagstuk’ hebben ‘verdraaid’ tot ‘het verdachtmaken van zijn karakter;’ spot met onzen wensch, dat hij 't schrijven van politieke en philosofische pamfletten late varen en zijne groote gaven als schrijver aanwende om de meesterstukken te leveren, welke wij vooral in het dramatisch genre van hem verwachten; zegt, dat ons blad geen karakter heeft, daar hij anders het zijne daarnaar zou wijzigen; legt onze uitdrukking dat hij van politieke denkwijze veranderd is ‘zonder daarvan behoorlijke reden te geven,’ uit, alsof wij daarmee te kennen wilden geven, dat hij zich ‘aan 't Behoud verkocht’ heeft, en zegt, dat hij ‘het aanschaffen van bescheidenheid zal uitstellen’, tot hij ‘een Nieuwe Rotterdammer Courant geworden’ is, daar ‘dat voor die verandering wel de geschiktste tijd zal zijn.’

Dit artikel werd door ons geweigerd, zegt het Noorden, en dat is volkomen waar.

Op den laten avond van den 13den Jan. ontvingen wij een copie van het door het Noorden opgenomen artikel, dat hiermede bijna woord voor woord eensluidend is, maar waaraan de laatste zinsnede, in welke de N. Rott. Ct. van karakterloosheid beschuldigd wordt, en de noot, waarin de insinuatie alsof volgens ons Multatuli zich verkocht heeft aan 't Behoud, met de aardigheid over de bescheidenheid, welke aan de N. Rott. Ct. voegt, voorkomen, ontbraken. Niettegenstaande er vrij wat hatelijks in het stuk stond, zonder dat het met die zinsnede en die noot was opgesierd, besloten wij onmiddellijk het te plaatsen. Een korte repliek werd geschreven, in welke wij verklaarden de quaestie der werving aan den Oud-Officier overtelaten, en vervolgens aantoonden hoe de juistheid van ons oordeel over Multatuli door dit stuk zelf op nieuw bewezen werd. Toen Multatuli's antwoord met onze repliek persklaar was gemaakt, op den morgen van den 14den, ontvingen wij van denzelfden persoon, door wiens bemiddeling wij dat antwoord hadden ontvangen, een tweede copie, eensluidend met de eerste, doch waarin de bewuste zinsnede en noot aan het slot voorkwamen. Deze waren met blauw potlood omgehaald en in de copie, welke ons eerst was toegezonden, niet opgenomen, waarschijnlijk omdat Multatuli-zelf een oogenblik begrepen had, dat wij aan dergelijke grofheden geen plaats zouden gunnen. Wij zijn niet bevreesd voor strijd; den aanvaller en vijand

[p. 398]

weten wij te eeren, wanneer de strijd met eerlijke wapenen gevoerd wordt en de vijand zich als fatsoenlijk man gedraagt. Maar voor zulke taal is in ons blad geen plaats.

Het Noorden schijnt begrepen te hebben, dat wij Multatuli's artikel bij eenige achting voor ons zelf onmogelijk konden opnemen. ‘Op uitdrukkelijk verzoek van den heer Douwes Dekker’ nam het zijn stuk op. Die uitdrukking gelijkt wel wat op een excuus. - Misschien was het voor het Noorden moeielijk een artikel van zijnen medewerker te weigeren, hoedanig de inhoud er van wezen mocht.

Tegenover de wijze, waarop het Noorden deze zaak behandelt, steekt die van het Vaderland niet weinig af.

Dat blad schijnt gretig iedere gelegenheid aan te grijpen, om de N. Rott. Ct. onaangenaamheden te zeggen en in een ongunstig daglicht te stellen. Ons kan dat pogen slechts vermaken, en wij wenschen het Vaderland slechts dit toe, dat het zijne gelegenheden beter kiest. ‘Aan het orgaan (?) dat hem aangevallen had, richtte Multatuli zijn verdediging, maar de N. Rott. Ct. weigerde het op te nemen,’ zoo mag het Vaderland schrijven, - niemand zal toestemmen dat men schimpscheuten en beleedigingen in het blad-zelf, waartegen zij gericht zijn, moet opnemen, omdat de schrijver ze een repliek gelieft te noemen. Er zijn nog andere dagbladen, aan welke de auteur die liefelijkheden kan zenden, b.v. aan het Vaderland, dat van insinuaties en grofheden tegen een ander dagblad niet afkeerig schijnt te zijn. Maar, zegt dat blad, ‘is het antwoord van Multatuli niet beleefd: men moge vragen of de methode, volgens welke het blad zijn boekje had bestreden, wel humaan was.’ Zeker niet, wanneer de voorstelling, welke het Vaderland van die bestrijding geeft, de ware was. Wij zouden volgens deze in het stukje waarmede wij ons van het boekje hebben ‘afgemaakt’, slechts eenige bezwaren tegen den persoon des schr.'s in het midden hebben gebracht, waarvan de voornaamste was, dat hij van politieke denkwijze veranderde, en van die verandering geen behoorlijke reden zou hebben gegeven. Eene voorstelling, geheel in strijd met strekking en woord.

Het lezen van Multatuli's laatste brochure versterkte ons in de overtuiging, eensdeels dat hij de hoedanigheden van een politicus mist, geen politiek denker mag heeten, - reden waarom wij ons met hem niet in een strijd over politiek begaven -; anderdeels, dat het ontzaglijk jammer is, dat zoo groote talenten besteed worden aan pamflet-

[p. 399]

tenschrijverij, die den schrijver bederft en het publiek niet baat.

Die overtuiging spraken wij uit. Wij schatten Multatuli's talenten hoog; wij meenen dat hij slechts de baan te volgen heeft, welke zij hem aanwijzen, om onze grootste dramatist te worden; wij betreuren de wijze, waarop die talenten thans door hem worden gebruikt.