Volledige werken. Deel 14. Brieven en dokumenten uit de jaren 1870-1871

[4 oktober 1870
Ingezonden stuk van J. van Gennep]

4 oktober 1870

Ingezonden Stuk van J. van Gennep in de Nieuwe Rotterdamsche Courant, nr. 274. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

medeburgers!

Eene zware verantwoordelijkheid rustte op u. Een minderjarig volk van 15 millioen zielen was aan uwe voogdij toevertrouwd. Zijne bezittingen werden door u aan wanbeheer overgelaten, zijn inkomsten verduisterd, zijne opvoeding verwaarloosd, zijn persoon mishandeld en tot slavenarbeid gedoemd. Groote en kleine profeten waren onder u opgestaan, doch gij hoordet hen niet. Hunne waarschuwende of bestraffende stem werd verdoofd onder het getrommel en gefluit der aanbidders van het gouden kalf, dat uit den behaalden roof voor uw aanschijn was opgericht. Koffie en suiker waren het laatste woord van alle Indische regeeringswijsheid; batige sloten, nimmer toereikend geacht, sloten den mond der gerechtigheid. Het was stikdonkere nacht, rustige rust in uwe harten. Dat zedelijk en stoffelijk bederf daaronder voortwoelden en aan de schijnbare zegepraal van onrecht over recht, van onzedelijkheid over zedelijkheid, van kortzichtige baatzucht over welbegrepen eigenbelang eene geduchte wraak voorbereidden, was U niet tot bewustzijn gekomen. Dat in uw Staats- en uw volksleven, in moederland en kolonien er zich reeds de plaatselijke verschijnselen van openbaarden, werd door u niet opgemerkt en aan andere oorzaken toegeschreven. Er was periculum in mora. Als een slaapwandelaar aan den rand van een afgrond, dreigdet gij naar beneden te storten. Daar ging opeens eene rilling door den lande. Gij werdt plotseling wakker geschud en van

[p. 180]

den afgrond teruggetrokken. Uw geest werd opgeklaard en het beeld van een eenigen waren God, den God van liefde en rechtvaardigheid, werd u weder duidelijk. Het gezicht van het gouden kalf vervulde u met schaamte en weerzin, - en een kreet van verruiming ontsnapte aan uwe borst, toen de Wawelaars en Droogstoppels, die u tot nu toe in zijn dienst waren voorgegaan, stikten in koffie en verdwenen. Van dien tijd af dagteekent eene betere politiek voor Indië, niet meer de zinnelijkheid en kansberekening van partijhoofden en specialiteiten, maar eene nationale politiek, de vaste wil van het Nederlandsche volk, dat niet langer verkiest de bloedzuiger te zijn van den trouwhartigen Javaan, maar strenge rekenschap vraagt van het beheer der goederen en de behandeling der persoonlijkheid van zijnen pupil. Dat er in die richting nog veel te doen overblijft, wie zal het ontkennen? Doch ik constateer slechts den geest; en die geest, welke nog dagelijks veld wint, gaat reeds dagelijks voort nieuwe vruchten af te werpen. En hij, de man, die dien geest heeft wakker geschud, wiens persoonlijkheid dus in zoovele opzichten de onze is geworden? Goud, eer en aanzien vallen den veldheer toe, die het meest heeft uitgemunt in het slachten zijner nevenmenschen. Maar hij, die veldheer der gedachte, die toenadering en liefde heeft gekweekt tusschen millioenen? Die man, medeburgers! is arm, maar arm als Job op den mesthoop, nog straks in het bezit van eenige nietige inkomsten, door zijn tot broodschrijven gedoemd talent vermeesterd, doch thans door een samenloop van omstandigheden ook van die geringe hulpmiddelen verstoken. Die man zwerft rond in het buitenland, ziek van geest en lichaam, met harde woorden aangesproken om de schamele huishuur, die hij niet in staat is te voldoen, en met of zonder eenige geschonken Kreutzers in den zak, om het zwarte brood te koopen dat hem voor hongerdood moet behoeden. Dat te vernemen hinderde, schokte mij; dat te vernemen moest, meende ik, ook u hinderen en schokken. Zal dat dan, vroeg ik mijzelven af, onze dankbaarheid zijn jegens dien man; en zal in hem de veroordeeling onzer nakomelingschap gewettigd worden, zoo dikwijls tegen het voorgeslacht in ons binnenst opgerezen, dat een burger, die zich zoozeer verdienstelijk jegens het vaderland heeft gemaakt, in honger en ellende is moeten omkomen? Het is waar: er kunnen tegenbedenkingen worden voorgebracht. Dat de schitterendste vlam soms in walm overslaat, wordt te dikwijls waargeno-

[p. 181]

men. Dat ook die man niet onfeilbaar is, wie zal het tegenspreken? Doch het feit, het ontegenzeggelijk feit van zijne groote verdiensten jegens Nederland, beheerscht m.i. alle ware en onware nevenfeiten, en moet de maatstaf wezen voor onze belangstelling. De overigen zijn van ondergeschikt belang en kunnen slechts in aanmerking komen, waar het geldt de beste wijze om onze belangstelling te toonen. De barmhartige Samaritaan, het Roode Kruis, vraagt niet naar den landaard of de conduite-staat der gekwetsten. Hij brengt hulp in nood, zelfs aan vijanden. Hoeveel meer moeten wij het dan doen aan een medeburger, jegens wien wij door banden van nationale dankbaarheid zijn verbonden? En nu, de practische slotsom dezer oproeping! Niets ware gemakkelijker dan zich door eene individueele bijdrage aan zijn deel in de algemeene verantwoordelijkheid te onttrekken. Dat dergelijke bijdrage, daargelaten het onaangename van den vorm, doel zoude treffen, mag worden betwijfeld. Ik wenschte dus, dat door het bovenstaande eenige edele, invloedrijke mannen onder u mochten worden opgewekt, om het initiatief te nemen tot bijeenbrenging van een fonds, waarvan de inkomsten konden strekken om, op zoodanige wijze als geschiktst geoordeeld wordt, aan den betrokkene eene onbezorgde toekomst te verzekeren. Wel is waar schijnt het oogenblik daartoe slecht gekozen, nu, onder de noodlottige tijdsomstandigheden, het Roode Kruis alle harten in beweging zet. Doch is die opgewektheid geene bloote modezucht, is zij werkelijk de heerlijke vrucht van het kruis van Golgotha, dan moet zij, wel verre van een beletsel, veeleer eene aanmoediging zijn om den geest der liefde ook in andere richtingen te doen werkzaam zijn. En dan vraag ik in gemoede, of, waar de toekomst van oude dienstboden in hofjes, van oude mannen en vrouwen in daartoe bestemde godshuizen, van oudgedienden in invalidenhuizen wordt verzekerd; waar duizenden en honderdduizenden worden toegewijd aan zoovelen, die geene andere aanbeveling hebben dan hunne armoede, - of daar de hand van het Nederlandsche volk te kort mag schieten om voor ellende en broodsgebrek te bewaren een man, die in de meest versteende harten heeft bres geschoten en ons, ten aanzien van een zo gewichtig deel onzer verantwoordelijkheid, tot een nieuw leven, tot heil van millioenen heeft opgewekt. Dat die man mij niet tot deze oproeping heeft gemachtigd; dat hij mij persoonlijk onbekend is; dat ik slechts door mededeeling van een vriend, vergezeld van

[p. 182]

een roerend schrijven van den betrokkene, tot die oproeping ben overgegaan; maar bovenal, dat de naam diens mans, zonder dat hij genoemd wordt, op u aller lippen zweeft, - zal, hoop ik, voor u een bewijs te meer zijn, dat het hier, zoo, voor u als voor mij, slechts de vervulling geldt van een nationalen plicht. Eenmaal dien plicht voor oogen hebbende, heeft het Nederlandsche volk nimmer geaarzeld en zal het ook thans niet doen.

Rotterdam, 1 October 1870.

J. van Gennep.