Volledige werken. Deel 13. Brieven en dokumenten uit de jaren 1868-1869

[21 mei 1869
Verslag in De Rotterdamsche Lantaren]

21 mei 1869

Verslag van Multatuli's voordracht te Rotterdam, d.d. 9 mei, in De Rotterdamsche Lantaren, Tweede Twaalftal, Nummer 3, blz. 225-229.

(I.I.S.G. Amsterdam; fotokopie M.M.)

[p. 494]

Vereeniging ‘Het algemeen stemregt.’
Voordragt van Multatuli.

Grand hommes! l'effroi des temps qui
les vit naître, religion de l'avenir.

Ja, zoo is het! de groote mannen zijn de schrikbeelden der eeuw, waarin zij leefden, maar ook de religie, het Verbond, de schakel der Toekomst. Zij zijn zeldzaam, die eminente mannen, want velen bezwijken in den hevigen strijd. Daarom zijn ook die zeldzamen de grootsten. Zij worstelen door allen tegenstand heen en bereiken, ongedeerd, het doel hunner bestemming, het toppunt onder de menschheid.

Rotterdammers! De bijeenkomst van 9 Mei, op de plaats Gezelligheid, was uit dat gezigtspunt luisterrijk. Aanzienlijk was de opkomst. Had op onze roepstem Multatuli aangenomen, om eene voordragt te houden en had deze aankondiging aller belangstelling opgewekt, niet minder had 's mans verschijning en optreding plaats onder een daverend applaus. Was 's mans voordragt schitterend en naar het leven, perste zijne boeijende taal tranen af en was zijne taak bewonderenswaardig moeijelijk, niemand zal het ontkennen, dat de mijne thans evenmin gemakkelijk is, namentlijk in weinige woorden eene korte, maar duidelijke schets weêr te geven van de ruim 2½ uur lange gloeijende en effectvolle, ja betooverende schetsen van den grooten, onnavolgbaren spreker. Ik zal, ik moet het, als Secretaris, beproeven; en hij alleen vergeve het mij, indien ik, 't geen bijna zeker is, met mijne zwakke krachten, den indruk gebrekkig weêrgeef, die zijn heldentoon, zijn diepe blikken, zijn kernachtig ingrijpen in 't gemoed, in 't kort zijn veelomvattende beschouwingen en geïmproviseerde uitwijdingen, zoo gepast en helder, op veler hart zeer zeker zullen gemaakt, en, vergeten wij het niet, op de aanwezige vrouwen moeten achtergelaten hebben.

Immers, zijn preludium, zijn aanhef of voorafspraak stemde reeds ieder tot aandacht. Welk eene teekening van den politieken man, welke schoone trekken hoorden wij daar reeds over 't algemeen

[p. 495]

stemregt! Hoe voortreffelijk en juist met de levendigste improvisatie bragt zijne inleiding hem op zijn onderwerp, 't welk hij in drie tafereelen, met geringe pauze voordroeg met al de kracht en tact des meesters, met de magt en den toon des kunstkenners. Waar werd ooit de volksstem zoo zuiver gehoord en 's volkstoestanden zoo helder geschetst tegenover hoogere standen als hier? Hoort gij nog dat woord... honger! Waar werd ooit een Koningin, en wel een geëmancipeerde Koningin, in het niet verzonken geschetst, en wel tegenover hare naaister, het toppunt van den adel der vrouw, waar? - vraag ik. En, de verpletterende schildering onzer, of wel, der regeringsmannen, - want hij sprak op verheven algemeenen toon en zin, - is te vergeefs in onze politieke litteratuur te vinden. Was zij niet schoon en waar - (mooi!!! mag ik niet zeggen!) tintelend van waarheid, waar hij, wat geroemd wordt als groot door onze droogstoppels, in het niet deed zinken, - klein, gering, onbeduidend maakte door zijne onovertrefbare beelden, en... maar, vergeef mij lezer, dat ik hier afbreek! dat ik zwijg over den hoog begaafden volksman. Waar is de pen, die beter dan de mijne zijn lof, zijne verdienste, zijne grootheid in het licht stelle tegenover zoo vele nulliteiten, die hem gemarteld hebben? Zij kome! die stem, opdat er regt geschiede uit den boezem des volks.

's Mans slotwoord was even groot en schoon, waar hij als warme uitdrukking des harten, 't algemeen stemregt, ook als de grondtoon van zijn politiek streven verklaarde en luide onze pogingen toejuichte op dat gebied.

Maar neen; ik mag nog niet zwijgen. Wie herinnert zich niet die heerlijke tirade, die bedwelmende episode over poëzij?! Was het niet groot en schoon? En hiermede heb ik alles gezegd. Ik besluit dus dit gedeelte met onderstaande dichtregelen, al is het maar bloote rijmelarij bij die heerlijke melodiën, welke oprezen uit dat gedeelte, waarin hij, waar als het licht, van de poëzij van Hoofd en Hart sprak, als hij die overeenstemmende kracht van Verstand en Gevoel, in één woord, het Genie deed hooren, zijne schoone klanken door merg en been deed dringen en menig betraand oog met dankbaarheid naar zijne welsprekende lippen deed gluren, met de gedachte: hoe jammer, dat ook hier, zoo als aan alles, een einde is!...

[p. 496]

 

Woeste, bulderende orkanen

 

Vellen hooge ceders neêr^*;

 

Maar de man, hoe wreed gefolterd,

 

Hoe vertrapt, verheft zich weêr.

 

Bosschen vallen, bergen zinken,

 

Zonnen, werelden vergaan;

 

Maar de man, die veel kon lijden^**,

 

't Onregt fier en fel bestrijden,

 

Viel, om grooter op te staan.

Ja, neêrgeveld door onregt en tegenstand, is hij weder grooter opgestaan te midden des volks, te midden der strijders voor het algemeen stemregt, hoe eenvoudig en weinig beduidend zij ook zijn mogen; ja opgestaan is hij bij ons als een groot man onzer eeuw, die, als de zonne des daags, armen en rijken, goeden en kwaden, allen opgetogen maakte door zijn gloed en luister, aller boezem deed kloppen van bewondering en eerbied, licht en leven in het hoofd, groei en bloei in het hart ontkiemde en vruchten deed rijpen voor een gelukkiger Nakomelingschap; die, ja even zoo als de schitterende hemelbol, al hooger en hooger moet stijgen aan de kimmen der beschaving, aan den horizon, aan den gezigteinder der politieke en staathuishoudkundige wereld; het zij zoo!

En hiermede heb ik mijn taak volbragt. Lezers! Heb ik slecht geluisterd, verkeerd verstaan, mis-gedacht, Multatuli alleen mag het mij zeggen! Rotterdammers! leest inmiddels mijne zwakke taal met de gedachten aan het algemeene stemregt, aan den held, die ons overwon en aan de woorden des dichters:

Gelijk de bij de honigdropjes
Lept uit dezelfde bloemenknopjes,
Die 't gift verschaffen aan de spin.

Het is zeker wel noodzakelijk de gewoonte, om de verslagen in volgorde te leveren, voor ditmaal te verlaten, ten einde de verkiezings-

* Wie kent niet de geschiedenis van Multatuli, de beschermer van Insulinde, de schrijver over vrijen arbeid, de kweeker der question brulante over de Indische politiek! enz.

** Multatuli beteekent: souffre douleur, veel geleden, veel gedragen.

[p. 497]

historie, die aan de orde is, te laten voorgaan. Dientengevolge wordt het verhandelde in de vergadering van den 13^en Mei uwe aandacht aanbevolen.

De groote vraag - of gebroken moest worden bij de aftreding van de gemeenteraadsleden met den ouden sleur van dat eeuwig herkiezen, even als dat de symphatie voor de kamerleden had verworven, hield lang de debatten gaande.

Men erkende ferme raadsleden onder de aftredende en verscheidenen betreurden, om het beginsel, niet anders dan geheele vernieuwing bij de aanstaande verkiezingen te moeten aanbevelen.

Er was te lang en steeds herkozen als het aftreding gold, dat het doen plaatsen op de lijst der raadsleden, veel begon te gelijken, op het aanleggen van een sperziën-bed door een jong predikant.

Bij de Raadsleden scheen het ‘eens Burgemeester altijd Burgemeester’ een burgerregt te verkrijgen, trots de voorgeschreven aftredingen. Men wilde volstrekt niet ontkennen, dat er flinke raadsleden aan de beurt van aftreding waren, maar die zouden dan wel in andere politieke betrekkingen kunnen aanbevolen worden. Men wilde b.v. als het gelukte het Raadslid den heer Pincoffs in de tweede kamer te krijgen (de wethouder de heer de Bruin, had men vernomen, zou als vroeger blijven weigeren het mandaat als kamerlid aan te nemen,) alsdan het aftredende Raadslid den heer van der Hoop te gelijkertijd aan te bevelen voor lid van de provinciale staten, waar hij als ervaren notaris van eene zoo groote stad als Rotterdam goed op zijn plaats zou zijn. Maar ook in den Raad verlangde men geheele nieuwe denkbeelden te brengen, en wilde men niet meer te vreden zijn met reeds weinigen het ‘plaats rust!’ toe te roepen.

Onder de voorbeelden, hoe min de tegenwoordige kiezers op de hoogte van den tijd waren, werd als toonbeeld aangewezen het Raadslid den heer de Critter. Men zou het dan ook als een tarting van de tegenwoordige kiezers aan het volk achter de kiezers aanmerken, als men andermaal dit heerschap in den Raad als symbool van hoogmoed liet figureren.

De dertien benoemde candidaten voor leden van den gemeenteraad zullen in het volgend nommer worden geannonceerd; er zij dus

[p. 498]

alleen thans vermeld, dat aanbevolen worden tot Leden van de tweede kamer der Staten-Generaal.

E. DOUWES DEKKER.
en
L. PINCOFFS.

De hoop, dat de wethouder de heer de Bruin tegen de aftreding van den heer Franse van de Putte, bereid bevonden zal worden als lid der kamer op te treden, was zeer algemeen.

De Secretaris,

G.W. van der Voo...