Volledige werken. Deel 13. Brieven en dokumenten uit de jaren 1868-1869

[p. 390]

[9 maart 1869
Verslag voordracht van Multatuli in Delft]

9 maart 1869

Verslag van Multatuli's voordracht d.d. 6 maart in de Delftsche Courant. (Gemeente-archief Delft; fotokopie M.M.)

Delft, 8 Maart.

- In de vergadering van het studenten-gezelschap ‘Vrije Studie’, op ll. Zaturdag-avond in Stads Doele gehouden, trad de heer Douwes Dekker op, om over beschaving te spreken. Zoo als gewoonlijk bij het optreden van dezen redenaar, was de zaal ook thans weder stampvol.

Spreker begon zijne verhandeling met eenige opmerkingen over den oorsprong, de beteekenis en langzame afdaling of dégradatie van sommige woorden, o.a. van het woord ‘wijf’, hetwelk tegenwoordig heel iets anders te kennen geeft, en op verre na niet zoo fatsoenlijk in de ooren eener vrouw klinkt, als toen dat woord pas werd uitgevonden, en vóór een paar honderd jaar, zelfs nog door dichters, als allesbehalve een scheldwoord (waartoe het thans is afgedaald) werd gebruikt; spreker merkte daarbij tevens op dat het woord ‘dame’, tegenwoordig in lang niet meer zoo verstaan wordt als vroeger, en knoopte daaraan de voorspelling vast dat er eenmaal een tijd zal komen waarin dat woord bepaald als ‘scheldnaam’ zal gebruikt worden. Daarna kwam spreker tot de etymologie en beteekenis van onze Nederduitsche uitdrukkingen: ‘beschaven’ en ‘beschaving’, in verband met de woorden die de Franschen, Duitschers en Engelschen daarvoor hebben - of niet hebben - en trachtte vervolgens aan te toonen dat de beschaving ten onzent (waarop men zich in den regel, voornamelijk tegenover de bewoners onzer Oost-Indische bezittingen, zooveel laat voorstaan) den toets van onderzoek naar hare degelijkheid, niet alleen niet kan doorstaan, maar zelfs in vele gevallen, met den naam van verregaande ‘barbaarschheid’ moet bestempeld worden. Een hoofdbeletsel voor de beschaving is, wat de schrijver van den Max Havelaar, ons ‘weelderig pauperisme’ noemt; en zeker moest zijne mededeeling dat o.a. te Amsterdam, bij een eenigzins strengen winter, niet minder dan 70,000 personen bedeeld worden - en aldaar dus de derde man der bevolking gebedeld brood eet - eene pijnlijke gewaarwording doen geboren worden. Niets staat de algemeene ontwikkeling en beschaving dan ook zoo zeer in den weg als onvoldoende voeding van het ligchaam: een volle maag studeert wel niet graag, maar eene leege in het geheel niet. Honger, vol-

[p. 391]

slagen honger, maakt den mensch tot een tijger, maar een toestand van voortdurende half-honger, zoo als de heer Dekker het noemt, maakt hem dof, onverschillig, onvatbaar, in één woord onbeschaafd. Dat overigens dikwijls voor ‘beschaafd’ wordt gehouden wat het eigenlijk niet is, trachtte spreker door tal van voorbeelden - meest ontleend aan zijn langdurig verblijf in ‘het prachtig rijk van Insulinde’ - duidelijk te maken.

Na nog een en ander omtrent ‘deugd’, ‘zedelijkheid’, ‘godsdienst’, ‘christendom’ enz. - op de wijze zoo als men dit van ‘Multatuli’ gewoon is en verwachten kan - gezegd te hebben, besloot spreker zijne voordragt of ‘wenken’ (zoo als hij die liefst zelf noemen wilde) met te doen uitkomen dat alleen waarheid - en waarheid op elk gebied en onder alle vormen - het geheim der ware beschaving bezit, en dat hij, die het meest naar waarheid streeft en haar aan het menschelijk geslacht tracht te geven, ook de meest beschaafde is.

De herhaalde toejuichingen waarmede de redenaar telkens werd begroet, en die hem zelfs een paar malen zijne rede moesten doen afbreken, om den storm tot bedaren te laten komen, schenen te bewijzen hoezeer hij het meerendeel van zijn gehoor boeide en zijn in den regel bitter sarcasme in den smaak van vele zijner hoorders en hoorderessen viel.

De president van ‘Vrije Studie’ bragt den spreker aan het einde zijner rede, een hartelijk woord van dankbetuiging en bood hem, als blijk van hulde en sympathie, het eere-lidmaatschap van het gezelschap aan.

Wij hebben getracht een, in hoofdzaak, zoo getrouw mogelijk verslag dezer voordragt te geven, hetwelk echter - wij bekennen het gaarne - bij den gloed die de heer Dekker aan het gesprokene weet bij te zetten en den rijkdom zijner denkbeelden, hoogst onvolledig is moeten blijven. Wij willen evenwel volstrekt niet geacht worden met al het gehoorde in te stemmen of er genoegen in gevonden te hebben; integendeel, meermalen werden wij ‘getroffen’, om niet te zeggen ‘gekwetst’ door sprekers bittere ironie met zaken, die toch voor ieder die, naar onze denkbeelden van beschaving, aanspraak maakt daarvan eenig begrip te hebben, nog niet alle waarde verloren hebben. Wij hebben ons echter geheel van kritiek willen onthouden, hoofdzakelijk omdat wij de voordragt hoorden in een gezelschap waarin Vrije Studie op den voorgrond staat en men ons dus misschien

[p. 392]

het regt zou betwisten om, al ergerde men zich somtijds, daarop, buiten dien kring, aanmerking te maken.