Volledige werken. Deel 13. Brieven en dokumenten uit de jaren 1868-1869

[23 november 1868
Verslag van Multatuli's lezing in N.R.C.]

23 november 1868

De Nieuwe Rotterdamsche Courant publiceert een verslag van Multatuli's lezing in Delft, d.d. 20 november. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.) Dit verslag werd door enige andere dagbladen overgenomen, o.a. door het Algemeen Handelsblad, en de Provinciale Groningsche Courant.

delft, 21 Nov. Gisteren avond hield de Heer Douwes Dekker eene hoogst belangrijke en boeijende lezing in het studentengezelschap

[p. 228]

Vrije Studie, over vrije studie. Een talrijk publiek woonde die voordragt bij. De spreker had door het hooren der schoone ideën in de lezing van dr. van Vloten over vrije studie lust gekregen ook eens zijne denkbeelden daarover meê te deelen. Na eene inleiding stelde Spr. de vraag: ‘Wat is vrije studie?’ Vrije studie is het onbelemmerd streven naar waarheid. Wat is onbelemmerd? Wat eene belemmering is voor den een is dit niet voor den ander. Spreker ging hierom de belemmeringen na, die dit streven naar waarheid in den weg staan. Hij verdeelt ze in 1^o. het opdringen van vooroordelen; 2^o. het beletten van onderzoek en 3^o. de ongeschiktheid van den onderzoekenden persoon. Van het oogenblik dat wij geboren worden, wordt de lust voor vrije studie tegengewerkt. Reeds door het bakeren wordt het vrij studeren van het ligchaam verhinderd, terwijl door de schommelende beweging van de wieg, het kind in een kunstmatige zeeziekte wordt gebragt, die, hoewel het kind er aan gewend geraakt, het tevens gewoon maakt zeeziekerig te denken. De grootste lofspraak, die een jonggeborene kan verkrijgen is, dat hij zoo zoet is, dat men hem nimmer hoort: reeds dan wordt hem het zwijgen als eene deugd aangerekend.

Geschudde hersens en werkelooze longen, ziedaar de eerste belemmeringen. Maar nu iets later. Dan wordt het kinderbrein met sprookjes en verhalen opgevuld, die hoewel op zich zelven niet schadelijk, hem toch doen bezwijken, of kracht kosten om zich er aan te onttrekken.

Nog later op school. Op goed geloof moet hij daar alles van den meester aannemen, want, wil de schooljongen door eene vraag de eerste trede op de baan van vrije studie zetten, dan wordt hij door eene mauvaise marque van al zijne lust tot onderzoek genezen. Zoo gaat het in de jeugd. Op rijper leeftijd ontstaan nog meer hinderpalen voor de vrije studie. Zoo verderfelijk het voor vrije studie is aan alles te twijfelen, even verderfelijk is het het twijfelen te verbieden. De twijfelziekte leidt van weten zonder onderzoek tot niets, maar wat hadden een Gallilei, Kepler en Newton kunnen worden, wanneer zij niet getwijfeld hadden. Eene ander hinderpaal voor vrije studie is het gelooven op gezag, want evenmin als hij, die van zijns buurmans boom vruchten plukt, dien boom den zijnen kan noemen, evenmin kan hij, die op de meening van anderen vertrouwt, hunne studie de zijne noemen. De zinnelijkheid staat ook vaak vrije studie in de weg.

[p. 229]

De groote vijand van vrije studie is echter de lafhartige fatsoenlijkheid. Eene andere belemmering voor vrije studie is maar al te dikwijls gebrek aan geld om te leven. Zendelings- en bijbelgenootschappen worden ondersteund, maar de strijder voor de waarheid blijft arm; het schijnt dat op het gebied der waarheid de arbeider zijn loon niet waard is, of dat hij eerst na den dood met standbeelden moet beloond worden.,

Deze en nog vele andere zijn de hinderpalen voor vrije studie. Heil hem, die niettegenstaande dat alles een steentje kan bijdragen tot het groote gebouw der waarheid. Ieder die vrije studie wil najagen, moet zich tot ridder laten slaan in den strijd tegen het monster Leugen. Ziedaar de hoofdinhoud van eene lezing, die wegens den rijkdom van idéën en de schoone taal, voor elk die haar gehoord heeft, onvergetelijk zal blijven. De langdurige toejuichingen en het groote enthousiasmus der aanwezigen bewezen dan ook, dat de spreker tot in het hart zijner toehoorders was doorgedrongen.