Volledige werken. Deel 12. Brieven en dokumenten uit de jaren 1867-1868

[28 april 1867
Artikel over Multatuli in Het Vrije Woord]

28 april 1867

Het weekblad Het Vrije Woord publiceert een korte beschouwing over Multatuli, gevolgd door Idee 470, 469, 7, 8, 49, 80, 195 en 197.

Deze aflevering draagt ten onrechte het nummer 21 en de datum 21 april: ze volgt op nr. 12 van 21 april en gaat vooraf aan nr. 14 van 5 mei. (A.M.V.C. Antwerpen; fotokopie M.M.)

Ideën van Multatuli

Tusschen de strijders, die in onze dagen optraden om het vrije woord en het vrije gedacht tegen spreuken van gezag en anderen bluf te verdedigen, toonde er geen zich zoo vastberaden, zoo moedig en behendig als de nederlandsche schrijver Multatuli. Van zijnen eersten stap in het worstelpark scheidt hij zich van den grooten hoop af en treedt verre vooruit, daar waar hij alleen tegen over de dichte vijandelijke legers staat. Voor wapen heeft hij het sterke zwaard der rede, hij doet het glinsteren rond zijn hoofd en fluiten door de lucht om dat hij met krachtige hand omzwaait en omdat hij het zorgvuldig gekuischt en gepolijst heeft; het snijdt scherp, zijn zwaard, want de snede heet geestigheid en de punt scherpe spot. Op zijn krijgsvlag staat zijne leus: waarheid. Zijne vijanden heeten leugens en die leugens zijn zoo talrijk dat zij de aarde overdekken en het licht des hemels verduisteren; zij hebben vasten voet op den bodem die ze draagt, en den hemel noemen zij hunnen bondgenoot.

Het moge verwaand schijnen tegen dit heir op te treden, maar indrukwekkend is het toch en wie zijn geweten niet vol met aangeleerde begrippen gepropt heeft voelt zijn hart nog eenstemmig kloppen met hèm, die luidop verklaart dat er maar eene zaak schoon en groot is op de wereld en dat die waarheid heet; dat de opvatting ervan verduisterd en verdoofd wordt, maar dat men ze altijd klaar en helder in zich zelven kan weervinden als men de hinderpalen ver-

[p. 210]

drijft die ze ons beletten te zien. Hinderpalen die heeten: blind vertrouwen in de woorden van anderen, aanneming van niet onderzochte leerstelsels, in zake van staatkunde, godsdienst, zedeleer en alles wat men bij overlevering aanleert, alles wat men met de melk inzuigt, alles wat eigen belang ons doet blindelings aannemen.

In bijzonderheden treden kunnen wij niet, wij willen alleen eene proefleveren van zijn krachtig en oorspronkelijk talent. Als rijkdom van gedachten, sierlijkheid van taal, diepe overtuiging en warm gevoel voor schoonheid eenen schrijver groot maken, dan neemt Multatuli eene eereplaats in tusschen de schrijvers van heden en van vroeger. Ik zal er niet bijvoegen dat wij al zijne gedachten niet deelen. De gedachtenvrijheid is te dierbaar aan den schrijver dan dat hij die bij anderen niet eeren zou gelijk hij ze voor zich zelven vergt.

Zie hier hoe hij over deze en andere zaken denkt.