Volledige werken. Deel 11. Brieven en dokumenten uit de jaren 1862-1866

[29 november 1865
Ingezonden stuk betreffende Multatuli]

29 november 1865

Ingezonden stuk in het Algemeen Handelsblad, geschreven op vrijdag 17 november naar aanleiding van Multatuli's toespraak op woensdag 15 november. Het is niet bekend, wie de persoon is achter deze initialen. (U.B. Amsterdam)

taillable et corvéable à merci: naar willekeur aan belasting en herendienst onderworpen.

Aan Multatuli.

Edele Vriend van Ongelukkigen!

Ik heb meermalen uwe boeijende voordragten in het locaal op den O.Z. Achterburgwal bijgewoond en ben nooit onvoldaan huiswaarts gekeerd. Ook heb ik mij de meeste uwer werken aangeschaft en ze met genoegen gelezen. Laatstleden Woensdag bevond ik mij weder onder uwe toehoorders en mij en vele anderen ontlokte het verhaal van Saidjah menigen traan.

Maar in twee zaken kan ik het volstrekt niet met u eens zijn. Vooreerst het beweren, dat gij niet spreken noch schrijven kunt en dat het genoeg zoude zijn voor iedereen, zoo als voor u, om van zijn goed regt doordrongen te zijn, om dit evenzoo goed als gij te kunnen doen. Dit weet ik bij ondervinding, dat bij mij niet het geval is en geloof ik bij de meesten niet. Niet ieder toch kan zijne gedachten in woorden of schrift goed uiten, al is hij ook nog zoo overtuigd van

[p. 521]

de waarheid, en zijne innige overtuiging mede te deelen. En men heeft aan den anderen kant honderde plaatsen, waar men talentvolle redenaars kan hooren, waar van men uit hunne daden kan opmaken, dat zij niet geloven aan hetgeen zij zeggen of verkondigen. Even zoo bij beroemde schrijvers en moralisten. Maar het voornaamste wat mij in uwe schriften en redeneringen onaangenaam aandoet, is, dat gij den ongelukkigen toestand, waarin een groot getal menschen op Java verkeert, altijd en eeuwig in de eerste plaats wijt aan ons koloniaal gouvernement. Te regt zegt dunkt mij van Lennep: gij ziet altijd maar éénen kant.

Laat ons eens zien welke is de toestand en hoogte van ontwikkeling der maatschappij op Java. Mij dunkt er is veel overeenkomst met die bij ons bestond vóór de kruistochten, vóór de opkomst der steden. Toen waren edelen van allerlei rang en geestelijken de bezitters van bijna alle magt en aanzien, het volk was taillable et corvéable à merci, waaraan slechts het gewone regt en ook bijzondere toestanden eenige beperking maakten. De pelgrims naar Jeruzalem en andere heilige plaatsen kan men het best vergelijken met de tegenwoordige Hadji's van Java, die naar Arabie of in Indostan naar Jaggernaut trekken. Eigenhoorigen van allerlei graad waren met slaafsche vrees voor hunne meesters en de geestelijkheid vervuld even als thans de Javaan, met het verschil alleen, dat de verscheidenheid van ras hier geven kan.

Indien nu in dien tijd een volk had bestaan, zoo ontwikkeld als het onze tegenwoordig is, en dat had dan door welke middelen ook, zich in het bezit weten te stellen van het land van middel-eeuwsche beschaving, wat zoude het anders hebben kunnen doen dan wij tegenwoordig doen, om zich in het rustig bezit te handhaven?

Maar neem het eens anders, men ware woedend geworden over de verdrukkingen en kwellingen, door adel en geestelijkheid aan de groote massa gedaan, men had die met kracht bestreden. Adel en geestelijkheid waren opgestaan en het volk gewoon om voor hen te kruipen, had zich niet bij zijne beschermers gevoegd, omdat het hen niet begrepen had. De beschavende natie ware verjaagd en de barbaarschheid ware voor het oogenblik nog vreeselijker geworden.

De toestand van Java en der maatschappij aldaar, kan dunkt mij best met die van vroegeren tijd bij ons vergeleken worden. Sedert eeu-

[p. 522]

wen zijn de goede Javanen verdrukt geweest door priesters en hoofden. Hunne tweede natuur is geworden slaafsche onderdanigheid en onderworpenheid aan die groote heeren. Eerst als zij tot wanhoop en razernij gedreven worden, verzetten zij zich en plegen zoo als gij te regt zegt, een zelfmoord in gemeenschap. Wat kan ons bestuur daar nu tegen doen? Mij dunkt den Javaan zedelijk en verstandelijk zoo veel mogelijk ontwikkelen en de op hem drukkende lasten zoo veel mogelijk verligten. Geschiedt dit in de laatste jaren dan niet? zijn niet eene menigte corvéen, de passer-regten, het binnenlandsche pas-stelsel, de cultuur-procenten enz. afgeschaft? Doet de regering ook niets voor gezondheid en verstandsontwikkeling van den inlander? Belemmert zij ook het onderwijs? Ik geloof dat het onmogelijk is den Javaan plotseling van alle verdrukking te verlossen en tot de vrijheid te brengen, die wij hier genieten. Er moet een overgangstijdperk zijn; dat heeft de geschiedenis van alle volken geleerd. Uw eigen verhaal op het congres van den ongelukkigen Javaan, die zich vrijwillig door zijn Heer liet doodsteken en hemzelven de kris toereikte in plaats van, zoo als de domste Drenthsche boer zou doen, op den loop gaan, is een sprekend bewijs van zijne weinige ontwikkeling. Eene regering kan een volk niet, ook met den besten wil, van alle verdrukking verlossen als het zelf niet medewerkt.

Ik herinner hier slechts aan de hervormingen, die Keizer Jozef de tweede op het laatst der vorige eeuw wilde invoeren, meerendeels goed voorwaar, maar die afstuitten op de onmogelijkheid om eene domme menigte in eens op bevel verstandig te maken. Geene regering, hoe magtig ook, kan dat. De geschiedenis levert daarvan overvloedige bewijzen.

Men zoude den oorlog kunnen verklaren aan alle regenten en bloedzuigers van den Javaan en ze allen vernietigen; er zouden slechts anderen verrijzen, zoo als na het schrikbewind in Frankrijk een nieuwe adel onder Napoleon den ouden gedecimeerden verving.

Bij deze korte aanmerkingen heb ik te voegen de betuiging mijner innige hoogachting aan den edelen Multatuli.

amsterdam, 17 November 1865.

A.L.B.