Volledige werken. Deel 9. Brieven en dokumenten uit de jaren 1846-1857

[p. 625]

Java
1856-1857

[p. 627]

Dekker zonder werk

Na zijn vertrek uit Lebak heeft Dekker nog een jaar verblijf gehouden op Java, onder steeds wanhopiger omstandigheden. Via Serang, waar hij met zijn gezin gastvrijheid genoot van Brest van Kempen, ging Dekker naar Batavia. Op 9 mei richtte hij zich tot de Gouverneur-Generaal met het verzoek hem te willen ontvangen in particuliere audiëntie. Blijkens de aantekeningen werd dit verzoek geweigerd. Daarna heeft Dekker getracht de Gouverneur-Generaal te spreken te krijgen door bemiddeling van diens adjudant Baron van Heerdt; op een volgende poging kreeg Dekker afwijzend antwoord door de adjunct-secretaris Hoogeveen. (Werken I, blz. 403.) Tenslotte schreef Dekker op 23 mei een brief die men wel als een uiterste noodkreet mag beschouwen. Indien hij heeft gehoopt in een persoonlijk onderhoud Duymaer van Twist met zijn Lebakse dokumenten te kunnen overtuigen en daarna zijn ambtelijke carrière, wellicht op hoger niveau, voort te zetten, is die verwachting beschaamd; maar niet door een tekort in het bewijsmateriaal. Door Dekker niet te willen ontvangen heeft Duymaer van Twist zichzelf beschermd tegen de eventuele plicht om openlijk ongelijk te moeten erkennen. Aldus heeft hij taktisch de sterkste, maar moreel de allerzwakste houding aangenomen. Zijn weigering blijft een moeilijk te begrijpen, en nog moeilijker te waarderen factor in heel deze tragedie. Pas hierdoor werd het ontslag definitief.

Dat Dekker later bij de Gouverneur-Generaal Pahud geen gehoor vond, spreekt gezien zijn voorafgaand gedrag jegens de Minister Pahud welhaast vanzelf. Van het officiële onderzoek, onder leiding van Brest van Kempen in Lebak ingesteld, heeft Dekker niets geweten. De resultaten ervan bevestigen niet alleen ten volle de gegrondheid van zijn beschuldigingen, maar wettigen de gevolgtrekking dat er nog heel wat méer aan den dag zou zijn gekomen, indien hijzelf dit onderzoek zou hebben

[p. 628]

geleid. Het is merkwaardig, dat men in Batavia ten tijde van de beslissingen aangaande Lebak blijkbaar geen behoefte heeft gevoeld aan een hernieuwd contact met Dekker.

In het najaar van 1856 probeerde Dekker aan de slag te komen als huurder van een rijstpelmolen; de plannen mislukten. Op dat tijdstip was Tine's familie in Holland en mogelijk ook op Java al tegen hem gekant. Het was de voortzetting van een ontstemming, die al in 1846 bestond, tijdens het verlof mede door de erfeniskwestie moet zijn toegenomen, en nu door Dekkers ontslag nog was verscherpt. Over deze wanhopige maanden heeft Dekker zich bij herhaling uitgelaten o.a. in de vierde bundel Ideeën (Werken VI, blz. 113, 132, 135, 139-140, 146-147). Volgens Mimi heeft Dekker vooral vriendschap en steun ondervonden van Mr. Herman des Amorie van der Hoeven, destijds advocaat te Batavia, de jongere broer van Dekkers jeugdvriend Abraham. (Brieven III, blz. 12-13).

Aan het eind van 1856 of het begin van 1857 vonden Dekker en Tine onderdak bij zijn broer Jan, die toen een tabaksplantage had bij Rembang. Een poging om aan die onderneming te worden verbonden, mislukte eveneens. In april 1857 vertrok Dekker via de landweg naar Europa, waarschijnlijk met de ‘Koningin der Nederlanden’, ofschoon zijn naam op de passagierslijsten niet is aangetroffen. Opmerkelijk is de mededeling in de Javasche Courant, dat hij ‘voor korte tijd’ op reis was gegaan. Tine en zijn zoontje bleven in Rembang achter. Op 1 juni 1857 werd in Soerabaja het tweede kind geboren, een dochter. Dekker moet zich omstreeks die tijd hebben bevonden in Egypte. Maar over deze maanden bestaat geen enkele brief of dokument. G.S.