Volledige werken. Deel 9. Brieven en dokumenten uit de jaren 1846-1857

[p. 480]

[12 februari 1856
Lijst van 42 vragen aan de Regent]

12 februari 1856

Lijst van 42 vragen betreffende herendienst, door Dekker eigenhandig op de linkerhelft der bladzijden in het Maleis geschreven, en door of namens de Regent op de rechterhelft beantwoord. (M.M.) Vertaling.

De datum onderaan is een verbetering van 14 in 12. Op talrijke plaatsen heeft Dekker, waarschijnlijk kort na de ontvangst van de beantwoording, in het Nederlands kritische aantekeningen in potlood gemaakt. Deze zijn in de onderstaande weergave cursief gedrukt. De beantwoording moet op 18 of 19 februari hebben plaats gehad; op de laatstgenoemde datum zond Dekker dit dokument naar de Controleur.

Eerste onderwerp nopens de Orang Kemit.

1. Hoeveel ‘orang kemit’ Aantal kemits per dag 187 hebben er gedurende deze mensen. maand februari gewaakt in Rangkas Betoeng?

2. Bij wiens huizen heeft er een kemit gewaakt

		hoeveel mensen
	Bij wiens huis heeft de kemit gewaakt	Alleen 's nachts waken	's nachts waken en overdag werken
	Bij de heren Nederlandse ambtenaren
	Heer Adst. Resident	8 's nachts en overdag
	Heer Controleur	4
	Heer Schrijver	2
	1 Regent	60
	1 Pattieh	20
	1 Collecteur	6
	1 Djaksa	6
	1 Kliwon	4
	1 Districtshoofd	16
	6 Mantri's	24
	6 Javaanse schrijvers	12
	18 oppassers	18
aanmerking	1 Gevangenis cipier	1
niet compleet	1 panghoeloe Landraad	4
	1 panghoeloe district	2
	Totaal	187 mensen per dag

[p. 481]

3. Om de hoeveel dagen worden die kemits gewoonlijk vervangen? aanmerking nepotisme djaru's regel maken	De duur hangt af van de overeenstemming tussen de dessahoofden en hun mensen en de dessa-oudsten; er zijn er die na 1 dag, na 2 dagen en na 3 dagen vervangen worden, de meesten na 5 dagen
4. Zijn er veel kemits die hun eigen leeftocht medebrengen?	De kemits of de pantjen-plichtigen brengen ieder hun eigen eten mee uitgezonderd de kemits die bij de keuken ingedeeld zijn, water halen of brandhout halen; deze krijgen eten van degene die deze kemits hebben.
5. Wanneer iemands mondkost al op is of wanneer men helemaal geen leeftocht heeft meegenomen, wie geeft hun dan te eten?	Er zijn er geen die opzettelijk geven, als het ware dit gereed hebben, doch hun die vragen wordt soms ook eten gegeven.
6. Wie is gewoon betaling aan de Orang kemit te geven? En hoeveel? niet compleet	De Javaanse ambtenaren/aanzienlijken zijn helemaal niet gewoon de orang kemit te betalen.
7. Houden de kampongmensen ervan om naar Rangkasbetoeng te gaan voor het verrichten van kemitdiensten of moeten zij door hun hoofden gedwongen worden?	Wat dit betreft: de orang kemit houden er om te beginnen zelf helemaal niet van doch ze volgen de voorschriften van het land zoals die vastgesteld zijn door het Gouvernement n.l. van wie geen aanplant hebben moet er 1 op 7 en van wie wel aanplant hebben 1 op 10 opkomen.
8. Wie kiest de mensen uit die weg moeten om kemitdiensten te verrichten? En hoe wordt deze aangele-	De dessahoofden leiden de regeling; degene die de keuze voor de kemit-diensten of andere pantjen-diensten heeft

[p. 482]

genheid in de kampongs geregeld? Dit is de regeling in het groot, doch de bedoeling was wie de personen aanwijst. Zie aanmerking vraag 3.

geregeld nl. 1 van de 10 van hen die aanplant hebben en 1 op 7 van die geen aanplant hebben, is het Gouvernement.

2e onderwerp: nopens de Orang Djangal.

9. Hoeveel Orang Djangal zijn er te Rangkasbetoeng?	Er moeten dagelijks 40 orang Djangal zijn.
10. Wat zijn van die mensen de werkzaamheden?	Het werk van de orang Djangal is om te beginnen het toezicht op de werkzaamheden van de ‘koelie toendan’; of de heren vragen koelies; en meer nog worden zij gebruikt voor het schoonmaken van de dessa, de wegen of de heggen in de dessa.
11. Onder wiens bevel?	De ‘orang Djangal’ staan onder de Kliwon
12. Hoeveel ‘orang Djangal’ werken aan de vesting Sariarie? En voorts hoeveel krijgen zij betaald?	Djangals krijgen geen koeliewerkzaamheden aan de vesting.
13. Hoeveel betaling hebben die Djangals dit jaar nog meer gekregen? (ongeveer) Ik wensch globaal te weten hoeveel geld er door den gladak in dit jaar verdiend is calculatief.	De verdiensten van de Djangals is onbekend omdat indien ‘orang Djangal’ het deel der ‘koelie toendan’ krijgen of ander werk, deze mensen ieder hun eigen betaling ontvangen.
14. Voor welke werkzaamheden hebben zij deze betaling gekregen?	Dat stond niet genoteerd in het boek van de kliwon.

[p. 483]

15. Moet aan deze ‘Orang Djangal’ een strenge opdracht worden gegeven om naar Rangkasbetoeng te gaan of gaan zij met plezier uit zich zelf?	De ‘orang Djangal’ gaan om te beginnen helemaal niet uit eigen genoegen, doch zij volgen de voorschriften van het land zoals die zijn vastgesteld door het Gouvernement. Daar de Djangal ten minste kans heeft van tijd tot tijd iets te verdienen, is het dunkt mij voordeeliger als zoodanig dan als pantjen te komen. de billijkheid eischt dus verwisseling.
16. Wie regelt of kiest de mensen in de kampongs om voor ‘Djangal-diensten’ naar Rangkasbetoeng te gaan?	Die het regelt en kiest is het dessahoofd. Zie aanmerking vraag 3
17. Zijn er nog meer mensen onder bevel van de kliwon? Ik meen dat er ook nog verzorgers voor de ‘vrije’ paarden zijn.	Er zijn 7 pantjen-plichtigen die onder bevel van de kliwon de vrije paarden bewaken. Opletten dat de voor bewaking der wagenpaarden &c toegestane 27 man met deze 7 man verminderd wordt, alsmede met de 7 man op W.G.
18. Hoeveel paarden zijn er vrij (loslopend) (geen karrepaarden maar rijpaarden)? Waar zijn de 2 overige gebleven. de Staat zegt 14 deze paarden zijn gekocht voor geld van de bevolking. N.B. op Tjilankahan P. K & Sadjira zijn nog paarden om te suppleren.	Er zijn 12 vrije paarden welke gehouden worden door de kliwon - 7 paarden die gebruikt worden door de postbewaarder, te Waroenggoenoeng 5 paarden totaal 12 paarden
19. Om de hoeveel dagen worden die ‘orang Djangal’ gewoonlijk vervangen?	Deze Djangals worden iedere 3 dagen vervangen. Nota. dit is stipter op 3 dagen dewijl deze djangals uit verder dessa's komen.

[p. 484]

20. Wanneer iemands leeftocht op is, hoe krijgt hij eten?	De Djangals brengen ieder hun eigen mondkost mee, er is niemand die op hun behoeften let.
21. Hoeveel karrepaarden zijn er? Hoeveel mensen passen op die paarden? Onder wiens bevel staan die mensen? N.B. deze loopers en mandoors krijgen padie van de bevolking?	Lands karrepaarden zijn er 13, 3 stel en 1 paard meer, 13 ‘Orang kemit’ verzorgen die paarden onder toezicht van (post)lopers, op Post Tjipotay 1 loper, 1 post mandoer 4 pantjenplichtige kemits; te Waroeng Goenoeng 2 lopers en 9 Kemits.
22. Die mensen die de karrepaarden verzorgen worden die ook Djangal genoemd? moet stipt volgens de staat der H.D. 2 gardoes maken!	De mensen die de karrepaarden verzorgen zijn geen Djangals die worden pantjen (plichtige) kemits genoemd. Penjebrangan, Stipt v hiergaand terug ronde onbekend. vervalt. Ik zorg voor ronde.

3e onderwerp: nopens personen die verschillende werkzaamheden of waakdiensten verrichten.

Mensen met verschillende werkzaamheden die gehouden worden door Mas Aria Patie ten eerste van Waroeng Goenoeng

Pantjen			26 mensen
om te waken in 3 gardoes (wachthuisjes)			18 mensen
Van Panjebrangan			12 mensen
			_____
aanmerking DD		Totaal	56 mensen
Van het district Lebak			8 mensen
	Sadjiera		4 mensen
			_____
		Totaal	68
Gebruikt voor het bewaken van gardoes			6
Voor het bewaken van de steenbakkerij			5
voor nachtwacht-ronden			6
			_____
		Af	17
			_____
		Blijft	51

[p. 485]

23. Hoeveel mensen uit andere kampongs zijn er in Rangkas Betoeng voor het brengen van brieven? (zes te veel)	Voor de duisternis of voor de eerste wacht worden voor bewaking en brieven brengen
	door de Demang	8 mensen
	door de Regent	2 gehouden
	Totaal	8
		10
24. Hoeveel voor het waken in de wachthuisjes? zie boven	Ten aanzien van de mensen voor het waken in de wachthuisjes was aanvankelijk geregeld dat men 3 wachthuisjes wilde gebruiken, 1 huisje bediend door 6 man, totaal 18. Er is al 1 wachthuisje bediend door 6 man, de 2 andere waarvoor nog geen 12 mensen zijn, worden beheerd door de Patih.
25. Hoeveel voor het werken aan de sloten onder toezicht van de hoofdmantri? conform	Het is zo dat er heden aangewezen zijn voor het werken aan de sloten, onder toezicht van de hoofdmantri 40 man die iedere 3 dagen vervangen worden.
26. Hoeveel mensen zorgen voor het oversteken van de rivier te Rangkas betoeng? Zie boven. Stipt.	Er zijn 2 oversteekplaatsen elk voor 12 mensen doch er zijn voor 1 oversteekplaats maar 6 man genomen. Doordat de Patih ze vasthoudt, resteren er nog maar 6 man voor elke oversteekplaats.
27. Al die mensen die genoemd zijn in deze onderwerpen hoe worden die genoemd, Djangal, of koelie of pantjen of hoe anders?	Die mensen worden Pantjenan genoemd, niet koelie en niet Joeroengan Pantjenan is algemeene Heeredienst. Onderd: Kemit
		Djangal
		Pantjen

[p. 486]

28. Worden deze mensen vervangen op dezelfde wijze als de mensen in het 1e en 2e onderwerp of is er een andere regeling voor?	Deze mensen worden iedere 3 dagen vervangen. Zie aanmerking van 19
29. Al die mensen die vermeld zijn in deze aangelegenheid, hoe krijgen zij gewoonlijk eten als hun leeftocht op is?	Al die lieden brengen ieder hun eigen mondkost mee; er is niemand die helpt door aan deze mensen voedsel te verstrekken.

4e onderwerp: nopens de Orang Pantjen

30. Wat is de betekenis van pantjen? Waarin verschilt het van djangal?	De betekenis van pantjen: dat zijn werkzaamheden waarvan elk bestanddeel al is vastgesteld zoals waken bij de hoofden of bij de wachthuisjes, post, oppassen bij de vrije loslopende paarden, karrepaarden, dat is pantjen. Vrijwillig werk dat niet vast staat.
31. Hoeveel pantjen (plichtigen) werken of waken er dagelijks in R. Betoeng zo lang ik hier ben?	Pantjen (plichtigen) die dagelijks wachtdiensten doen te Rangkas-betoeng 51 man, beheerd door Mas Aria Patie. Pantjens en kemits
de kemits & djangals hebben	bij de dessahoofden	187
reeds afgedaan. deugt niet.	Djangals bij de kliwon	40
moet weg	Die de paarden verzorgen	7
zegge 5	Voor de waak-ronden	6
	Waken bij de steenbakkerij	4
		_____
	Totaal	295 man.

[p. 487]

32. Wat voor werk doen die mensen, waar werken zij en onder wiens leiding werken zij? Opgave van wat de pantjens verrigt hebben.	Deze lieden houden de kampong schoon, de wegen en de heggen, de sloten, bruggen en tuinen in de dessa onder bevel van de Patih en kliwon. het is anders dan bij de kemit.
33. Die pantjens, wanneer hun mondvoorraad op is, wie geeft hun dan eten?	Van de pantjens moet ieder zijn eigen leeftocht meenemen, er is niemand die ze eten geeft.

5e onderwerp: nopens verschillende aangelegenheden

34. Zijn er buiten de hierboven genoemde personen nog meer mensen uit de kampongs die te Rangkasbetoeng werken? Waar werken zij dan en wat voor werk doen zij? Werken zij tegen betaling of niet? En wie geeft ze te eten als hun leeftocht op is? Over deze aangelegenheid wens ik duidelijke inlichtingen waar niets aan mag ontbreken, of het mannen zijn of vrouwen of kinderen - Alle lieden die hierheen gekomen zijn om te werken gedurende de tijd dat ik hier mijn ambt bekleed.

Er zijn ook mensen die andere werkzaamheden verrichten dan die welke reeds vastgesteld zijn in het werkboek van de dessa. Dit wordt ‘djoeroengwerk’ genoemd b.v. het schoon maken van de aloen-aloen (plein, meestal voor een regentswoning), de wegen daarvan, werk aan huis bij de hoofden - deze mensen ontvangen geen betaling en krijgen geen voedsel. Er zijn mensen die aan de nieuwe vesting koelie-werkzaamheden verrichten, per dag 40 man; de ontvangen betaling per man bedraagt 15 duiten per dag. deugt niet

35. Wie geeft aan de personen welke in onderwerp no. 5 genoemd zijn, opdracht om hier naar Rangkasbetoeng te komen.

Dit wordt geregeld door de Demang van het district en de dessahoofden. deugt niet

[p. 488]

36. Wie heeft de opdracht daartoe aan de Demang of aan de dessahoofden gegeven? deugt niet	Deze opdracht is oorspronkelijk van de Regent of van de Heer Adsistent-Resident aan de Demang, deze heeft het geregeld met de dessahoofden.
37. Hoe worden deze mensen uitgezocht? deugt niet	De regeling voor het aanwijzen van de personen voor werk - voor pantjen-diensten volgt hetgeen reeds vastgesteld is door het Gouvernement, zoals dat vermeld staat in het werkboek van de dessa - 1 van de 7 of 1 van de 10 voor dat ‘djoeroengwerk’ met dit verschil dat de Demang en de dessahoofden ongeveer 1 van de 15 of 1 van de 20 rekenen.
38. Wanneer de kampongmensen zulk een opdracht krijgen, hoe zijn dan ongeveer hun gevoelens bereidwillig uit een goed hart om de hoofden die het vragen te helpen of volgen zij slechts het bevel op uit vrees voor de grote heren doch met wrok in het hart?	Wat dit betreft, de kampongmensen die opdracht krijgen zijn zeker niet uit zich zelf bereidwillig doch wrok of boosheid in het hart is er niet, want men is van oudsher van geslacht op geslacht gewoon de voorschriften van het land op te volgen. Neen, - hier is geen sprake van prentah negrie, dit Hoofdstuk handelt over de particuliere diensten die wederregtelijk door den regent gevorderd worden.
39. Wat is de betekenis van ‘Poendoetan’	De betekenis van poendoetan is wat men alzo vraagt zonder betalen, dat is poendoetan, bijvoorbeeld men vraagt hout bamboe atap voor het repareren van de woning van het hoofd of van de wachthuisjes

[p. 489]

niet juist. Poendoetan doelt op rijst, kippen &c	zonder betaling; dat is poendoetan en zo meer.
40. Deze poendoetan, hoe wordt die verkregen door een bevel of vrijwillig van de mensen? fraai	Deze poendoetan wordt niet bereidwillig door de kampongmensen gegeven doch zij volgen de geboden op welke er van oudsher en van geslacht op geslacht zijn.
41. Hoe wordt die poendoetan gewoonlijk verdeeld? Hoe is de regeling daarvan in de kampong? neporisme en vooral knevelarij	De regeling van de poendoetan geschiedt door de Demang welke regelt in overeenstemming met de Loerahs en dessahoofden die de grootheid van de poendoetan schatten en dit verdelen over het aantal (draag)krachtige mensen; en het wordt opnieuw geregeld indien de poendoetan klein is; dan wordt de beurt verwisseld dat wil zeggen men verwisselt de aanslag van de loerah of het dessahoofd.
42. Zijn er nog meer inlichtingen omtrent alle onderwerpen hierboven genoemd?
Aan de Pattie gegeven om dit te tonen aan de Raden Adipattie teneinde alles met verschillende inlichtingen te doen beantwoorden, echter onderhands - het is geen dienst.

12 February 1856

D.D.