Volledige werken. Deel 9. Brieven en dokumenten uit de jaren 1846-1857

[p. 317]

De erfenis-kwestie

Dekkers verblijf in Culemborg kan wel geen andere reden hebben gehad dan ‘die zaak met de f30/m’, waarover hij Tine schreef op 11 februari 1853. Hij was er dus om onderzoek te doen naar haar familie-kapitaal, aangezien hij op grond van oude papieren veronderstelde dat haar nog een belangrijk aandeel toekwam, en dat men haar dit opzettelijk had onthouden. Van vaderszijde stamde Tine af van de families Van Wijnbergen en Kleijnhoff, van moederszijde van de families Fischer en Savelkoels. Van twee of drie hiervan kan met recht verondersteld worden, dat zij in oudere generaties gefortuneerd waren geweest.

Tine's overgrootvader Lambert Floris van Wijnbergen was al vóor of in 1792 overleden, maar diens vrouw Judith Geertruid van Wijnbergen-D'Aulnis leefde nadien nog veertig jaar. Zij overleefde aldus haar zoon, Tine's grootvader: Willem Lodewijk van Wijnbergen, die op 16 juni 1815 bij Quatrebas sneuvelde; zij overleefde ook haar kleinzoon, Tine's vader: Carel Fredrik Jan Pieter van Wijnbergen, die op 29 oktober 1829 te Ginneken krankzinnig overleed. Toen zijzelf stierf, op 21 juni 1832, was er van haar éen dochter in leven, Carolina Frederica, wier echtgenoot, Albertus van der Hucht, in 1812 tijdens de veldtocht in Rusland was gesneuveld. Deze dochter, die blijkens een brief uit 1826 toen ook zelf over een zeer bescheiden vermogen beschikte, erfde nu de helft van het nagelaten bezit. De andere helft, die toekwam aan de erven van de zoon, ging in drieën: Tine's tantes Everdina en Wilhelmina Carolina erfden dus elk een zesde part, terwijl het laatste zesde part opnieuw in drieën ging voor de erven van Tine's vader. Tine zelf en haar beide zusters kregen dus elk éen achttiende deel, hetgeen per persoon niet veel méer kan zijn geweest dan enkele honderden guldens. (Bijlagen VIII, IX).

[p. 318]

Gunstiger lagen de mogelijkheden in de richting van Tine's grootmoeder van vaders zijde, Everdina van Wijnbergen-Kleijnhoff. Zij stamde inderdaad uit een zeer rijke familie. Haar vader, Christiaan Kleijnhoff, ofschoon waarschijnlijk van geringe afkomst, was chirurgijn geweest in Batavia, en had het daar gebracht tot Stadsdokter titulair en lijfarts van de Gouverneur-Generaal Jacob Mossel. Hij repatrieerde in 1763, kocht in Culemborg twee huizen van respectievelijk f3000 en f4220, en werd al spoedig na zijn vestiging aldaar burgemeester, en heer van Enspijck. Volmachten uit de jaren 1765, 1766, 1770 en 1785, te Arnhem aanwezig in het Rijksarchief in Gelderland, bewijzen dat hij ook financiële belangen had bij de Oost-Indische Compagnie en zelfs in Frankrijk. Een testament uit het jaar 1767, tien jaar voor zijn dood, geeft enigermate een indruk van zijn vermogen (Bijlage I). Duidelijker nog blijkt dit uit de boedelscheiding, gemaakt in 1792 nadat ook zijn vrouw, Hubarta Kleijnhoff-Verspijck, was overleden. Haar nalatenschap werd geschat op ongeveer 150 duizend gulden, van welke som elk der acht kinderen dus ruim achttien duizend gulden erfde (Bijlage II). Maar het spreekt vanzelf dat Tine's grootmoeder dit kapitaaltje, waaronder vrijwat effecten die in de Franse tijd veel van hun waarde zullen hebben verloren, geheel heeft opgeteerd in de twaalf lange jaren dat zij in Holland alleen stond voor de opvoeding van haar drie kinderen, terwijl haar echtgenoot als militair in Engeland was. Diens dood bij Quatrebras, een jaar na zijn terugkeer, heeft het onmogelijk gemaakt, hun vermogen ook maar enigszins te herstellen. De laatste kans daartoe lag nog in de carrière en eventueel het huwelijk van haar enige zoon. Diens carrière werd echter afgebroken door de gevolgen van een verwonding, die hij had opgelopen in de slag bij Quatrebras. Toen hij in 1829 zonder vermogen gestorven was (Bijlage V), vroeg zijn moeder tevergeefs voor de drie jonge dochtertjes om enig pensioen (Werken VIII, blz. 692).

En wat zijn huwelijk betreft: Maria Arnolda Fischer kwam zeker niet uit een gefortuneerd gezin, al was haar vader verwant met de Zwitserse Fischers, en al hadden deze inderdaad enorme kapitalen vergaard als pachters van de posterijen gedurende anderhalve eeuw (1675-1832). In hoeverre hijzelf, Tine's

[p. 319]

grootvader van moederszijde dus, misschien nog rechten had op Zwitserse bezittingen, welke hem door de toenmalige maatschappelijke en politieke omstandigheden zijn ontgaan, blijft een open vraag. Als Tine zich meende te herinneren dat hij ‘op zeer aanzienlijke voet’ zou hebben geleefd, (Havelaar; Werken I, blz. 101), is dat om twee redenen onwaarschijnlijk: ten eerste overleed hij toen zij nog maar drie jaar oud was; ten tweede was zijn nalatenschap voor zijn beide dochters een te hachelijke zaak om die zonder voorrecht van boedelbeschrijving te aanvaarden (Bijlage III). Dat zijn echtgenote, Maria Savelkoels, over enig vermogen vanwege haar eigen familie zou hebben beschikt, is weinig aannemelijk. Hun dochter, Tine's moeder: Maria Arnolda van Wijnbergen-Fischer, bezat bij haar vroegtijdig overlijden dan ook niets (Bijlage IV).

De armoede in Tine's familie is alleszins verklaarbaar: in de Franse tijd is het kapitaal verloren gegaan; kort daarna zijn de mannen-kostwinnaars uit twee generaties ontijdig gestorven; aan vrouwen van stand was het destijds niet geoorloofd zelf iets te verdienen. Indien Tine aan Dekker bij hun huwelijk ‘een klein kapitaaltje’ heeft aangebracht, zoals hij Kruseman meedeelt in zijn brief van 24 februari - 6 mei 1851, dan is dat bepaald méer dan men thans op grond van de dokumenten voor mogelijk zou achten. Hoe hoog de nood tenslotte steeg, blijkt uit het rekest van Tine's tantes om na de dood van hun moeder in het genot te worden gesteld van enig pensioen: een rekest, waarvan de afwijzing vergezeld ging van zestig gulden gratificatie (Bijlage XI).

In hoeverre Dekker er tijdens het verlof in geslaagd is, inzage te krijgen van de gegevens die thans ons ten dienste staan, is een onoplosbaar probleem. Indien hij ‘kort voor het terugkeren naar Java’ is begonnen ‘werk te maken van de millioenen die hij meende nog tegoed te hebben’ (Werken I, blz. 102), moet hij zich nog in het voorjaar van 1855 tot Tine's familie hebben gewend, en een oude rekening-courant als antwoord hebben gekregen. Zijn latere mededelingen (Havelaar; Werken I, blz. 100-102, en de noten 49 en 50, idem blz. 330-331) duiden erop, dat hij toen heel wat minder zekerheid heeft gehad dan wij nu.

G.S.