Volledige werken. Deel 9. Brieven en dokumenten uit de jaren 1846-1857

[p. 291]

Nederland
1853-1855

[p. 293]

Dekker met verlof

Ofschoon Dekker krachtens gouvernementsbesluit recht had op een Europees verlof van in totaal twee jaar, heeft zijn afwezigheid uit Indië meer dan drie jaren geduurd; bijna twee en een half daarvan heeft hij in en bij Nederland doorgebracht. Kort na hun aankomst vestigden Tine en hij zich in het gerenommeerde Doelen-hotel te Amsterdam; al spoedig begon hij aan het uitvoeren van zijn vele opdrachten en het realiseren van verschillende plannen. Daaronder waren er die hem heel wat geld hebben gekost, méer dan het verlofstraktement en het bescheiden bedrag aan overgespaard geld wel toelieten. Of de verhalen over het afbreken van een uithangbord, het amuseren van oude vrouwtjes op de Haarlemmer kermis, het onthalen van alle Amsterdamse weeskinderen, en dergelijke, historisch betrouwbaar zijn, moet een open vraag blijven (Werken I, blz. 84 en 99). Maar de gegevens over de Leidse feesten rechtvaardigen de mening, dat ze niet onjuist behoeven te zijn. Teleurstellingen bleven niet uit, allereerst deze, dat Kruseman hem ontried als letterkundige op te treden. Het denkbeeld dat Tine nog recht had op een belangrijk bedrag uit de nalatenschap van haar grootouders (Werken I, blz. 101), moet Dekker naar Gorinchem en Culemborg hebben gevoerd, maar kennelijk zonder gunstig resultaat. Op grond van notariële akten is een reconstructie van de financiële verhoudingen in de geslachten Van Wijnbergen en Fischer mogelijk gebleken, die deze negatieve uitslag verklaarbaar maakt.

In september 1853 had Dekker het plan om een reis te ondernemen naar België en Frankrijk. In zijn publikatie ‘Multatuli en congé’ (Amsterdam 1909) schrijft Dr. J. van Vollenhoven dat Dekker niet verder is gekomen dan Spa, omdat hij daar zijn geld aan de speelbank heeft verloren (blz. 17). De bron van dit verhaal, dat meer dan een halve eeuw na de gebeurtenissen voor

[p. 294]

het eerst werd gepubliceerd, is onbekend. Indien men uit het achterwege blijven van Mimi's kritiek mag opmaken dat de mededelingen juist zijn, rijst de vraag of Spa de oorzaak van Dekkers geldnood is geweest, dan wel het gevolg. Zéker is evenwel dat hij op 17 november, zes weken voor de geboorte van hun kind, volstrekt aan de grond zat, en de Minister van Koloniën om een voorschot vroeg. Hij woonde toen aan de Singel, op nr. 331. Van die dag af draagt de correspondentie met het Departement gedurende anderhalf jaar de stempel van Dekkers toenemende nood, nog verzwaard door ziektes van hemzelf en van zijn zoontje. Het moet voor Dekker bepaald onaangenaam zijn geweest, dat hij op het Departement zijn vroegere, destijds door Generaal Michiels geschorste chef uit het Natalse jaar, A.L. Weddik, aantrof als secretaris-generaal, en zijn chef uit de hachelijke wachtgeld-periode direkt na Sumatra, Ch.F. Pahud, als minister.

In het najaar van 1854 heeft Dekker opnieuw geprobeerd via de speelbank fortuin te maken; maar ook te Wiesbaden en Homburg liepen zijn berekeningen op niets uit. Dat hij temidden van zulke nijpende zorgen toch nog in staat was tot joligheid en avontuur - getuige de brief van 23 januari 1855 - is een psychologisch probleem dat hier enkel kan worden gesteld, niet opgelost.

Ook als men rekening houdt met de vaak vreemde gedragingen van andere negentiende-eeuwse Indische ambtenaren tijdens hun Nederlands verlof, moet men concluderen dat het Ministerie ten aanzien van Dekker blijk heeft gegeven van een buitengewone lankmoedigheid. Vooral de opvolger van Weddik, de secretaris-generaal Mr. L.W.C. Keuchenius, blijkt Dekker zeer terwille te zijn geweest. Wie de dokumenten leest, ontkomt niet aan de indruk, dat Dekker tot het laatst toe heeft gepoogd zich aan de terugreis te onttrekken. Dat hij dáarin niet is geslaagd, mag wel de ergste teleurstelling heten in de lange reeks vernietigde illusies tijdens zijn verlof.

G.S.