Volledige werken. Deel 9. Brieven en dokumenten uit de jaren 1846-1857

[p. 265]

Tussen Ambon en Amsterdam
1852

[p. 267]

Dekker op reis naar Nederland

Op 24 juli 1852 zijn Dekker en zijn vrouw uit Ambon vertrokken. De boot ging eerst naar Banda, waarheen drie bannelingen moesten worden overgebracht. (Pleidooi, blz. 215). Dekker heeft daar, blijkens zijn aantekeningen, verschillende Nederlanders ontmoet, en van hen de opdracht gekregen om, voor hun arts, in Nederland een huldeblijk te kopen.

Van Banda zeilde ‘De Harmonie’ naar Batavia. Het is niet bekend langs welke route, en evenmin of men onderweg nog eilanden of havens heeft aangedaan; wellicht Soerabaja. In elk geval was Dekker in het begin van september te Batavia en te Buitenzorg. Ook daar heeft men hem opdrachten gegeven voor verscheidene boodschappen in patria. De twee jaren Europees verlof waren hem inmiddels officieel toegestaan. In deze tijd bereikte hem ook de beslissing van de Rekenkamer, die hem belastte met een bedrag van f360 wegens een ongeautoriseerde uitgave, te Menado gedaan; en voorts zijn certificaat van ophouding van betaling. Uit dit laatste blijkt dat Dekker voor zijn reis geen voorschot heeft nodig gehad.

Op 15 september, volgens Mimi, vertrok ‘De Harmonie’ van Batavia; het was het kleinste zeilschip dat om de Kaap voer; Dekker en Tine waren de enige passagiers; de eerste stuurman was nogal eens dronken, en om de bejaarde kapitein de nodige rust te gunnen hield Dekker zelf menigmaal de wacht. (Brieven II, blz. 156; Brieven WB II, blz. 124). Van de reis bezitten we geen andere gegevens dan enige bladzijden uit het Memoriaal. Ze zijn ondanks hun beknoptheid uitermate welsprekend. De reeksen namen betreffen deels personen voor wie Dekker een boodschap had aanvaard, deels dierbare vrienden uit zijn jeugd, nu meer dan veertien jaar geleden, de onderwijzer Meskendorff vooraan.

Maar het weerzien van Europa betekende voor Dekker blijk-

[p. 268]

baar ook een culturele kans: hij noteerde onderwerpen waarvan hij beter op de hoogte wilde komen, door boeken of onderzoekingen; hij wenste dieper door te dringen in staatkunde en literatuur, hij wilde naar Frankrijk, naar Parijs, om er contact te krijgen met de belangrijkste persoonlijkheden in kunst en politiek. Men vraagt zich af, hoeveel Indische bestuursambtenaren in die tijd iets van Hugo en De Balzac hebben gekend. Is de geheimzinnige L.B. van wie Dekker enkel de initialen vastlegt, Louis Blanc of Louis Bonaparte, toen sinds kort Napoleon III? Men herkent in deze opsommende aantekeningen iets van het befaamde ‘pak van Sjaalman’ uit de Havelaar (Werken I, blz. 38), en soms ook, in enkele aforistische zinnen, iets van de latere Ideeën; zelfs zijn er notities over onderwerpen voor romans of essays, en kleine curieuze waarnemingen inzake woordkeus en uitspraak bij een bepaalde volksgroep.

Ofschoon ‘De Harmonie’ stellig in het laatst van oktober de Kaap heeft aangedaan om er te fourageren, heeft Dekker dienaangaande niets genoteerd; hij moet er trouwens in november 1838 ook zijn geweest. Een diepe indruk kan deze gewezen Hollandse nederzetting niet op hem hebben gemaakt. Daarentegen vormen zijn aantekeningen over St. Helena een der belangrijkste bladzijden uit het Memoriaal.

Merkwaardig zijn ook de financiële gegevens, vooral indien men let op de onevenredig hoge posten voor kleding en geschenken - onevenredig zelfs naast de voor die tijd allerminst bescheiden schatting van f250 per maand voor onderhoud.

Ziekte en stormen hebben aan de lange reis van in totaal vijf maanden iets van zijn eentonigheid ontnomen. Op Kerstmis 1852 waren Dekker en Tine, ter volvoering van éen der vele opdrachten, te Hellevoetsluis, waar ze, volgens Mimi, in een bedstee moesten overnachten (Brieven II, blz. 158; Brieven WB II, blz. 126).

Nog vóor Oudjaar bevonden zij zich in Amsterdam.

G.S.