Volledige werken. Deel 2. Minnebrieven. Over vrijen arbeid in Nederlands-Indië. Brief aan Quintillianus. Ideeën, eerste bundel

446.

Aan sommigen myner lezers. Ik verneem van m'n uitgever, dat ge u beklaagt over de onregelmatige wyze waarop myn Ideeën verschynen.

Ik begryp uw klacht niet, en zou eer uw verwondering begrypen, als myn geschryf regelmatig verscheen.

Ik heb 't u immers gezegd: de gang van den man, wien Nathan volgde met Iöchaz ‘en de rest’... was wankelend.

Zie, daar zygt-i neer,

Hy schynt toch zwak te wezen... 't kruis is zwaar...

En, lieve sommige lezers, noch Nathan de zone Daouds, noch de man die zo gauw moe werd van 't dragen zyner kleine, noch zelfs de onbescheiden Iöchaz... eilieve, zy allen klaagden immers niet over de traagheid van den kruisganger. Woudt ge minder inschikkelyk zyn dan dezen?

Hoogstens was er vrees dat-i, uitgeput:

niet spreken zou aan 't kruis...

omdat dan 't meegaan niet de moeite waard zou wezen.

Neemt liever 'n voorbeeld aan den man die, hoe zwaar beproefd

[p. 654]

ook door 't gemis van z'n kashmir,

die licht van kleur en koeler was...

aan den man die, na 't dragen van z'n kind, zo wysgerig uitriep:

Het drukt zo op den duur, al schynt het licht in 't eerst!

Ja, neemt aan dien man 'n voorbeeld, en let er op hoe hy, zyn eigen smart vergetende, met onverzettelyk vertrouwen op de ‘taaiheid’ van den patiënt, z'n vrienden en geburen moed inspreekt, en hen by herhaling uitnodigt niet toe te geven in de vreselyke angst dat de kruisman voor goed bezwyken zou, voor-i tot het einde toe hun kind'ren stof had geleverd:

tot 'n vrolyk kruismansspel.

Weest eerlyk, lieve sommige lezers, en erkent dat het meegaan met den stoet niet de moeite waard wezen zou, als niet de held van 't feest nu en dan neerzwikte, zodat een ogenblik

de top en de arm van 't kruis

Dat sling'rend voortschoof onder 't wagg'len, gans verdwynt, En niet dan langzaam weer omhoog ryst...

Bovendien, hoort niet Schmoel by 't feest? En zou niet aan dien onmisbaren toeschouwer by elken kruisgang, 't werpen met drek moeilyker vallen, als niet van tyd tot tyd de hoofdpersoon hygend neerzeeg om 't mikpunt zékerder te maken?

Ere den man die z'n kashmir vergat, ere de zone Daouds, ere Iöchaz... zy allen klaagden niet, noch verwonderden zich, over den tragen gang van den kruisdrager...

Nog eens, lieve sommige lezers, wilt ge minder toegevend zyn dan dezen?

Wie zich verwondert over de onregelmatigheid, waarmee myn Ideeën in 't licht komen, heeft zeker 283 niet, of verkeerd, gelezen. Ik zeg met dien ander:

Het is hem aan te zien
Dat hy veel droeg, maar kracht heeft meer te dragen,
Dat hy veel leed, maar lang nog lyden kan.

Goed... de kruisman is ‘taai, en zal spreken aan 't kruis’ maar vordert noch verwacht dat-i altyd zal dóórspreken. Jezus heeft slechts zeven korte frazen gezegd, en hy stierf toch maar.

Ik verzeker u, sommige lezers, dat het my van tyd tot tyd zeer moeilyk valt aan u vertellingen te geven - die ge dan nog veelal niet begrypt - aan u gedachten mee te delen - die ge dan nog

[p. 655]

dikwyls averechts opvat - als 't hart me bloedt by 't aanschouwen van den nood myner vrouw en kinderen.

Is dat 'n klacht?

Het is een aanklacht!

En al ware 't 'n klacht, is 't zo vreemd dat 'n lyder roept: my dorst? Is 't zo vreemd dat-i z'n vader vraagt: Myn God, myn God, waarom hebt ge my verlaten? Is 't zo vreemd dat-i tranen stort als droppelen bloeds, in Gethsemané?

Juist dáár is Jezus mens, d.i.: groot. Niet groot is-i in vertellingen, die 'm laten hemelvaren. Wie geen smart voelt, heeft van 't lyden de eer niet.

En toch is myn klagen, aanklacht. Als vroeger roep ik den farizeeën, schriftgeleerden, wetgevers en bestuurders toe, dat er verrotting in den Staat is, verrotting door hún schuld!

Wie 91 begrepen heeft, zal inzien hoe 't my stuit af te dalen tot het dagelykse. Maar ik wil myzelf daartoe dwingen, en pogen de taal te spreken van den dag.

Ziehier. Om te schryven, om te arbeiden, moet ik leven. Daartoe moet ik eten, drinken, wonen. Om dat te verkrygen heb ik geld nodig, juist als 'n makelaar in koffie. Ik erken nederig in dit opzicht dezelfde behoefte te hebben als Droogstoppel.

Ook zou my nodig wezen zekere kalmte, zekere rust. Ik wilde byv. - als 't niet teveel gevergd is - zo gaarne niet alleen vandaag wonen en eten, maar ik maak enige aanspraak op wat zekerheid dat ik ook morgen in staat zal wezen tot arbeid, of althans, wanneer men die aanspraak onbescheiden vindt, ik verklaar behoefte te voelen aan die zekerheid.

Bovendien, al stelt men my - ten onrechte voorwaar! - te hoog, om my onderhevig te achten aan menselyke behoeften van stoffelyken aard, dan nog word ik in 't dóórdenken van de onderwerpen die ik behandel, meermalen gestoord door de vrees dat in allen geval de mynen niet verheven zyn boven zulke behoeften. Misschien zou 'k ‘mooier’ schryven, als dit niet het geval was.

Alweer erken ik dit voor 'n zwakheid te houden. Ik, die om eigen wel of wee my niet bekommer, waar 't te doen is om het goede, ik, die in dienst van myn God, dagelyks het dierbaarst wat ik heb, prysgeef, ik moest ook de kracht bezitten dit te doen

[p. 656]

zonder smart, of althans ik moest die smart niet laten heersen over myn stemming.

Maar die kracht heb ik nu altyd niet. Ik bracht het offer, breng 't dagelyks weer, voel nooit de minste begeerte om terug te keren van den toch zo zwaren gang naar de offerplaats... dit alles is waar, doch... vrolyk, opgewekt, geschikt tot denken, dat is: tot arbeiden, maakt me die dagelykse tocht naar Moria niet!

Als ge dus somwylen 'n Idee of 'n vertelling ‘niet mooi’ vindt - eilieve, zyt gyzelf zo mooi? - denk dan: misschien was-i in angst over de ongesteldheid van z'n kind.

En als ge oordeelt dat ik u te lang wachten laat op 'n vertelling of 'n Idee, troost u dan met de vermakelyke zekerheid, dat myn verdriet nog groter is over 't lang wachten op recht... over 't lang wachten op 'n gelegenheid, om m'n gezin te huisvesten, te kleden en te voeden.

Ziet ge, sommige lezers, weest billyk... als dat tenminste niet teveel is gevergd... van lezers.

En, sommige lezers, gy die u beklaagt dat ik niet geregeld opkom in de vervelende werkplaats van 't schryversambacht, eilieve, wat hebt gy gedaan, al den tyd dien ik, buiten de werkplaats, doorbracht in zwaren arbeid? Wat hebt gy gedaan? (205)

Hebt ge tot het Volk gezegd: laat ons onderzoeken of deze man waarheid heeft gesproken?

Of hebt ge 't onverschillig aangezien dat-i belasterd werd en mishandeld, verguisd en bestolen?

Hebt gy iets gedaan om de smet uit te wissen, die er kleeft op de natie waartoe gy behoort?

Hebt ge meegewerkt in 't wegruimen der vuile brokstukken van 't inééngestort gebouw der nederlandse zedelykheid?

Hebt gy iets bygedragen tot stichting der religie van het goede? Ja of neen... hoe ook 't antwoord zy op die vragen, valt den man niet hard, die deed wat-i kon, in den tyd en met de vermogens die hem overbleven na 't pynlyk tobben over 't nodige voor vrouw en kind.

In Pruisen stelde men dezer dagen de afgevaardigden schadeloos voor de nadelen hun berokkend om 't afstemmen der militaire begroting.

[p. 657]

My heeft men tot heden toe 't papier niet betaald, waarop ik m'n Vryen Arbeid en m'n Ideeën schreef!

Noch zelfs de kosten die ik maakte tot de reis van Lebak naar Batavia, om den ‘groten heer te spreken over de ellende der bevolking.’

't Is waar, in Pruisen verzette men zich tegen uitgaven, en ik verzette my slechts tegen geweldenary, roof en moord.

Dáár was 't te doen om wat geld, en hier maar om geweten en eer.

Maar zeggen sommige lezers, gy spreekt veel over uzelf... gy stelt uzelf op den voorgrond?...

Ik heb op die beschuldiging reeds vaak geantwoord. (22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 298, 299, en op veel plaatsen meer.)

Ik spreek veel over myzelf, en stel my op den voorgrond...

Ja!

Dat deed ik reeds te Lebak, toen ik tot de bevolking zeide: ‘verzet u niet, gaat rustig naar huis, ik zal zorgen dat u recht worde gedaan.’

En zelfs myn vrouw stelde zich op den voorgrond, toen ze, nadat haar de vergiftiging myns voorgangers gebleken was, uitriep: ‘Ik ga niet, wy eten en drinken samen!’

Ik stel myzelf op den voorgrond...

Ja!

Wien anders wilde men dat ik op den voorgrond stelde? Een makelaar in kruienierswaren? Of 'n gepensionneerden resident? Of 'n leverancier van ryst op Banka? Of iemand, die met zoveel succes hammen en jachtgeweren verkocht? Of 'n aandeelhouder in de Billitonmynen? Of 'n kunstkopende verzenmaker? Of 'n kommies van de Buitenzorgse secretarie? Of 'n tabaksplanter? Of Duymaer van Twist, rustiger gedachtenisse?

Ik vraag het u, sommige lezers, wat zou zúlk volk op den voorgrond doen?

Zouden die lui er niet heel verlegen uitzien op hun vóórgrond?

Ik denk: ja.

Want hoogmoed is hogen moed, en ik vrees dat hun de moed ontbreken zou, om hoogmoedig te wezen.

Maar... ge zyt zo bitter van toon...

Il y a de quoi! dunkt me.

[p. 658]

Maar... ge zyt zedeloos...

Ja!

En zelfs onzedig...

Ja! 't Doet my genoegen dat gy 't onderscheid vat tussen die beide woorden. Ik put daaruit de hoop dat ge ook de vertelling zult begrypen, waarmee ik dezen bundel myner Ideeën besluit. Is die vertelling 'n klacht?

Neen, neen, neen, sommige lezers, duizendmaal neen... ze is 'n aanklacht!