Kronijk, of Aantekening der merkwaardige voorvallen binnen de gemeente Heeze en eenige omliggende dorpen en enkelde welken algemene belangstelling verdienen

[p. 13]

(1638-1648)

/ Pag. 8 / 1638 15 April is graaf Jan⁽¹⁾ met een groten hoop volk tot Heeze en Leende gekomen, en heeft veel geld en brandschatting aan de huislieden te betalen opgelegd.

1639 20 Januarij zijn te Heeze gekomen 300 mannen voet en paardevolk van Weert, hebben de inwoonders veel geld doen geven en veel gestolen⁽²⁾.

15 Junij heeft te Heeze en Leende gedurende een nacht een zwaar leger gestaan dat de gemeenten veel gekost hebben.

25 Julij heeft te Heeze een groot leger gestaan van de Staten van Holland onder graaf Jan⁽³⁾, hebben 2 dagen en 2 nachten verbleven - ook te Leende -; te Heeze lagen 22 compagnien paarden; dezelven hebben van de inwoonders veel geld afgeperst en hun groten overlast aangedaan⁽⁴⁾.

1640 4 April Woensdag van de Goede week des morgens om vier uren heeft alhier en in geheel Braband en het land van Luijk eene aardbeving zich doen

/ Pag. 9 / gevoelen die gedurende een kwartier uurs zich van tijd tot tijd hervatte⁽¹⁾.

1643 29 Januarij te 2 uren des morgens zijn te Heeze aan de grote kerk 56 ruiters, garnisoen houdende te Weert, komen aanzetten; hebben aldaar bij de inwoonders eerst geld gevorderd - onder belofte dat men als dan hunne goederen zouden laten -, doch na dat zij geld ontvangen hadden, hebben zij alles wat zij op de paarden konden pakken als spek, hoenders, rog, meel enz., enz. medegenomen⁽²⁾.

1643 in de eerste dagen van Januarij is het geheele land door zodanigen watervloed geweest dat er kerken, torens, huizen en bruggen zijn omgespoeld en afgedreven⁽³⁾.

1645 den 15 Mei zijn te Heeze gekomen 80 compagnien paardenvolk, 20

(1) Zie Kronijk voor het jaar 1637.

(2) Zie voor de overlast van 't Weerts garnizoen L. HOUBEN, Geschiedenis van Eindhoven, dl. II, p. 24. Turnhout, 1890.

(3) Mogelijk Johan Ernst II, graaf van Nassau-Siegen. Zie over hem P. BLOK, (NIEUW NEDERLANDSCH BIOGRAFISCH WOORDENBOEK, dl. I, col. 1222. Leiden, 1911).

(4) A. MONTANUS, 'T Vermeerderde leven en bedryf van Frederik Hendrik, p. 439-440. Amsterdam, 1653, 3e uitg.

(1) F. VAN RUMMELEN, Overzicht van de tusschen 600 en 1940 in Zuid-Limburg en omgeving waargenomen aardbevingen, en van aardbevingen welke mogelijk hier haren invloed kunnen hebben doen gelden, p. 28-30. Maastricht, 1945.

(2) Zie Kronijk op 20 Januari 1639.

(3) A. MONTANUS, 'T Vermeerderde leven en bedryf van Frederik Hendrik, p. 506. Amsterdam, 1653. 3e uitg.

[p. 14]

vaandelen voetvolk met veel wapens, karren en Bagasie onder Commando van den Jongen Prince⁽⁴⁾, zijnde gelegd te Geldrop, Heeze en Leende, te

/ Pag. 10 / Heeze lag den grave van Solms^a, gouverneur van Maastricht⁽¹⁾; op Ginderover was het voetvolk gelegerd.

1646 op den 2en Pinxterdag⁽²⁾ zijn te Heeze gekomen 200 ruijters van s Bosch⁽³⁾.

1648 17 Januarij zijn te Heeze gekomen 20 Comp. paardenvolk van de Heeren Staten, hebben een nacht verbleven; te Geldrop lagen 10 Comp. paarden en 30 Comp. voetvolk onder commando van den Rijngrave⁽⁴⁾.

1648 15 Mei is de Vrede geratificeerd^b tussen de Koning van Spangnien en de Heeren Staten⁽⁵⁾ en omtrent 14 dagen daarna hebben de Hn Staten de priesters gebannen uit de Meijerij⁽⁶⁾ (dit is de zoo genaamden Munsterschen vrede).

3 Julij hebben die van het nieuwe geloof gereformeerden - zich noemende Geuzen - te Heeze, Leende en Geldrop de ornamenten uit de kerken en kapellen⁽⁷⁾, en altaren en beelden nedergeworpen.

Om dezen tijd was Predikant te Heeze Abraham Rodenburgh^(8)c, secretaris Pauw Smidts⁽⁹⁾ en vorster Ferdinandus Anthonij, welke laatste niet kon schrijven en zijne exploiten met een merk tekende⁽¹⁰⁾. - Smidts was ook tevens Notaris Publicus.

(4) Zie Kronijk op 5 September 1633.

a Hs.: Salm.

(1) Johan Albert of Albrecht, graaf van Solms - zwager van Frederik Hendrik -, was gouverneur van Maastricht van 1641 tot aan zijn overlijden in 1648. 15 Mei 1645 was hij wederom te velde getrokken. Zie H. DYSERINCK, De militaire gouverneurs van Maastricht 1567-1794 (PUBLICATIONS DE LA SOCIETE HISTORIQUE ET ARCHEOLOGIQUE DANS LE LIMBOURG, t. XLVIII, p. 117-124. Maastricht, 1912).

(2) Zijnde 21 Mei.

(3) Rijksarchief 's-Hertogenbosch, Heeze 87 (Bijlagen dorpsrekeningen 1640-1650) bevat diverse fragmenten specificaties van de borgemeesters der verschillende buurtschappen, waaruit duidelijk blijkt dat op 21 Mei 1646 een troep ruiters van Den Bosch in Heeze is gekomen. Deze fragmentarisch aanwezige documenten bewijzen verder dat kronijkschrijver telkens de datum geeft van de ‘legeringen’ overeenkomstig de lijsten der verschillende verteringen, opgenomen in de respectieve specificaties.

(4) Rijngraaf Frederik Magnus en Prins van Salm - eveneens verwant aan de Oranje's - bezat reeds voordat hij gouverneur van Maastricht werd (1648) de rang van colonel over een regiment ruiters. Zie H. DYSERINCK, De militaire gouverneurs van Maastricht 1567-1794 (PUBLICATIONS DE LA SOCIETE HISTORIQUE ET ARCHEOLOGIQUE DANS LE LIMBOURG, t. XLVIII, p. 125-136. Maastricht, 1912).

b Hs.: Gepubliceert en gesloten dooreen geschreven.

(5) Parochiearchief St. Martinus Heeze, Memoriale Parochiae de Heeze, p. 141 Den 5 Mei is hier de vrede gepubliceerd tusschen den Koning van Spanje en de Heeren Staten. Indien er 5 Juni stond was de tekst juist, want de Vrede van Munster werd 30 Januari 1648 gesloten, 15 Mei 1648 geratificeerd en 5 Juni daaraanvolgend gepubliceerd.
Zie over deze Vrede DR. J. POELHEKKE, De Vrede van Munster, 's-Gravenhage, 1948; DR. L. VERBERNE, De Vrede van Munster (BRABANTS JAARBOEK 1949, p. 56-71. 's-Hertogenbosch, 1949). Tekst van het Vredesverdrag in GROOT-PLACAETBOECK, dl. I, col. 79-102. 'S Graven-Hage, 1651.

(6) Bij plakkaat van 16 Juni 1648 Waer by alle Geestelijcke Persoonen in Brabandt, Vlaenderen ende andere Plaetsen onder 't gebiedt van hare Hoogh Mogende ghelast werden te vertrecken: Mitsgaders haren dienst verboden, &c. (GROOT PLACAETBOECK, dl. I, col. 257-258. 'S-Graven-Hage, 1651); DR. V. BEERMANN, Stad en Meierij van 's-Hertogenbosch van 1648 tot 1672, p. 95-98. Helmond, 1946.

(7) Van een zuivering der kerken te Heeze, Leende en Geldrop, op 3 Juli 1648 nergens een spoor. Het Parochiearchief St. Martinus te Heeze, Memoriale Parochiae de Heeze, p. 141 en A. VAN DER AA, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, dl. V, p. 324. Gorinchem, 1844, vermelden alleen de ‘zuivering’ te Heeze; de dorpsrekeningen (Rijksarchief 's-Hertogenbosch, Heeze 8 - Rekeningen 1617-1675 -) brengen hier niet het minste licht. Blijkbaar heeft Van Cuyck in Heeze zijn zending niet behoeven te vervullen (DR. V. BEERMANN, Stad en Meierij van 's-Hertogenbosch van 1648 tot 1672, p. 98. Helmond, 1946). Te Heeze werden volgens de Kronijk ‘gezuiverd’ a) de grote kerk, b) de St. Antoniuskapel, c) de St. Jobskapel; te Leende a) de grote kerk, b) de St. Janskapel te Strijp; te Geldrop de grote kerk.

(8) Abraham van Rodenburgh, gekomen van Meern Augustus 1648, vertrokken naar Zegveld Augustus 1651. L. DEUTGEN Naamlijst van Hervormde predikanten in Noord-Brabant (VAN ALPHEN'S NIEUW KERKELIJK HANDBOEK, Bijlage P, p. 20). Bij de doop van twee dochters (Catharina 24 October 1649 en Margriet 11 Juni 1651) wordt de naam van de vader vermeld als Rodenborghs (Rijksarchief 's-Hertogenbosch, S Heeze 5b).

c Hs.: Oorspronkelijk Thomas Spranckhuizen.

(9) Komt voor vanaf 1635 en schrijft zijn laatste dorpsrekening voor Heeze 1666 (Rijksarchief 's-Hertogenbosch, Heeze 8 - dorpsrekening 1617-1675 -).

(10) Cfr. H. MANDOS, Het handmerk van de ongeletterden (BRABANTS HEEM, jrg. IV, p. 128. Eindhoven, 1952).