Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Willigen, Adriaan van der (1)]

WILLIGEN (Adriaan van der) (1), nederlandsch geschiedvorscher der schilderkunst en verzame laar van kunstwerken op verschillend gebied, werd 6 Mei 1766 te Rotterdam geboren, waar zijn vader Volkert v.d. W. (te Rotterdam geboren 14 Nov. 1737 en aldaar overl. 30 Sept. 1807) koopman in koloniale waren was en getrouwd met Willemina van Heereveen (13 Mrt. 1759) uit Haarlem. Beiden waren van de Nederd. Hervormde Kerk. Zij hadden behalve Adriaan nog 3 kinderen, die jong stierven. Kort na de geboorte van Adriaan overleed zijn moeder en volgens haar wensch nam haar eenige zuster mevr. van Eybergen-van Heereveen te Haarlem de zorg voor den jonggeborene op zich. De vader hertrouwde 12 Mei 1768 met Dina Hoogstad uit Vlaardingen, die hem 8 kinderen schonk en in 1817 overleed. Na zijn schooljaren bleef Adri aan niet bij zijn tante, daar zijn vader den 16-jarige op een koopmanskantoor in Rotterdam deed. Dezen beviel het hier zoo weinig, dat hij na ander half jaar als cadet in dienst trad (1785). Doch ook het militaire leven kon den vrijheidlievenden jongeman niet bekoren. In 1789 vroeg en kreeg hij zijn ontslag als vaandrig, om verdere moeilijk heden met de regeering ten gevolge van zijn omgang met de Patriotten te voorkomen. Aan Bra bant, in het bijzonder aan de Meyerij, had hij uit zijn garnizoenstijd zulke aangename herinneringen, dat hij zich eerst te Oss vestigde, waar hij met zijn vriend Ds. Is. Buschman zich onledig hield met den landbouw, en drie jaar later te Tilburg. In deze grootendeels roomsche ge meente werd de werkzame, deugdelijke Protestant in 1795 tot drossaard en tevens tot plaatsvervanger onder de representanten van bataafsch Brabant gekozen, alsmede tot gecommitteerde bij de Centrale Vergadering te 's Gravenhage. In 1801 legde hij wegens veranderde staatkundige toestanden zijn drostschap neer en ging ambtloos zich geheel wijden aan kunst en wetenschap. Zijn liefde voor kunst had zich reeds vroeger (1794) gericht op het tooneel; nu gold zij voornamelijk de schilder kunst. Om schilderstukken te bestudeeren en zijn kunstkennis te vermeerderen, deed hij studie reizen naar Duitschland (naar Dusseldorp in 1789 en 1793), in Frankrijk en Italië, meestal in gezel schap van zijn vriend C. Evers, een tooneelspeler. Deze ‘togten’ leverden hem, als echt reiziger te voet, die zijn opmerkzaam oog allen tijd gunt, rijkelijk stof voor onderhoudende en belangrijke reisbeschrijvingen. In 1816 zette hij met R. van Eynden een geschiedenis der vaderlandsche schil derkunst op, waarvan laatstgenoemde het 1e deel bewerkte en het 2e en 3e in 1820 door v.d. W. werd uitgegeven, die in 1840 een 4e deel als aan hangsel liet volgen. Dat v.d. W. verdienstelijk werk leverde, blijkt uit zijn benoeming tot lid van Teyler's 2e Genootschap (1813), van de Mij der ned. letterkunde te Leiden (1815), tot cor respondent van de 4e klasse van het Kon. ned. instituut (1816), tot agrégé bij de academie van schoone kunsten te Antwerpen (1817), tot lid van de Kon. academie van beeldende kunsten te Amsterdam (1822), alsmede van eenige buiten landsche wetenschappelijke genootschappen. In Haarlem, waar hij zich in 1805 van zijn reizen

[p. 1217]

terugkomende, voorloopig had neergezet, ‘in afwachting van gunstiger omstandigheden’, bleef hij tot zijn dood wonen. Hij werd er een zeer geacht burger wegens zijn warm hart voor de stad, ‘het verblijf mijner voorouders van moeders zijde’; van verschillende letterkundige kringen was hij werkend lid; reeds in Oct. 1793 werd hij ‘ridder’ van het in 1789 opgerichte haarlemsch dichtlievend genootschap Democriet (ontbonden in 1869), waar deftige Haarlemmers zich onder schuilnamen verlustigden in het maken en voor dragen van dicht op rhetorijkers manier. Van de aloude rhetorijkerkamer. ‘Trou moet blijcken’ was hij 25 jaar factor, van 1817 af. Van 1815-19 had hij he t ambt van schoolopziener in het 2e, district van Noord-Holland. Na een langdurige ongesteldheid overleed v.d. W., die ongetrouwd bleef, in Haarlem, 17 Jan. 1841. Hij legateerde aan de stadsbibliotheek van Haarlem zijn rijke boekerij, volgens een daarvan voorhanden zijnde lijst, welker 2871 nos. grootendeels het 2e supple ment (384 blz.) (1864) van den catalogus dezer bibliotheek uitmaken.

V.d.W. schreef 5 tooneelstukjes: Selico (1794); Claudine (1798); Recommandatiebrieven (1800); Willem en Klaartje of de Voorbeeldige pastoor, zedelijk tooneelstukje met zang (1806); De oude verliefde dichter alleen, met zang (1814, op ver zoek van den tooneelspeler Majofski geschreven en hem ter wille pas in 1836 na diens dood uit gegeven); voorts: Reize door Frankrijk in gemeen zame brieven met platen (1805); Parijs in den aanvang der 19e eeuw (3 dl., 1806-07; 2e dr. 1814); Verhandeling over de redenen van het klein getal historieschilders in Nederland (1808, een be antwoording van een prijsvraag van Teyler's gen., met zilver bekroond); Aanteekeningen op een reize van Parijs naar Napels, door het Tirolsche en vandaar door Zwitserland en langs den Rijn terug, met platen (4 dl., 1811-13); Het Lied van de klok naar Schiller (1814, 2e dr. 1829); Ge schiedenis der Vaderlandsche Schilderkunst seder de helft der 18e eeuw (4 dln., 1816-40, met por tretten); Aanteekeningen op een togtje door een gedeelte van Engeland in het jaar 1823 (1824): Aanteekeningen op een togtje door een gedeelte van Duitschland in het jaar 1828 (1829).

Zijn portret is gegraveerd door J.E. Marcus en Ph. Velijn, en gelithografeerd door P.I.O.

Zie: Algemeene Konst- en Letterbode (1841) I, 51, 387-393; Democriet-Tafelliedjes (Haar lem 1822); Navorscher (1904), 267.

R. Zuidema