Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[p. 1111]

[Viotta, Joannes Josephus]

VIOTTA (Joannes Josephus), geb. te Amsterdam 14 Jan. 1814, overl. ald. 6 Febr., begr. op het r.k. kerkhof De Liefde ald. 10 Febr. 1859, componist, musicus (pianist, organist, zanger) en schrijver op het gebied van de muziek. Hij was de tweede zoon van een 18-tal kinderen van Joseph Viotta, een Italiaan, die afkomstig van Meina aan het Lago Maggiore, zich in de Kalverstraat te Amsterdam als winkelier had gevestigd. Zijn moeder heette Gezina Christina Schuering. Van jongs af toonde hij grooten aanleg voor de muziek; als koorknaap zong hij in de R.K. kerk van den H. Jozef. Enkele wenken van een ouderen broeder, die baszanger was, waren de eenige lessen, die hij ontving. Verder oefende hij zich door zelfstudie en verkreeg zoodoende bijzondere vaardigheid in het orgelen pianospel. Zijn ouders bestemden hem echter voor de studie in de medicijnen. Na in zijn geboortestad de latijnsche school doorloopen te hebben, studeerde hij eerst van 1831 tot 32 aan het Athenaeum illustre aldaar en werd vervolgens 13 Mei 1833 als medisch student te Leiden ingeschreven. Behalve aan de studie wijdde hij zich hier ook veel aan de muziek: in verschillende muziekgezelschappen trad hij hetzij als zanger, hetzij als klavierspeler op en oefende zich tevens in de kerk in het orgelspel. In zijn studententijd schreef hij ook zijn eerste composities, o.a. een mis voor mannenstemmen en orgel, een Libera me domine, een ouverture opgedragen aan ‘Musis sacrum’ en een symphonie, opgedragen aan het studentengezelschap ‘Sempre crescendo’. In 1837 promoveerde hij tot doctor in de medicijnen op proefschrift De voce sana et morbosa (Lugd. Bat. 1837), waarin hij een ontleding van de menschelijke stem uit een medisch en een muzikaal oogpunt gaf. Na zijn promotie vestigde hij zich als geneesheer te Amsterdam. Zijn drukke praktijk was voor hem geen beletsel, dat hij zich met hart en ziel aan de kunst wijdde. De amsterdamsche afdeeling der ‘Maatschappij tot bevordering der toonkunst’ koos hem tot bestuurder en spoedig daarop werd hij commissaris harer zangvereeniging, waarvan hij tot zijn dood de ziel was. Aan zijn initiatief heeft het amsterdamsche publiek uit die dagen de kennismaking te danken met de werken van Mendelssohn, Schumann en Gade. Schumann's ‘Das Paradies und die Peri’ leidde hij bij het publiek in door een belangrijk artikel in De Kunstkronijk. Toen in 1858 Wagner's Tannhäuser te Amsterdam voor het eerst gegeven werd, schreef hij in de Amsterdamsche Courant over dat werk twee artikelen, waarin hij het publiek met de schoonheden ervan trachtte bekend te maken.

Toen de zetel van het hoofdbestuur der Mij. tot bevordering der toonkunst voor goed te Amsterdam gevestigd werd, koos men Viotta tot hoofdbestuurder; verscheidene malen bekleedde hij het voorzitterschap der Algemeene vergadering, o.a. tijdens het algemeen muziekfeest te Rotterdam (1854). Ook bij het algemeen muziekfeest te Haarlem (1850) heeft hij zich bijzonder onderscheiden: de samenstelling van koor en orkest was zijn werk en verschillende stukken werden door hem op het orgel begeleid. In verband met zijn bemoeiingen met de Maatschappij benoemde deze hem tot lid van verdienste. Ook was hij eerelid van bijna alle liedertafels en muziekgezelschappen te Amsterdam. Uit erkentelijkheid, hiervoor schreef hij voor eerstgenoemde categorie verschillende koren en liederen.

Nog bekleedde hij allerlei maatschappelijke functies, die van zijn groote belangstelling in de

[p. 1112]

volksontwikkeling getuigden. Zoo was hij bestuurder der volkszangschool en van het patronaat, bestuurder der zangschool van de Mij. tot Nut van 't algemeen, curator der stads-armenscholen (sinds 1856), lid der plaatselijke schoolcommissie (sinds 1857) enz. Als geneesheer schijnt hij niet die waardeering gevonden te hebben, waarop hij recht had.

Van Viotta's composities (in hoofdzaak vocale muziek) verschenen een 60-tal in druk, o.a. Zes liederen, opgedragen aan mevr. Hasselt-Barth; Salve Regina, voor drie mannenstemmen met orgel; Missa, voor vier mannenstemmen met obligaat-orgel; Het oog van den nacht, voor vier mannenstemmen; Lijkzang ter uitvaart van J.B. van Bree, voor mannenkoor met koperen blaasinstrumenten; Erinnerung an Harlem, Galop militaire en Pas redoublé, voor piano; Sechs Lieder für Männerchor; Zes vierstemmige liederen, voor gemengd koor; Der Fischer en An den Frühling, voor alt of bariton; La prière d'une mère, La nostalgie, Wiegezang, De resida, Oogspiegel en Stroomvaart, alle voor één stem; 6 Cantica sub elevatione, met orgel; 6 Cantica beatae Mariae virginis enz. Het laatst verschenen Sex modulamina (Amst. 1858) en nog posthuum voor drie mannenkoren Requiem. Missa pro defunctis (Amst. 1859). Verschillende mannenkoren van Viotta zijn gepubliceerd in de Ned. Liedertafel en Hollands Orpheus (waarvan hij redacteur was), terwijl een groot aantal zangstukjes verschenen in den Almanak der Mij. tot Nut van 't Algemeen. Onder laatstgenoemde stukjes zijn er die als volksliederen algemeen bekend zijn geworden, zooals Heb je wel gehoord van de Zilveren Vloot, De kabels los en Een scheepje in de haven lag. Viotta was een natuurlijk muzikaal talent, die zichzelf gevormd had. Zijn tijdgenooten bewonderden hem; zoo noemt Gregoir zijn Aan Maria, woorden van Heye, in de Swelingh-Album (1853) ‘un petit chef d'oeuvre de melodie et de charme poétique’.

Hij schreef nog met W.J. Hofdijk en P.J. Heye, Van Bree herdacht (Amst. 1857, 2e dr. ald. 1857). Voorts leverde hij als criticus talrijke opstellen en verslagen in de Amsterdamsche Courant (sinds 1853), schreef artikelen in De Kunstkronijk en Caecilia en een schets van de geschiedenis onzer toonkunst in de Ned. Volksalmanak (1858). Ten slotte was hij redacteur van Swelingh; jaarboekje aan de toonkunst van Nederland gewijd 1859-60 (Amst. 1860), dat tevens zijn necrologie bevat. Beets en Heye wijdden gedichten aan zijn nagedachtenis.

Zijn portret, geteekend door A.J. Ehnle, komt voor in het Album voor schoone kunsten. Ook bij Keller en Kruseman en bij van Dokkum is zijn portret gereproduceerd.

Uit zijn huwelijk met H.P.L. Gelissen, die eveneens zeer muzikaal was en hem overleefde, stamde Henricus Anastasius Viotta (1848-1933), die als Mr. Henri Viotta naam maakte als musicus.

Zie behalve bovengenoemd jaarboekje Swelingh: A.J. de Bull in de Amsterdamsche Courant 13-14 Febr. 1859; J.P. Heye in de Alg. Konst- en letterbode 71 (1859), 66; Geneeskundige Courant 1859, no. 59; E.G.J. Gregoir, Biographie des artistes-musiciens Néerlandais (1864), 208, 209; H. Viotta, Onze hedendaagsche toonkunstenaars II, in voce H. Viotta; dez., Lexikon der toonkunst III (1885), 563 e.v.; C.J. Enschedé in De Harp, Maandblad ter bevordering der toonkunst III (1908), 91; J.H. Letzer, Muzikaal Nederland, 1850-1910, 2e dr. (1913), 184; J.D.C.v. Dokkum, Ned. muziek in de 19e eeuw (1916);

[p. 1113]

dez., De Mij. tot bev. der toonkunst in haar wording en ontwikkeling (1918), passim; dez., Honderd jaar muziekleven in Ned. (1929), reg.; G. Keller en Ch. Kruseman, Geïlt. muzieklexikon (1932), 859.

Wijnman