Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Til, Salomon van]

TIL (Salomo[n] van) (zie andere vormen van den naam ‘Til’ in dl. II, kol. 1433; aldaar ook over zijn geslacht en kinderen), geb. te Weesp 26 Dec. 1643, overl. te Leiden 31 Oct. 1713. Zijn vader was Johannes van Til (zie boven). Hij studeerde te Alkmaar aan de latijnsche school (zie over deze school vóór 1572: H.E. van Gelder, Gesch. der lat. school te Alkmaar I, Alkm. 1905), en te Utrecht onder Voetius (zie dl. VII, kol. 1279-1282). Vooral onder den invloed van Frans Burman (zie dl. IV, kol. 351 v.) werd hij een ‘Coccejaan’ tegen den zin van zijn vader. Om een spraakgebrek gedurende zijn studie legde hij zich eenigen tijd toe op de geneeskunde, op welk gebied hij zelfs moet geschreven hebben: Hortus sanitatis...., waarin middelen ter genezing van verschillende ziekten werden aangegeven; doch het geschrift is niet in druk verschenen. Om Coccejus (zie dl. I, kol. 616-618) te leeren kennen begaf hij zich naar Leiden. Hij werd predikant in den Helder en Huisduinen in April 1666, in de Rijp in Oct. 1676, te Medemblik 15 Nov. 1682, te Dordrecht in de tweede helft van 1683. Zijn Intree-rede is gedrukt in 1702.

In het volgende jaar werd hij benoemd tot hoogleeraar in de gewijde geschiedenis en letterkunde aan de illustre school te Dordrecht. Hij aanvaardde dit ambt met zijn rede: De officio magistratus erga scholas et gymnasia atque eos qui studiorum patrocinia pro viribus suscipiunt (Amst. 1684). Toen Amsterdam hem dacht te beroepen werd Dordrecht ‘als door een don derslag getroffen’, maar toen hij het al of niet officieel uitgebrachte beroep afwees vermeerderde het dankbare stads-

[p. 1028]

bestuur zijn inkomsten en benoemde hem tot hoogleeraar in de godgeleerdheid aan dezelfde school. In zeer korten tijd verschenen hierna vele werken. Te voren was reeds uitgegeven: Inleydinge tot de prophetische schriften, waarin de algemeene pligt der Christenen tot het ondersoecken der prophetien.... wert getoont, het rechte gebruyk van de gaven des Geestes.... aangewesen,.... en tegen de uytvlugten van ds. Brink (zie dl. V, kol. 203 v.; de Bie en Loosjes, Biogr. woordenboek v. Protest. godgel. in Ned. II, 615-617) verdeedigt... (Alkm., 1682; Dordr. 1684; meermalen herdrukt). Ds. Henricus Brink gaf weer zijn meening hiertegenover in druk (zie t.a.p.). Eerst moet te Dordrecht verschenen zijn: Methodus studendi; daarna volgde: Methodus concionandi.... (Dordr. 1688); Het Evangelium des H. apostels Matthei (Dordr. 1683; meermalen herdrukt); Digt-, sangen speelkonst soo der Ouden als bysonder der Hebreen.... (Dordr. 1692; eenige malen herdrukt tot in 1728; in 1706 in het Hoogduitsch en in het Latijn vertaald); Het eerste boek der psalmen.... (Dordr. 1693), over Ps. 1-41, vervolgd met: Het tweede boek enz. (1696, 1699 en 1708), vereenigd in Het boek der psalmen.... in haar goddelijke wijsheit ontvouwt.... (Utr. 1724; vert. in het Hoogduitsch in 1697 en in 1707); Phosphorus propheticus, seu Mosis et Habakuki vaticinia.... (Lugd. Bat. 1700), ook te vinden in zijn: Operum analyticorum volumen praecipuum (Lugd. Bat. 1719), en elders: Malachias illustratus...., cui accedit dissertatio singularis geographico-theologica de situ Paradysi terrestris (Lugd. Bat. 1701).

Negentien jaren was hij ‘de eer der dordtsche kerk, de pilaer der illustre school, de kroon van classis en kerkeraad’, waarna hij in 1702 beroepen werd als hoogleeraar te Leiden. Hij aanvaardde dit ambt met de Oratio, qua exitus ecclesiae reformatae ex Babylone spirituali justificatur et a schismatis crimine liberatur op 16 Juni 1702; eerst op 13 Aug. d.a.v., verliet hij Dordrecht met zijn afscheidsrede. Te Leiden zette hij den arbeid voort op denzelfden voet, met nog breeder roem en grooter eer. Hij gaf in druk uit: Theologiae utriusque compendium, cum naturalis tum revelatae.... (Lugd. Bat. 1704); Antidotum viperinis morsibus d.J. oppositum (Lugd. Bat. 1707), ook vertaald als: Tegengift tegen de addersteken van P. de Joncourt.... (Utr. 1708) (zie dl. IX, kol. 468, en de Bie en Loosjes, Biogr. Woordenboek v. Protest. Godgel. in Ned. IV, 552-55), gevolgd door: Ernstige aanspraack aan mr. P. de Joncourt over sijn klagtbrief (Utr. 1728). Zijn laatste uitgave was: Exercitatio theologica-chronologica de Joannis-Baptistae incarnatione unica. Eenmaal was hij rector magnificus. Bij de overdracht van deze waardigheid hield hij een Oratio de conscientia in functionibus et proprietatibus contemplanda, quo ejus cultura diligentius observetur (Lugd. Bat. 1705).

Zijn eerste vrouw heette Maria van Tetrode, zijn tweede Catharina van Molenschot. Een van zijn dochters trouwde met Benjamin van Hees, predikant te Burgh (Zld.) (Kerkelijk Handboek, 1909, Bijl., 126); zijn zoon Johan Rochus van Til was in 1735 resident der Staten te Lissabon. Van zijn nagelaten geschriften zijn nog vele (Schotel a.w., 55-57 telt er zestien) na zijn dood uitgegeven door Daniel Bedber, predikant te Alkmaar. ‘Zijne groote gaven werden verduistert door zijne godzaligheid, en zijne godzaligheid was allen ten spiegel’.

Een menigte van belangrijke en merkwaardige bijzonderheden over hem, ook van andere uit-

[p. 1029]

gaven, vindt men in de opgegeven literatuur.

Zijn portret door een onbekend schilder is in de universiteit te Leiden; een schilderij van 1692 door C. de Moor was op een verkooping te Amsterdam 26 Jan. 1869; een miniatuur, door A. van Halen voor zijn Panpoeticon Batavum geschilderd, is in het Rijksmuseum te Amsterdam. Prenten vervaardigden A. Zijlvelt naar A. Houbraken, P.v. Gunst naar C. de Moor, L. Springer, R. Vinkeles, e.a.

Zie: B. Glasius, Godgeleerd Nederland III ('s Hert. 1856), 431-437; Kerkelijk Handboek (1907), Bijl., 112; (1908), Bijl., 119, 129, 141; Herzog's Realencyklopädie für protest. theol., XIX (1907), 775-777 (door S.D. van Veen); G.D.J. Schotel, Kerkelijk Dordrecht II (Utr. 1845), 15-60; J. Reitsma, Gesch. v.d. Hervorming en de Herv. Kerk in de Ned. vierde dr. (Utr. 1933), 407; L. Knappert, Gesch. der Ned. Herv. Kerk I (Amst. 1911), 158, 270; II (Amst. 1912), 10; Veeris en de Paauw, Vernieuwt kerkelijk alphabet (Enkh. 1750), 205; R. Arrenberg, Naamregister van nederduitsche boeken tot 1787, 508 v.; Noordbeek en Mourik, Naamrol der godgel. schrijvers, vierde druk (Amst. [1752]), 549 en register; Bibliotheca theologica et philos. (Lugd. Bat., Burgersdijk en Niermans, 1900), 639, 799 (no. 897 v.); Kobus en de Rivecourt, Biogr. handwoordenboek III (Zutph. 1870), 46 v.; C. Sepp, Het godgel. onderwijs in Ned..... II (Leid. 1874), 7, 99-101, 127, 210, 221, 254, 269 v., 300, 307, 358, 404, 406 v.; J. Kok, Vaderlandsch woordenboek XXVIII (Amst. 1792), 237-246 (met portret).

Knipscheer