Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Swieten, Gerard van]

SWIETEN (Gerard van), geb. te Leiden 7 Mei 1700, overl. te Schönbrunn 18 Juni 1772, stamde waarschijnlijk af van een roomschkatholieken tak van dit geslacht en bepaaldelijk van Adriaan van Swieten, heer van Opmeer, in 1486 tot ridder geslagen. Van zijn 16e-18e jaar studeerde hij te Leuven, daarna, weer terug te Leiden, onder Boerhaave, die hem onder zijn voornaamste leerlingen telde. In 1725 tot doctor bevorderd, oefende hij met succes de praktijk uit en bleef onder Boerhaave werken. Spoedig daarop trad hij, daar in die dagen een Roomsch-Katholiek uitgesloten was van een professoraat aan de academie, als privaat-docent op. Een aanzoek om naar Londen te komen, wees hij af. In 1745 riep keizerin Maria Theresia hem naar Weenen en benoemde hem tot haar eersten lijfarts en tot directeur van den geneeskundigen dienst. Bovendien werd hij directeur van de keizerlijke bibliotheek en verkreeg hij het permanent presidium der medische faculteit; hij bewerkte, dat de censuur in Oostenrijk aan het toezicht van de Jezuïeten werd onttrokken en onder een staatscommissie werd geplaatst. Bijzonder verdienstelijk heeft v. S. zich gemaakt met het verbeteren van het geneeskundig onderwijs. De Institutiones van Boerhaave verklaarde hij voor de geneesheeren, en de universiteit, vooral de geneeskundige faculteit, vormde hij om naar het leidsche voorbeeld. De Keizerin eerde zijn verdiensten door hem tot den adel-

[p. 1006]

stand te verheffen. Hij is ook de eerste geweest, die de aandacht gevestigd heeft op de schadelijkheid van het begraven in de kerken. Te Weenen vindt men een bronzen standbeeld van hem. Zijn levenswerk is: Commentarii in Hermanni Boerhavii aphorismos de cognoscendis et curandis morbis, dat te Leiden uitgegeven is bij S. en J. Luchtmans in 1766-72 in 6 dln. 4^o. Na zijn dood gaf Max Stoll nog uit zijn Constitutiones epidemicae et morbi potissimum Lugd. Batavorum observati.

Zijn portret is in prent gebracht o.a. door J.J. Haid naar J. Leupold, R. Vinkeles, A. Cipps, A. Zürcher, C. Francci, G. Cooke, J. Ph. Binder, J.E. Mansfeld, L. Marck, S. Mansfeld, J.W. Meil, J.G. Schmidt, N. Pruneau, J.G. Schlenen.

Zie: J.F.K. Hecker, Geschichte der neueren Heilkunde (1839); Beer, Friedrich II und van Swieten (1873); Fournier, G. van Swieten als Zensor (1877); v. Wurzbach, Biograph. Lexikon des Kaiserth. Österreich, 41 (1880); W. Müller, Gerard van Swieten (1883); H.E. Sigerist, Grosse Ärzte (1933); E.v. Leersum in Janus jrg. 11 (1906); V. Kreuzinger in Janus jrg. 26 (1922).

van Leeuwen