Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Smout, Adriaan Jorissen, of Georgii]

SMOUT (Adriaan Jorissen, of Georgii), of Smoutius, geb. te Rotterdam omstr. 1580, overl. aldaar in 1646. Er was te Rotterdam een ‘Smout’ secretaris van de stad; zijn moeder is hier overleden. Hij studeerde te Leiden en werd er in 1602 meester in de vrije kunsten. Voor onderwijzer was hij ongeschikt. Van 1604 tot 06 was hij predikant te Roon c.a. Om onbekende redenen verliet hij zijn eerste gemeente. Misschien om als hulpprediker te Rotterdam Cornelis Geselius (zie dl. VIII, kol. 598 v.) in diens arbeid bij te staan; deze was aldaar predikant van April 1606 tot 24 Oct. 1611, toen hij afgezet werd. Toen Bernardus Dwinglo (zie dl. I, kol. 781 v. en de Bie en Loosjes, a.w., II, 666-675) in 1608 predikant te Berkel werd en in 1610 de Remonstrantie onderteekende, schreef Smout, intusschen in 1609 predikant te Delfshaven geworden, zijn Schriftuurlic ‘Ja’ over de vraghe of de leerpoincten die ten huijdighen daghe in gheschil ghetrocken worden het fundament der salicheijt raken ofte niet; teghen het onschriftuerlic ‘Neen’ segghen van zommighe dat d'opinien van beijde partijen bestaan kunnen.... (Schiedam 1613). In dit geschrift, ook door Voetius bestudeerd, richtte hij zich tegen de Staten van Holland, die toen nog remonstrantschgezind waren, en zeide o.a. dat zij ketterj, godslastering enz. moesten straffen met den dood. De staten ontboden hem in Juli 1613 en zonden hem naar 's Gravenzande, welke plaats hij niet zonder hun toestemming

[p. 942]

mocht verlaten. Toch preekte hij van hieruit meermalen te Amsterdam. De titel van het geschrift van Dwinglo tegen Smout is: Christalijnen bril, tot versterckinge van 't schemerende ghesicht der eenvoudighen...., waerdoor sij claerlick aanschouwen moghen het weder-schriftelijcke en landt-verderfelijcke ghevoelen Adriani Smoutii.... (z. pl. 1613), waarin hij Smout aanduidt als een ‘afgod-eerder, atheïst, libertijn, verbondtbreecker, valsch profeet, ketter, ja ergher dan alle de oude en befaemde ketters die oijt gheweest zijn, als den gantschen godtsdienst wechnemende oft tot haerder wech-neminghe den wech baenende’. Smout viel ook Dwinglo e.a., bijv. Coornhert, Arminius, Vorstius, Lansbergen aan op denzelfden ruwen toon.

In 1617 viel Smout Nicolaas Grevinchoven (zie dl. II, kol. 506 v.; de Bie en Loosjes, a.w., II, 338-342) aan met zijn: Nicolaus Grevinchovius heautontimorumenos, hoc est rhapsodius suis coloribus schematismis figuris, litteris et verborum phrasium ampullis (quibus senatum civitatis Roterodamensis ante suam cum Amesio (zie: dl. VI, kol. 36-38) dissertationem anni 1615 nundinis vernalibus editam in christianam ecclesiam concitare, sibi vero ipsi conciliare omnino satagit) parodice sed serio atque reapse nonnihil delineatus, de se supplicium dans (Amst. 1617). Grevinchoven antwoordde met zijn: Apologia publica et privata.... (Rott. 1617). ‘Geen wonder, dat de ernstige en waardige man.... in 1617 besloot zijn ambt neer te leggen. De vroedschap zoowel als de gereformeerde gemeente verzette zich echter daartegen’. In 1618 is hij afgezet. Smout is in 1620 te Amsterdam beroepen; op 11 Jan. 1621 werd hij na de goedkeuring van zijn papieren lid van de classis Amsterdam.

Intusschen had de nationale synode te Dordrecht de Remonstranten uit de kerk, ja uit het land gebannen. Maar Smout zou nooit rusten totdat het gezag van de kerk boven dat van den staat zou gelden. Zijn wenschen echter werden in dit opzicht allerminst vervuld. Integendeel: de regeering te Amsterdam trad steeds minder scherp tegen de Remonstranten op. Smout werd al stouter daartegen in. Dat begon van den kansel reeds in 1622. Hij werd steeds heftiger, nadat Frederik Hendrik anders optrad dan prins Maurits (overl. 23 April 1625). De Remonstrantsche gemeente te Rotterdam bewaart fragmenten van preeken van Smout, gehouden 5 en 18 Juni 1626, 27 Jan. 1627 en 1 Aug. 1629, ook 16 folio-bladzijden van tusschen 1626 tot 29. G.J. Vos (t.a.p., zie beneden) verhaalt uitvoerig uit de eerste bronnen op zijne wijze vele bijzonderheden van de twisten te Amsterdam in die jaren. Eindelijk is Smout 7 Jan. 1630 (de Sententie is gedrukt) des morgens vroeg met zonsopgang in een trekschuit de stad uitgezet, ‘tot groot vermaak van Vondel e.a. maar tot zeer diepe droefheid des kerkeraads, die aan burgemeesteren met algemeene stemmen deed verklaren, dat daardoor de kerk geweld was aangedaan, verzoekende de proceduren in te trekken’ (Vos). Maar wat men ook van de zijde der kerk aanwendde, Smout werd niet hersteld, en hem ook het achterstallige tractement niet uitgekeerd. Hij bleef bij de kerk in groote eer, maar de overheden toonden zelfs zijne weduwe hoegenaamd geen barmhartigheid, zoodat de kerk zou zien wat voor haarte doen ware... Smout was later overal elders beroepbaar verklaard doch hij bleef buiten het ambt’ (Vos).

Van zijn geschriften, die zooals reeds bleek meermalen tegenschriften uitlokten, noemen wij nog: Bode met twee Seyndtbrieven, Prosperi et

[p. 943]

Hilarii, aen Augustinum; van de overblijfselen van de ketterije der Pelagianen, uit het Latijn met aanmerkingen verrijkt (Rott. 1608); Eendracht van over vijftich schriften teghen 't pelagiaansdom... (1619); Toetse van seecker antwoort van C. Vorstius (1612): Onschuldt ende afwijzinghe Adriani Smoutii over 't ghene hem van weghen de t'onrecht verdachte predikanten toeghewesen is in hun Aenwyzinghe.... (Delft 1610) (vgl. dl. VIII, kol. 349), waarna nog volgde: Petri Cupi, Ondersoeck over d'onschuldt ende afwijsinghe Adriani Smoutii.... (Gouda 1610); Onze Vader, dat is: verklaringhe hoe God de Vader des Heeren Jesu Christi onse Vader mede is ende wy zyne lieve kinderen zijn.... (Amst. 1618).

Er is een brief bewaard van Jonas Michelius (zie dl. I, kol. 1333-35) aan Smout, d.d. 11 Aug. 1628, gedrukt in Kerkhistorisch Archief I (1857), 365-388, geschreven op het eiland Manhattan, aan den kerkeraad van de Gereformeerde gemeente te Amsterdam, die zorgde voor de uitzending van predikanten naar Nieuw-Nederland in opdracht van de West-Indische Compagnie. De inhoud van dezen brief is zeer belangrijk (zie vooral Eekhof, t.a.p. beneden).

Van Wtenbogaert (zie dl. II, kol. 1469-72) verscheen ook tegen Smout: Teghen den glossateur van de ghedruckte Sententie d. Smoutii en: Authentijck ende waerachtig verhael van 't gundt t' Amsterdam is ghepasseert tusschen de magistraet, Adr. Smoutium ende de kerckelijcke.... daer in men siet, onder anderen, hoe eerbiedich deses tijdts kerckelicke hare overheyden bejeghenen.... (1630). Hierna volgde: Een verklaringhe ghedaen by de gecomm. der stadt Amsterdam in de vergaderinghe van de Staten van Holland over de decisie van de Noord-holl. synode, aengaende het nemen der sessie in den kerckenraet tot Amsterdam ende d'uytsettinge d. Adr. Smoutii.... (1630), en Acte van resolutie van de Staten van Holland over de kerckelycke swaricheden binnen Amsterdam raeckende het nemen van sessie in den kerckenraet alsmede het uytsetten d. Adr. Smoutii. Mitsgaders de uytspraken van syne excellentie, met hetgheene daerop gevolght is (1631). Eindelijk vindt men over hetgeen te Amsterdam met Smout gebeurd is, het een en ander in: Dominicus Vinsemius (Dom. van Winsum, predikant te Schardam sedert 1611, te Amsterdam sedert 1630, overleden 1633), Copie van de missive.... aen Ernestus Casimir, inhoudende de gelegentheyt ende beroerten van Amsterdam.... (1630).

Zie: B. Glasius, Godgeleerd Nederland III ('s Hert. 1856), 373-376; Kobus en de Rivecourt, Biographisch handwoordenboek II (Zutph. 1870), 901 v.; Kerkelijk Handboek (1907), Bijl., 109, 151; (1908), 101; J.C. Verhoeff, A.Jz. Smout in Stemmen voor waarheid en vrede (1883); Archief voor kerkel. gesch..... V (1834), 118; Kerkhistorisch archief I (1857), 365-388; G.J. Vos Az., Amstels kerkelijk leven van de eerste zestig jaren der vrijheid (Amst. 1903), 246-252, 267 v.; H.C. Rogge, Geschriften betr. de gesch. der Remonstranten (Amst. 1864), 77 v., 82; dez., Bibliotheek der Remonstr. geschriften (Amst. 1863), 99; dez., Bibliotheek der Contra-Remonstr. en geref. geschriften (Amst. 1866), 75 v.; Catalogus van handschriften op de bibl. der Rem.-geref. gemeente te Rotterdam (Amst. 1869), 56 (nos. 610-612, 619); A. Eekhof, De Hervormde Kerk in Noord- Amerika, 1624-64 ('s Gravenh. 1913), I, 32, 36, 42-49; II, 148 en Bijl., blz. 3 v.; H.C. Rogge, Kerkelijk en godsd. leven te Amsterdam in de 17de eeuw ('s Gravenh. z.j. [1901-04]), 32 v.; R. Dijkstra,

[p. 944]

Gedenkboek der Nederd. Herv. Gemeente van Amsterdam (1578-1928) (Amst. [1928]), 69 v.; J.L. van Dalen, Vondel's Nieuwjaar voor Smout in Noord en Zuid (1905), 122; Nieuwe Rott. Courant 8 Mei 1932 (Ochtendblad); J. Tideman, De stichting der Remonstr. Broederschap, 1619-34 (Amst. 1872) II, 40; H.C. Rogge, Johannes Wtenbogaert en zijn tijd II (Amst. 1875), 171-181; III (Amst. 1876), 169 v., 216 v.; Theol. Tijdschrift (1904), 75; J.Th. de Visser, Kerk en Staat II (Leiden [1926]), 254-260; A.C. Duker, Gisbertus Voetius I (Leid.1897), 161 v.; J. Reitsma, Gesch. v.d. Hervorming en de Herv. Kerk, 4e dr. (Utr. 1933), 259, 267 v., 323 v., 371.

Knipscheer